Tíminn - 07.02.1947, Blaðsíða 2

2
TIMINN, föstudaglnn 7. fehr. 1947
26. blað
HALLDOR KRÍSTJÁNSSON:
VIRÐING ALþlNGIS
Föstudagur 7. febr.
Réttur bænda við-
urkenndur
í málefnasamningi hinnar
nýju stjórnar er bundinn endi
á langa deilu, sem verið hefir
um það, hvernig verðákvörðun
landbúnaðarvara skuli háttað.
Þegar afurðasölulögin voru sett
1934, var tekin upp sú skipan,
að nefnd, sem skipuð var jafn-
mörgum fulltrúum frá bænd-
um og neytendum og oddamanni
frá landbúnaðarráðherra, skyldi
ákveða verðið. Með þessu fyrir-
komulagi voru bændasamtökin
viðurkennd sem samningsaðili
•um málið, en fengu þó ekki allt
valdið í sínar hendur. Með skip-
an þeirri, sem stjórn Ólafs
Thors gerði á þessum málum
1945, var allur réttur tekin af
bændum í þessum efnum og
verðið ákveðið af stjórnskip-
aðri nefnd. Bændur gátu þannig
engu ráðið um þetta höfuðmál
sitt og voru gerðir með þessari
tilhögun réttminnsta stétt
þjóðfélagsins, þar sem allar
aðrar stéttir gátu ráðið meiru
og minna um kaupgjaldsmál sín.
Það hefir lengi verið eitt af
baráttumálum Framsóknar-
flokksins, að bændur fengju
verðlagsvaldið alveg í sínar
hendur, þótt hann féllist á þá
bráöabirgöaskipun, er gerð var
á þessum málum 1934. Það var
þvi eðlilegt, að flokkurinn geröi
þetta eitt af höfuðmálum sín-
um, þegar viðræður hófust á
dögunum um þátttöku hans í
ríkisstjórn. Árangurinn liggur
nú fyrir í málefnasamningi
hinnar nýju stjórnar.
Sú skipan, sem þar er ákveð-
ið að taka upp,( er í aðalatrið-
um þessi:
Samtök bænda fá framkvæmd
afurðasölumálanna alveg í sín-
ar hendur. Verðlag iandbúnað-
arafurða skal ákveðið af nefnd,
sem er skipuð jafnmörgum full-
trúum frá samtökum bænda og
samtökum neytenda. Náist ekki
samkomulag i nefndinni, ráða
samtök bænda verðinu. Þó er sú
undanþága frá þessu, að meðan
afurðaverðið er borgað niður
eða útflutningsuppbætur greidd-
ar, skal sérstakur gerðadómur
ráða verðinu, ef ágreiningur er
i aðalnefndinni. Gerðardómur-
inn skal skipaður þremur mönn-
um: einum manni frá bænda-
samtökunum, einum frá neyt-
endum og hagstofustjóra. Dóm-
urlnn skal miða ákvörðun sína
við það, sem jafnan skal vera
grundvallaratriðið við verðlagn-
ingu landbúnaðarafurða, „að
tekjur þeirra manna, er land-
búnað stunda, verði í sem nán-
ustu samræmi við tekjur annr
arra vinnandi stétta.“
Sú undanþága, að hægt sé að
skjóta þessu máli til gerðar-
dóms meðan ríkissjóður borgar
verðið niður, byggist á þeirri
röksemd, að bændur geti ákveð-
ið verðið hærra í skjóli niður-
greiðslnanna en góðu hófi
gegnir. Þegar niðurgreiðslurnar
eru ekki fyrir hendi, verða
bændur að miða verðlagið við
það, að vörurnar séu seljanleg-
ar á innlendum markaði. Þessa
tillits þturfa þeir síður að gæta,
ef ríkið borgar verðið niður. Að
öllum líkindum varir það ekki
lengi enn, að dýrtíðinni sé
haldið í skefjum með niður-
greiðslum, þar sem allir eru
sammála um, að það sé hreint
neyðar- og bráðabirgðaúrræði.
Þessí gerðardómur ætti því ekki
Það er oft talað um virðingu
Alþingis, og venjulega á þann
hátt, að löggjafarsamkoman sé
minna metin en æskilegt væri.
Eru stundum höfð hin stærstu
orð um eymd og spillingu
stjórnmálalífsins og stjórn-
málamannanna í því sambandi.
Þessi grein á hvorki að vera
vörn né ádeila á Alþingi og
stjórnmálamenn. En tilraun
verður gerð til þess að skýra
það, í hverju liggur mest hætt-
an .fyrir virðingu og sæmd Al-
þingis og stjórnmálalífsins alls,
og bent á það, hvað fólkið í
landinu, alþýðan sjálf, getur
gert til verndar þessu fjöreggi
þingræðisins.
Virðuleg sæmdarstörf.
Það má ekki loka augunum
fyrir þvi, að ýmsar merkar og
fallegar tillögur eru nú til um-
ræðu á Alþingi. Vitanlega verð-
ur það aldrei dæmt eftir því, þó
að hugsjónir, sem eru hvers
manns eign, séu viðurkenndar
þar. En þar er barizt fyrir hug-
sjónamálum, sem stefna að al-
menningsheill og eru baráttu-
mál.
Hér skal nú gripið niður á
nokkrum sundurleitum atriðum.
Menning' og siðgæði.
Hannibal Valdimarsson beitir
sér fyrir því, að kvikmynda-
rekstur verði tekinn i þjónustu
menningarinnar og stjórnað
með uppeldisleg og menningar-
leg sfónarmið ein fyrir augum.
Og sá reksturságóði, sem slíkt
skemmtistarf á menningar-
grundvelli skilar, verði notaður
til að vinna nýja menningar-
lega sigra og hlúa að nýjum
gróðri í riki þjóðlegrar menn-
ingar.
Skúli Guðmundsson flytur til-
lögu um að hætta vínveitingum
í veizlum ríkisins, svo að ríkis-
valdið taki sér þar fyrir hendur
að vinna að betri siðum og
batnandi háttum í samkvæmis-
lífi þjóðarinnar. Bæjarstjórn
Reykjavikur virðist líta svo á,
að bæjarfélagið eigi hér að fara
að dæmi rikisins. Hætt er við,
að aðrar bæjarstjórnir líti eins
á. Sennilega munu mörg fyrir-
tæki og sömuleiðis einstakling-
ar, miða sínar veitingar við það,
hvað sæmilegt þykir í veizlum
ríkis og bæja.
Hér er því um það að ræða,
hvort ríkið eigi að hafa forgöngu
um straumhvörf í áfengismál-
unum, að því er veizlulíf og
samkvæmisvenjur snertir. Og þó
að framkvæmd þessarar tillögu
sé fjarri því að vera nokkur
fullnaðarsigur, væri hún þó ef-
laust hi». mesta siðabót.
að þurfa að eiga langan aldur,
og ekki heldur víst að nokkurn
tíma þurfi að grípa til hans, ef
samkomulag næst milli bænda
og neytenda, eins og varð á sín-
um tíma í sexmannanefndinni.
Það er vissulega ekki ofmælt,
að sú skipan á þessum málum,
sem fyrirhuguð er í málefna-
samningi nýju rikisstjórnarinn-
arr, sé mikil réttarbót fyrir
bændur. Þeir heimta nú aftur
þann rétt, sem af þeim hafði
verið tekinn og jafnvel öllu
meiri. Bændur munu fagna
þessum réttarbótum og svo
munu allir þeir gera, sem unna
þeim jafnréttis og vita að þeir
eru allra manna ólíklegastir til
að misnota þann rétt, sem þeim
er fenginn.
Þetta eru tvær tillögur um að
beita ríkisvaldinu til uppbygg-
ingar í menihingarmálum. Hvor
um sig og báðar sameiginlega
munu þær hafa örlagaríka þýð-
ingu fyrir komandi kynslóðir
íslands, hvort sem þær. verða
samþykktar nú, eða ekki fyrr en
síðar.
Grundvöllur atvinnulífsins.
Þessu næst má snúa sér að
vinnumálunum. Það liggja fyrir
Alþingi tillögur um að vinna
að því, að rýmka landhelgi ís-
lands og þar með að færa út
umráðarétt íslendinga yfir
fiskimiðunum við strendur
landsins.
Ef það næði fram að ganga og
sömuleiðis tillögur um aukna
vísindastarfsemi við hafrann-
sóknir, myndu íslendingar í
framtíðinni hagnýta og vernda
hrygningarstöðvar og uppeldis-
svið nytjafiskanna á grunn-
sævinu við strendur landsins,
eins og bezt væri í samræmi við
hagsmuni þí^lrra og allra ann-
arra fiskveiðaþjóða við norður-
höf.
í öðru lagi hefir Alþingi nú
til meöíerðar tillögur, sem miða
að því að flýta fyrir ræktun
landsins á ýmsan hátt, svo að
komandi kynslóðir megi hag-
nýta sér auðæfi moldarinnar.
Þannig er unnið að því á þessu
Alþingi, er nú situr, að ti-yggja
undirstöðu íslenzkra bjarg-
ræðisvega á sjó og landi og
jafnframt að bæta uppeldi og
styrkja andlega menningu og
þroska þjóðarinnar, svo að hún
beri gæfu til að nota auðlindir
landsins sér til sæmdar og bless-
unar á komandi tímum.
Hver hefir virðulegra hlut-
verk?
Hér þarf ekkert að þrefa um
það, hvort þetta séu stærstu og
merkustu mál Alþingis eða ekki.
Hvað sem líður öðrum góðum
málum þar, eru þetta stórmál,
sem sýna, að þar sitja fram-
sýnir, áhugasamir og góðgjarn-
Um daginn var dómur kveð-
inn upp yfir manndrápara sem
vakti æsing og eftirtekt. Prest-
arnir ræddu um.hann í stólum
sínum, ritstjórar blaðanna skrif-
uðu um hann langar greinar,
og konur í kvenfélögunum
lentu í hávaða rifrildi út af hon-
um. Glæpurinn var andstyggi-
legur og glæpamaðurinn var
dæmdur í 28—35 ára betrunar-
húsvist. í fljótu bi’agði virðist
dómurinn ekki í ósamræmi við
glæpinn, en glæpamaöurinn var
drengur 13 ára að aldri — ann-
ar yngsti sakborningurinn sem
nokkru sinni hefir verið sendur
í ríkisfangelsi Massachusetts.
Meðan á þessu máli stóð, sló ótta
og óhug á fólk við útvarpsfróttir
ir menn, sem beita sér fyrir því
að tryggja framtíð hins litla ís-
lenzka mannfélags og leggja
grundvöll að alhliða hamingju
framtíðarborgara íslenzka lýð-
veldisins.
Hér má nefna það, að á Al-
þingi fara fram átök um það,
hversu þjóðartekjunum skuli
skipta, hvernig hagað vei’ði
dreifingu varanna og þóknun
fyrir þau störf o. s. frv. Hlut-
verk Alþingis er hið virðuleg-
asta og verkefni þess alvarleg.
Menn geta því ekki lítilsvirt
Alþingi í heild fyrir það, að
hlutverk þess sé ómerkilegt, eða
þar komi ekki fram merkilegar
og uppbyggilegar tillögur.
Hættulegir menn.
Það, sem er hættulegt virð-
ingu Alþingis, eru alþingis-
menn, sem misnota aðstöðu sína.
Ef menn nota þingsetu sina til
að skara eld að sinni köku, afla
sér fjár og metorða, er það
fjarri því aö auka virðingu
stofnunarinnar. Út yfir tekur
þó, ef svo langt er gengið að
veita sjálfum sér og nánustu
sálufélögum sínum og liðsmönn-
um bein forréttindi og það
jafnvel þvert ofan í yfirlýsta
stefnu, auglýsingar og gefiji lof-
orð.
Þeir, sem þaö gera, eru hættu-
lega.‘|tir sæmd þingsins.
Ég mun ekki fai’a langt i upp-
talningar að þessu sinni. En það
er áreiðanlega hægt að nefna
nóg dæmi um slíkt frá síðustu
árum. Það er ekki smekklegt,
þegar æðstu menn Alþiixgis, sem
öðrum fremur ættu að vaka y.f-
ir virðingu og sæmd þess, koma
sér saman um það, að taka sér
þau forréttindi að fá ódýrara á-
fengi en aðrir menn í verzlun
ríkisins. Slíkt tiltæki er stór-
hættulegt virðingu þingsins
meðal almennings.
Þamxig er hægt að nefixa ýms
dæmi um það, að meixix hafi
notað sér þingmaxxnsaðstöðu
síixa og völd í þjóðfélaginu til
þess að hefja sig yfir lög og
um glæpalíf í Boston. Rán,
íxauðganir, barsnxið og þjófn-
aðir bárust manni til eyrna
kveld eftir kveld. Svo var það
kveld eitt, að eftir farandi frétt
kom: „Lögreglan i Bostoix sem
á í þrotlausu stríði við glæpi
þar í boi’g, hefir tekið til fanga
þrjá glæpameixn." (Nú geta
menn hlegið eða grátið að nið-
ui’lagi fréttarinnar). „Glæpa-
menn þessir eru þrír drengir,
frá 11—13 ára að aldri.“
í síðast liðiix þrjú ár hefir það
verið skylda mín, sem eins af
yf irlitsmönnum st j órnarinnar,
að eiga tal við lögreglustjóra og
aðra umboðmemx laganna í
hverjum einasta bæ, og þorpi i
Nýja Englands-ríkjunum og
rétt. Almeixn ákvæði laixdslaga
og stefnuskrár stjórnarvald-
anna eru þá ekki látiix ná til
þeirra, fremur en verðlagsá-
kvæði áfeixgisverzlunai’innar.
Þannig geta þeir lagt stórfé í
bygáingar sér til gamans, eng-
um til gagns, þégar hörgull er á
byggingarefni og fjármagni til
þeirra framkvæmda, sem fyrir
öllu eiga að ganga samkvæmt
yfirlýstri stefnu.
Hliðstæðar sögur má segja unx
fjárplógsmennsku og forréttindi
á sviði verzlunar og viðskipta
margskonar.
Jafnvel á löggæzlusviðinu eru
dæmi þess, að Röfðingjar þjóð-
arinnar hafi tekið sér annan
rétt en almenningur hefir og
afgreitt mál sér í vil með axf-
brigðum.
Gegn hagsmunum fólksins.
í öðru lagi, en þó skylt þessu
er það, þegar þiixgmexxn verja
hagsmuni og forréttindi heilla
gróðastétta. Oftast muxxu þeir
þá reyna að telja sér trú um,
að til þess liggi málefixaleg rök,
að rétt sé aö taka þá afstöðu,
sem þeir hafa. Þannig eru færð
rök aö hagsmuixaaðstöðu og for-
réttindunx hvers konar nxilliliða
og gróðamanna.
Mörgunx mönnum hættir við
að telja sér trú um, að það sé
í’étt, sem þá langar til. Þannig
geta meixn rökstutt og varið
forréttindi kaupmaixnaverzluix-
ar, drykkjuskap og yfirleitt hvað
annað sem vex-a skal.
Slík sjálfsblekking er hættu-
leg. Og það er allt annað en
heppilegt fyrir sóma Alþingis,
að þar sitji menn, sem slá
skjaldborg um ranglætið í þjóð-
félaginu, jafnvel þó að þeir gei’i
það í góðri trú.
Siðfræöi prangarans.
Enn er hin þriðja tegund
manna, sem hættuleg er sæmd
og áliti Alþingis. Það eru þeir,
seni gera sér stjórnmálastörfin
að prangi og loddaraskap. Eng-
inn þarf að halda, að þingið
njóti meiri virðingar fyrir það,
að vei-ða vettvangur þeirra for-
ingja, sem hafa brellur og
hrossakaup sér til ágætis.
Brellur stjórnmálamannanna
koma fram i mörgu. Þeir gefa
yfirlýsingar, sem þeir meina
ekkert með. Þeir láta semja
hálfu öðru nærliggjandi ríki.
Þegar lögreglan talaði unx af-
vegaleidda unglinga árið 1930,
þá átti hún við uixglixxga frá 16
til 18 ára. Nú eru það börn írá
7 til 15 ára.
Þaö er ekki aöeins að aldurs-
takmarkið hafi færzt íxiður á
við, heldur hefir teguixd glæp-
anna stórum versixað. Slikur ó-
stjórnlegur ákafi tii eyðilegg-
ingar — djöfulleg, illkvittixisleg
grimmd, var með öllu óþekkt
fyrir tíu árum. Það hefir eitt-
hvað' farið aflaga, sem lögregl-
unni stendur stuggur af. Á síð-
astliðnu ári hafa lögreglustjór-
ar sýnt mér þrjár kirkjur. Ein
al' þeim var vegleg kirkja, er
auðugur söfnuður á. í þeirri
kirkju var veglegt pípuorgel. Ég
þurfti ekki aixnað en að líta á
orgelið til þess að sjá, að það
yrði aldrei framar íxotað í þeirri
eða neinni annarri kirkju. Gull-
roðnu pipurnar höfðu verið
brotnar og klofnar með exi og
nótnaborðið allt eýðilagt. Skirn-
arfontiixum, sem stóð fyrir
framan gráturnar, hafði verið
velt um og hamx brotiixn og
bekkjum kirkjuixnar velt um.
Ég leit þegjandi framan í lög-
reglustjóraixn, sem var með mér.
Strákar — fimm strákar. Sá
elzti var 15 ára, sá yngsti um
átta ára. Þeir voi’u tvær nætur
og samþykkja lög og lagabálka,
áix þess að hirða hið minnsta
um að framkvæma. Það eru gerð
lög um framkvæmdir, sem fé er
aldi-ei útvegað til. Lög ei*u sett
um nefixdir, sem hafa ákveðnu
hlutverki að gegna, en eru svo
aldrei skipaðar.
Þetta eru brellur og auglýs-
ingastarfsemi út á við, til að
vinna sér kjörfylgi. Inn á við
eru aðrar brellur viðhafðar.
Samstarfsmönnum er lofað
ýmsu, svo að þeir uggi ekki að
sér, meöan annað er bruggað
bak við þá. Fylgismenn, sem
ætla sér að gagnrýna gerðir
foriixgjans, eru spektir og fehgn-
ir til að þegja með fégjöfum,
metorðum og upphefð.
Allt hið lakasta í mönxxum er
hagnýtt við slík hrossakaup:
Eigiixgirni, hégómaskapur, met-
orðagirnd, ágirnd o. s. frv. Er
jafixvel ekki trútt um, að menn
þykist því slyngari foringjar
og meiri stjórixmálanxeixn, sem
þeir eru fundvísari á lægstu
hvatir fylgismanna siixna til að
gæla við og nota sér til fram-
dráttar.
Kjarni málsins.
Allir munu vera sammála unx
það, sem hér hefir verið sagt,
meðan þeir hugsa ekki um við
hverja memr hvert af því eigi.
Þeir, sem eiga sér hugsjónir
og vinna trúlega fyrir þær, sér-
plægxxislaust og heiðarlega, eru
sómi Alþingis, sérstaklega þó, eí
hugsjónir þeirra miða að þvi,
aö jafna aðstöðu fólksins,
manna þjóðina, fá auðlindir
landsins til að streyma, skipta
þjóðartekjunum réttilega eða í
stuttu máli sagt: Glæða menn-
ingu og velmegun þjóðarinnar.
Alþingi hlýtur óvirðingu aí
þeinx'' mönnunx, sem þar eiga
setu og illa reynast, eix það gera
menn einkum á þrennan hátt:
Með því að taka afstöðu gegix
rétti almeixniixgs, og má þó oft
um það deila.
Meö því að misnota aðstöðu
sína sér og-sínum til persónu-
legra hagsbóta.
Með því að gera stjórxxmála-
lífið að prangi og klækjavef.
Eiixs og gefur að skilja fléttast
þetta ýnxislega saman og geta
menn oft fylgt góðu máli, þótt
breyzkir séu og falli í þá freistni,
lxér í kirkjuixni. Hefurðu nokk-
urntínxa séð verra?
Já, einu sinni, svaraði ég. Ég
sagði honurn frá lögreglustjóra,
sem sýixdi mér myixdir af húsi,
sem veiðimeixix lágu við 1; vegg-
irnir höfðu verið höggixir i sund-
ur með öxi. Iixnanhússnxunirnir
brotxxir og branxlaðir svo þeir
voru til einskis nýtir og svo
voru göt höggvin á þakið. Þrír
unglingar höfðu gjört spellvirki
þetta á þremur eftirnxiðdögum,
og sá elzti þeirra var 14 ára.
Það, senx lögi’egluixixi þykir i-
skyggilegást í sambaixdi við lög-
gæzluna, er hin villimannlega
eýðileggingar hneigð. Þegar að
æskumaður, eða meyja fer af-
vega, þá er eiixs og þau fyllist
illum anda — tryllist. Ef að þau
til dæmis íxá i bifreið, þá rista
þau í suixdur áklæðið á bílnum,
reka nagla í gegnum hjólbarð-
ana eða stinga göt á þá og
eyðileggja allt, sem þau geta.
Ef þau komast inn 1 skóla,
kirkjur eða einka heimili, þa
eyðileggja þau allt, sem þau
orka.
Á öskudaginn síðast voru
meiri skemmdir gerðar í Banda-
ríkjunum, en dæmi voru til áð-
ur. Það er alveg sama í hvaða
borg við litumst um, sama sag-
an alls staðar. í Buffalo þar
sem einn maður var drepinn,
sagði lögreglustjórinn, að aldrei
(Framhald á 3. síðu)
Charles J, Dutfoii:
S tigamenn
franfitíharinnar
Pétur Sigurdsson ritstjóri vakti athygli ritstjórnar Tímans á
grein þeirri, sem hér birtist. Hún var í Lögbergi 15. ágúst í
sumar. Þó að greinin sé enginn skemmtilestur, því að hún er
ljót, er hún alvöruorð um vandamál, sem víða gerir vart við sig.
Við þekkjum líka skemmdarfýsn barna og unglinga hér á landi.
Hér er líka afbrotaæska o. s. frv. Því mun þessi grein geta orðið
íslenzkum lesendum alvarlegt umhugsunarefni vegna eigin upp-
eldismála.