Tíminn - 07.02.1947, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI: j
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON >
ÚTGEPANDI:
FRAMSÖKNARELOKKURINN
Símar 2353 og 4373
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f. I
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI. Llndargötu 9A
Símar 2353 og 4373
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A
Síml 2323
31. árg.
Reykjavík, föstudaginn 7. febr. 1947
26. MaS
ERLENT YFIRLIT-.
Stjórnarf ariö í Tékkóslóvakíu
Heppnast Télckum þjóðnýtingin?
Tékkóslóvakía er eina landið a áhrifasvæði Rússa, þar sem
stjórnarfarið hefir ekki orðið deiluefni Rússa og vesturveldanna.
Vesturveldin hafa viðurkennt, að þingkosningarnar, sem fóru þar
fram á fyrra ári, hafi farið fram með löglegum hætti, og lýð-
ræðisstjórn sé ríkjandi í landinu. Ástæðan fyrir því, að betur hel'ir
tekizt til með stjórnarfarið í Tékkósióvakíu en hinUm löndunum,
er vafalítið sú, að Tékkar höfðu lýðræðisstjórn fyrir styrjöldina
og voru orðnir vanir slíkum stjórnarháttum.
I hinum löndunum, þ. e. Pól-
landi, Ungverjalandi, Rúmeníu,
Búlgaríu og Júgóslaviu, var hins
vegar allt ööru vísi ástatt. Þar
voru einræðisstjórnir fyrir
styrjöldina. Yfirráðastéttirnar
beittu andstæðinga sína vægð-
arleysi og réttleysi og söfnuðu
þannig glóðum elds að höfði sér.
Benes.
Við því mátti alltaf búast, að
hinar undirokuðu stéttir myndu
fyrst eftir valdatöku sína beita
hinar gömlu yfirráðastéttir svip-
uðum tökum og þær beittu áður.
Til að gera sér fulla grein fyrir
ERLENDAR FRÉTTIR
Brezka> herstjórnin í Palestínu
vinnur nú að því að flytja þaðan
brezkar konur og börn og hefir
skorað á alla brezka þegna að
fara þaðan. Herstjórnin hyggst
að hefja úrslitasókn gegn skæru-
ílokkum Gyðinga og hefir skorað
á.þá að gefast upp fyrir tiltek-
inn tíma.
Brezka stjórnin hefir lagt
fyrir þingið frumvarp um þjóð-
nýtingu allra raforkuvera.
Ellen Wilkinson, sem var
menntamálaráðherra í stjórn
Attlee, lézt í fyrradag. Hún er
fyrsta konan, sem gegnt hefir
ráðherraembætti í Bretlandi.
Byrd hefir tilkynnt, að leið-
angur hans hafi fundið nýtt
land á Suðurheimskautssvæðinu.
Fulltrúar Araba á Palestínu-
r^ðstefnunni hafa hafnað öllum
tillögum um skiptingu Palestínu.
Truman hefir lýst því yfir við
pólska sendiherrann, að hann
áliti kosningarnar í Póllandi
ólögmætar og pólska stjórnin
hafi rofið gerða samninga um
það mál.
Pólska þingið hefir kosið
Bierut forseta pólska rikisins.
Hann fór áður með forsetastörf
til bráðfábirgða. Bierut er einn
af foringjum kommúnista.
Mikolajczyk og aðrir flokks-
bræður -h.ans í pólsku stjórninni
hafa sagt af sér ráðherrastörf-
um í mótmælaskyni við fram-
kvæmd þingkosninganna.
Kolaskortur er víða orðinn
tilfinnanlegur í Bretlandi vegna
flutningaerfiðleika, sem frost-
hörkurnar hafa valdið.
Um 100 manns fórust um
seinustu helgi, er eldur kom upp
í brezku farþegaskipi rétt hjá
Hongkong.
því stjórnarfari, sem nú er í
þessum löndum, þarf að taka
tillit til stjórnarháttanna, er
voru þar fyrir, og skilja eðlilega
afleiðingfH þeirra.
Það hefir vafalaust greitt mjög
fyrir þvi, hve vel endurreisnin
heíiv gengið í Tékkóslóvakíu,
að bráðabirgðastjórnin, sem
kom til valda eftir hernámið,
naut stuðnings allra hinna and-
fasistisku flokka landsins og
hafði leiðsögumann, sem öll
þjóðin virti, þar sem.var Benes
fyrrv. forseti. Stjórnin gat því
gert margháttaðar róttækar r4ð-
stafanir, án teh'andi mótspyrnu,
og, undirbúið ágreiningslítið
þingfcosningar þær, sem fóru þar
fram á síðastl. vori. í þeim
kosningum tóku þátt íjórir
flokkar, sem höfðu veitt Þjóð-
verjum mótspyrnu, og taldir
voru fulltrúar fyrir allar helztu
stjórnmálastefnurnar. Þessir
flokkar voru kaþólski hægri
flokkurinn, hinn þjóðlegi mið-
flokkur. Benesar, jafnaðarmenn
og kommúnistar. Fleici flokkar
voru ekki leyfðir, enda hafði
Benes haldið því fram löngu
^fyrir styrjöldina, að lýðræðinu
, væri hætta búin af ofmörgum
flokkum og ætti því að setja
skorður gegn óeðlilegri fjölgun
þeirra. Úrslit kosninganna uröu
þau, að k'ommúnistar urðu að-
eins fjölmennastir, ah jafnaðar-
menn og miðflokkunnn fylgdu
fast á eftir með nokkurn veginn
jafnmikið fylgi. Eftir kosning-
arnar var mynduð samsteypu-
stjórn undir forsæti formanns
fcommúnistaflokksins, Gott-
walds. Benes var kosinn forseti
lýðveldisins.
Ráðgert er að kosningar verði
aftur í Tékkóslóvakíu innan
tveggja ára og verði þá gengið
frá setningu nýrrar stjórnar-
skrár. Þá verður líka lokið fram-
kvæmd tvegg,ja ára áætlunar-
innar, sem sett var í fyrra. Sam-
kvæmt henni verður iðnaðar-
framleiðslan þá orðin 10—20%
meiri en fyrir styrjöldina, en
hún er ekki nema % af fram-
leiðslunni þá. Kaup og verðlag
hefir verið fest i höfuðatriðum.
Framkvæmd hefir verið eigna-
könnun og á grundvelli hennar
verður lagðúr á sérstakur eigna-
skattur og sérstakur eignaauka-
skattur.
Alrvíðtæk þjóðnýting hefir
verið framkvæmd í Tékkósló-
vakíu. Um 65% af iðnaðinum
hefir verið þjóðnýtt. Meðal
hinna þjóðnýttu atvinnufyrir-
tækja eru t. d. kolautómur, raf-
orkuver, stál- og járnverksmiðj-
ur, ölgerðir, smjörlíkisgerðir,
kornmyllur og sælgætisgerðir.
Iðngreirur, sem hafa verið þjóð-
nýttar að nokkru leyti, eru t. d.
gleriðnaður, pappírsiðnaður,
ullar- og bómullariðnaður og
framleiðsla ýmiss byggingar-
efnis. Ákveðið er að þjóðnýta
ekki fleiri fyrirtæki fyrst um
sinn. Flest hin þjóðnýttu fyrir-
tæki eru rekin með hagnaði,
nema kolanámurnar og járn- og
stálverksmiðjurnar. Kaup-
greiðslurnar við hin þjóðnýttu
fyrirtæki eru ákveðnar af hlut-
aðeijtandi ráðuneyti og verka-
mönnum í sameiningu, en náist
ekki samkomulag, mega verka-
(Framhald á 4. síöu)
Frá bæjarstjórnarfundi:
Mikil hækkun rafmagnsverðsins samþykkt í gær
Heldri hjón frá Síam
ÞaS er fremur sjaldgæft að' sjá Síamsbúa á Norðurlöndum. I vetur komu
þó tignir gestur frá Síam til Kaupmannahafnar. Pridi Banónýong, fyrr-
verandi ríkisstjóri og foringi andstöðuhreyfingarinnar á stríðsárunum, og
Phúnsook frú hans. Þau hjón sjást hér á myndinni, ásamt aSalræðis-
manni Síamsmanna í Danmörku.
Af þessu leiðir tveggja stiga vísitölu-
hækkun, er hefir í för með sér stór-
felld útgjöld af almannafé
Bæjarstjórn Reykjavíkur hélt fund í gær. Meðal þeirra mála,
sem þar voru til umræðu, var hækkun sú á rafmagnsverði í
bænum, er verið hefir til einnar umræðu í bæjarstjórn áður. Kom
margt fram í þeim umræðum, er almenningi er hollt að vita.
Vitanlega fór svo, að Sjálfstæðismeirihlutinn í bæjarstjórn sam-
þykkti þetta. Af þessu stafar tveggja stiga hækkun vísitölunnar
og stórfelld útgjöld fyrir ríki og bæ. Kemur það úr hörðustu átt,
þegar Reykjavíkurbær gengur á undan um ráðstafanir, er auka
enn dýrtíðina.
Verkaskipting ráðherranna
í nýju stjórninni
Nánari grein hefir nú verið gerð fyrir verkaskiptingu ráðherr-
anna í hinni nýju ríkisstjórn. Er hún sem hér fer á eftir, nákvæm-
Iega sundurliðuð samkvæmt forsetaúrskurði frá ríkisráðsfundi
á þriðjudaginn.
Stefán Jóhann Stefánsson
forsætisráðherra.
Undir hann heyra eftirgreind
mál: Stjórnarskráin, alþingi,
nema að því leyti, sem öðru vísi
er ákveðið, almenn ákvæði um
framkvæmdastjórn ríkisins,
skipun ráðherra og lausn, for-
sæti ráðuheytisins, skipting
starfa ráðherranna, mál sem
varða stjórnarráðið í heild,
Þingvallanefnd og mál varðandi
meðferð Þingvalla. Ennfremur
félagsmál, þar undir alþýðu-
tryggingar, atyinnubætur,
vinnudeilur, sveitarstjórar og
framfærslumál. Félagsdómur.
Almenn styrktarstarfsemi, þar
undir styrkveitingar til berkla-
sjúklinga og annarra sjúklinga,
sem haldnir eru langvinnum
sjúkdómum, sjúkrasjóðir, elli-
styrktarsjóðir, öryrkjasjóðir,
slysatryggingarsjóðir, þar með
talið Brunabótafélag íslands,
nema sérstaklega séu undan
teknar. Byggingarfélög.
Bjarni Ásgeirsson
atvinnumálaráðherra.
Undir hann heyra íandbún-
aðarmál, þar undir ræktunar-
mál, þar á meðal skógræktar-
mál og sandgræðslumál, búnað-
arfélög, búnaðarskólar, gerð-
yrkjuskólar, husmæðraskólar
í sveitum, dýralækningamál,
þjóðjarðamál, Búnaðarbanki ís-
lands. Ennfremur rafmagnsmál,
þar á meðal rafmagnsveitur rík-
isins og rafmagnseftirlit. Vatna-
mál, þar undir sérleyfi til vatns-
orkunotkunar, jarðboranir eftir
heitu vatni og gufu. Námarekst-
ur. Kaupfélög og samvinnufélög.
Landssmiðjan. Atvinnudeild há-
skólans. Rannsóknarráð ríkisins.
Mælitækja,- og vogaráhaldamál.
Bjarni Benediktsson utanríkis-
og dómsmálaráðherra.
Undir hann heyrir dómaskip-
un, dómsmál önnur en félags-
dómur. Þar undir framkvæmd
refsidóma, hegningarhus og
fangahús, tillögur um náðun,
veiting réttarfarslegra leyfis-
bréfa, mátflutningsmenn, lög-
reglumálefni önnur en gæzla
landhelginnar, áfengismál,
strandmál, sifjaréttarmál,
erfðaréttarmál, persónuréttar-
mál, eignarréttarmál, yfirfjár-
ráðamál, lög um kosningar til
alþingis og kjördæmaskipting,
umsjón með framkvæmd alþing-
iskosninga, ríkisborgararéttur,
útgáfa stjómartíðinda og Lög-
birtingablaðs, húsameistari rík-
isins,- verzlunarmál — sem ekki
eru í úrskurði þessum falin öðr-
um ráðherrum, þar undir verzl-
unarskólar. Ennfremur utanrík-
ismál.
Emil Jónsson, viðskipta-
og samgöngumálaráðherra.
Undir hann heyra samgöngu-
rriáí; önnur en flugmál, þar á
meðal vegamál, skipagöngur, at-
vinna við siglingar, Stýrimanna-
skólinn, skipaskoðun ríkisins,
póst- og símamál, loftskeyta-
mál, "vitamál, hafnarmál, iðn-
aðarmál, þar undir iðnskólar,
iðnaðarnám, iðnfélög, eftirlit
með veiVsmiðjum og vélum,
einkaréttarleyfi. Ennfremur við-
skiptamál, þar undir innflutn-
ingsverzlun og utanríkisverzlun,
önnur en verzlun með sjávaraf-
urðir. Bankamál, sparisjóðir,
gjaldeyrismál, verðlagsmál (dýr-
tíðarrráðstafanir).
Eysteinn Jónssön
menntamálaráðherra.
Undir hann heyra menntamál,
þar undii- skólar, sem ekki eru
sérstaklega undan teknir, út-
varpsmál og viðtækjaverzlun.
Barnaverndarmál. Menntamála-
ráð. Leikhúsa- og kvikmynda-
mál. Kirkjumál. Ríkisprent-
smiðjan. Veðurstofan. Heil-
brigðismál, þar á meðal sjúkra-
hús og heilsuhæli. Ennfremur
flugmál, þar undir flugvallar-
rekstui', svo og gæzla landhelg-
innar.
Jóhann Þ. Jósefsson
fjármálaráðherra.
Undir hann heyra fjá-rmál
(Framhald á 4. aiðu)
Hækkunin, sem samþykkt var.
Sú hækkUn rafmagnsverðs-
ins, sem gerð var, nemur nálægt
þriðjungi þess, sem bæjarbúar
hafa greitt fyrir rafmagnsnotk-
unina til þessa. Er verðið þá
orðið mun hærra en á Akureyri
og í Hafnarfirði til dæmis, og
aðeins 20% lægra en á Suður-
nesjum, þar sem rafmagnskerfið
er alveg nýlagt og verðið haft
mjög hátt, bókstaflega m'eð það
fyrir augum að takmarka raf-
magnsnotkunina sem mest, þar
eð ekki er hægt að láta fólki
þar í té, nema mjög lítið raf-
magn miðað við eðlilega þörf.
Þessari «verðhækkun er þó svo
háttað, að hún lendir langmest
á almenningi, þar eð mest er
hækkaður sá taxti, sem fólk býr
yfirleitt við á heimilum sínum.
Rafmagnssalan mun nú vera
nálægt átta miljónum króna á
ári, og þótt draga kunni nokkuð
úr rafmagnsnotkuninni við
þessa hækkun, er líklegt, að hún
veiti rafveitunni eitthvað yfir
tveggja miljóna króna tekju-
aukningu.
Þau rök eru færð fram fyrir
þessari ákvörðun, að i;afveitan
verði að fá auknar tekjur til
þess að standast kostnað við
aukningu rafmagnskerfisins og
ýmsa nýbyggingu.
Tekjuaukning, sem étur sig upp.
Eins og áður er vikið að, er
talið, að tekjuaukning þessi
muni færa rafveitunnj rösklega
jtveggja miljón króna tekju-
. aukningu á ári.
! En ekki er þetta hp gróðinn
einh fyrir hina sameiginlegu
.sjóði bæjarbúa. Þessi verðhækk-
jun mun hæk'ka vísitöluna um
I tvö stig. Af því mun leiða stðr-
felld útgjöld fyrir bæjarsjóð,
rafveituna og öll önnur bæjar-
fyriríæki, og mun sú útgjalda-
hækkun slaga hátt upp i þaö,
að éta upp alla tekjuaukning-
una af lækkun rafmagnsverðs-
ins.
Þar að auki er svo gífurleg
útgjaldaaukning ríkisins, sem af
þessu stafar og krefst auðvitað
aukinnar tekjuöflunar handa
Framsóknarvistin
í
Skemmtisamkoma Framsókn-
armanna í .samkomusal Mjólk-
urstöðvarinnar í kvöld byrjar
með Framsóknarvist klukkan
8.30. Þurfa þá allir þátttakend-
ur í spilunum að vera komnir að
spilaborðunum.
Aðgöngumiðar sækist í inn-
heimtustofu Tímans í Edduhús-
inu við Lindargötu fyrir klukk-
an fjögur í dag. Verði þá eftir
eitthvað af óráðstöfuðum að-
göngumiðum verða þeir seldir
við innganginn í kvöld.
ríkissjóði, er aftur leggst að
verulegu leyti á Reykjavík.
Hvað ber að gera?
Eftir það færi hagnaðurinn
af þessari ráðstöfun að minnka.
í þessu sambandi er. þó á
margt að líta. í fyrsta lagi greið-
ir rafveitan ^au 400 þús. kr. ár-
lega í bæjarsjóð, sem raunveru-
lega er útsvarsálag, sem raf-
magnsnotendur inna af hendi. í
öðru lagi mun rafveitan nú skila
miklum arði árlega, ef frá er
dregið það fé, sem lagt er í aukn-
ingu kerfisins, svo að af því má
draga þá ályktun, að rafmagns-
verðið sé nægjanlega hátt. Loks
er svo það, sem sjálfsagðast
hefði verið að athuga, áður en
hækkunin var gerð, hvort ekki
er hægt að koma á verulegum
sparnaði í rekstri rafveitunnar.
Mun almenningur í bænum
hafa um það sínar skoðanir,
sem auðvelt er að rökstyðja.
Merkilegt skipulag.
Það er rétt að gefa hér ofur-
litla hugmynd um það skipulag,
sem nú er á rekstri rafveitunn-
ar, þótt íólki sé nokkuð um það
kunnugt af skiptum sínum við
það fyrirtæki.
Árið 1945 var skrifstofukostn- ,¦
aður rafveitunnar 1.325 þúsund
krónur og voru þar í talin laun
starfsmanna í skrifstofu, vinna
við mæáaálestur og innheimtu
og þar fram eftir götunum. Af
þessari upphæð gekk rösklega
þriðjungur til mælaálesara og
innheimtumanna, og hefir þó
stóraukizt síðan. Mun engan
furða á því, eins og til er háttað.
Ellefu sinnum á ári kemur
mælaálesari í hverja íbúð í
bænum, skrifar athuganir sínar
á blað, sem síðan er afhent i
skrifstofu rafveitunnar. Þar eru
athuganirnar færðar á spjald-
skrá. Síðan er slegið upp í
skruddum rafveitunnar og at-
hugað, hvaða taxta hlutaðeig-
andi maður býr við, rafmagns-
notkun hans reiknuð út, reikn-
ingur skrifaður og fenginn i
hendur innheimtumönnunum,
sem síðan fara aftur á heimilin
ellefu sinnum á ári eða oftar, ef
illa gengur um innheimtuna. Þó
að rafveitan hafi einnig á hendi
innheimtu fyrir hitaveituna,
hafa aðrir menn á hendi eftir-
lit og innheimtu fyrir hana, og
iðulega mætast þessir sendi-
menn sama fyrirtækisins i hús-
dyrunum hjá fólki.
Hvernig er þetta erlendis?
Aðrar þjóðir fara öðru vísi að
og miklu skynsamlegar. í
Stokkhólmi er þetta svo, áð einn
maður, sem innheimtir fyrir
rafmagn, gas og önriur svipuð
bæjarfyrirtæki, kemur ársfjórð-
ungslega, reiknar notkunina á
staðnum, skrifar reikninginn og
innheimtir hana, ef aðili kýs að
borga strax. Að öðrum kosti sér
hann um greiðsluna innan á-
kveðins- tíma.
(Framhald á 4. slðu)