Tíminn - 08.01.1947, Blaðsíða 3

4. blað
TlMircrc, niiðv.dagSiin 8. jamiar 1947
3
Sænsk sveitasaga
Sven Edvin Salje:
Ketill í Engihlíð. KonráS
Vilhjálm&son Lslenzkaði.
Bókaútgáfan Norðri.
Stærð: 413 bls. 15X22 sm.
Verð kr. 32.00 ób. 48.00 ib.
Samtök sænskra bænda reka
bókaútgáfu. Þar koma út ýms-
ar handbækur sveitafólksins,
hagnýtar í daglegri lífsbaráttu
og starfi utan húss og innan,
en jafnframt gefur forlagið út
skáldsögur og ljóð, sem þykja
þannig gerð, að sveitamenning-
unni sé styrkur að.
Ein af bókum þessarar útgáfu
er nú komin út á íslenzku og
heitir í þýðingunni Ketill í Engi-
hlíð. Konráð Vilhjálmsson hefir
þýtt en Norðri gefur út.
Þessi saga hefir selzt mætavel
á Norðurlöndunum hinum. Má
því ganga að því vísu fyrirfram
að hún sé af þeirri gerð sagna,
sem vel falla við alþýðuskap og
eru vinsæll skemmtilestur.
Ég tel að .þessi saga sé fengur
fyrir okkur íslendinga. Hún seg-
ir frá því er Ketill í Engihlíð
kemur heim í sveitina sina frá
vinnu sinni í höfuðstaðnum og
setzt að á bernskustöðvunum.
Svo er rakin nokkurra ára bar-
átta. Sagan byrjar á kreppu-
árunum eftir 1930 og nær fram
á styrjaldarárin.
' Þó að þetta sé bók, sem sænsk-
ur maður skrifar um sænskt
fólk í sænskri sveit eru vanda-
málin og viðfangsefnin þau
sömu og við þekkjum. Það eru
sömu erfiðleikar og fólkið hefir
átt við í öllum sveitum íslands.
Umbótamaðurinn vinnur að
bættri jarðrækt, meiri tækni,
betri heimilismenningu, bættu
verzlunarskipulagi, búfjárkyn-
bótum, félagslegum þægindum
eins og vegarsambandi, síma og
rafvirkjun. íhaldssöm tregða og
tortryggni gera allar framfarir
erfiðari og fjárhagsleg geta er
takmörkuð.
Þetta allt þekkir hver sá, sem
fylgzt hefir með lífinu í ein-
hverri íslenzkri sveit á síðasta
mannsaldri.
Sagan gefur góða mynd af lífi
fólksins í hverfinu. Saman við
lífsbaráttuna fléttast ástarsögur
unga fólksins með unað sinn og
beizkju eins og gengur.
Kaíill í Engihlíð er góð skáld-
saga, þó að hún geti ekki talizt
til hinna stórbrotnari meistara-
verka. Hún hefir hvorki dýpt né
tilþrif til þess. En styrkur henn-
ar liggur í því, að hún er sönn.
Persónur hennar eru sannar og
eðlilegar. Og vegna þess að við-
fangsefni og starfssvið sögunn-
ar er svo náið okkur tekur sag-
an okkur fasta'ri tökum en ella
og verður áhrifameiri.
Ég hefi stundum fellt mig illa
við ýmislegt i þýðingum Kon-
ráðs Vilhjálmssonar en minnst
ber á því í þessari bók. Ég hnaut
þS,r ekki um nein tökuorð eða
tilgerðarlegt orðbragð, þó að ég
kynni ekki við einstök fyrir-
bæri. Það er ekki tiltökumál, en
yfirleitt er málfar á þessari-sögu
þróttmikið og hreint og með
sterkum persónulegum einkenn-
um.
Ég álít að þessi bók ætti að
verða mikið lesin á íslandi.
Sveitafólk skilur hana eflaust
vel og við höfum gott af að vita
af því, að ástæðurnar eru líkar
með frændþjóðum okkar og hér.
Og það fólk, sem ekki þekkir
sveitalífið af eigin reynd, eða
er farið að gleyma því, hefir
gott af að rifja upp fyrir sér
þær hetjudáðir og afrek, sem
þar eru daglega unnin fyrir
framför mannfélagsins.
Þeir, sem lesa Ketil í Engihlíð
verða sennilega ekki möttæki-
legir fyrir þær kenningar, að
hvergi hafi verið nein kreppa
nema hér og hvergi neinir erf-
iðleikar hjá bændum annarra
landa.
Gildi þessarar sögu er, fyrst og
fremst það, að hún er mannleg
og sönn. Hún lýsir því satt og
rétt á hvern hátt og af hvaða
hvötum er barizt fyrir framtíð
sveitanna. Þetta er falleg saga
um framlög og fórnir áhuga-
samra manna, svo að lífskjör
batni og velmegun fólksins vaxi.
Þá er ennfremur á það að líta,
að þessi bók er tiltölulega ódýr,
eftir þvíísem nú gerist.
H. Kr.
Ágúst var fljótur að fara yfir
þetta og spyr eftir annarri bók.
Jú maðurinn hennar átti bók.
Ágúst leit á og spurði eftir fleiri
bókum. Nóg var til. Hjúin áttu
bækur og öll börnin. í áugum
Ágústs var þetta raunar allt
ein og s^ma bókin, þó hann léti
það ekki uppi við húsfreyju, sem
var dálítið upp með sér af bóka-
safninu. Þannig stóð á þessu, að
hagyrðingur nokkur, auðvitað
fátækur, hafði með ærnum
kostnaði gefið út vísnakver eftir
sig. Honum heppnaðist ekki sala
á kverinu. Til þess að þetta
mikla verk yrði ekki með öllu
einskis nýtt, tók hann það ráð
að gefa eitt eintak á hvert höf-
uð í byggðarlaginu.
Bóndi einn hafði lengi mæðst
yfir heilsuleysi föður síns. Svo
langt hafði þetta gengið, að
læknirinn varð að rista sjúkl-
inginn á kvið og fara innan í
hann. Eftir það fór karli að
batna. Ágúst tók bóndann tali
og spurði um líðan föður hans.
Bóndi kvað hana framar öllum
vonum. Honum færi dag-batn-
andi. „Það gleður mig sannar-
lega“, segir Ágúst, „en gengur
þér ekii illa að fita hann“í „Jú,
fremur illa“, segir bóndi. „Það
er von,“ segir Ágúst, „læknirinn
gleymdi að láta aftur í hann
mörinn“.
Nóg væri til í heila bók af
skrítlum og kimnisögum, því
Ágúst hefir enn í dag fyndni og
gamanyrði á hraðbergi, þó hann
sé kominn á átttugasta og þriðja
ár. Hér skulum við þó láta stað-
ar numið.
Eitt af því sem Ágúst hefir
jafnan verið falið í Stykkis-
hólmi er að rita götuauglýsingar.
Frágapgur í skrift og allri út-
setningu, fyndni í stíl og orð-
snilli, einkum ef um skemmt-
anjr (böll) er að ræöa, er svo
listrænn að vekja mundi eftir-
tekt á hverju listasafni.
Ættfræði og annan þjóðlegan
fróðleik er hann minnugur á og
alltaf á hann eitthvað nýtt fyr-
ir hvern sem við hann talar.
Ágúst tók við stjórn verzlun-
arin.Var 1912 og stjórnaði henni
á meðan hún var starfrækt. Þó
menn hafi nú ljótt orðbragð um
selstöðuverzlanirnar gömlu og
hætti til að rugla þeim saman
við einokunarverzlunina, sem
svo var kölluð, þá má þó geta
þess, sem gert er.
Vorið 1920 varð mörgum bónda
erfitt eftir langan og þungan
snjóavetur. Þá var ekki hver
verzlun birg af síldnrmjöli og
öðrum fóðurvörum. Heyjaforði
bóndans átti að duga búpen-
ingnum. Heyþurrð var mikil
þetta vor og fór jafnvel að bera
á því á miðjum vetri. Án'tillits
til vonar um endurgjald barg
Thangs og Riis verzlun (Ágúst
■Þórarinsson) bændum frá fjár-
felli, með mjölbirgðum, á öllu
('Framhald á 4. síBu)
ALICE T. HOBART:
Yang og yin
mikið SEfnan við þá að sælda. En samt sem áður finnst mér,
að ég kannist við marga þeirra frá fyrri árum.“
Grunur Peters styrktist. Sennilega höfðu þessir menn aldrei
vánið sig af ópíumneyzlu. Og nú komu þeir til nýja læknisins og
vildu láta hann lækna slg og báðu um þjónustu hans — svo
að þeir gætu aftur fengið ópíum ókeypis um skeið.
Einn af Kínverjunum í hinum kristna söfnuði — Ling héj;
hann — hafði verið sérstaklega áfjáður að koma ópíumsjúkling-
um til lækningar í sjúkrahúsið, fyrstu vikurnar eftir að Peter
tók við yfirstjórn þess. „Ég, hinn óverðugi Ling, hefi sjálfur
hlotið lækningu,“ sagði hann hátíðlega. „Ég er lítilfjörlegur
þjónn Krists, en ég vil stuðla að því, að bræður mínir losni af
klafa syndarinnar."
Peter gazt illa að þessum manni, en þar sem Ling var einn af
þeim fáu Kínverjum, sem tekið höfðu kristna trú, reyndi hann
að dylja andúð sína á honum. Og honum til mikils hugarléttis
var Ling hættur að sjást í sjúkrahúsinu upp á síðkastið. En nú,
þegar Peter fór að gefa meiri gætur að fólkinu, sem kom í lyfja-
búð sjúkrahússins til þess að fá hinn daglega ópíumskammt
sinn, varð hann þess var, að Ling brá þar hvað eftir annað fyrir.
Maðurinn virtist liggja í felum einhvers staðar í grennd við hlið-
ið og sitja um sjúklingana, þegar þeir fóru út.
Kvöld éitt brá Peter sér út í sjúkrahúsið til þess að huga að,
hvort ekki væri allt í röð og reglu. Ling stóð þar ávtali við hjúkr-
unarmanninn, sem átti að gegna störfum þetta kvöld. Birtan
frá einum olíulampanum féll beint niður yfir hann, og þó að
hann flýtti sér.inn í skuggann, undir eins og hann varð Peters
var, duldust einkennin á andliti hans ekki augum læknisins:
Hörundið var vaxgult, kinnar og varir blóðvana, augnalokin og
gagnaugun blásvört — allt einkenni ópíumrfautnar.
Eftir þetta fór Peter að halda uppi njósnum um Ling, og loks
komst hann að raun um, hve stórkostleg svik höfðu átt sér stað:
Ling hafði bókstaflega notað sjúklingana sem leppa til þess að
utvega sér ópíum, og hann hafði komið á lággirnar umfangs-
mikilli ópíumverzlun, sem byggðist á þessu. Hið stolna ópíum
seldi hann í sveitaþorpin í grenndinni. Milliliðir hans og umboðs-
menn voru allir úr trúboðssöfnuðinum.
Peter hafði ekki dulizt, að ýmsir Kínverjar gerðust kristnir af
ástæðum, sem ekkert áttu skylt við trú og sannfæringu. Marg-
vísleg afbrot þrifust mætavel i skjóli við múra trúboðsstöðvai*-
innar. En það hafði honum aldrei flogið í hug, að hægt væri að
misnota kirkjuna og sjúkrahúsið á svona djöfullegan hátt. Þótt
ópíumneyzlan væri gífurlega mikil, fyrirlitu Kínverjar þá vesal-
ínga, er höfðu orðið henni að bráð. Og þeir hötuðu þær hvítu
þjóðir, sem höfðu neytt þá til þes að opna land sitt fyrir eitr-
inu. Sú skoðun, að kirkjan sjálf ræki launverzlun með ópíum,
gat auðveldlega fest rætur meðal kinverskrar alþýðu.
Peter kom aðeins auga á eitt úrræði til þess að firra fólk þeirri
ógæfu, sem af honum hafði stafað, gegn vilja hans — hann varð
að hætta að láta mönnum í té hinn daglega skammt af ópíum,
og hann varð að gera strangar varúðarráðstafanir gegn Ling og
liðsmönnum hans innan kristna safnaðarins.
í run og veru hafði hann alltaf verið trúlítill á það, að hægt
væri að venja sjúklingana af ópíumnautn á þennan hátt. Því
aðeins var hægt að gera sér von um góðan árangur, að ekki væri
hægt að ná í ópíum. En þá þurftu sjúklingarnir líka að njóta
góðrar og nákvæmrar hjúkrunar. Það varð að fylgjast vel með
starfsemi hjartans, og hinar fyrstu og þungbærustu stundir varð
að nota lyf, sem linuðu kvalirnar, er ópíumhungrið hafði í för
með sér. Heit böð gátu líka ef til vill verið gagnleg. En til þess,
að unnt væri að koma við slíkri hjúkrun og læknishjálp, urðu
sjúklingarnir að liggja í sjúkrahúsi, og hvernig var hægt að koma
því við? Það var^ekki ráðlegt, að þeir lægju meðal annarra sjúk-
linga. Peter vissi það af sárri reynslu, að ópíumneytendur eru
ævinlega brautryðjendur nýrra hörmunga: Þeir vilja, að aðrir
gangi lesti þeirra á vald.
Svo flaug honum nýtt ráð í hug: Hann ætlaði að koma á stofn
sérstöku húsi, þar sem ópiumneytendum yrði veitt hjálp og hjúkr-
un. Bak við sjúkrahúsið stóð enn eitt þeirra kínversku húsa, sem
nér höfðu veriö fyrir daga trúboðanna. Þegar fram liðu stundir
varð hver fjölskylda að láta þjóna sína og þernur búa undir sama
þaki og húsbændurna.
Þessi uppástunga Peters sætti harðri mótspyrnu. Bakershjónin
héldu því mjög á loft, að aldrei hefði Buchanan stungið upp á
því, að þau létu heiðingja búa í húsi sínu, og frú Berger bar því
við, að börn sín notuðu þakherbergin fyrir leikstofur í regntíð-
inni. En Peter samdi fyrirlestur um þann álitshnekki, sem kristin
kirkja hefði beðið við framkomu Lings, og það sama kvöld og
sá fyrirlestur var fluttur, samþykktu allir uppástungu hans.
Nú var tekið til óspilltra málanna. Þjónustufólkið flutti brott
ur byggingunni þegar daginn eftir. Peter skoðaði hana nákvæm-
lega og komst að þeirri niðurstöðu, Aðh ún væri nothæf eins og
hún var. En ef sama fólkið átti að starfa þarna og í sjúkrahúsinu,
varð að gera innangengt milli þessa tveggja húsa. Hjá því varð.
ekki komizt vegna regntíðarinnar. Peter tókst að fá nægilegt
fé til þessa með því að fórna öllum þeim aurum, sem honum höfðu
askotnazt í jólagjöf. En þar se mbyggingarnar stóðu mishátt, urðu
þrjú stigaþrep að vera í þessum nýja gangi.
Þegar allt var komið í það horf sem skyldi, lét Peter Ling hinn
kristna leggjast í þetta nýja sjúkrahús, fyrstan ópíumsjúklinga.
Hann hótaði því að reka hann úr söfnuðinum, ef hann sætti sig
ekki við þetta.
Áður en langt um leið kom í ljós, hver áhrif það hafði, að
sj úklingarnir fengu ekki lengur daglega skammta af ópíum. Hinir
gömlu kunningjar Peters úr hópi ópiumsjúklinganna komu einn
og einn og báðu um lækningu. Eftir hálfan mánuð var hið nýja
sjúkrahús fullskipað.
Fyrstu næturnar varð Peter að vaka sjálfur yfir sjúklingum.
Hann treystí ekki andlegu þreki hjúkrunarmannanna nógu vel.
KeðjuráFarmall
dráttarvélar
Samband ísl. samvinnufélaga
Eiginmaður minn og faðir okkar
Guðmundur Ólafssofi
bóndi,
lézt að* heimili sínu, Vogatungu, Reykjavík, aðfaranótt
7. þ. m.
Helga Guðlaugsdóttir,
börn og tengdabörn hins látna.
Orðsending
frá Verzlunarráði íslands
Með skírskotun til tilkynningar viðskiptaráðsins
dagsettri þann 30. des. 1946, óskar Verzlunarráð
íslands, að vekja athygli allra kaupsýslumanna
utan Reykjavíkur á því, að með tilliti til þess, að
verzlunarráðið telur tilkynningu þessa torvelda að-r
stöðu utanbæjarmanna meir en áður, þá hefir það
ákveðið, að skrifstofa þessi taki að sér, ef þess verð-
ur óskað að gerast umboðsmaður meðlima sinna til
þess að koma á framfæri og taka á móti gjaldeyris-
og innflutningsleyfum, og mun ráðið reiðubúið að
leggja út leyfisgjöldin fyrir þá gegn endurgreiðslu.
Verzlunarráö íslands
Höfum fengið góð
karlmannafataefni
0
Gef jun — Iðunn
Hafnarstræti 4.
n
o
o
o
o
o
n
u
u
o
o
o
o
o
o
H. S. k Bátadieselválar
tveggja cyl. með skiptiskrúfu eigum við fyrir-
liggjandi.
Útvegum frá Herman Svendsen A.S., Kóben-
havn, báta- (og landvélar í stærðum 7—140
hestöfl.
Umboðs- og Raftækjaverzlun íslands
Hafnarstræti 17, sími 6439, Reykjjavík
Hverjir skrifuðu fornsöguruar?
Lesið bókina
Skammir
Fæst hjá bóksölum. Útgef.
\

Nokkrar stúlkur
geta fengið fasta atvinnu við afgreiðslustörf.
Upplýsingar á skrifstofunni.
!.
Mjólkursamsalan.