Tíminn - 13.06.1947, Blaðsíða 2

2
TlUIW. iöstndagiim 13. jiiní 194Y
107. blatS
Föstudagur 13. júní
Barátta koramúnista
fyrir raeiri dýrtíð
Það er býsna lærdómsríkt að
lesa Þjóðviljann um þessar
mundir. Það gefur góða yfirsýn
um, hvernig öfgamenn haga
málflutningi sínum. Öðrum er
kennt um það, sem þeir eru
valdir að sjálfir. Dag eftir dag
syngur Þjóðviljinn þann söng,
að Dagsbrúnarverkfallið sé
verk ríkisstjórnarinnar. Ókunn-
ugir mættu vel fara að halda,
að það hafi verið hún, sem knúði
fram uppsögn Dagsbrúnarsamn-
inganna og hvatti önnur verka-
lýðsfélög til hins sama. Svo
kappsamlega eigna nú kom
múnistar ríkisstjórninni sín
eigin verk.
Þessi áróður Þjóðviljans mun
hins vegar ekki villa það fyrir
neinum manni með óbrjálaða
dómgreind, að kommúnistar eru
einir upphafsmenn verkfallsins
og bera einir ábyrgð þeirra af-
leiðinga, sem það getur haft. Að
visu geta þeir kannske haft sér
það til afsökunar, að þeir séu
ekki sjálfráðir gerða sinna,
heldur verði að dansa eftir
„línu“ frá hærri stöðum og haga
vinnubrögðum sínum í samræmi
við það, er flokksbræður þeirra
gera annars staðar í heiminum.
Og það er gamla „línan“, sem
nú er dansað eftir, að knýja
fram verkföll, aukna dýrtíð og
atvinnuleysi í þeirri von, að
neyð og örvænting verkalýðsins
geri hann móttækilegastan fyrir
byltingartrúna.
Þrátt fyrir þetta ber að gefa
þvi fullan gaum, þótt tilgang-
ur kommúnista með verkfalls-
bröltinu sé eingöngu pólitísks
eðlis, að kröfurnar um kjara-
bætur eiga mikinn hljómgrunn
meðal verkamanna. í stjórnar-
tíð þeirra Áka og Brynjólfs var
byrjað að falsa dýrtíðarvísitöl-
una stórlega, m. a. á húsaleigu-
liðnum einiim um marga tugi
stiga. Þannig hefir afkoma
yerkamanna verið stórlega
s&ert. Núv. ríkisstjórn hefir
neyðst til að framfylgja þessaxi
stefnu Áka og Brynjólfs, sem
þeim fannst ekkert. varhugarerð
meðan þeir gátu hreykt sér í
ráðherrastólunum. Verkamenn
vilja eðlilega fá bætiir- ráðnar
á þessu og það tækifæri gripu
kommúnistar, þegar þeir ultu úr
ráðherrastólunum, þótt þeir lét-
ust ekki sjá það áður. En það
var ekki frekar en fyrr um-
hyggja fyrir verkalýðnum, er
stjórnaði þeim afskiptum
þeir-ra. í stað þess að láta verka-
menn hefja baráttu fyrir raun-
þæfum kjarabótum, eru þeir
ginntir til að hefja baráttu fyrir
kauphækkun, sem bersýnilega
myndi nú ekki leiða til annars
en aukinnar dýrtíðar og at-
vinnuleysis.
Það eru valda- og byltjngar-
draumar kommúnista., sem hér
ráða gerðum þei^i'a eins og
endranær, en ekki' áhuginn fyrir
velferð verkajýðsins.
Ef kommúnistar hefðu haft
minnsta áhuga fyrir velferð
yerkamanna, hefðu þeir í fyrsta
lagi átt að hefjast handa um
leiðréttingu á málum þeirra
meðan þeir sátu í ríkisstjórn-
inni og í öðru lagi, þegar þeir
létu sig þessi mál loks varða,
beint kjarabótabaráttu þeirra
inn á aðra braut en kauphækk-
unarbrautina.
Það, sem verkamenn þurfa að
láta sér skiljast, er þaðr að ekki
STEFÁN JASONARSON:
Einn dagur í Haukadal
Á þessu ári átti íþróttaskóli Sigurðar Greipssonar í Haukadal
20 ára afmæli og Sigurður sjálfur 25 ára starfsafmæli, sem sam-
bandsstjóri héraðssambandsins „Skarphéðins“. — 26. maí s. 1.
heimsóttu eldri nemendur Sigurðar skólann og er afmælisfagn-
aðinum lýst í þessari grein.
Það var margt manna saman an Bergmann. Flutti hann aðal-
komið í íþróttaskóla Sigurðar
Greipssonar í Haukadal þann
26. maí sl. En þann dag var
haldið nemendamót í skólanum
í tilefni þess, að á þessu ári á
skólinn 20 ára starfsafmæli.
Voru það nemendur úr flest-
um árgöngum skólans, sem sóttu
mótið, m. a. tveir af þeim er
dvöldu við nám í skólanum
fyrsta veturinn sem hann starf-
aði.
Þarna voru ýmsir komnir
langa vegu að, til að minnast
hins merka afmælis sikólans og
rifja upp gömul kynni með fyrr-
verandi skólafélögum, eina dag-
stund í Haukadal. Um hádegis-
bilið voru flestir mótsgestir
mættir við skólann. íslenzki fán-
inn blakti við hún í vorgolunni.
Hinir skæru litir fánans settu
hátíðasvip á skólann og: um-
hverfi hans.
Um kl. 1 e. h. hófsfc mótið
með sameiginlegu boröhaldi í
hinum nýja og glæsilega í-
þróttasal skólans. Sigurður
Greipsson skólastjórt bauð nem-
endur velkomna, með stuttri
ræðu. Næstur tók fcil máls Kjart-
er til nema ein leið til öruggr-
ar og batnantíi lífsafkomu. Það
er að ráðast, g,eg;n dýrtíðinni og
lækka framfærslukostnaðinn.
Þetta er líka mál atvinnuveg-
anna, sem eru komnir að stöðv-
un. Um þessa lausn málsins
þurfa vinnandi stéttir landsins
að ^ameinast, og raunar er þar
ekki nema e.inn höfuðþrándur í
götu. Þessi þrándur eru kom-
múnistarn.ir, sem berjast fyrir
aukinni dýrtíð og hefir nú í
bili tekizt að ginna allstóra
hluta verkalýðsins til fylgis við
sig i þeirri baráttu. Einn mikil-
væ^asti áfangi verkalýðsins til
örniggrar lífsafkomu er að taka
ttf þeim ráðin og láta þá og dýr-
tiðína fara í sömu gröf.
ræðuna af hálfu nemenda og
mælti fyrir minni skólans. Árn-
aði hann skólanum allra heilla,
en nemendur tóku undir það
með ferföldu húrrahrópi. Kjart-
an afhenti Sigurði skólastjóra
að gjöf skrifborð eitt forkunnar
fagurt og hinn mesta kjörgrip.
Silfurplata er framan á borðinu
og á hana letrað, að þetta sé
gjöf frá glímunemendum hans
og sé það viðurkenning fyrir
þann mikla skerf, er Sigurður
hafi lagt fram til framgangs
glímunni. Er Kjartan hafði lokið
máli sínu, flutti Sigurður
Greipsson langa og mjög athygl-
isverða ræðu. Rakti hann þró-
unarsögu skóla síns frá upphafi.
Kom þar margt merkilegt fram,
sem vert er að gaumur sé gefinn.
Þá kvaddi sér hljóðs Eyþór Ein-
arsson. Áfhenti hann Sigurði að
gjöf dagstofuhúsgögn' stóla,
borð og skáp. Er það gjöf frá
nemendum Sigurðar á héraðs-
sambandssvæði „Skarphéðins”
ásamt ungmennafélögum é
sambandssvæðinu. En Sigurður
Greiþsson á á þessu ári 25 ára
starfsafmæli sem sambands-
stjóri héraðssamb. „Skarphéð-
ins‘„
Að síðustu kvaddi Bóas Emils-
son sér hljóðs og mælti fyrir
minni húsfreyjunnar, Sigríðar
Bjarnádóttur, konu Sigurðar. En
hún hefir ávallt verið manni
sínum mjög samhent við skóla-
starfið. Og er það ekki hvað sízt
fyrir hennar fórnfúsa starf í
þágu skólans, að í Haukadal
hefir undanfarna áratugi verið
sannkallað skólaheimili.
Þegar staðið var upp frá
borðum, tókust allir nemendur í
hendur og hrópuðu einum
munni: „Njóttu heill“. En sá er
jafnan siður i Haukadal, er mál-
•tíð er lokið. Næst var svo haldið
austur á íþróttavöll skólans og
dvalið þar langa stund undir
stjórn skólastjóra, við alls kon-
ar íþróttir: kúluvarp, kringlu-
kast, spjótkast, langstökk, þrí-
stökk o. fl. Var það hin bezta
skemmtun og þátttaka mjög al-
menn. Á heimleið af íþróttavell-
inum staðnæmdist hópurinn hjá
stórum og hnellþungum blá-
grýtissteini, sem „Haukdælir“
kannast við undir nafninu
„Fullsterkur". „Þarna er svo
steinn handa ykkur að taka upp,
drengir", sagði skólastjóri um
leið og hann snart steininn með
spjótsoddinum, og leit ögrandi
yfir hópinn. Mótsgestir sáu, að
hér var heiður nútímaæsku-
mannsins í veði, ef ekkert var
aðgert. Þreyttu þeir því fang-
brögð við „Fullsterk“ hver eftir
annan. Og sjá, nær allir reynd-
ust „fullsterkir“ að þessu sinni,
enda skorti ekki eggjunarorðin
frá áhorfendum. Frá Fullsterk
var haldið í gamla leikfimissal-
inn og skemmtu menn sér þar
góða stund við alls konar stökk
á dínu og ýmsar aðrar æfingar.
Var þátttaka í stökkunum mjög
almenn og urðu þeir eldri sem
„ungir í annað sinn“, er þeir
voru nú komnir á „fornar slóð-
ir“ í Haukadal. Eftir stökkin
var glímt, höfðu nokkrir nem-
endur haft með sér glímubelti.
Voru þau nú óspart notuð. Glím-
unni lauk með því, að Guð-
mundur Ágústsson núverandi
glímukappi íslands og Kjartan
Bergmann gengu fram og glímdu
nokkrar glímur að beiðni skóla-
stjóra. Var það tilkomumikil
sjón, og eftirminnileg, að sjá
þessa glímusnillinga meðhöndla
vora þjóðar-íþrótt af sinni snilli
og kunnáttu.
Að síðustu var „farið í laugina“
að gömlum og góðum Haukdæla
sið. Lauk sundinu með „Bænda-
boðsundi“. Hvort núverandi ís-
lands met var sett í verulega
hættu, er mér ekki kunnugt, en
hitt er víst, að knálega tóku
þeir sundtökin, sem kappsundið
þreyttu. Síðasta þætti nemenda-
mótsins lauk svo með sameig-
inlegri kaffidrykkju í nýja í-
þróttasalnum. Skemmtu menn
sér þar lengi kvölds við ræðu-
höld, söng og annan gleðskap.
Paul W. Kearney:
Tíu skynsömustu dýrin
Eitt sinn, er ég var á ferð í bif-
reið ásamt konu minni í skógi-
vöxnu fjalllendi skammt frá
Bergen,, sáum við allt i einu þrjá
ið af þessum atburði og það
varð upphaf að margvíslegum
frásögnum og orðræðum um
greind dýranna, og hvað átt væri
birni standa á vegarbrúninni. við með því að kalla dýr greint.
Er viS komum nær, sáum við,
að þftfita var bima með tvo húna.
Birrrni lét nú húnana standa
kyrra á vfegbrúninni en gekk
sjálf inn á miðjan veginn, reis
þar upp á afturfæturna og veif-
aði til okk.ar með annarri fram-
■loppunni. Hún var auðsjáanlega
að gefa okkur merki um, að
íiema stíaðar.
Við onnuðum gluggann lítils-
háttar og hemluðum bifreiðina.
Ég grei.p myndavélina í snatri,
og'konan mín kastaði fáeinum
súkkuliaðimolum út. En birnan
snerti þá ekki, okkur til mik-
illar undrunar, heldur benti
húnuaum að koma út á veginn
oð tsvka bitana. Okkur flaug
þegar í hug, að gamla birnan
væri að kenna börnum sínum
að sn íkja mat af ferðafólki.
Okkur fannst þetta vera aug-
ljóst dæmi um skynsemi og
hugsun dýranna. Við sýndum
nokkrum kunningjum okkar
myn> flirnar, sem yið höfðum tek-
Við komumst yfir tvær skrár,
gerðar af þeim dr. William T.
Hornaday, fyrrum forstöðu-
manni Bronx-dýragarðsins í
New York og eftirmanni hans,
dr. W. Redi Blair. Þeir hafa báð-
ir gert merkar athuganir á sál-
arlífi dýra. Tölurnar í skýrsl-
unum merkja greindar-vísitölu
dýranna, og er þá miðað við
erfðir, eftirtekt, námsgetu, sam-
setningarhæfileika o. fl. Tölurn-
ar eru miðaðar við hámarkstöl-
una 1000.
Skýrsla dr. Blairs:
1. Simpansinn (925)
2. Orangútaninn (850)
3. Indverski fíllinn (800)
4. Gorillan (800)
5. Hundurinn Í750)
6. Bjórinn (725)
7. Hesturinn (725)
8. Sæljónið (700)
9. Björninn (650)
10. KöttúEinn (600)
Skýrsla dr. Hornadays:
1. Simpansinn (925)
2. Orangútaninn (850)
3. Indverski fíllinn (850)
4. Hesturinn (850)
5. Hundurinn (850)
6. Ljónið (725)
7. Björninn (725)
8. Bjórinn (725)
9. Jarfinn (700)
10. Rauðrefurinn (600)
En hvað eigum við annars við
með greind hjá dýrum? Er það
hæfileikinn til þess að læra að
leika ýmiss konar listir? Eða er
það erfð eða reynsla dýranna?
Kólibrífuglinn byggir sér hreið-
ur, sem er miklu vandaðra en
dyngja hrafnsins. Hvort sýnir
þetta meira vit eða heimsku hjá
honum? Bjórinn getur stíflað ár
betur en bæði ég og þú. Skyldi
þetta vera sönnun þess, að hann
sé okkur greindari?
í Bronx-dýragarðinum ákváðu
menn að fá -bjórana til þess að
gera stíflu og uppistöðu á allt
öðrum stað, en. þeir voru vanir.
Efni var flutt þangað, sem menn
vildu láta þá byggja slífluna.
Eyja var gerð í ána á þeim stað.
Safnað var saman trjábútum,
greinum og laufi og staflað upp
á eyjunni. Já, menn voru
meira að segja svo hugulsamir
að byrja að grafa ofurlítil göng
undir eyjuna. Síðan biðu menn
Nemendur þökkuðu skólastjóra
og konu hans fyrir stórhöfðing-
legar og ógleymanlegar viðtök-
ur. En skólastjóri þakkaði nem-
endum sínum fyrir komuna og
ánægjulegar samverustundir og
hlýhug þeirra til skólans. Að síð-
ustu las hann upp heillaskeyti,
sem borizt höfðu í tilefni móts-
ins, m. a. frá íþróttafulltrúa
ríkisins, Glimufélaginu Armanni
svo og ýmsum nemendum Sig-
urðar, sem fjarverandi voru og
ekki gátu sótt mótið......
Þessi dagur okkar í Hauka-
dal var nú brátt á enda, — horf-
inn inn í fortíðina á eftir bræðr-
um sínum. Kvöldhúmið færðist
yfir dalinn ,skuggarnir lengdust,
sólin — drottning hins íslenzka
vordags — sem hafði verið fyrr
um daginn falin bak við þykkan
gosmökk eldfjalladrottningar-
innar í suðri, birtist nú í allri
sinni töfrandi fegurð vorkvölds-
ins og sendi sína síðustu geisla
yfir brúnir Bjarnarfells. Það var
eins og hún vildi gera sitt bezta
til að skilnaðarstund okkar
Haukdælinganna yrði sem há-
tíðlegust. Jafnvel vorgolan, sem
að allt til þessa kom allgustmik-
il lengst norðan af öræfum,
kyrrðist nú svo, að íslenzki fán-
inn bærði ekki á sér, heldur
draup í þögulli ró á stönginni.
Menn skiptust á hlýjum kveðj-
um á hlaðinu fyirr fram^a skól-
ann, og þökkuðu hver öðrum
fyrir ánægjulegan dag.......
Á þessari skilnaðarstund okk-
ar nemenda Sigurðar Greips-
sonar, er hver og einn hélt aftur
til sinna heimkynna, eftir ó-
gleymanlegan dag í Haukadal,
hvarflaði hugurinn ósjálfrátt 20
ár aftur í tímann. Þá var hér á
þessum stað auðn ein og hvergi
stóð steinn yfir steini. Nú er hér
á „Söndunum" við Geysi eitt
glæsilegasta skólasetur þessa
lands, sem á hverjum vetri
skapar 30—40 æskumönnum ó-
metanlega möguleika til aukins
þroska andlega og líkamlega.
Það eru nú nálega 20 ár síðan
bóndasonurinn í Haukadal, hinn
víðkunni íþróttakappi og glímu-
konungur íslands í 5 ár sam-
fleytt, kemur heim frá Dan-
■mörku eftir að hafa dvalið þar á
íþróttaskóla Níels Buck á Ole-
rup. Sezt hann hér að á apsku-
stöðvum sínum, staðráðinn í því
(Framhald á 3 síðu).
átekta um skeið. Margir dagar
liðu, en ekkert gerðist. Á átt-
unda degi sást einn bjór synda
umhverfis eyjuna með grein í
munninum og síðan komst
hreyfing á hlutina. Bjórarnir
þyrptust að og tóku ötullega til
starfa. En hvað haldið þið, að
þeir hafi gert? Þeir fluttu allt
þetta hentuga byggingarefni
alllangan veg upp með ánni að
þeim stað, er þeir höfðu sjálfir
ákveðið til stíflugerðarinnar.
En maður skyldi samt varast
að líta á skynsemi dýranna í
sama ljósi og mannlega greind.
Amerískur sálfræðingur hefir
skýrgreint greind á eftirfarandi
hátt: „Greind er hæfileiki til
þess að notfæra sér fýrri reynslu
við úrlausn nýrra viðfangsefna".
Ef greind dýranna er dæmd eftir
þeim mælikvarða, er engum efa
bundið, að Simpansinn er allra
dýra greindastur. Hann er nám-
fúsastur og fljótur að læra. Fíll-
inn er líka ótrúlega fljótur að
læra margs konar listir. Hann
getur venjulega leikið langt
hlutverk á leiksviði í fjölleika-
húsi, án nokkurrar leiðsagnar.
í Bronx-dýragarðinum lærði
fíll að anza í símann þegar
hringt var. Hann gekk að síip-
anum, tók heyrnartólið með ran-
anum og lagði það við eyrað.
Hann lærði þetta með örfáum
Kveðjuorh
Það var á fögru vetrarkvöldi,
máninn sló fölva á jörðina, sem
var auð, og bar lit bliknandi
blóma. Þetta kvöld, eins og svo
mörg önnur, voru menn að koma
og fara — ég var á heimleið og
við hlið mína var allt í einu
kominn maður, dökkur á brún
og brá, ólíkur öllum, sem ég
hafði áður kynnzt.
Við skiptum kveðjum, sögðum
hvor öðrum nöfn okkar eins og
gengur, eftir að hafa fylgt mér
talsvert á leið, og eftir það að
vita erindi hans, sem allt gekk
að óskum — vissi ég, að þetta
var nýi síma- og póststjórinn
okkar, Guðmundur Stefánsson.
Nokkur tími leið, kynning
okkar varð að vináttu og það á
þann hátt, að á fullu trausti
var byggt, sáum eflaust hvor
annars galla og þá um leið hina
hliðina — sönn vinátta bygg-
ist á gágnkvæmum skilningi og
trausti. —
Óvenjulega vinmargur varst
þú og undraði það engan, sem
þig þekkti.
Að morgni hringdi síminn —
spurt var eftir Guðmundi Stef-
ánssyni — þá var verið að bera
hann inn í hús sitt — dáinn.
Löng, löng þögn, fregnin smaug
inn að hjartarótum — þetta var
ómögulegt, svona snögglega.
Þannig var það, hann var
horfinn okkur. Hryggir vorum
við vinir hans og lamaðir. —
Minnríng þin er okkur kær og
við þökkum þér drengskapinn
og hjálpfýsina, sem einkenndi
allt þitt starf — hvernig sem á
stóð og án allrar hlífðar við
sjálfan þig og sem við vitum, að
þú hlýtur betri laun fyrir, en
við menn getum í té látið.
Urn leið og tónarnir bárust
gegnum hljóðnemann frá útför
þinni, hvarf skyndilega hríðar-
muggan, sem var yfir héraðinu
og sólin varpaði ljóma sínum á
Vopnafjörð, geislar hennar
ljómuðu í hverjum glugga —
þarsjig flutti hún okkur Vopn-
firðingum hinztu kveðjuna þína.
Á þessu fagra vetrarkvöldi sló
máninn fölva á jörðina, sem nú
var hulin hvítum hjúpi — þetta
kvöld, eins og svo mörg önnur
eru menn að koma og f^ra.
Vinur.
æfingum á tveim dögum.
Það, sem dýrin kenna sjálfum
sér og hvert öðru, er oft mjög
eftirtektarvert. Fílarnir í Bronx-
dýragarðinum lokuðu hurðinni
hjá sér vandlega þegar kalt var
um nætur, en væri hlýtt í veðri,
létu þeir dyrnar vera opnar. Ég
sá einu sinni gæzlumann opna
hurðina upp á gátt, eftir að fíll
hafði lokað henni á eftir sér.
Fíllinn sneri sér tafarlaust við
og lokaði henni aftur, og þó var
það tölúvert vandaverk, því að
lokan var erfið viðfangs, gerð af
hring og keðju, sem þurfti að
koma fyrir á réttan hátt. Eng-
inn hafði kennt honum. þetta.
Hann hafði lært það af sjálfs-
dáðum.
Björninn Bob var heldur ekki
skyni skroppinn. Það sást
greinilega, er nýr björn var sett-
ur í girðinguna. til hans. Þetta
var grimmur og illvígur björn,'.
sem kallaður var Tommi, og
hann sló og beit til bana tvo;
minni birni i búrinu. Þriðji
björninn var allmiklu stærri, og
réðst hann því ekki að honum,,
en sneri sér í þess stað að Bob,.
en stálgrind skildi þá að, en
hann glefsaði til hans milli riml-
anna. Bob lét þó sem hann tæki
ekki eftir þessu. En dag einn,.
er gæzlumaðurinn var að
hreinsa búrin, hafði hann
(Framhald á 4. síðu)