Tíminn - 10.08.1946, Síða 2

2
TlMlW. lawgardaginn 10, ágást 1946
143. bla»
Bygging síldarverksmiðjanna nýju
Svar vlð röug'uin fréttaburði um byggiuga-
frainkvæmdir verksmiðjanna á Sij*ltifirði og
Skagaströnd.
Fyrir kosningarnar í vor var haldið uppi allþungum ádeilum á
hendur Áka Jakobssyni fyrir sleifarlag þaff, sem væri á byggingu
síldarverksmiðjanna nýju, og myndi hafa þaff í för með sér, að
þær yrðu ekki komnar í starfhæft ástand á þessari síldarvertíð.
Ráðherrann gaf hins vegar um það afdráttarlaust fyrirheit, að
þær myndu geta tekiö til starfa í miðjum júlimánuffi. Hefir
þetta loforð reynzt haldlítið eins og nú er komið á daginn, enda
þótt gripið hafi veriff til ýmsra ráffa til þess aff koma verk-
smiðjunum í gang til bráðabirgða. Bygginganefnd verksmiðj-
anna telur nú, að hún geti ekki skilað þeim fullgerðum fyrr en
næsta vetur eða vor. Stjórn síldarverksmiðja ríkisins er mjög
óánægð meff þann seinagang, sem veriff hefir á þessum málum,
og birtir hér greinargerff um affdraganda verksmiðjubygging-
anna og viðhorf sitt.
Luugurdugur 10. úgúst
*
I gerningaþoku
stórgróðavaldsins
Á íorsíðu Morgunblaðsins 4.
ágúst gat að líta mynd af kröfu-
göngu, sem verklýðssambandið
CIO í Bandaríkjunum efndi til,
til þess að mótmæla dýrtíð og
verðbólgu þar í landi. Undir
þessa forsíðumynd Morgun-
blaðsins voru letruð þessi eftir-
tektarverðu orð:
„Verkalýðssambandið CIO
í Bandaríkjunum hefir geng-
izt fyrir kröfugöngum í mörg-
um borgum gegn dýrtíðinni í
landinu, en vöruverð hefir
hækkað mjög síðan verfflags-
eftirlitiff var afnumið. Verk-
lýffssambandið hefir komizt
aff raun um, að þaff er til-
gangslaust að fá hækkað
kaup, ef verð á nauðsynja-
vörum heldur áfram að
hækka um leiff.“
Það mun marga hafa rekið í
rogastanz, er þeir lásu þessi
merkilegu ummæli í höfuðmál-
gagni verðbólgu- og brask-
stefnunnar á íslandi. Hér gat
ekki verið nema um tvennt að
ræða — annað hvort var pen-
ingavaldið, sem ræður Sjálf-
stæðisflokknum og blaðakosti
hans, að hæðast að samstarfs-
flokkum sínum, verkalýðsflokk-
unum íslenzku, eða hér gat að
líta átakanlegt sýnishorn af
heimsku vitsmunaveranna við
Morgunblaðið. Orðalagið bendir
þó fremur tii þess, að hér sé
verið að hælast um.
En myndin er jafn merkileg
fyrir það, hvort heldur er, og
orðin jafn eftirtektarverð. For-
ustumenn íslenzku verkamanna-
flokkanna hafa lent út á þeirri
óheillabraut að gera samning
um stjórnarsamvinnu við stór-
gróðavaldið í landinu, sem
hljóðar eitthvað á þessa leið:
Launafólk í landinu skal fá
fleiri krónur í kaup gegn því,
að stórgróðamennirnir hafi frið
til þess að féfletta hjmar vinn-
andi stéttir þeim mun örar,
sem krónufjöldinn eykst meira.
Stórgróðamennirnir hlakka.
Þeir hafa skapað sér aðstöðu
til að okra á almenningi á ótelj-
andi sviðum, svo að þó hinu
vinnandi fólki sé sleppt úr
vinnustofunum með fullar
hendur fjár, en ævinlega búið
að plokka allt upp úr opnum
vösum þess, er kemur að næsta
útborgunai'degi. Það kemst fjöl-
mennur hópur að við veiðiskap-
inn.
Aðferðir eru margar og mis-
jafnar. Heildsalarnir og milli-
liðirnir eru sjálfsagt drýgstir.
Húsabraskararnir eru og klóa-
langir. Húsaleiguokrararnir fá
líka sinn skerf. Vel laun-
aður iðnaðarmaður hefir á
undanförnum árum safnað 22
þúsund krónum, en varð hús-
næðislaus í sumar. Hann fékk á
leigu tvö herbergi og eldhús í
gömlu timburhúsi. Þessa íbúð
varð hann að taka á leigu í þrjú
ár, greiða 4800 krónur í ársleigu,
auk 15 þúsunda fyrir að fá að
fara inn, og segja húsnæðinu
svo upp nú strax, svo að hægt
verði að plokka hann að nýju
að þrem árum liðnum, ef eitt-
hvað verður af honum að hafa.
Þannig sogast fé almennings
út til gróðamannanna því örar
sem verðbólgustefnunni er leng-
ur fylgt. Þetta hafa íslenzkir
verkamenn komið auga á, eins
og sjá má af mörgum samþykkt-
í byrjun marzmánaðar s.l.
taldi stjórn Síldarverksmiðja
ríkisins, að byggingu hinna nýju
síldarverksmiðja ríkisins á Siglu-
firði og Skagaströnd væri svo
skammt á vég komið, að hvor-
ug verksmiðjan yrði tilbúin að
hefja vinnslu í vertíðarbyrjun,
ef lögð yrði jöfn áherzla á bygg-
ingu beggja vei'ksmiðjanna.
Hins vegar myndi hægt að
hafa aðra verksmiðjuna tilbúna
í vertíðai’byi’jun með þvi að láta
hana sitja fyrir um fagmenn,
vélar og efni. Gerði stjórnin rök-
studda tillögu um þetta til at-
vinnumálaráðherra.
Það er nú komið á daginn, að
þetta álit-stjói’nar SR hafði við
full rök að styðjast, því að hvor-
ug verksmiðjan var tilbúin í
vertíðarbyrjun, en stærri verk-
smiðjan hefði orðið það, ef far-
ið hefði verið að ráðum stjórn-
ar SR.
Skagastrandarverksmiðjan var
ekki tilbúin til reynslu fyrr en
um miðnætti aðfaranótt 2. ágúst
og varð þá að stöðva hana aft-
ur eftir 2 klukkustundir og hafði
þá ekki verið reynd nema ein
pressa af þremur. Vegna þess
hve margt þurfti að lagfæra var
verksmiðjan á Skagaströnd ekki
um þeirra. En pólitískir fulltrú-
ar þeii’ra sitja áfram í ríkis-
stjórninni, sem hjálpar svika-
myllunni til þess að snúast,
ginntir af gróðavaldinu, sem
ætlar sér að mata krókinn með-
an eyrir verður. soginn út úr
alþýðu þessa lands.
Hinir íslenzku verkalýðsleið-
togar eru sjálfsagt einu vei’ka-
lýðsleiðtogarnir í heiminum,
sem fengizt hafa til slíks stjórn-
arstarfs. Myndin í Morgunblað-
inu sýnir, hvaða augum verka-
menn þar í landi líta verðbólgu-
stefnuna. Þeir efna til kröfu-
gangna um landið þvert og endi-
langt til þess að mótmæla því,
að verðbólgukvörnin vei’ði látin
snúast og mala líf og hamingju
alþýðunnar í gull handa pen-
ingavaldinu. „Verkalýðssam-
bandiff hefir komizt aff raun um,
aff þaff er tilgangslaust aff fá
hækkaff kaup, ef verff á nauð-
synjavörum heídur áfram að
hækka um leið,“ segir Morgun-
blaðið kampakátt, striðalið af
ránsfeng íslenzka peninga-
valdsins.
Sama er upp á teningnum í
Englandi. Bevin, einn af for-
ustumönnum jafnaðarmanna-
flokksins þar, sagði í kosninga-
baráttunni, að verkamanna-
flokkurinn ætlaði ekki að stofna
til dýrtíðar og falskrar peninga-
veltu, sem aftur leiddi af sér
hrun og atvinnuleysi fyrr en
varði. Attlee forsætisráðherra
Englands og foringi jafnaðar-
manna þar, sagði nýlega í við-
tali, sem birtist í tímaritinu
Picture Post: „Ef menn litast
sett í gang reynslu aftur fyrr
en í dag (5. ágúst), en varð þó
að stöðva hana aftur eftir
skamma stund til frekari lag-
færinga.
Nýja verksmiðjan á Siglu-
fii’ði er ekki enn tilbúin til að
að reyna hana, en þó væntan-
lega komið fast að því að það
verði hægt.
Séi’stök byggingarnefnd, sem
atviirnumálaráðherra hefir skip-
að, sér um að reisa hinar nýju
verksmiðjur. Hefir nefndin lýst
því yfir að hún hafi miðað allt
við að koma verksmiðjunum
báðum sem fyrst í gang. Til
þess að svo gæti o'rðið hefir ver-
ið gripið tilbráða birgðalausna
um frágang á ýmsu og ýmislegt
vei’ið látið sitja á hakanum eins
og t. d. bygging lýsisgeyma og
mjölgeymsluhúsa, sem eru langt
frá því að vera fullgerð, nema
einn lýsisgeymir á Skagaströnd
og annað mjölgeymsluhúsið þar
langt komið.
Byggingarnefnd SR hefir skýrt
verksmiðjustjórninni frá því,-að
hún geti ekki skilað verksmiðj-
unum fulltilbúnum fyrr en
næsta vetur eða næsta vor.
Þótt þannig hafi verið gripið
til bráðabirgðalausna á ýmsu til
um í veröldinni í dag, munu
þeir komast að raun - um, að
margar þjóðir eiga við að sti’íða
verðbólgu í uppsiglingu eða
jafnvel í algleymingi. Hingað
til höfum við í þessu landi
getað umflúið alvarlega verð-
bólgu, og viff erum staffráffnir í
því að lenda ekki í því foraffi.“
Þannig líta verkamannafor-
ingjar í öðrum löndum á málið.
En hér á íslandi getur aðalmál-
gagn peningavaldsins leyft sér
það að hæðast að verkamanna-
foringjunum á ósvífinn hátt
fyrir að hafa látið ginnast til
fylgis við verðbólgustefnuna.
í fornum sögum er frá því
sagt, er misendismenn villtu um
fyrir gegnum mönnum — gerðu
að þeim þoku á fjöllum uppi eða
villtu þeim sýn með fjölkynngi
sinni. Venjulega komust hinir
villtu menn þó aftur til réttrar
skynjunar, en höfðu ævinlega
smán af vanhyggju sinni.
Það er engu likara en þetta
hafi gerzt í íslenzkum stjórn-
málum. Það er engu líkara en
peningavaldinu hafi um stund
tekizt að villa um forustumenn
verkalýðsins á íslandi og fengið
þá til fylgis við þá fjái’mála-
stefnu, sem peningavaldinu einu
varð stundargróði, en alþjóð til
langvarandi bölvunar. Svo get-
ur það leyft sér að hælast um
með því að benda á, að aðrar
leiðir fari verkamannaleiðtogar
í öðrum löndum, hlakkandi yfir
því, að það" hefir komið ár sinni
áþekkt fyrir borð og sumar per-
sónur, sem menn munu þekkja
úr fornum sögum.
þess að reyna að koiha báðum
verksmiðjunum í það horf, að
þær gætu sem fyrst hafið
vinnslu, þá er það þegar komið
í ljós, að þær gátu ekki hafið
vinnslu í byrjun síldarvertíðar
og ekki heldur um miðjan júlí
eins og byggingarnefndin og at-
vinumálaráðherra fullyrtu, því
að ^yerksmiðjurnar verða ekki
tilbúnar að hefja vinnslu fyrr
en stjórn SR bjóst við, þ. e.
ekki fyrr en komið er fram í
ágústmánuð.
Skilja allir, sem eitthvað
þekkja til síldveiða, hversu stór-
kostlegt tjón hefði leitt af
þessu, samanborið við það að
hafa stærri verksmiðjuna til-
búna og í lagi í vertíðarbyrjun,
ef góð síldveiði hefði verið í júlí-
mánuði og byrjun ágúst.
Teljum við að rangt hafi ver-
ið af byggingarnefnd SR og at-
vinnumálaráðherra að haga
byggingu hinna nýju verksmiðja
þannig, að komið er daginn að
fullkomið öngþveiti hefði ríkt
hjá SR um afgreiðslu veiðiskipa
sinna, ef vel hefði aflazt fyrri
hluta veiðitímans.
Hvað eftir annað hafa þau
ósannindi verið endurtekin í
Þjóðviljanum, blaði atvinnu-
málaráðherra, að stjórn Síldar-
verksmiðja ríkisins hafi ekki
ætlað að reisa hinar nýju síld-
arverksmiðjur á Siglufirði og á
Skagaströnd fyrr en árið 1947
eða 1948. Á þessu þrástagast
blaöið, enda þótt óyggjandi
skjallegar sannanir séu fyrir
hendi um það, að stjórn SR
lagði til í bréfi til núverandi
atvinnumálaráðherra, dags. 2.
nóv. 1944, nokkrum dögum eftir
að ráðherrann tók við embætt-
inu:
„Að hin nýja 10 þxxsund
mála verksmiðja í Siglufirði
verði reist fyrir síldarvertíð
1946.
Að hin nýja verksmiðja í
Höfðakaupstað verði reist
eins fljótt og hafnarskilyrði
þar leyfa, helzt fyrir síldar-
vertíð 1946.
Að halda síðan áfram ný-
byggingum síldarverksmiðja,
Frökkum er það að sjálfsögðu
raunabót, að friðarráðstefnan
skuli vera haldin í landi
þeirra nú eins og eftir fyrri
heimsstyi’jöldina. Það er ótvíræð
sönnun þess, að þjóðin hefir nú
aftur hlotið það sæti meðal stór-
þjóðanna, sem henni ber.
En auk þessa getur Frakkland
veitt friðarráðstefnunni þá um-
gerð, sem er vh’ðingu hennar
samboðin. Nú eru aðeins örfáar
vikur, síðan ég gekk eftir
„poulevördum“ Parísarborgar
á fegursta tíma ársins, þegar
blöð trjánna voru að byrja að
springa út og sólin glampaði á
malbikið. Þó að Paris sé enn
nokkuð tötraleg eftir hörmung-
ar stríðsáranna, hefir hún þó
varðveitt alla þá fegurð og ynd-
isþokka, sem einkenndi hana
fyrr meir. Og svellandi hringiða
sbr. lög nr. 93/1942, eftir því
sem aðstæður leyfa“.
Lögin frá sumrinu 1942, sem
ákváðu að ríkið léti reisia 6
nýjar síldarverksmiðjur á Norð-
landi með samtals 39 þúsund
mála afköstum, voru sett á Al-
þingi samkvæmt tillögum
stjórnar og framkvæmdastjóra
Síldarverksmiðja ríkisins. í lög-
um þessum var ríkisstj órninni
heimilað að taka lán- til byrjun-
arframkvæmda allt að 10 mil-
jónum króna.
Magnús Jónsson, þáverandi
atvinnumálaráðherra, heimilaði
stjórn SR samkvæmt beiðni
hennar að reisa 10 þús. mála
verksmiðju á Siglufirði. Vegna
stríðsins tókst ekki að fá nauð-
synlegar vélar og efni til fram-
kvæmda á árunum 1943 og 1944
og í árslok 1944 takmarkaði Áki
Jakobsson leyfið til fram-
kvæmda við það, að ekki yrði
gengið frá kaupum á efni, nema
með samþykki ráðuneytisins.
Þar eð lánsheimild skv. lög-
unum frá 1942 var of lág fyrir
nýjar verksmiðjur á Siglufirði
og Skagaströnd, óskaði verk-
smiðjustjórnin eftir aukinni
lánsheimild um 10 miljónir
króna. Verksmiðjustjórnin ósk-
aði þess bréflega 2. nóv. 1944,
að atvinnumálaráðherra Áki
Jakobsson heimilaði henni að
reisa 5 þús. mála síldarverk-
smiðjuna á Skagaströnd.
Alþingi • veitti ekki umbeðna
aukingu á lánsheimildinni fyrr
en í febrúar 1945 og atvinnu-
málaráðherra fékkst aldrei til
þess að heimila verksmiðju-
stjórninni að reisa síldarverk-
smiðju á Skagaströnd. Hins
vegar skipaði hann sérstaka
byggingarnefnd, til þess að sjá
um byggingu hinna nýju verk-
smiðja, og það ekki fyrr en í
byrjun maí 1945, eða 6 mánuð-
um eftir að verksmiðjustjórnin
hafði óskað heimildar til þess
að reisa verksmiðju á Skaga-
strönd.
Vegna stríðsins hafði ekki
verið hægt að fá nauðsynlegar
vélar og efni til hinna fyrirhug-
huguðu verksmiðja. Á þessu
varð gagngerð breyting síðari
hluta marzmánaðar 1945, er
dró að stríðslokum.
Jón Gunnarsson framkvstj.
SR, sem nú er fulltrúi Sölumið-
stöðvar hraðfrystihúsanna í New
umferðarinnar, stóru veitinga-
húsin og fjölsóttu vöruhúsin
gera það að verkum, að enn má
kalla hana hina eiginlegu höf-
uðborg meginlandsins.
Húsið, sem friðarráðstefnan
er haldin í, er Luxemborgar-
höllin á vinstri bakka Signu.
Þeir, sem gist hafa París fyrr á
árum, munu minnast þessarar
hallar vegna garðsins, sem
kringum hana liggur, en hann
er undurfagur.
í öðrum enda garðsins gnæfir
höllin sjálf. Hún stendur á
grunni gamalla rómverskra
herbúða. Garðurinn sjálfur er
ímynd franskrar garðyi’kj ulist-
ar. Þar vaxa marglit blóm í þús-
undatali, hávaxin tré og þéttir
runnar. Óhætt er að fullyrða, að
varla er fegurri skemmtigarður
í allri álfunni. Það eina, sem að
York, upplýsti í bréfi dags 15.
marz 1945, að afgreiðslutími
síldarvinnsluvéla í Bandaríkjun-
um væri þá 3 til 4 mánuðir.
Taldi stjórn SR þá ráðlegt að
panta hluta síldarvinnsluvél-
anna frá Bandaríkjunum, því að
með því að smíða allar vélarnar
innanlands, yrði tíminn of
naumur til þess að koma upp
nýju verksmiðjunum á Siglufirði
og Skagaströnd fyrir síldarver-
tíð 1946. Hins vegar skyldi smíða
innanlands eins mikið og kostur
væri, með því að gera ráð fyrir
að það yrði að mestu leyti sömu
fagmenn, sem smíðuðu vélarn-
ar og löhdu'nartækin og settu
upp allar vélarnar, innlendar og
erlendar, ásamt lýsisgeymunum.
Þar sem tala fagmanna er mjög
takmörkuð, er ekki sanngjarnt
að ætlast til þess að þeir ljúki
svo miklu verki, sem það er að
smíða vélar í 10.000 og 7.500
mála verksmiðjur og setja þær
upp, á svo skömmum tíma, sem
atvinnumálaráðherra og bygg-
ingarnefnd SR ætluðu til verks-
ins, er skyldi vera lokið fyrir
byrjun síldarvertíðar 1946.
í apríl 1945 pantaði stjórn SR,
að fengnu leyfi atvinnumála-
ráðherra, skilvindur og raf-
magnsmótora í nýju verksmiðj-
urnar á Siglufirði og Skaga-
strönd.
Vorið 1945 voru margar til-
lögur uppi um það, hvernig
skyldi stækka verksmiðjurnar
og hvernig hinar nýju verk-
smiðjur skyldu standa á lóð
verksmiðjanna. Eftir að horfur
um útvegun véla og efnis höfðu
gerbreytzt til hins betra síðari
hluta marzmánaðar 1945, var
einnig orðið bráðaðkallandi, að
ákvörðun yrði tekin um inn-
kaup til hinna fyrirhuguðu
verksmiðjubygginga, en ákvörð-
unarvaldið var hjá atvinnu-
málaráðherra.
í marzmánuði 1945 var um
það talað milli formanns stjórn-
ar SR og atvínnumálaráðherra,
að ráðherrann færi norður þá
í mánuðinum til þess að at-
huga þessi mál á staðnum með
stjói’n SR og öðrum, sem til
yrðu kvaddir.
Vegna anna ráðherrans drógst
viku eftir viku að hann færi
norður í þessu skyni. Nýbygg-
ingarráð boðaði til ferðalags til
honum mætti finna, væri ef til
vill, að þar er urmull af lista-
verkum, en þau eru þakin
spansgrænu nú orðið og íalla
því fullkomlega inn í landslagiö.
Parisarbúar unna þessum
garði og hann er því afar fjöl-
sóttur. Oft má sjá hundruð
maxina og kvenna sitja á litlu
járnstólunum í austurhluta
garðsins. þar lesa þau dagolöð
og bækur, þar byggja þau loft-
kastala sína — og þar verða þau
ástfangin. En það sem fyrst og
fremst dregur fólkið þangað, er
hin geysistóra rétthyrnda vatns-
þró, en við annan enda hennar
er Medici-gosbrunnurinn svo-
kallaði. Þar er Paradís barnanna
Á daginn er þarna urmull af vel-
klæddum og þokkalegum frönsk-
um krökkum. í fylgd með þeim
eru barnfóstrurnar. Sum þeirra
eru svo heppin að geta haft með
sér lítil seglskip, sem þau láta
sigla þvert yfir tjörnina. En það
eru ekki eingöngu börnin, sem
skemmta sér við þennan leik.
Oft má sjá þar gamla og snyrti-
lega menn með merki heiðurs-
fylkingarinnar um handlegginn,
sem fleyta skútunum sínum um
tjörnina eins og krakkarnir. Hér
er heimur friðar og frelsis, og
fulltrúar friðarráðstefnunnar
hafa ekki nema gott af að hafa
þessa sjón fyrir augunum, því
að það er einmitt þessi heimur,
(Framhald á 4. síðu).
JÖRGEN BAST:
Luxemborgarhöllin - aðsetur
friðarráðstefnunnar
. Friðarráðstefnan í París er nú umræðuefni margra, þótt flest-
um finnist aff meira gæti þar togstreitu milli stórveldanna en
einlægs vilja til þess að leysa vandamálin á farsælan hátt. —
Tíminn birtir hér grein eftir danska blaffamanninn Jörgen Bast
um höllina, þar sem friffarráðstefnan er háð.