Tíminn - 29.04.1947, Blaðsíða 2

2
79. blað
TIMINN, þriðjndaginM 29. apríl 1947
ítvarpsræða Eysteins Jónssonar
Þriðjudatfur 29. apríl
Leiðin til áhrifaleysis
Kommúnistar reyna nú mjög að
fá þau félög launþega, sem sagt
geta upp samningum, til að
gera það og krefjast grunn-.
kaupshækkana. Segja þeir það
svör og gagnráðstafanir við
tollalögunum nýju.
Kommúnistar reikna út að
tollarnir nýju séu 8—9% launa-
lækkun. Þetta er auðvitað út í
bláinn sagt og ber tvennt til.
Annað er það, að vísitölu-
hækkun er greidd niður, en hitt
að tekjur ríkissjóðs, sem eru
tollar af þeim vörum, sem ekki
eru hafðar með í vísitölureikn-
ingi, eða þá því magni* af vísi-
töluvörum, sem umfram er á-
ætlaða neyzlu, koma mjög mis-
jafnt frá fólki. Það er áreiðan-
legt, að margir hagsýnir og
sparneytnir menn komast hjá
þeim kaupum að mestu, og er
vel að slíkt sé verðlaunað. Hitt
er jafn sjálfsagt, að lagður sé
skattur til almanna þarfa á þá,
sem eyða gjaldeyri til óþarfa
kaupa. Mun enginn skattur
réttlátari eða þjóðhollari þeim,
sem lagður er á óþarfa eyðslu.
Verkalýðssamtökin ættu að
berjast fyrir öðrum hagsbótum
en aukinni dýrtíð. Nú skyldu
þau nota vald sitt til að heimta
verzlun og viðskipti. í hendur
kaupfélaga, að því marki, sem
alþjóð vill. Það myndi gera
vöruverð hagstæðara um 8—9%
og þó meira.
Nú skyldu samtök launastétt-
anna ýta eftir því, að efndir
verði á gefnum loforðum um
stuðning Reykjavíkurbæjar við
félagsmötuneyti. Það myndi
spara mörgum sem mat kaupir
og auka hollustuhætti.
Nú skyldi Alþýðusamband ís-
lands beita sér að því, að brot-
inn yrði oddur af f>raski og okri
með hús og húsnæði.
Gott væri að eiga þau verka-
lýðssamtök, sem þannig ,ynnu,
markviss og mikilhæf.
Aðra vegi velja þeir sér nú,
verkalýðsf oringj arnir.
Kommunistar hafa setið í
ríkisstjórn. Þá var sérstakur
blómatími og gróðaskeið fyrir
stórkaupmenn, húsabraskara og
ýmis konar okraralýð. Þá var
tekinn uqp sá háttur, að miða
vísitölu við ákveðið* vörumagn,
— t. d. smjör og kjöt, — þó að
margir keyptu á miklu hærra
verði.
Trúi þeir, sem trúað geta, að
slíkum geri umhyggja einskær
fyrir alþýðu landsins, er þeir
tryllast nú gegn tollalögunum.
Kommúnistar álíta sig eiga
að vera á móti ríkisstjórn ís-
lands eins og ríkisstjórn Bret-
lands, vegna þess, að ekki kenni
nægrar auðsveipni gagnvart
æðsta ráðinu austur í Moskvu.
Þjóðviljinn hefir birt hunds-
mynd af Bevin og látið segja
honum að éta skít. Þannig eru
málpípur Moskvustjórnar.
Kommúnistar vilja nú koma
af stað verkföllum. Varla munu
þó verkamenn, sem háðir eru
því verzlunarlagi og húsnæðis-
háttum, sem þróuðust undir
stjórn kommúnista, þola lang-
varandi atvinnuleysi. Ekki mun
heldur miklu bætandi á at-
vinnuvegi landsins.
Verkalýðshreyfingin stendur
á vegamótum. Nú er um það að
velja, hvort heldur skuli beita
sér að raunhæfum kjarabótum
og hagsmunamálum íslenzkrar
alþýðu eða neikvæðri dýrtíðar-
baráttu fyrir flokkslega hags-
muni Kommúnista. Verkföllin,
(Framhald af 1. síðu)
Ekki vil ég spá um það, hverj-
ar gjaldeyristekjur þjóðarihnar
kunna að verða á næstunni, en
það er þó augljóst öllum, að
þjóðin hlýtur á næstu árum að
verða að nota stórkostlega
miklum mun minna af erlend-
um gjaldeyri er gert hefir verið,
ef hún ætlar ekki að glata fjár-
hagslegu sjálfstæði sínu. Það
gæti skipt hundruöum miljóna
á ári, sem verja yrði minna til
vörukaupa en gert hefir verið
nú um skeið.
Sjjávariitvegurinii og
söluhorfur|iar.
Um síðustu áramót var þannig
ástatt um afkomu sjávarútvegs-
ins, sem aflar útflutningsverð-
mætisins, að vonlaust var talið,
að sjávarútvegurinn yrði rekinn
af kappi og að unnt yrði að fá
menn til starfa á fiskiflotanum,
nema með því móti, að fiskverð-
ið yrði hækkað um 30%. Var
þá gripið til þess úrræðis í nauð-
vörn að taka ríkisábyrgð á þessu
útflutningsverði fisksins, enda
þótt engir samningar lægju fyrir
um sölu aflans og í landinu
lægju talsverðar birgðir af ó-
seldum sjávarvörum frá fyrra
ári.
í allan vetur hafa sjávaraf-
urðir verið framleiddar út á
þessa ábyrgð og þrátt fyrir á-
byrgðarverðið hafa verið miklir
erfiðleikar á því, að sjávarút-
vegurinn gæti fengið það vinnu-
afl, sem hann hefir þurft.
Frá því að ríkisstjórnin tók við
störfum, hafa nefndir unnið að
samningum um sölu á útflutn-
ingsvörum landsmanna, og er
þeim ekki lokið enn, en augljóst
er, að þess er enginn kostur að
selja alla. framleiðslu lands-
manna fyrir ábyrgðarverð. Jafn-
framt er augljóst, að sá fiskur,
sem seljast kann fyrir ábyrgð-
arverð, verður raunverulega
seldur langt yfir því markaðs-
verði fyrir fisk, sem nú gildir
og aðrir bjóða. Takist slíkar söl-
ur á einhverjum hluta fram-
leiðslunnar nú i þetta sinn, verð-
ur það einvörðungu vegna
þess, að samtímis sölu fisksins
er samið um sölu á öðrum sjáv-
arafurðum, sem eru meir eftir-
sóttar nú sem stendur, og þær
látnar fylgja með fiskkaupun-
um. Allar aðrar fiskfram-
leiðsluþjóðir en islendingar
bjóða fisk sinn ódýrar en þeir.
Það þýðir ekki annað en horf-
ast í augu við þetta og mun
það liggja gleggra fyrir innan
skamms.
AÉvinimvegirnir og
vinmiaflið.
Ástandið í landbúnaðinum er
þannig, að hann getur með engu
móti keppt um vinnuaflið við
aðra atvinnuvegi og fólkið hefir
flykkzt úr sveitum til kaupstaða
og kauptúna og þó einkum eða
nær einvörðungu til Reykjavík-
ur, þegar litið er á fólksflutn-
ingana í heild.
sem Kommúnistar boða, eiga að
vera pólitísk verkföll í þjónustu
flokksins.
Það er hætt við því, að
Kommúnistar verði að finna sér
stærri mál og betri að berjast
fyrir, en niðurrif olíugeymanna
í Hvalfirði, ef þeir eiga að hafa
alþýðu landsins með sér. Og
annað mun þeim gefast betur
til vínsælda, en landráðabrigzl
og óþverraskrif um samvinnu-
menn landsins.
Sá vegur, sem Kommúnistar
hafa haldið, liggur til óvirðing-
ar og áhrifaleysis.
Báðir undirstöðuatvinnuvegir
þjóðarinnar eru í vandræðum
með vinnuafl, beinn samdráttur
á sér stað í landbúnaðinum og
aukning sjávarframleiðslunnar
er ekki í neinu hlutfalli við það,
sem nefði getað orðið og þurft
hefði að vera.
Yísltalan — nýi flotinn
og framtíðin.
Fiskábyrgðarverðið, sem er
hærra en staðizt fær í viðskipt-
um við markaðsþjóðirnar, svo
’sem að hefir verið vikið, er mið-
að við vísitölu 310 stig. Þegar
núverandi ríkisstjórn tók við
völdum, var vísitalan á hraðri
leið upp á við, en tekist hefir
að halda henni niðri með bráða-
birgðaráðstöfunum. Nú myndi
vísitalan vera á milli 320—330
stig, ef ekkert hefði verið að-
gert síðustu mánuði og afléið-
ing þeirrar hækkunar hefði ver-
ið óbærileg fyrir sjávarútveg-
inn og lagt grundvöll p,ð áfram-
haldandi hækkun. Hins vegar
kostar miljónatugi að halda
vísitölunni þar sem hún er nú,
og vaxandi kostnaður, ef ekki
verða gerðar ráðstafanir til þess
gð breyta því fjárhagskerfi, sem
við nú búum við.
Þegar upp er brugðið mynd
af ást’ándinu, þarf að taka fram,
að þjóðin á nú fullkomnari
bátaflota en áður og að á næstu
mánuðum endurnýjast togara-
flotinn að verulegu leyti með
nýjum skipum. Þótt þessu sé til
að dreifa, væri fásinna að draga
af því þá ályktun, að íslending-
um verði mögulegt á næstu
mánuðum og misserum að halda
framleiðslunni gangandi, hvað
þá að halda uppi blómlegu at-
vinnulífi, án þess að minnka
verðbólguna og lækka fram-
leiðslukostnaðinn, og það væri
■jaín mikil fásinna að líta svo
á, að gjaldeyristekjur þjóðar-
innar af framleiðslunni einni
saman 'gætu orðið svo stórfelld-
ar á næstu misserum, að komizt
árerði hjá því að minnka stór-
kostlega gjaldeyrisnotkun þjóð-
arinnar til margs konar eyðslu
og neyzlu, svo framarlega sem
menn ekki ætla sér að láta upp-
byggingu atvinnuveganna og
framkvæmdir helztu nauðsynja-
mála stöðvast alveg.
Mvað líðnr nýskö|iiin-
inni og' f járöflun
til liennar.
í nóvembermánuði síðastliðn-
um var gert yfirlit um það,
hvernig ástatt væri um fram-
kvæmdir í sjávarútvegsmálum,
aðrar en skipa- og bátakaup. Þá
sýndi það sig að fullgerðar
framkvæmdir í þessari grein
á árinu 1945. námu 6.4 milj. kr.,
að fullgerðar framkvæmdir 1945
námu 6,1 milj. kr., að fram-
kvæmdir, sem unnið var að en
ólokið þá, námu 42,2 milj. kr.,
og að fyrirhugaðar fram-
kvæmdir á næstunni námu 55,4
milj. kr. Þó að þarna sé tekinn
sjávarútvegurinn einn, þá vitum
við öll, að hinu sama er til að
dreifa í landbúnaðarmálum, raf-
orkumálum, samgöngumálum og
þá ekki síst um íbúðarhúsabygg-
ingar. Hitt vita menn einnig, og
er þó nauðsynlegt að það sé
undirstrikað til þess að menn
geri sér grein fyrir því við hvað
er að glíma, að fjáröflun til
þessara þýðingarmiklu fram-
kvæmda, sem mjög margar
standa nú hálfgerðar, hafa með
öllu stöðvazt um lengri tíma.
Fjárhagsástandið í landinu
hefir verið þannig um langan
tíma, að þess hefir enginn kost-
ur verið að útvega lán, þótt
fullkomnustu tryggingar hafi
verið í boði. Ríkisskuldabréf
hefir ekki verið hægt að selja
og ekki hægt að fá lán með rík-
isábyrgð. íbúðarhúsabyggingar
annarra en þeirra, sem fullar
hendur hafa fjár, eru ýmist al-
gerlega stöðvaðar, sumar fyrir
nokkuð löngu, eða að stöðvast.
Bankarnir hafa fest langsam-
lega mestan hluta af því fjár-
magni, sem þeir höfðu laust, og
samt er ástandið svona.
Samkvæmt upplýsingum, seip
ég hefi fengið frá fyrstu hendi,
námu útlán þjóðbankans um
síðustu mánaðamót ca. 407 milj.
Af því voru lausaskuldir ríkis-
sjóðs og ríkisstofnana ca. 85
milj. (Þar í útlagt vegna tog-
arakaupa). Föst skuldabréfalán
bæja- og sveitarfélaga, ríkis og
með ríkisábyrgð ca. 84 milj., og
lán bæjarfélaga og stofnana
þeirra, ca. 20 milj. Þetta nemur
samtals ca. 190 milj. í opinberum
lánum, eða nærfellt helmingi
af öllum útlánum þjóðbankans.
Öngþveitið á lánamarkaðinum
á sér ýmsar ástæður. Fjárfest-
ingin hefir verið mjög mikil
undanfarin ' misseri eins og
gjaldeyrisástandið sýnir, og hin
almenna eyðsla enn stórkost-
legri og þess vegna hefir fjár-
magn beinlínis gengið mjög til
þurðar frá því sem var. Hér
kemur og til greina, að sívax-
andi verðbólga og ástand at-
vinnuvega og fjármála yfirleitt,
hefir skapað þá skoðun, að pen-
ingar væru sífellt að verða
minna og minna virði, og komið
þeirri trú inn hjá mönnum, að
enda mundi með gengishruni.
Þetta hefir auðvitað leitt til
aukinnar eyðslu og til þess áð
menn hafa ekki viljað binda
peninga sína til langs tíma,
heldur hafa þá til taks, til notk-
unar næsta dag, ef tækifæri
byðist.
Það er táknrænt fyrir ástand-
ið í þessum efnum, að ríkis-
stjórnin situr uppi með láns-
heimildir og ábyrgðarheimildir,
sem nema hundruðum miljóna,
en sem ekki hafa reynzt not-
hæfar nema að litlu leyti og þá
helzt þannig, að þjóðbankinn
hefir lagt til féð.
200 miljónir, sem eru
nllar notaðar.
Lítum þá loks á fjárhagsaf-
komu ríkissjóðs og afgreiðslu
fjárlaga. Á árinu 1946 munu
tekjur ríkissjóðs hafa eftir síð-
ustu upplýsingum numið nær-
fellt 200 miljónum en voru á-
ætlaðar í fjárlögum 122 milj-
ónir. Umfram tekjur hafa því
orðið 75—78 milj. kr. Gjöld á
rekstrarreikningi munu reynast
173—175 milj. og tekjuafgang-
ur á rekstrarreikningi er því
um 22 milj. kr., en útgjöld á
sjóðsyfirliti eru svo há, að
greiðsluhalli hefir orðið á ár-
inu 1946. Var yfirdráttur ríkis-
sjóðs á hlaupareikningi í Lands-
bankanum 1. janúar 1947 7.9
milj. kr., 1. febrúar nam yfir-
drátturinn 14,6 milj. kr.
Fjárlagafrumvarpið, sem lá
fyrir þessu þingi, þegar núver-
andi ríkisstjórn tók við, gerði
ráð fyrir 146 milj. kr. rekstrar-
útgjöldum, en var þó ekki reikn-
að með hækkun vísitölunnar,
heldur 290 stig lögð til grund-
vallar í frumvarpinu og ekki
gert ráð fyrir neinum greiðsl-
um til þess að borga niður dýr-
tíðina, enda þótt til þess hefðu
verið notaðar um 20 milj. á ár-
inu 1946.
Þegar frumvarp þetta hafði
verið athugað til hlítar af nú-
verandi stjórn, kom í ljós að afla
þurfti a. m. k. milli 40—50 milj.
kr. nýrra tekna, ef standa átti
við skuldbindingar þær, sem á
ríkissjóð hafa verið lagðar með
löggjöf síðustu missera, gera ráð
fyrir svipuðum verklegum fram-
kvæmdum og áður og koma í
fyrir, að vísitalan færi upp fyr-
ir 310 stig.
Stjómarstefnaii. —
Fjárfestingin.
Ég hefi nú minnst á örfáar
staðreyndir, sém nauðsynlegt er
að hafa í huga, og skal ég þá
víkj;}. nokkuð að stjórnarstefn-
unni, eins og hún er mörkuð í
sjálfum stjórnarsáttmálanum
og frumvörpum þeim og tillög-
um, sem ríkisstjórnin hefir lagt
fyrir Alþingi.
Fyrst er þá að nefna fyrir-
hugaða stjórn á fjárfestingunni.
Um það efni hefir verið lagt
fram frumvarp samkvæmt
stjórnarsáttmálanum, f rum-
varpið um fjárhagsráð. Megin-
tilgangur þess er sá, að ná tök-
um á framkvæmdum í landinu,
til þess að geta tryggt það, að
þær framkvæmdir, sem nauð-
synlegastar eru þjóðinni og mest
horfa til framfara, sitji fyrir
um efni, vinnuafl og fjármagn,
og ennfremur, að hægt sé að
hafa stjórn á því í hve miklar
nýbyggingar er ráðist og þann-
ig koma í veg fyrir þá ofþenslu
og þá upplausn, sem af því hlýt-
ur að stafa fyrir atvinnuvegi
landsins og framkvæmdirnar
sjálfar, ef miklu meira er tekið
fyrir í einu en þjóðin er fær um
að ráða við. Ennfremur er þetta
gert til þess, að auðveldara sé
um vik til þess a,ð eiga frum-
kvæði að nauðsynlegum fram-
kvæmdum, éf það sýnir sig, að
þær eru ékki ^eknar upp án
afskipta ríkisvaldsins.
Þessi skipan er þjóðinni lífs-
nauðsyn, hefði þurft að vera
komin á áður, eins og Fram-
sóknarmenn hafa þráfaldlega
bent á, og þegar nú er svo kom-
ið, að landsmenn hafa ekki á
neitt að treysta annað en út-
flutningsverðmæti hvers árs um
sig, til öflunar nýrra tækja til
landsins og standa undir fram-
förunum, ber margfalda nauð-
syn til að koma þessari skipan
á. —
Verzliiiiin.
í Btjórnarsáttmálanum og
frumvarpi til laga um fjárhags-
ráð, er einnig mörkuð stefna
stjórnarinnar í verzlunarmálum,
og segir þar um það meðal ann-
ars, með leyfi hæstv. forseta:
„Að neytendur eigi kost á að
kaupa neyzluvörur sínar og
framleiðendur rekstrarvörur
sínar á hagkvæmasta hátt og
vörukaup til landsins og vöru-
dreifing innanlands gerð eins ó-
dýr og hagkvæm og frekast er
unnt.“
Ennfremur segir í stjórnar-
sáttmálanum:
„Ríkisstjórnin leggur á það
áherzlu, að innflutningsverzl-
uninni verði háttað svo, að
verzlunarkostnaðurinn verði
sem minnstur. Reynt verði, eft-
ir því sem frekast er unnt, að
láta þá sitja fyrir innflutnings-
leyfum, sem bezt og hagkvæm-
ust innkaup gera og sýna fram
á, að þeir selji vörur sínar ó-
dýrast í landinu, hvort sem þar
er um að ræða einstaklinga eða
félög.“
Þannig er stefnan mörkuð í
verzlunarmálum í sambandi við
ráðstafanir í fjárfestingar- og
gjaldeyrismálum, en það er svo
bæði um stjórn á fjárfesting-
unni og framkvæmdir í við-
skiptamálum, að þar verður
mest undir sjálfri framkvæmd-
inni komið á löggjöfinni, og er
þannig frá gengið í stjórnar-
samningnum og frumvarpinu
um fjárhagsráð, að þessi mál-
efni heyra undir ríkisstjórnina
alla. Reynslan verður að sýna
hvernig til tekst að framkvæma
þá stefnu, sem mörkuð er i sátt-
málanum.
Það er ætlun ríkisstjórnarinn-
ar með löggjöfinni um fjár-
hagsráð m. 'a., að minnka eyðslu,
bæta verzlunarástandið og
tryggja það, að nauðsynlegustu
framkvæmdir sitji í fyrirrúmi.
Fjáröflun til fram-
kvæmda. Getur
Laiidsliankiiiu séð
fyrir öllu?
Ég hefi áður lýst öngþveiti því,
sem ríkt hefir um öflun láns-
fjár til nauðsynlegustu fram-
kvæmda. í því efni hefir í sam-
bandi við stjórnarmyndunina
verið samið um fyrsta skrefið:
Það er að segja allsherjar eigna-
könnun, sem gera á til þess að
draga laust fjármagn, sem skot-
ið hefir_ verið undan skattlagn-
ingu, inn til ríkisins og verja
því þaðan aftur, til þess að
standa undir þeim framkvæmd-
um, sem mestu máli skipta.
Fer ég ekki nánar út í það
mál hér, en líklegt er, að frek-
ari ráðstafanir verði að gera í
þessum efnum áður en langt um
líður.
Kommúnistar gera sér tíðrætt
um lánsfjáröflun til fram-
kvæmda. Þeir segja, að engar á-
hyggjur hafi þurft eða þurfi að
hafa i þeim efnum. Allt sé hægt
að gera — allir geti fengið ósk-
ir -sínar uppfylltar — og menn
geti lifað hátt, — á lánum frá
Landsbankanum. Það er engu
líkara en' að telja eigi mönnum
trú um það, að bankastjórn
Landsbankans geti gefið út seðla
takmarkalaust og þjóðin byggt
afkomu sína á því, án þess að
það hefni sín. Við sjáum nú
afleiðingar ofþenslunnar og
eyðslunnar, sem þegnr er orðin”
í gjaldeyrisskortinum og af-
komu atvinnuveganna.
Hvernig halda menn að hér
iiti út eftir nokkur misseri, ef
favið væri að ráðum kommún-
ista um seðlaútgáfu og lána-
stefnu þjóðbankans? Hagfræð-
ingar, tilnefndir af fjórum
flokkum, athuguðu þessar kenn-
ingar kommúnista í haust, og
niðurstaða þeirra var sú, að
þessi leið, að skylda þjóðbank-
ann til þess að leggja fram
fjármagn, án tillits til þess,
hvernig ástatt væri um fjárráð
bankans, hlyti að auka verð-
bólgu og fjárhagsupplausn og
væri því ófær. Hagfræðingarn-
ir segja svo um þetta úrræði:
„Annar möguleiki, sem til
greina kæmi, væri sá, að
Landsbanlpnn af fúSum vilja
eða með lagaboðum, lánaði
mikið fé til nýsköpunarfram-
kvæmdanna, ýmissa opinberra
framkvæmda og til byggingar
íbúðarhúsa. Þetta myndi við-
halda og auka þá ofþenslu, sem
nú á sér stað, skrúfa kaup-
gjald og verðlag áfram upp á
við, og auka enn misræmið á
milli útflutningsatvinnuveg-
anna og fjárfestingarfram-
kvæmdanna og jafnvægið í
greiðsluviðskiptum við útlönd.“
Fulltrúi Sósíalistaflokksins átti
sinn þátt í því að kveða upp
þenna dóm yfir kommúnistum
og ábyrgðarlausum vaðli þeirra
um fjáröflun og framkvæmdir
og eyðileggja þar með þennan
Kínalífselexír kommúnista, sem
notaður hefir verið að undir-
stöðu í ábyrgðarlausu tali þeirra
undanfarið og enn þann dag í
dag.
Hitt er svo óskylt þessu skrafi
kommúnista, að útlánastefna