Tíminn - 28.02.1947, Qupperneq 2

2
Föstudagur 28. febr.
Óþverraverk
Þau hörmulegu örlög hafa
orðið hlutskipti Jónasar Jóns-
sonar, að seinustu árin hefir
hann varið öllum kröftum sín-
um til að spilla fyrir þeim flokki,
sem hann vann fyrir af miklum
ötulleik á manndómsárum sín-
um. í þessari viðleitni sinni
hefir hann gripið til ýmsra
ráða, m. a. gefið út tímarit, sem
eingöngu er notað til að ófrægja
flokkinn, stefnumál. hans og
forustumenn. Rit þetta hefir
gefið ljóst til kynna, að þessi
iðja Jónasar stjórnast af svo
blindu hatri, að hann hefir ekki
skirrst við að búa til hinar fjar-
stæðustu lygasögur, ef hann hef-
ír álitið að það gæti orðið flokkn-
um eða forustumönnum hans að
falli. Það er ein mesta rauna-
saga íslenzkra stjórnmála, að
hinn góði penni, sem áður lét
stjórnast af glæstum hugsjón-
um, skuli þannig hafa orðið
verkfæri haturs og mann-
skemmdafýsnar. ,
Þótt J. J. hafi oft lagzt ótrú-
lega lágt í Ófeigsskrifum sínum,
hafa fyrri samherjar hans ekki
átt þess von, að -hann myndi
grípa til jafn ógeðslegra starfs-
hátta og söguburður hans um
„svarta listann“ er. Það þarf
vitanlega ekki að taka fram, að
slíkur listi hefir aldrei verið bú-
inn til af flokknum éða neinum
forustumanni hams eða trún-
aðarmanni. Sé slíkur listi eitt-
hvað annað en hugurburður J.
J., er hann annað hvort verk
hans sjálfs eða einhverra and-
stæðinga flokksins, er nota sér
hið blinda hatur J. J. til að hafa
hann að ginningarfífli. Ótrúlegt
er þó um jafn greindan mann
og J. J., að hann íáti hafa sig
að slíku fífli, því að svo vel
þekkir hann forustumenn Fram-
sóknarflokksins, að hann mætti
vita, að þeir hafa ekki fengizt
við slíka „lista“gerð. Hafi hið
blinda hatur ekki alveg yfirbug-
að dómgreindina, hlýtur J. J. að
vita vel, að hann er að vinna
eitt mesta óþverraverk íslenzkr-
ar stjórnmálabaráttu, þegar
hann er að breiða út rógsöguna
um „svarta listann“ — óþverra-
verk, sem ekki á sína hliðstæðu
síðan Kleppsmálið og Kollumálið
voru á döfinni.
Það er eðlileg krafa þeirra,
sem reynt er að eigna „svarta
listann,“ og.einnig þeirra manna,
sem þar eru sagðar bornar
ýmsar svívirðingar á brýn, að
J. J. dragi sig fram úr hiði Gróu-
sögunnar í þessu máli og leggi
það á borðið, hvernig listi þessi
er og hvernig hann er kominn í
hendur hans, ef hann er þá ekki
hans eigið verk eða hugarburður.
Geri hann það ekki, verður
hann dæmdur sekur um eitt
mesta óhæfuverk og lúalegustu
Marðaraðferð til að spilla sam-
heldni fyrri flokksmanna sinna.
Framsóknarmenn hafa reynt
margt misjafnt af J. J. síðan
hann gekk fyrri fjandmönnum
sínum á hönd og tók að veita
þeim lið við að eyðileggja lífs-
starf sitt og þær hugsjónir, sem
hann hafði áður barizt fyrir.
Þetta hefir þó ekki orðið flokkn-
um til falls, þvi að liðsmenn
hans hafa metið meira tryggð
við hugsjónir og stefnumál en
gamlan foringja, þótt hann
væri og sé enn mikilsvirtur fyrir
fyrri störf. J. J. mun líka reyna
það, að því fleiri óhæfuverk,
sem hann vinnur til að reyna
að eyðileggja Framsóknarflokk-
TlMIXIV, fftstudagiim 28. febr. 1947
41. blað
Cr heimi „nýsköpunarinnar”
IVcfndarálit Skúla Guðmuiids.soiia r um aukna lánÉökuheimild vcgna
Síldarverksmiðjubyggmganna á Siglufirði og Skagaströnd
Eitt af seinustu verkum Áka Jakobssonar sem ráðherra var að
Iáta leggja fyrir Alþingi frv. um aukna lántökuheimild vegna
nýju síldarverksmiðjanna á Siglufirði og Skagaströnd. Frv. var
lagt fyrir neðri deild og hefir nú fengið afgreiðslu þar og er komið
til efri deildar. Skúli Guðmundsson, sem er fulltrúi flokksins í
fjárhagsnefnd n. d.‘ skilaði um frv. þetta sérstöku áliti og fer
það hér á eftir.
Með frv. þessu er lagt til, að
lántökuheimild ríkisstjórnar-
innar vegna bygginga síldar-
verksmiðjanna á Siglufirði og
Skagaströnd verði aukin úr 27
milj. í 38 milj. króna. Eins og
frá er skýrt í greinargerð, er
frumvarpið flutt eftir ósk fyrr-
verandi atvinnumálaráðherra.
En sami ráðherra hefir tvisvar
áður fengið samþykktar á Al-
þingi lántökuheimildir vegna
þessarar verksmiðjubygginga. í
fyrsta sinnið á þinginu 1944. Var
þá samþykkt frumvarp, er ráð-
herrann flutti um heimild til
20 milj. kr. lántöku vegna bygg-
inganna, í stað 10 milj., sem
heimilaðar voru í lögunum upp-
haflega. í annað sinn var flutt
frv. á þinginu um hækkun á lán-
töku heimildinni, eftir beiðni
ráðherrans, í s.l. aprílmánuði.
Það frv. var einnig samþykkt og
lántökuheimildin þar með aukin
um 7 milj. króna, úr 20 í 27 milj.
ónir. í greinargerð, sem fylgdi
bví frumvarpi frá ráðherranum,
voru þinginu m. a. veittar þessar
upplýsingar (sbr. Alþt. 1945, A
997):
„Framkvæmdir eru nú það vel
á veg komnar, að nokkurn veg-
inn. má sjá, hver byggingar-
kostnaðurinn verður. Má ætla,
a,ð til þes,s að unnt verði að lj úka
byggingarframkvæmdum bæði í
Höfðakaupstað og á Siglufirði
burfi að hækka lántökuheimild
inn, og því meira lof, sem honum
?r sungið fyrir það í málgögnum
fyrri fjandmanna hans, því
ikveðnar og fastar munu Fram-
;óknarmenn skipa sér undir það
'merki, sem J. J. vann sjálfur
fyrir meðan hann helgaði starf
sitt góðum og göfugum hugsjón-
um.
ríkisstjórnarinnar úr 20 miljón-
um króna, eins og hún er í nú-
gildandi lögum, upp í 27 milj-
ónir króna.“
Nú er komið á daginn, að
þessar upplýsingar, sem at-
vinriumálaráðherra gaf Alþingi
í s.l. aprilmánuði, hafa verið
mjög fjarri því að vera réttar.
Samkvæmt bráðabirgðareikn-
ingsyfirliti, sem fylgir því frv.,
er hér liggur fyrir, hefir kostn-
aðurinn ekki verið nálægt 27
milj. heldur um 38 miljónir
króna, og er þó mjög vafasamt,
að hér séu öll kurl komin til
grafar.
í stað þess að fela stjórn síld-
arverksmiðja ríkisins yfirstjórn
verksmiðjubygginganna, skipaði
fyrrv. atvinnumálaráðherra sér-
staka nefnd manna til þess að
stýra þessum framkvæmdum, og
fékk fjárhagsnefnd byggingar-
nefndina á sinn fund 30. f. m. til
viðtals um framkvæmdirnar.
Safnkvæmt reikningsyfirlitinu
hefir kostnaðurinn við bygging-
arnefndina, sem þar nefnist
„skrifstofu- og nefndarkostnað-
■ ur, laun umsjónarmanna, ferða-
j kostnaður, teikningar o. fl.,“
orðið samtals ca. 450 þúsundir
króna. Nefndin kvaðst hafa haft
einn eftirlitsmann á hvorum
stað, Siglufirði og Skagaströnd,
þar að auki einn byggingar-
meistara til að líta eftir fram-
kvæmdum Almenna byggingar-
félagsins og mann á Skagaströnd
um tíma til að líta eftir vélum.
Þá kvaðst nefndin ennfremur
hafa 1 mann í skrifstofu í
Reykjavík.
Eins og fram kemur í grg, frv.,
hefir byggingarnefndin fengið
tvö fyrirtæki í Reykjavík, Al-
menna byggingarfélagið h.f. og
Vélsmiðjuna Héðinn h.f., til þess
að taka að sér framkvæmdirnar
að miklu leyti. Munu þeir um-
sjónarmenn byggingarnefndar,
sem áður er getið, hafa haft
eftirlit með verkum þessara
verktaka, en Almenna bygging-
arfélagið hafði líka sina eftir-
litsmenn og skrifstofuhald. Sam-
kvæmt reikningsyfirlitinu hefir
Almenna byggingarfélagið feng-
ið 800 þúsundir króna í „umsjón-
arlaun,“ og er þar innifalið
skrifstofukostnaður á báðum
stöðui^ym, Siglufirði og Skaga-
strönd, og laun eins yfirverk-
stjóra á hvorum stað. En auk
þessara umsjónarlauna mun fé-
lagið hafa haft ágóða af efnis-
sölu til framkvæmdanna, en
ekki sést af yfirlítinu, hvað sá
hagnaður er mikill. Þá hefir
þetta félag, að sögn byggingar-
nefndar, sent henni reikning
yfir teikningar, að upphæð yfir
100 þús. kr„ sem það vill fá
greiddaf auk áðurnefndrar fjár-
hæðar.
Hinn aðalverktakinn, Vél-
smiðjan Héðihn h.f. hefir haft
viðskipti við verksmiðjurnar,
sem nema samkvæmt reiknings-
yfirlitinu 13—14 miljónum
króna.
Af bráðabirgðayfirlitinu verð-
ur ekki séð með vissu, hvað
vinnulaun við verksmiðjubygg-
ingarnar nema miklu, vegna
þess að sundurliðun vantar á
einstökum kostnaðarliðum.
Fjárhagsnefnd hefir óskað upp-
lýsinga frá byggingarnefndinni
um það, hvað mikið af vinnu-
laununum sé greitt fyrir eftir-
vinnu, nætur- og helgidaga-
vinnu. Þessar upplýsingar hafa
enn ekki borizt fjárhagsnefnd-
inni, en vitað er, að mjög mikið
var unnið við verksmiðjubygg-
ingarnar utan dagvinnutíma, og
hefir það áreiðanlega hækkað
byggingarkostnaðinn mjög veru-
lega. Verður ekki séð, að sú til-
högun við framkvæmdirnar sé
réttlætanleg, þegar þess er gætt,
að þessar nýju verksmiðjur
komu þrátt fyrir það ekki að
notum á síldarvertíðinni 1946.
Rábskonan á Grund
gerir boð á undan sér
Innan fárra daga hefst hér í
blaðinu ný framhaldssaga. Hún
er eftir sænskan rithöfund og
blaðamann, Gunnar Widegren
að nafni, og mun hún nefnast
hér Ráðskonan á Grund, þótt
hún beri annað nafn á sænsk-
unni (Under falsk flagg). Er
þessi saga með allmjög öðrum
hætti en framhaldssögur Tím-
ans hafa verið, svo að ástæða
þykir til þess að kynna hana lít-
illega fyrirfram, þótt vonandi
kynni hún sig bezt sjálf.
Þessi saga er skemmtisaga, og
fyrst og fremst ætlað það hlut-
verk að gera fólki glatt í geði.
Er það raunar ekki ómerkt ætl-
unarverk, og saga, sem er fær
um það, á vissulega talsvert er-
indi til okkar, því að „vér íslands
börn, vér erum vart of kát:“
Hinu er ekki að leyna, að höf-
undur sögunnar dregur óspart
dár að ýmsum mannlegum eig-
inleikum, og verða þeir, sem
finnst örin hitta sig, að sætta
sig við það.
Hún er einnig ólík öðrum
sögum Tímans að gerð. Ung
stúlka gerist ráðskona í sveit i
Smálöndum í Svíþjóð og skrifar
vinkonu sinni tuttugu bréf. Sag-
an er ekki annað en þessi bréf.
Það er von mín, að hún þyki
Verksmiðjurnar tóku aðeins
nokkur þúsund mál af síld til
vinnslu, til þess að unnt væri að
reyna vélarnar, og hafði sú síld-
armótttaka svo að segja enga
þýðingu fyrir veiðiflotann.
Eins og áður segir, vantar mik-
iö á, að enn liggi fyrir fullkomn-
ar upplýsingar um þessar verk-
smiöjubyggingar og kostnaðinn
við þær, og gæti veriö full ástæða
til fyrir Alþingi að taka málið
allt til sérstakrar rannsóknar.
En það er þegar ljóst, semkvæmt
því, sem að framan segir, að
fyrrverandi atvinnumálaráð-
herra hefir gefið Alþingi mjög
villandi upplýsingar um kostn-
að við verksmiðjubyggingarnar
í s.l. aprílmánuði og að fram-
kvæmdum hefir verið hagað
(Framhald á 3. síöuj
ekki bragðdaufari fyrir það.
Þessi saga hefir hlotið fádæma
vinsældir meðal frændþjóða
okkar á Norðurlöndum. Hún
birtist fyrst sem framhaldssaga
í tuttugu sænskum dreifbýlis-
blöðum samtímis, og síðan hefir
hún hvað eftir annað seízt I
Svíþjóð í upplögum, sem námu
tugþúsundum. Loks var hún
kvikmynduð, og jókst frægð
hennar enn að mun við það. Má
vel vera, að sú kvikmynd hafi
verið sýnd hér, þótt ég viti það
ekki.
Ég leyfi mér að vona, að ráðs-
konan á Grund muni eignast
allmarga .góðkunningja meðal
lesenda Tímans, er hún vitjar
þeirra með hækkandi-sól á þvi
herrans ári 1947. Væri blaðinu
sérstaklega kært, ef þeir, sem
kynnu að stofna til einhvers
kunningsskapar við hana, vildu
skrifa blaðinu línu og láta í ljós,
hvernig þeim gætist að henni.
Væri þá vel þegið, ef þeir vildu
jafnframt segja álit sitt á fram-
haldssögum blaðsins yfirleitt,
svo að unnt sé að mynda sér
rökstudda skoðun á því, hvað
lesendum fellur bezt í geð.
Yfirleitt eru íslenzkir blaðales-
endur allt of tregir á að láta í
ljós álit sitt á efni blaðanna,
hvort heldur er til lofs eða lasts.
Um þýðingu mína á þessari
sögu er það að segja, að ég hefi
lagt meiri rækt við að fylgja
anda hennar en þræða hverja
setningu nákvæmlegá frá orði
til orðs. Hefi ég sums staðar
vikið við atriði og atriöi, þar sem
mér hefir þótt betur á því fara
í íslenzkunni, staöfært sumt til
íslenzkra hátta og jafnvel aukið
við einstaka setningum, en fellt
aðrar niður. Hófs hefi ég þó
gætt í þessu efni, svo að ég vona,
að engum þurfi að mislíka þetta
bessaleyfi, sem ég hefi tekið
mér.
Að svo mæltu óska ég ráðs-
konunni góðrar ferðar um
byggðir íslands, og treysti því,
að hún muni einhvers staðar
þykja aufúsugestur.
J. H.
lohaimes Davíðsson, Hjarðardal:
S A M BÝ LI
Tíminn birtir í dag og á morgun ritgerö eftir Jóhannes Davíðs-
;on, bónda í Hjarðardal í Dýrafirði. Efnislega er grein þessi sam-
ítofna útvarpserindi, sem Jóhannes flutti fyrir nokkru. Hér er
-ætt um vandamál bændastéttarinnar á líðandi stund og hvernig
/msum þeirra, sem nú eru erfiðust, verði bezt mætt að dómi
>essa reynda bónda.
íslendingar hafa lengstum
verið eingöngu bændaþjóð. Þeir
hafa búið fámennir i hlutfalls-
lega stóru landi.
Svo er álitið að fyrstu aldir
íslands byggðar hafi þjóðin
staðið nágrannaþjóðunum jafn-
fætis i ræktunarmenningu. Þá
var hér um nokkura akuryrkju
að ræða, túnrækt og áveituengja
rækt. Kvikfjárrækt var hér að
sjálfsögðu aðalatvinnugreinin,
og stunduð af miklu hagsýni,
enda landið prýðilega til henn-
ar fallið.
Á 14. og 15. öld breyttist við-
horf þetta mikið. Þá lagðist ak-
uryrkjan niður, og ræktunar-
menningu hnignaði. Veiðiskap-
ur, sem að vísu alltaf hafði verið
stundaður samhliða búskapnum
frá landnámstíð, jókst mjög, svo
að um atvinnubyltingu hefir
verið talað 1 því sambandi.
Stuðlaði að þeirri breytingu auk.
in eftirspurn og breytt viðhorf til
sjávarafurða á heimsmarkað-
inum, vaxandi kúgun útlends
valds, tjón, sem gróður lands?
ins hafði beðið frá upphafi
byggðar, vegna takmarkalítillar
ágengni búfjár og máske að
einhverju leyti vegna versnandi
veðurfars. Má vera að eyðing
skóganna eigi þar þátt í.
Kúgunar og niðurlægingar-
aldirnar framfleytti þjóðin
lífi sínu á kvikfjárrækt og fiski-
veiðum. Fæddi hún sig og klæddi
og greiddi efni til bygginga;
kornvöru og annað er hún varð
að flytja inn, með útflutnings-
vörum er þessir atvinnuvegir
gáfu af sér í unnu eða óunnu
ástandi. En tæki til iðnaðar voru
að sjálfsögðu ærlð frumstæð og
stundum lá beinlínis við að þjóð
in yrði hungurmorða vegna
tækjaleysis, grasið yrði ekki
slegið og fiskur ekki dreginn úr
sjó.
Þessir atvinnuvegir hefðu þó
allveg borið þarfir þjóðarinnar
uppl, hefðl óstjórn og verzlun-
arkúgun ekki rænt allmiklu af
arði hinna ' tækjafáu vinnandi
handa.
Á síðustu áratugum má segja,
að fyrst sé hér um veruleg
straumhvörf að ræða, enda
stoðir þær. sem undir fyrver-
andi búskaparháttu runnu, óð-
um að týna tölunni, eða verða
svo feysknar, að ekki bera bú-
skapinn uppi.
Hér er og um gagngerða breyt-
ingu að ræða, að því er lífsþörf-
um og lifskröfum þjóðarinnar
viðkemur.
Þjóðinni hafa nú opnast aukn-
ir möguleikar til að sinna þess-
um auknu þörfum, meðal ann-
ars með nýjum og fullkomnari
aðferðum við að draga gull úr
greipum Ægis, svo áhrifaríkar,
að meir en helmingur þjóðar-
innar hefir nú snúið baki við
dölum og heiðum, grundum og
grasflæmum sveitanna, og setzt
aö á malareyrum við ysta haf,
og finnst nú ekki viðlítandi, að
grafa lengur eftir gulli til full-
nægingu .lífsþarfanna, inn til
dala og heiða, en breiðir nú
faðminn mót hinum víðfeðma
gjöfula sæ.
Þetta er að vísu eðlilegt. —
Gnægð sjávargæðanna var svo
mikil, sem raun ber vitni, eftir
að þjóðin fékk hliðstæö veiði-
tæki við aðrar þjóðir, og ekki
nema rétt og skylt að láta ekki
aðrar þjóðir taka þann auð allan
við tærnar á okkur, án þess að
hafast nokkuð að.
En einni spurningu skýtur tíð-
ar upp í huga framsýnna hugs-
andi manna: Skyldi auðlegðin
og gnægðin við strendur lands-
ins vera óþrjótandi? Skyldi ekki
líkt lögmál gilda úti á miðunum
og inn til dalanna, þar sem ilm-
björkin hefir orðið að lúta í
lægra haldi fyrir „hjarðsoltinni
tönn“ ?
Nú er það okkar verk, nútíð-
arkynslóðarinnar, að stinga við
fótum og stöðva útstreymi dal-
anna, því það getur einnig
bjarma yfir heiðarbrúnlnni.
En það hljóta allir hugsandi
menn að vera sammála um, að
ýmsu þarf að breyta í háttum
okkar og búskaparaðferðum, ef
við eigum að gera okkur sam-
hæfa breyttum viðhorfum. Hér
eftir byggist ekki búskapur á
íslandi á rányrkju, heldur rækt-
un, ræktun lands og búfjár, ef
vel á að fara. Þetta erum við að
skilja æ betur og betur, og höf-
um áreiðanlega þegar lyft þar
Grettistaki úr götunni, ef rétt
er metið.
En vestfirzku, norðlenzku og
austfirzku dalina og firðina meg
um við ekki láta fyrir róða, við
höfum ekki efni á því og ætli
við finnum ekki einhver ráð, til
að gera þar lífvænlegt, ef við
leggjum okkur öll fram, það er
trú mín, og í þvi trausti ætla
ég að minnast á fáein atriði er
að gagni kunna að koma.
Hér hefir lengi lifað orðtækið:
„Fáir lofa einbýli sem vert er“.
Þessu orðtæki verðum við sveita-
menn að gleyma, breyta i sam-
ræmi við kröfur nútímans, og
breyttra búhátta.
Nú stöndum við einnig frammi
fyrir þeirri staðreynd, að hin
dreifðu sveitaheimili eru orðin
svo fámenn, að ekki er sambæri
Jegt við það sem áður var. Þá
máttu mörg þessara heimila
teljast smáríki, sem voru sjálfu
sér nóg, einnig um félagslíf sem
annað.
Nú á tímum virðist mannkyniö
hafa fundið það æ betur, að
mannkindin er félagsleg vera,
en þar kemur þó fleira til greina
er styður að hinu sívaxandi þétt-
býli landanna í borgum og bæj-
um. Eiga atvinnuhættir nútím-
ans, vegna vaxandi véltækni og
stóriðju, mestan þáttinn í því.
Nú ríður okkur sveitamönn-
unum og sveitaunnendum á að
skilja það, að nýir siðir og hætt-
ir verða að fylgja nýjum tímum.
Við verðum að gera margt til aö