Tíminn - 22.11.1946, Síða 3

215. blað
TÍMINN, föstaclaginn 22. nóv. 1946
3
HINN MIKLI BRUNI, sem varð
við Amtmannsstíg síðastliðinn
sunnudagsmorgun, heíir enn einu
sinni leitt huga manna að því, hvaða
hætta vofir yfir þeim hverfum
Reykjavíkur, sem þéttskipuð eru
gömlum timburhúsum, ef eldur kem-
ur upp í stormi. Þegar slíkt ber við,
ræður því næstum aðeins hending og
heppni, hvar tekst að stöðva bálið,
þrátt fyrir ötult slökkvilið og sæmi-
leg tæki til þess að berjast með gegn
eldinum. Árið 1915 brann fjöldi húsa
í miðbænum, og þar á meðal sum
mestu stórhýsin á þeim tíma. Fyrir
fáum árum brann Hótel ísland og lá
mjög nærri, að eldur læsti sig í hin
næstu hús, og má þá guð vita, hvar
tekizt hefði að stöðva hann. Nú
brunnu þrjú hús við Amtmannsstíg
til kaldra kola, þar á meðal eitt stór-
hýsi, en fjölda mörg önnur skemmd-
ust meira og minna.
ÞESSIR STÓRBRUN AR og aðrir
fleiri ættu að vera öllum alvarleg á'-
minning — ekkl aðeins almenningi
um að gseta fyllstu varúðar um með-
ferð elds og íkveikjuefna og rafvirkj-
um um tryggilegan frágang allra raf-
lagna, þegar viðgerðir eru fram-
kvæmdar, heldur og að gætt sé allra
varúðarráðstafana í húsum, sem er
eldhætt — brunakaðlar og sá við-
búnaður, sem þeim á að fylgja, sé t.
d. jafnan til reiðu, ef voðann ber að
höndum. Þar sem þetta hefir verið
vanrækt hingað til, ættu menn þeg-
ar í stað að bæta úr því. Enginn veit,
hvenær það kann að vera um seinan.
EITT ER ÞAÐ, sem umtal hefir
orðið um í sambandi við brunann á
Amtmannsstíg og vakið mikla undrun,
þótt raunar væri það áður fullkunnugt
þeim, sem þar þekktu til. Þarna inni
á milli hinna gömlu timburhúsa var
geymslustöð olíuverzlunar. — Raun-
ar bera forráðamenn olíufélagsins, að
þar hafi ekki verið geymt neitt bensín,
og ef til vill hafa ekki heldur verið
þar neinar olíubirgðir, þótt þeim, sem
þetta skrifar, sé ekki kunnugt um, að
lögreglan hafi gert neina rannsókn á
því. Hins vegar hefir þarna verið stöð-
ug umferð olíuflutningabíla alla daga,
og voru þeir geymdir þarna, og ekki
ótrúlegt, að olíuslattar hafi verið í
geymum þeirra, og jörðin smituð af
olíu. Er enginn efi á því, að það hefði
stórum aukið bálið, ef eldur hefði
komizt í geymslustöðina. Verður eftir
þessa atburði, þótt seint sé, að krefjast
þess, að slíkar stöðvar verði ekki leng-
ur hafðar inni I ibúðárhverfum bæj-
arins, hvorki þarna né annars staðar,
og allra sízt á milli gamalla og skrá-
þurra timburhúsa. Það getur orðið
dýrt spaug, þótt ekki kæmi beint að
sök í þetta skipti. Ekki er þó ótrúlegt,
að slökkviliðlð hefði getað spornað
meira gegn eldinum annars staðar,
ef það hefði ekki þurft að binda Jafn-
miklð af tækjum og mannafla við að
verja þetta olíuport og gera varð.
EKKI VERÐUR HELDUR gengið
framhjá því að minnast á eitt atriði,
sem torveldaði stórkostlega starf
slökkviliðsins eins og oft áður, þegar
eldsvoða hefir borið að höndum. Það
er vatnsskorturinn. Að vísu er það
ekki ný uppgötvun, að vatn skorti í
Reykjavík. Það eru óþægjndi, sem ibú-
ar stórra hverfa í bænum, hafa longi
átt við að stríða. En um leið og rætt
er um þessa atburði er rétt að segja
það, að þótt fullkomin vatnsveita 1
Reykjavík sé vitaskuld dýrt fyrirtæki,
þá er það einnig þung fórn, ef hús
brenna eða skemmast til stórra muna
í eldsvoða fyrir þá sök, að slökkvi-
hðið nær ekki strax' i nóg vatn fil
þess að hamla gegn eldinum.
SVO ER ÞAÐ PÓLKIÐ, sem í brun-
anum lenti. Margt af því var fátækt
fólk, sem komst slyppt út úr brenn-
andi húsunum á síðustu stundu, sumt
á náttfötum einum klæða. Patnaður,
innanstokksmunir og annað, sem það
hefir verið að eignast á löngum tíma,
er að engu orðið. Nýtt húsnæði er
ófáanlegt nema með afarkostum eða
fast að því. Þó að ættingjar og nán-
ustu vinir rétti því sjálfsagt hjálpar-
hönd að einhverju leyti, nær það auð-
vitað skammt. Vildu ekki einhverjir,
sem ifíS hafa á, taka höndum saman
um að bæta því að einhverju leyti
þann mikla skaða, er það hefir orðið
fyrir? Og vilja ekki þeir, sem kynnu
að hafa ráð á húsnæði, greiða götu
þess?
SVO VENDI ÉG mínu kvæði í kross.
Kunningi menn hefir beðið mig að
koma á framfæri fáeinum orðum um
útvarpsrekstur hér á landi, og ég sé
ekki neina ástæðu til þess að neita
þeirri. bón. Hann telur nefnilega, að
einkaréttur sá, sem ríkisútvarpinu hefir
verið fenginn, sé úrelt fyrirkomulag.
Við séum nú í útvarpsmálum á svip-
uðu stigi og við vorum í prentsmiðju-
málum fyrir áttatíu árum og meira,
meðan yfirvöldin ríghéldu í það fyrir-
komulag að ekki mætti reka nema
eina prentsmiðju í höfuðstaðnum
Þetta einkaleyfi til útvarpsreksturs var
eðlilegt og sjálfsagt fyrst í stað — en
ekki um alla framtíð. Þeir, sem það
vilja, eiga að fá að reka útvarpsstöðv
ar, svo fremi sem þeir fullnægja sjálf-
sögðum skilyrðum um reksturinn, rétt
eins og hverjum sem er leyfist að gefa
út blað eða tímarit, og gæti slíkt vel
hugsazt, þótt ríkisútvarpið fengi að
halda áfram afnotagjöldunum eða
meginhluta þeirra. Útvarpsstöð gæti
byggt rekstur sinn á öðrum tekjulind-
um, líkt og víða er erlendis. Auk þess
veitti ríkisútvarpinu alls ekki af því
að fá einhverja samkeppni, sagði kunn-
lngi nftinn að lokum.
NÚ HEPI ÉG gert bón hans og kom-
ið þessu nýmæli hans á framfæri. Nú
er að sjá, hverjar undirtektir það kann
að fá. Sennilegt er', að sumir hverjir
líti það óhýru auga. En vilji einhverj-
ir leggja orð í belg, er þeim heimilt
rúm í þessum dálkum, ef þeir stilla
lengd „innleggs" síns í hóf.
Grímur í Görðunum.
hafi tekist þar ver, en gengur
og gerist. Við þess konar yrkis-
efni virðist mér einkum tvennt
koma til greina: að mannlýs-
ingar fari i rétta átt og að rím
og form sé viðunandi frá list-
rænu sjónarmiði. Um hið fyrra
býst ég við að Ó. G. hafi lélega
aðstöðu til að dæma og þó ekki
síður um það, af hvaða hvötum
og í hvaða tilgangi þessi kvæði
eru til orðin. Held ég að hann
hefði að skaðlausu getað sparað
sér getgátur um það. Hvað hið
síðara snertir, má ætla að að-
staðan sé betri. En á það deilir
hann ekki beint, talar aðeins
um „rubb“ án nokkurs rök-
stuðnings.
Ó. G. virðist mér vera einn af
þeim, sem ekki geta liðið að
persónuleika og starfa samtíð-
armanna sé getið, sízt í ljóði og
til lofs. Slíkt þykir mörgum bezt
fara, að bíði þar til maðurinn er
dauður. — Ef til vlll vegna
þess, að þá sé minni hætta á
afbrýðissemi. — í þessum hugs-
unarhætti finnst mér kenna
andlegs vesaldóms. Að vísu get
ég fallizt á, að hér sé vanda-
samara yrkisefni en mörg önn
ur, því erfiðara er að meta
samtíðarmenn heldur en þá, er
að öllu má skoða í ijósi liðinna
staðreynda. En yfirlei,tt hafa
skáldin hingað til ekki látið sér
það fyrir brjósti brenna. Dóm
unum verða þau auðvitað að
sæta, en þeir verða að byggjast
á víðtækari rökum en þeim, að
höfundum þeirra sé í nöp við
yrkisefnið.
Mér finnst það dálítið bros-
legt, þegar Ó. G. fer að bera í
bætifláka fyrir þá vanmáttar-
kennd er hann telur lýsa sér í
kvæðum er hann kallar „Til
Norðurlandaþjóða“. Og máls-
bótin er einkum sú, að Guðm
Ingi er bara bóndi, vestur í
Önundarfirði. — Ætli það séu
miklar líkur til, að betur hefði
tekist þótt hann hefði tilheyrt
einhverri annari stétt og átt
heima t. d. í höfuðstaðnum eða
austur í Lóni?
Guðmundur Ingi bindur sig
lítt við annarra götutroðninga
Hann velur sér einatt nýjar
leiðir og lýsingar hans af um-
hverfinu, og ályktanir hans
ALICE T. HOBART:
Y ang og yin
lungnabólgu. En gat hann bjargað þessu barni, svo aðframkomið
sem það var? Gat hann bjargað þvi — tærðu af ópíumnotkun
og með innfallið brjóst?
Hann tók fram hlustpípu sína. En þá gall við skræk rödd fyrir
aftan hann: „Engar djöflakúnstir hér!“
Hann vatt sér við. Gömul og skorpin kona kom haltrandi út
úr einu horninu og studdi sig þyngslalega fram á staf sinn. Kon-
urnar, sem staðið höfðu í hvirfingu um beð sjúklingsins, hrukku
til beggja hliða og hvísluðu óttaslegnar: „Laó tai tai!“ Svo varð
dauðaþögn.
Þessi litla, gamla kona lyfti staf sínum og benti á Peter. „Burt
með þetta galdratól!“ hvæsti hún.
Hann flýtti sér að stinga hlustpípunni í vasa sinn. Það
tjóaði sjálfsagt ekki að þrjóskazt. Hún drottnaði í þessu húsi.
Hver dráttur í andliti hennar var hrópandi vitnisburður um
harðýðgislega drottnunargirni.
Hann ætlaði samt sem áður ekki að flýja af hólminum. Hann
gerði sér engar vonir um, að þessar kínversku konur myndu hlýða
fyrirmælum hans á viðunandi hátt, og þess vegna afréð hann
að vera kyrr náttlangt. En dvöl hans á þessu kínverska heimili
varð lengri. í þrjá sólarhringa vék hann varla frá sjúkrabeði
drengsins, heldur vakti yfir, að honum væri hjúkrað á réttan hátt.
Þriðja nóttin var nær liðin að morgni. Kertin voru brunnin
langt niður í stjakana. Ættmóðirin svaf á stól sínum. Peter sat
enn við rekkjuna, en augnalokin voru orðin þung og öðru hverju
sigraði svefninn hann. Allt í einu barst honum óvænt hljóð
gegum svefnmókið — fótatak. Maður á mjúkum5flókaskóm nálg-
aðist. Peter kipptist til og glaðvaknaði á samri stundu. Fyrir aftan
hann stóð lærdómsmaðurinn kínverski, herra þessa húss. Hann
var lítill vexti og grennri en nokkur kona, andlitið bar vitni um
stranga ögun og markvissa fágun — hvar hafði Peter séð þennan
mann áður? — í rignmgu um vorið — í burðarstól á götunni.
Hinn kínverski höfðingi var auðsjáanlega jafn forviða og Peter
sjálfur. Undrunarglampa brá snöggvast fyrir í augunum, þótt á
sjálfu andlitinu yrði engin svipbreyting. En aðeins snöggvast.
Undrunin breyttist í fyrirlitningu — svo nístandi fyrirlitningu, að
Peter fannst eins og sér væri rekið utan undir með kaldri
loppu.
Kínverjinn hneigði sig með mikilli viðhöfn og hvarf út úr her-
berginu, án þess að mæla orð frá vörum.
Um hádegisbilið hélt peter heimleiðis, fölur og þreyttur. „Eg
skal segja þér það allt,“ sagði hann við Díönu. „En ekki núna.
Nú verð ég að hvíla mig.“
Díana læddist á tánum um húsið og þaggaði látlaust niður í
Wang Ma. Allt í einu barzt henni óvænt skvaldur utan frá eld-
húsdyrunum. Ókunnugur þjónn kom inn með fangið fullt af
bögglum, og á undan honum vagaði Wan Ma með miklum fettum
og handaslætti. „Gjafir frá húsi borgmeistarans!“ sagði hún,
drjúg í bragði.
„Til hins l^áttvirta I Sheng!“ — Þjónninn hneigði sig mjög
lotningarfullur.
„Gefðu honum einn dollara," hvíslaði Wang Ma. „Taó lí krefit
þess. Þjónn, sem færir gjafir úr svo voldugu húsi — það getur
ekki verið minna en einn dollari.“
Þegar Peter kom niður úr svefnherbergi sínu, sá Díana fyrst,
hve þreytulegur og niðurdreginn hann var. „Líttu á, vinur minn!“
sagði hún með ákefð. „Gettu, hvað þetta er? — Gjafir frá borg-
meistaranum! Má ég skoða þær?“
„Já — gerðu svo velsvaraði hann tómlega.
Tvær jaðiskálar, dvergferskjutré, þrautræktað og klippt, svo
að hið fullkomna jafnvægi næðist, rautt silkihengi með tveimur
silfurgráum, ísaumugum trönum. Hefði Peter þekkt kínverskar
lífsskoðanir betur en hann gerði, myndi hann hafa vitað, að allir
þessir hlutir voru tákn lífsorkunnar.
„Er þetta ekki dásamlegt?" hrópaöi Díana í fögnuði sínum.
„Komdu — við festum silkihengið fyrir ofan myndina af Zenób-
usi.“
Peter horfði á hana meðan hún sýslaði með þessa nýju gripi.
Jaðiskálarnar lét hún á arinhylluna, beint fyrir neðan kínverska
bókfellið sitt. Síðan skipaði hún honum að bera dverg-ferskju
trén tvö fram í forsalinn.
„Láttu þau á borðin,“ sagði hún valdsmannlega. En svo þagn
aði hún skjyjdilega og virti hann íhugandi fyrir sér. „Bara að
þú værir ekki svona þreytulegur. Mér finnst þetta vera ánægju-
legasti dagurinn, sem ég hefi lifað í Kína. í þrjá sólarhringa beið
ég þín alein, og nú ertu kominn heim — og allar þessar yndislegu
gjafir .... Ó, Peter — ef þú vissir, hve ég er hreykin af þér
Komdu nú og setztu hérna hjá mér og segðu mér alla söguna ....“
Svona lét hún móðan mása, og brátt hafði Peter öðlast aftur
fyrra öryggi sitt og áræði — öryggið, sem hann hafði verið sviptur
í húsi borgmeistarans.
Fögnuður Díönu yfir gjöfunum entist allan daginn. Húsið
fékk af þeim nýjan ljóma í hennar augum, og allt fólkið í trú
boðsstöðinni kom til þess að dást að þeim. Þegar Berger sá
jaðiskálarnar tvær, gleymdi hann öllu uppgerðar lítillæti og
barnsleg öfund skein út úr andliti hans. Ailt það, sem hann hafði
viðað að sér um dagana fyrir spariskildinga sína, var ekki eins
mikils virði og þessi dýra gjöf.
En Peter sjálfum var hún harla litils virði. Það var aðeins beyg-
urinn, sem hann hafði af hinum kínverska virðuleika, er aftraði
honum frá því að endursenda þetta dót allt. Hann gat ekki gleymt
bera vott um glöggskyggni og
einlægan kærleika til föður-
landsins, heimahaganna og nyt-
samra starfa. Hann lýsir sjálf-
um sér rétt og greinilega með
þesum fáu orðum:
„Ég elska þetta land
og minn átthagagróður
og iðjunnar þjónustugjörð.
Og hugur minn og starf mitt
og ást mín og óður
er ilmur af lifandi jörð“.
Fjaðraherfi
9 og 15 fjaðra
Samband ísl. samvinnuféiaga
Jarðarför
Guðmnndar Ó. Þórðarsonar
fer fram föstudaginn 22. nóv. og hefst með húskveðju að
heimili hans á Patreksfirði kl. 2 e. h.
Börn og tengdabörn.
Stórkostleg
bókasýning
í Listamannaskálanum
I sambandi við sýninguna koma út þrjár gagn-
bókasýningu í Listamannaskálanum. Verða
þar sýndar mörg þúsund bækur,og ennfremur um
100 myndir og málverk, sem skreytt hafa viðhafnar-
útgáfur forlagsins á verkum eins og Grettis sögu,
Jónasi Hallgrímssyni og Tómasi Guðmundssyni.
Njálu málverkin eru eftir Þorvald Skúlason, Gunn-
laug Scheving, Snorra Arinbjarnar, Ásgeir Júlíus-
son og Örlyg Sigurðsson.
HATIÐABÆKUR:
í sambandi við sýningua koma út þrjár gagn-
merkar bækur:
1) Grettis saga í útgáfu Halldórs Kiljan Lax-
ness. í viðhafnarútgáfu þessari eru 62 myndir
eftir Þorvald Skúlason og Gunnlaug Scheving.
2) Jónas Hallgrímsson, annað bindið af verkum
hans -í útgáfu Tómasar Guðmundssonar. Fyrra
bindið með ljóðum góðskáldsins kom út í fyrra,
en í þessu bindi eru önnur verk hans.
3) Síðasta blómið eftir ameríska skopteiknar-
ann James Thurber, en þetta er eins konar
mannkynssaga í myndum, með texta i ljóð-
um eftir Magnús Ásgeirsson.
íslendingar eru mesta bókaþjóð í heimi og
Helgafell vill reyna að gefa út bækur sæmandi
mikilli bókaþjóð.
Slík bóka- og listsýning er því viðburður sem eng-
inn bóka- eða listunnandi má láta frá sér fara.
Sýningin opin framvegis kl. 11—23.
J
JóLabíaðsaugLýsingar
Auglýsendur, sem tetla að auglýsa
í jjólablaði Tímans, eru vinsamletfa
beðnir að senda auglýsingarnar sem
allra fyrst.