Tíminn - 18.02.1947, Blaðsíða 2

2
TtMBViy, þriðjndagiim 18. fehr. 1947
33. blað
Þriðjudugur 18. febr.
SEXTUGUR:
Gubbrandur Magnússon, forstjóri
Uppsögn landhelgis-
saraningsins frá 1901
Tillaga þeirra Hermanns Jón-
assonar og Skúla Guðmunds-
sonar um uppsögn dansk-brezka
landhelgissamningsins írá 1901
heíir vakið mikla athygli og
umtal. Sitthvað hefir verið rit-
að og rætt um stækkun land-
helgínnar seinustu árin, en ekk-
ert raunhæft hefir verið aðhafzt
af hálfu þings né stjórnar “fyrr
en þessi tillaga kom fram. Þó
er hér sennilega á ferðinni mik-
ilvægara nauðsynjamál íslenzks
sjávarútvegs en nokkurt mál
annað.
Á síðari áratugum 19. aldar-
innar reyndu íslendingar hið
ýtrasta til þess, að landhelgin
yrði ákveðin sem stærst, m. a.
að allir flóar og firðir yrðu frið-
aðir. Méð áðurnefndum samn-
ingi Dana og Breta, sem gerður
var að íslendingum fornspurð-
um, urðu um 9/10 nothæfra fiski-
slóða við ísland utan landhelg-
innar. íslendingar urðu þannig
hlutfallslega verr settir í þess-
um efnum en nokkur fiskveiða-
þjóð önnur. Meðan Danir fóru
með utanríkismál okkar, þótti
þó ekki tiltækilegt að fá þess-
um samningi breytt. Lýðveldis-
stofnunin 1944 skapaði nýja að-
stöðu til sóknar i þessu máli,
þar sem ísland varð þá aðili í
stað Danmerkur að öllum samn-
ingum, sem Danir og Bretar
höfðu gert um íslenzk málefni.
Það er hvort tveggja í senn,
sjálfstæðismál og hagsmuna-
mál, að íslendingar fái viður-
kennda sem rýmsta landhelgi
og helzt ekki minni en þær
þjóðir, sem hafa hana stærsta*
Fyrsta sporið í þeirri sókn er
uppsögn áður nefnds samnings,
þar sem ákveðið er, að land-
helgin megi ekki vera nema
þrjár mílur. Samningurinn er
uppsegjanlegur með tveggja ára
fyrlrvara og mælir allt með því,
að íslendingar noti sér þann
rétt tafarlaust, svo að þeir hafi
óbundnar hendur i þessum mál-
um í framtíðinni.
Sú einkennilega skoðun hefir
komið fram í þessu máli, að það
gæti verið varhugavert og jafn-
vel talizt vottur um fjandskap
við Breta, ef Alþingi gæfi ríkis-
stjórninni fyrirmæli um upp-
sögn samningsins. Slíkt er vit-
anlega hin fyllsta fjarstæða. ís-
lendingar vilja vitanlega kapp-
kosta áfram góða sambúð við
Breta, þótt þeir vilji fá frum-
stæðan rétt sinn viðurkenndan.
Það eru ósæmilegar getgátur í
garð Breta, sem eru flestum
þjóðum réttsýnni, að þeir muni
misskllja þessa afstöðu íslend-
inga.
Eigi farsæl lausn að nást i
þessu máli, má ekki kenna
neins undansláttar hjá Alþingi
elns og t. d. þess, að það þori
ekki að minnazt á uppsögn
samningsins í ályktun um mál-
ið. Slíkur undansláttur gæti
orðið til stórkostlegs spillis. Þess
ber að vænta, að undansláttar-
stefnan eigi enga formælendur
á Alþingi.
Síðbúin áætlun
Það hlýtur að vonum harða
dóma, að Alþingi skuli ekki enn
vera búið að afgreiða fjárlögin
1947, þótt nær tveir mánuðir
séu liðnir af árinu. En víðar er
í landi pottur brotinn. í bæjar-
stj órnarkosningunum fyrir ári
slðan lofuðu Sjálfstæðismenn,
Guðbrandur Magnússon for-
stjóri varð sextugur síðastlið-
inn laugardag.
Hann er fæddur 15. febrúar
1887 að Hömrum í Hornafirði.
Foreldrar hans voru Magnús
Sigurðsson, sem síðar bjó á
Fossi í Seyðisfirði, og kona
hans, Hallfríður Brandsdóttir
prests Tómassonar. Fluttist
Guðbrandur með þeim til Seyð-
isfjarðar og ólst þar upp.
Guðbrandur hóf ungur nám í
prentiðn í prentsmiðju Austra á
Seyðisfirði. Skapti Jósepsson var
þá ritstjóri Austra og bjó Guð-
brandur á heimili hans.
Að loknu prentnámi fór Guð-
brandur til Akureyrar og vann
þar í 10 mánuði. Þó að það væri
ekki löng dvöl varð hún ærið
örlagarík fyrir Guðbrand. Þá
var Ungmennafélag Akureyrar
stofnað og gerðist hann félags-
maður þess á næst fyrsta fund-
inum. Hann sat aðeins tvo
fundi í því félagi, áður en hann
fluttist til Reykjavíkur. En það
var nóg til þess, að hann var
ákveðinn að koma upp sams
konar félagsskap í höfuðstaðn-
um. Það gerði hann líka mynd-
arlega og varð þar upphafsmað-
ur mikilla hluta.
Guðbrandur stundaði prent-
arastörf í Reykjavík til 1914 að
öðru leyti en því, að haustið
1907 fór hann til Danmerkur,
til að kynnast lýðskólahreyf-
ingunni og sat í skóla þar um
veturinn. Það er öll hans skóla-
menntun um ævina. Hafði
hann mikinn áhuga á því að
bera ljós skólamenntunar í líf
íslenzkrar alþýðu. En fylling
tímans var ekki komin og hug-
sjónastarf þeirra félaga bar
ekki sýnilega ávexti í skólamál-
unum fyrr en hér um bil 20 ár-
um síðar að tímabil héraðsskól-
anna hófst að fullu.
Á Reykj avíkurárum Guð-
brands var mikið líf og andlegt
fjör í ungmennafélagshreyfing.
unni. Ýmsir mikilhæfir áhuga-
að slíkur glundroði sem veldur
töf fjárlaganna á Alþingi skyldi
ekki eiga sér stað í bæjarstjórn
Reykjavíkur, ef þeir fengju þar
einir völdin. Kjósendurnir trúðu
þessu. — Sjálfstæðisflokkurinn
fékk meirihlutann. Efndirnar
hafa hins vegar orðið þær, að
ástandið í þessum éfnum er
enn hörmulegra í bæjarstjórn
Reykjavíkur en á Alþingi. Fjár-
hagsáætlun bæjarins fyrir árið
1947 er ekki aðeins óafgreidd,
heldur hefir hún ekki enn verið
lögð fyrir bæjarstjórnina.
í bæjarstjórnarkosningunum í
fyrra var því einnig lofað af
Sjálfstæðismönnum, að bæjar-
búar myndu ekki þurfa að ótt-
ast hækkandi álögur, ef Sjálf-
stæðismenn fengju meiri hlut-
ann. Það væri sama að kjósa
Sjálfstæðisflokkinn og að koma
í veg fyrir auknar álögur af
hálfu bæjarins. Efndirnar eru
nú farnar að sjást i verki. Raf-
magnshækkunin er þegar kom-
in fram. Og sagan segir, að það
hafi mest tafið fjárhagsáætlun-
ina, að meiri hlutinn sé hrædd-
ur við að láta það sjást, hve
mikið útsvörin hækka!
Kjósendurnir geta bezt lært
af þessu, að það er ekki allt
fengið með þvi að fela einum
flokki völdin, heldur getur það
leitt tll hinnar allra hörmuleg-
ustu niðurstöðu, þegar flokkur-
inn er ófær um að stjórna. Það
þarf ekki að fara til Þýzkalands
til þess að öðlast reynslu fyrir
þvl.
menn lögðu þá lag sltt saman í
Ungmennafélagi Reykjavíkur og
var Guðbrandur jafnan fremsti
maður í þeim félagsmálum. —
Hann gekk þar að starfi af eld-
legum áhuga og fórnfýsi.
Seint á'árinu 1909 hóf Ung-
mennafélag íslands útgáfu
Skinfaxa. Voru þeir fyrst rit-
stjórar Helgi Valtýsson og Guð-
mundur Hjaltason. En árið 1911
Guðbrandur
hurfu þeir báðir frá því starfi.
Fluttist Helgi þá til Noregs, en
Guðmundur brá sér þangað i
kynnisferð.
Guðbrandur Magnússon var
kjörinn Sambandsstjóri U. M.
F. í. 1911—1914. Það féll því í
hans hlut að ráða ritstjóra
Skínfaxa haustið 1911, er þeir
Helgi og Guðmundur hurfu frá
blaðinu. Var hann bæði hepp-
inn og hollráður í þeirri fram-
kvæmd.
Jónas Jónsson frá Hriflu hafði
orðið kennari við Kennara-
skólann haustið 1909 eftir fjög-
urra ára námsdvöl erlendis. Nú
réði Guðbrandur hann að Skin-
faxa og var Jónas ritstjóri hans
til 1917, en Guðbrandur var
sjálfur í ritnefnd blaðsins fram-
an af og skrifaði þar ýmsar
greinar um hugsjónamál fé-
lagslífsins.
Undir þessari ritstjórn varð
Skinfaxi merkilegt og nýstár-
legt rit. Hann varð málgagn
nýrrar hugsjónastefnu, sem
greip hugi manna hvarvetna
um land. Ungir hugsjónamenn
austan af Seyðisfirði eða norð-
an úr Bárðardal höfðu þar and-
legt samneyti og sálufélag við
stórhuga unglinga úr höfuð-
borginni, lágsveitum Suður-
lands og hvaðan æva að.
Þetta var tímabil þjóðaryakn-
ingar.
Sá nýi boðskapur, sem Skin-
faxi flutti, var bjartur og hlýr.
Þar var lögð áherzla á rétt hins
smáa, einstaka manns og af
brennandi áhuga bent á þau
úrræði, sem félagsleg samtök
veittu honum. Skinfaxi hélt fast
á Sjálfstæðiskröfum íslendinga
og mættl með stórhuga stork-
un þeim gömlu og þreyttu
mönnum, sem vildu halda i „ör-
yggi“ og „viðskiptalega hags-
muni“ af nánu bandalagi við
framandi þjóð. En inn á við
hélt blaðið fast á rétti hinna
smáu og fátæku. Þar var ráðizt
á þeirra tíða braskara og fjár-
plógsmenn af mikilli hörku og
einbeitni. Þar var spurt, hvort
fátæklingarnir væru réttlausir.
Þar var tekin upp barátta fyrir
almennum skyldutryggingum og
heiðarlegri skiptingu þjóðar-
teknanna.
Það er einkennadi fyrir Skin-
Magnússon
faxa á þessum árum, hve fast
þar er haldið á málum alþýð-
unnar. Alþýðan er oft nefnd í
ritstjórnargreinum blaðsins og
túlkaður réttur hennar til
menntunar, áhrifa, og fjárhags-
legs öryggis, en jafnframt er
hún minnt á þegnlegar skyldúr
sínar og hvött til samstöðu í
baráttunni fyrir þessum rétti
sínum. Aldrei fyrr var merki
íslenzkrar alþýðu lyft svo hátt,
eða hún eggjuð til jafnmikilla
dáða.
Guðbrandi Magnússyni lét
ekki til lengdar að sinna prent-
arastörfum -í Reykjavík. Lífs-
orka hins unga hugsjónamanns
þráði og þurfti lífræn störf og
frjóa tilbreytni. Raunar hafði
athafnaþrá hans alltaf haft
rýmra starfssvið en gafst innan
prentsmiðjuveggjanna, því að
hann átti sér nautnalindir
margar í hugsjónastarfi félags-
lífsins. Vorið 1914 hóf hann bú-
skap að Holti undir Eyjafjöll-
um í sambýli við æskuvin sinn,
sr. Jakob Ó. Lárusson. Var hann
þar til haustsins 1916 en þá kom
hann aftur til Reykjavíkur og
hugði þar til vetrardvalar, en
ætlaði sér að hefja búskap með
vorinu. En nú var Framsóknar-
flokkurinn orðinn til og átti
fulltrúa í ríkisstjórn og þótti
ekki annað fært en flokkurinn
ætti sér blað, enda hafði verið
unnið að því með fjársöfnun
undanfarið. Þá hóf Tíminn
göngu sína og varð Guðbrand-
ur Magnússon fyrsti ritstjóri
hans. Hann var þá ekki bund-
inn af öðrum störfum en ritfær
og áhugasamur í bezta lagi.
Framsóknarflokkurinn var að
verulegu leyti stj órnmálasam-
tök þeirra manna, sem höfðu
mótað stefnu Skinfaxa árin áð-
ur. Nú var því liði, sem þar
hafði verið saínað undir merki
ungmennafélaganna, fylkt sam-
an og skipað til nýrrar sóknar
á sjálfu stjórnmálasviðinu, auk
þess, sem þar komu til liðs
nokkrir eldri þingmenn sem voru
áhrifamenn í héruðum sínum,
og kjarninn úr samvinnufélög;
um landsins undir forystu Hall-
gríms Kristinssonar. Og það
kom í hlut Guðbrands Magnús-
sonar að stjórna fyrstu sporum
Tímans.
En ritstjórn Guðbrands varð
ekki löng. Hann stóð upp frá
henni og leiddi þar í sæti sitt
einn æskuvin sinn og félaga úr
Ungmennafélagi Reykjavíkur,
Tryggva Þórhallsson. Hann hafði
verið prestur á Hesti í Borgar-
firði síðan 1913, en sótti 1917
um kennaraembætti við guð-
fræðideild háskólans en fékk
ekki.
Nú sá Guðbrandur, að þar
var sá maður laus, sem var hið
glæsilegasta foringjaefni og
snjallasti bardagamaður, ef því
var að skipta. Vildi hann gjarn-
an tryggja málstað flokksins
slíka starfskrafta, þar sem mest
reyndi á. Kom þegnskapur Guð-
brands hér vel í ljós, er hann
bað þennan vin sinn að taka
það sæti, er hann sjálfur skip-
aði með sæmd.
Eftir þetta var Guðbrandur
við ýms störf í Reykjavík og
var hann um tíma ritari í
stjórnarráðinu. En árið 1920
gerðist hann framkvæmdastjóri
kaupfélags Hallgeirseyjar og var
það þar til 1928.
Kaupfélag Hallgeirseyjar starf-
aði við hin erfiðustu skilyrði.
Verzlunarsvæði þess lá við hafn-
lausa strönd, sundurskoríð og
umlukt af óbrúuðum stórfljót-
um. Það var því óvenjulega erf-
itt að fullnægja vöruþörf þessa
héraðs. En Guðbrandur var á-
hugamaður mikill, gæddur óbil-
andi bjartsýni og stórhug. Hann
fékk vörur fluttar austur á bát-
um og varð oft að skipa þeim
upp í Vestmannaeyjum og
geyma, ,unz lendandi varð víð
sandana. En í ánnan stað fékk
Guðbrandur hafskip til að koma
með vörur að söndunum á vor-
in og tók þær þar beint á land
og lánaðist það vel.
Ekki þarf að fjölyrða um það,
að slíkur hugsjónamaður, sem
Guðbrandur Magnússon var
ekki í átta ár austur í Rangár-
vallasýslu, án þess að láta al-
menn umbótamál héraðsins til
sín taka. Sýslan lá undir eyðingu
af vatnagangi og uppblæstri og
voru fyrstu höfuðátök til að
snúa þar undanhaldi í sókn
gerð í tíð Guðbrands eystra, t.
d. fyrirhleðslan við Djúpárós.
Er ekki að efa að bjartsýni
Guðbrands og stórhuga trú á
landið og þjóðina og hin græð-
andi lífsöfl framtíðarinnar hefir
átt góðan þátt í því að undir-
búa þau samtök, sem urðu svo
sterk og hamingjusöm að bera
sigur úr býtum í skiptunum við
villt og hamslaus náttúruöfl.
Guðbrandur var afburða vin-
sæll kaupfélagsstjóri, því að
hann vildi hvers manns vand-
ræði leysa og var jafnan boð-
inn og búinn til þjónustusam-
legrar fyrirgreiðslu.
Árið 1928 fluttlst Guðbrand-
ur Magnússon til Reykjavíkur
og varð forstjóri áfengisverzlun-
ar ríkisins og hefir verið það
síðan. En auk þess hafa honum
verið falin ýms trúnaðarstörf
Hann hefir verið í stjórn Sam-
bands íslenzkra samvinnufé-
laga, endurskoðandi Landsbank-
ans, formaður í milliþinganefnd
í skatta- og tollamálum o. fl.
Innan Framsóknarflokksins
hefir Guðbrandur gegnt hin-
um þýðingarmestu störfum.
Hann hefír verið í blaðstjórn
Tímans alla tíð og verið í mið-
stjórn Framsóknarflokksins ó-
slitið frá 1933 að núverandi
skipulagi flokksins var komið á.
Guðbrandur er kvæntur Matt-
hildi Kjartansdóttur bónda á
Búðum, Þorkelssonar prests á
Reynistað.
Guðbrandur Magnússon er
maður hjálpsamur og greiðvik-
inn. Engar skýrslur eru til um
þann stundafjölda, sem hann
hefir varið til að reka annarra
érindi og greiða úr annarra
málum, og sízt af öllu væri hon-
um slík skýrslugerð að skapi.
Slík umsvif fyrir aðra eru ekki
alltaf metin sem vert er út í
frá, en liðveizlan hins vegar
nokkuð tímafrek og segir eftir
við önnur afköst manna. En
snauðara væri þá þjóðlíf vort
og víða kaldari kynni, ef ekki
gætti þar sums staðar þessara
eiginleika, sem Guðbrandúr á í
svo ríkum mæli, að vilja hvers
manns vandræði leysa.
Guðbrandur er maður list-
elskur og hefir ekki látið sitt
eftir liggja að hlynna að fögrum
listum og þeim, sem helga sig
slíkum störfum.
Þó að Guðbrandur hafi mjög
komið við deilumál og þau mörg
viðkvæm, og jafnan staðið þar
fast í fylkingu og haldið af-
dráttarlaust á skoðun sinni,
hefir það jafnan verið gert á
þann hátt, að hann mun ekki
eiga sér neina óvildarmenn. —
Kann hann og vel að meta
menn og sjá kosti þeirra, þó að
séu málefnalegir andstæðingar.
Framsóknarflokkurinn á góð-
an og hollan liðsmann, þar sem
Guðbrandur er. Hann er fals-
laus og hlýr í samstarfi og lað-
ar menn saman meðan auðið er,
en ef svo fer að í odda skerst
er hann sem fyrr heill og ein-
lægur. Slíkir menn eru jafnan
æskilegir í samfylgd, því að
jafnan verður minna úr erfið-
leikum félagslífsins í samvist
þeirra, og falsleysi þeirra og
einlægni eyðir tortryggni og
óþörfum grunsemdum.
Áhugi Guðbrands og ósér-
hlífni hefir meðal annars kom-
ið fram í því, að. hann hefir
löngum hlaupið undir bagga við
Tímann og- unnið þar myndar-
lega sjálfboðavinnu, þegar á
hefir legið við kosningar og
endrar nær í forföllum fastra
starfsmanna blaðsins.. Má svo
að orði kveða, að síðan hann
kom til Reykjavíkur 1928, hafi
hann jafnan verið árvakur bak-
vörður í kappliði Framsóknar-
manna á sviði blaðanna. Hann
hafði sig lítt í frammi á venju-
legum tímum, en ef hugsjónir
samvinnumannanna og áhuga-
mál þurftu hans sérstaklega
með í blaðadeilum, var vöskum
manni og öruggum á að skipa.
Guðbrandur Magnússon er
hugsjónamaður mikill. Hugur
hans er jafnan opinn fyrir feg-
urð nýrra mannlífshugsjóna.
Honum er það gefið að gleðja^t
hjartanlega yfir þvi, sem hann
finnur fagurt og honum virðist
að sé til heilla. Hann hrífst ó-
venjulega innilega af fegurð
lífsins og þeim öflum þess, sem
hefja það til meiri þroska og
fullkomnunar. Þannig er hann
enn í dag gæddur sömu eigin-
leikum og hugarfari, sem mót-
uðu ungmennafélögin fyrir 40
árum. Hann gleðst hjartanlega
yfir aukinni tækni og nýrri
verklegri menningu. Hann fagn-
ar hverjum sigri, sem þjóð hans
vinnur yfir náttúruöflunum.
Hann vermir huga sinn við rétt-
látari félagsmálaskipun og
mannfélagshætti. Og hann skil-
ur að undirstaða alls þéssa, er
andlegt líf hins smáa, hvers-
dagslega manns.
Þess vegna er það baráttan
fyrir rétti og menningu alþýð-
unnar, sem einkum á hug hans,
eins og þeirra félaganna við
(Framhald d 4. slöu)