Tíminn - 19.06.1947, Blaðsíða 2

2
TÍmMV. fimmtudagiim 19. jnní 1947
110. blaS
Fimmtudayur 19. júní
Athyglisverð Akur-
eyrarsamþykkt
Það er óhætt að segja, að
kommúnistar láta sér ekki
margt fyrir brjósti brenna. Það
er áreiðanlega fátt, sem þeir
láta ógert, ef þeir telja sér
flokkslegan hag af því.
Gott dæmi um þetta er álykt-
unf sem kommúnistar hafa látið
verkamannafélagið á Akureyri
gera fyrir skömmu. Ályktun
þessi fjallar um kaupdeiluna á
Siglufirði og er aðalefni henn-
ar að ásaka Þorstein M. Jónsson
um „ósvífna árás á sjálfsákvörð-
unarrétt verkalýffsfélaganna um
fyrirkomulag kjarasamninga
sinna og hættulegt tilræffi viff
félagsfrelsiff í landinu".
Hver er svo þessi „ósvífna árás“
og þetta „hættulega tilræði" við
sjálfsákvörðunarréttinn og fé-
lagafrelsið, sem sáttasemj arinn
hefir gert sig sekan um? „Árás-
in“ er öll sú, að hann hefir
fyrirskipað og látið framkvæma
allsherjaratkvæðagreiðslu I einu
helzta verkalýðsfélagi landsins,
svo að félagsmenn þess gætu
látið vilja sinn í ljós eftir að
kommúnistar höfðu varnað
þeim að gera það á annan mán-
uð, og ætluðu að varna þeim
þess áfram.
Svona gersamlega er hlutun-
um snúið hér við, að þeir, sem
veita verkamönnum atkvæðis-
réttinn, eru ásakaðir um tilræði
við ákvörðunarréttinn og félaga-
frelsið, en hinir, sem hafa varn-
að þeim að neyta hans, eru tald-
ir hinir sönnu vinir og verndar-
ar þessara réttinda. Og svo full-
komlega er búið að blinda fólk-
ið með flokksofstæki og skefja-
lausum áróðri, að greindir menn
eins og vafalaust margir verka-
menn á Akureyrl, taka undir öf-
ugmælin eins og þau væru óvé-
fengjanlegur sannleikur og sam-
þykkja alls konar mótmæli og
kröfur á grundvelll þeirra.
Það sakar vitanlega ekki Þor-
stein M. Jónsson, þótt hann
verðl fyrir aðkasti af þessu tagi,
því að samvizkusemi hans, rétt-
sýni og sanngirni sem sátta-
semjara, hefir fyrir löngu unnið
honum almenna viðurkenningu.
En hltt er alvörumál, að óvönd-
uðustu æsingamenn skuli með
nógu blygðunarlausum og þrálát
um rógi geta blekkt greinda al-
þýðumenn, eins og ljósast sézt
í framangreindu tilfelli.
Fyrir alla alþýðu landsins
mætti þetta verða alvarlegt
umhugsunarefni. Það er með
slíkum aðferðum, sem kommún-
istar hafa brotizt til valda í
verkalýðsfélögunum, að viðbætt
um þeim stuðningi, er Sjálf-
stæðisflokkurinn veitti þeim um
skeið. Völd þeirra þar byggjast
ekki á þvi, að þeir hafl unnið
af hollustu og dyggð fyrir verka-
lýðinn, enda sést það ljóst á
kauphækkunarbaráttu þeirra
nú, að þeim er ekki slíkt í huga,
þvi að verkamenn myndu ekki
uppskera annað af kauphækk-
un nú en aukna dýrtíð og at-
vinnuleysi. Völd þeira í verka-
lýðssamtökunum byggjast fyrst
og fremst á því, að hin ötula
blekkingaiðja þeirra hefir borið
tilætlaðan árangur, eins og hin
furðulega Akureyrarsamþykkt
ber ljósastan vott um.
Það er þetta, sem lslenzk al-
þýða þarf að gera sér ljóst og er
líka sem óðast að gera það. Það
sýnir t. d. ósigur kommúnLsta
í Borgarnesi nú fyrir skömmu,
Eftir afmælið
Þegar ég kom heim úr utan-
för fyrir skemmstu, var 75 ára
afmæli Ara Arnalds, fyrrv.
sýslumanns og bæjarfógeta, ný-
lega um garð gengið. og höfðu
flest blöð höfuðstaðarins minnst
hans rækilega og mjög að verð-
ugu lofsamlega.
Ég er ekki i hópi þeirra mörgu
manna, sem eiga að fagna göml-
um kynnum af þessum merka
sæmdarmanni og fyrirmyndar
embættismanni. Okkar kynni
hófust ekki verulega fyrr en
hann fluttist til Reykjavíkur.
En síðan höfum við átt saman
marga ánægjustund við spila-
borð og á annan hátt, og kynni
okkar hafa orðið hlý og traust.
Ég gerði mér ferð heim til
Ara. Blómadyngjurnar voru enn
á borðum hans. Um eða yfir 150
bókum frá vinum hans o. fl.
vottaði um góðvild og virðingu,
er hann átti að mæta 75 ára
gamall. Þó þótti mér mest um
vert yfirbragð þessarar öldur-
mannlegu hetju, glatt og vermt
af vinarþeli margra samborgara
hans og ástvina. í skeytahlað-
anum rakst ég á þesa vísu:
Þótt þú sleppir skildi og skálm
skeleggur og slyngur,
ber þú alltaf ægishjálm
aldni Breiðfirðingur.
Vísan er undirrituð J. A Og
þegar ég spurði Ara um það, frá
hverjum þessi kveðja væri,
kvaðst hann harma það, að hann
gæti ekki áttað sig á því, en
vildi geta þakkað hana þeim er
sendi.
Laxnesbiiið
Eins og rætt hefir veriff um hér 1 blaffinu, hefir borgarstjórinn
í Reykjavík haft á prjónunum ráffagreffir um aff kaupa Iækna-
búiff í Laxnesi og reka þar búskap fyrir Reykjavíkurbæ. í tilefni
þess birtist eftirfarandi grein í dagbl. Vísi 16. júní s. 1. og er hún
birt hér orffrétt.
en þar hafa þeir ráðið lögum
og lofum áður. Það er ekki hægt
að blekkja greinda og upplýsta
alþýðumenn á íslandi til lengd-
ar, þótt hægt sé að beita slík-
um aðferðum við fáfróðan
austrænan múg, sem aldrei hefir
notið andlegs frelsis. Þeim
verkalýðsfélögum mun fara
fjölgandi, er slíta af sér blekk-
ingjaViðjar kommúnista, og ó-
trúlegt er, ef verkamenn á Akur-
eyri verði öðrum seinni til að
slita þau bönd af sér.
Ari Arnalds á að fagna góðri
elli. Hann hefir, þrátt fyrir stop-
ula heilsu, haldið nokkru starfi
allt til þéssa, og hefir nú verið
í þjónustu ríkisins um nærfellt
hálfrar aldar skeið. Hann hefir
getið sér sæmdar í starfi en vin-
sælda í kynningu. Einkum hefir
einkennt hann það, sem í fram-
angreindri vísu segir: að hann
hafi verið „skeleggur", hvort
heldur sem verið hefir til réttar-
fars eður úrræða. Er þess
skemmst að minnast, að hann,
nálega hálf-áttræður, brauzt
út um glugga á þriðju hæð og
handstyrkti sig niður kaðal-
spotta og bjargaðist þannig út
úr bráðum eldi. Var það karl-
mennskuraun og þrekraun mik-
il, því maðurinn er líkamsþung-
ur.
\
Áður en ég kvaddi Ara Arn-
alds, fór eftirgreint samtal okk-
ar í milli:
— Hvaða embættisverk þótti
þér skemmtilegast?
— Mér þótti skemmtilegast
að fást við dómana og úrskurð-
ina.
— Hefirðu hugmynd um
hversu marga dóma og úrskurði
þú hefir kveðið upp um ævina?
— Já. Ég hélt skrá yfir þá alla
árlega. Tveimur dögum áður en
ég afhenti embættið, var talan
orðin 1111. Falleg tala. En dag-
inn, sem ég skilaði embættinu,
varð ég að kveða upp einn dóm
og einn úrskurð, svo að dómarnir
og úrskurðirnir urðu alls 1113.
— Hvaða stjórnmálaflokkum
hefir þú verið í um ævina?
— Ég hefi í engan stjórn-
málaflokk innritazt um ævina,
nema Landvarnarflokkinn. í
þeim flokki starfaði ég allmikið
allt landvarnartímabilið, sem
ég tel 10 ár, 1902—1912. Þá
kom „Bræðingurinn“ frægi og
flokkurinn klofnaði.
— Telur þú ekki nauðsynlegt
að skrifuð sé ítarleg saga um
landvarnartímabilið ?
— Jú, sannarlega, því Land-
varnarflokkurinn átti mikinn
þátt- í því að undirbúa hina
miklu stjórnmálaviðburði, sem
gerðust 1918 og 1944.
— Hvern telur þú nú hæfast-
an til þess að skrifa sögu land-
varnartímabilsins ?
— Því er fljótsvarað. Hinn
ritsnjalla og sögufróða Benedikt
Sveinsson.
Myndin, sem fylgir þessum
línum, var tekin af Ara Arnalds
nýkomnum heim úr Þingvalla-
för á afmælisdaginn.
Læt ég svo þessum llnum
fylgja einlægar hamingjuósklr
mínar til Ara Arnalds og þakkir
Fyrir nokkuru var hér í blað-
inu minnzt á þá hugmynd bæj-
arstjórnar Reykjavíkur að bær-
inn hlaupi undir bagga með
nokkrum læknum, sem höfðu
ráðizt í það fyrirtæki, að stofna
til kúabús að Laxnesi í Mosfells-
sveit.
Ég tel víst, að bæjarstjórn hafi
ekki kynnt sér þetta mál nægi-
lega vel áður en það var borið
undir fund, því að það liggur
ljóst fyrir hverjum þeim, sem
kynnir sér málavöxtu, að bær-
inn hefir aðeins skaða og bæj-
arfulltrúarnir skömm af því, að
blanda Reykjavíkurbæ inn í
þetta mál. Hafi þeir, sem standa
að Laxnesbúinu, ráðizt í fyrir-
tæki, sem verður þeim til tjóns,
þá ættu þeir eins og aðrir, sem
slíkt stendur á fyrir, að taka því
með karlmennsku, en reyna ekki
að koma skaðanum á aðra. En
sé þetta fyrirtæki lífvænlegt, þá
ætti ekki að vera nein nauðsyn
á að hraða málinu svo mikið,
að ekki megi athuga það frá
öllum hliðum.
Eftir þeim upplýsingum, sem
fyrir liggja, munu nú hvíla á
Laxnes-búinu skuldir nokkuð á
aðra milljón kr., auk hlutafjár,
sem talið er á fimmta hundrað
þúsund krónur. Eins og nú
stendur eru þar 43 kýr og mis-
jafnar að gæðum. Kýrnar hafa
hingað til verið færri, en aldrei
fleiri. Fjósið er timburbygging,
þiljuð að innan með panelborð-
um, en bárujárn að utan.
Grunnur hússins er mjög lágur,
svo að litlu er meira en spann-
arhæð frá járni að jörðu. Fjósið
er ekkí hólfað að innan, en
kýrnar eru stíaðar sundur með
slá úr sívölu járni.
Mjólkurhúsið er sömuleiðis
byggt úr timbri og varlð utan
með bárujárni. Þar eru fáar eða
engar vélar til mjólkurvinnslu
fyrir mikla vinsemd hans á liðn
um árum.
Jónas Þorbergsson.
og engin áhöld, sem sýnileg eru.
íbúðarhúsið er gamalt með
nokkurri viðbót, sem nýlega er
byggð. Búið á helming jarðar-
innar, og vita allir, sem þekkja
Laxnes i Mosfellssveit, að sú
jörð er ekki til tvískiptanna,
ef þar á að reka mikinn búskap.
Aðstæður eru þarna að ýmsu
leyti óhagstæðar. Frá Mosfells-
sveitarveginum heim að búinu
er drjúgur spölur. Er þar á leið-
inni yfir á að fara, sem þyrfti
að brúa, ef heimkeyrsla á að
vera örugg. Fjósið stendur uppi
á hjalla, og er brött brekka frá
læknum upp að fjósinu Er þetta
til mikilla örðugleika fyrir alla
aðdrætti.
Þeir, sem hafa viljað styðja
þá hugmynd, að bærinn keypti
Laxnes-búið, hafa bent á, að þá
mætti nytja aðrar jarðir bæjar-
ins og flytja heyið upp að Lax-
nesi. Má með sanni segja, að
það er að fara yfir lækinn til að
sækja vatnið. Laxnes er efst
þeirra jarða, sem þarna kæmu
til greina; yrði þá að flytja hey-
ið fyrst 19—20 kílómetra leið
upp í Mosfellsdal, til þess að
geta ekið mjólkinni þeim mun
fleiri kílómetrum lengri leið nið-
ur til Reykjavíkur. Væri þetta
þó ef til vill gerlegt, ef eitthvað
verulegt kæmi á móti. En þar
sem allt virðist þurfa að reisa
frá grunni í Laxnesi, en bærinn
á hins vegar bæði margar jarðir
og mikinn húsakost! miklu nær
sér, þá getur engum heilvita
masmi blandast hugur um, að
því fé væri betur varið, sem lagt
væri í endurbætur á húsum o|
mannvirkjum á þeim jörðum,
sem bærinn á og skylt er að
halda við, en að kasta miklu fé
í botnlausa hít Laxness-búsins.
Næstu daga verður hér í blað-
inu nokkuð rætt um Korpúlfs-
staði, búið sem þar er nú, og
framtíðarmöguleika þar á mjólk
urbúi fyrir bæinn, og jarðepla-
og grænmetisrækt.
Borgari.
KRISTJAN ELDJARN,
TVÆR BÆKUR
Öræfaglettur og Fjöllin blá, eftlr Ólaf Jónsson. — Bóka-
útgáfan Norffri, 1947.
Það mun ekki vera óalgengt
í viðskiptaheiminum að gefa
kaupanda kost á að fá eftir-
sótta vörutegund, ef hann
gangist inn á að kaupa um
leið einhverja lítt seljanlega
vöru, sem seljandi þarf að koma
í verð. — Þannig ætlum við
að svæla þorskinum í Englend-
inga með síldarlýsinu. En lík-
lega eru sams konar viðskipti
fátíð á sviði bókmenntanna.
Samt gengur sú saga staflaust,
að Ólafur Jónsson framkv.stj. á
Akureyri hafi boðið útgáfufyrir-
tæki ljóðabók til útgáfu, en fyr-
irtækið hafi neitað, svo fremi
það fengi ekki líka skáldsögu
til útgáfu. Þegar Ólafur sá, að
þetta var alvara, lét hann sér
ekki bregða, tók hatt sinn og
mælti: „Jæja, þá bara skrifa ég
skáldsögu“. Eftir þetta, segir
sagan, sást Ólafur ekki hjá út-
gefandanum í nokkra daga, og
hvað sem er um sannleik þess-
arar sögu, er hitt víst, að nú
eru bækurnar báðar komnar og
þær urðu samferða. Og annan
sannleik greinir sagan, hún
sýnir hvílík hamhleypa Ólafur
Jónsson- er við ritstörf, hvort
sem hún er bókstaflega sönn
eða ekki.
Fyrir rúmu ári kom út eftir
hann hin mikla og merka bók
um Ódáðahraun í þremur þykk-
um bindum og nú skáldsagan
Öræfaglettur og ljóðabókin
Fjöllin blú, báðar vel í skinn
komnar. Og þó eru þetta allt
aukaverk, tómstundavinna, sem
bætt er ofan á umfangsmikið
embætti og tímafrek vísinda-
störf, sem unnin eru af þeirri
sæmd og prýði, sem öllum lands-
lýð er kunnugt. Hjá Ólafi sam-
einast fagurlega flekklaus em-
bættisrekstur og óþreytandi
menningarvilji, þrá eftir vísind-
um, list og andlegu lífi utan og
ofan við hversdagsleikann. Hann
er bóndi, visindabóndi, sem
manna mest hefir rannsakað
eðli og getu íslenzkrar moldar,
og hann er einn mestur land-
könnuður á íslandi og hefir
gert sig að vísindamanni á sviði
íslenzkrar náttúru. En hann er
líka elskhugi íslenzkrar moldar
og náttúru. Það sýna þessar
tvær nýju bækur þeim, sem
ekkl vissu það áður. Hin miklu
rit hans um tilraunir í þágu
lándbúnaðarins og ritið mikla
um Ódáðahraun er hlnn styrki
stofn i ritstörfum Ólafs, en Ör-
æfaglettur og Fjöllin blá eru
limið og laufið, sem krýnir
meiðinn. Þau eru verkalaun
eljumannsins, sem nú er að gefa
sér tíma og tóm til að lesa
gómsæta ávexti af þeim trjám,
sem hann hefir sjálfur gróður-
sett, hlynnt að og varið, unz
þau hafa náð fullum þroska.
Hann er að láta eftir sér dá-
lítinn munað.
Báðar bækurnar eru eins
konar áframhald eða ávöxtur
hinna fyrri. Skáldsagan gerist
i útilegumannakofum í Hvanna-
lindum norðan undir Vatna-
jökli. Rústir af þessum kofum
eru enn til og eru næsta at-
hyglisverðar. Þær virðast jafn-
vel vera af örlitlum bæ, þar sem
einhver smábúskapur hafi
verið rekinn, en enginn veit,
hver þarna hefir búið. Ólafur
er rústum þessum og öllu um-
hverfi þeirra þaulkunnur, sem
sjá má í bókinni um Ódáða-
hraun. í sögunni gerir hann sér
að leik að lýsa því, sem hefði
getað gerzt þarna i kofanum á
sínum tíma. Sjálf „sagan“ í
sögunni er ósköp venjuleg úti-
legumannasaga um pilt, sem
dæmdur er saklaus, tekst að
flýja, leggst út í Hvannalindum,
rænir ágætri hreppstjóradóttur
á grasafjalli, vinnur ást hennar
og strýkur loks með hana af
landi burt á hollenzkri duggu.
Ekkert af þessu er ýkja frum-
legt, við höfum séð útilegu-
mannasögur áður, bæði ekta og
upphitaðar. Mókollótt ær hefir
fyrr sézt í fylgd með útilegu-
manni, og það hefir áður heyrzt
að sýslumaður legði dæmdum
manni ráð um undankomu. Þó
er ekki laust við, að maður
komist við að hitta þvílíkt yfir-
vald í nútimabókmenntum okk-
ar, því að þar hefir ekki nýlega
þekkzt sýslumaður eða hrepp-
stjóri, sem ekki er heimskingi
eða illmenni, nema hvorttveggja
sé, að undanteknum þó Trausta
á Skálá. En efnisþráður sög-
unnar er, sem sagt, ekki merki-
legur, og rómantíkin má stund-
um ekki barnalegri vera handa
nútímamanni. — Persónunum
tveimur, sem við söguna koma,
er lítill vandi að gleyma, og ó-
gerningur að taka þátt í heim-
spekilegum bollaleggingum
þeirra.
En hér er ekki enn komið að
þvi, sem er mergur málsins. —
Söguþráðurinn er nefnilega
aukaatriði, rétt til þess að
tengja saman hinar mörgu og
ágætu náttúrulýsingar, sem
koma beint frá hjarta höfund-
arins og gefa þessari bók ein-
staklingsgildi og skipar henni
góðan sess 1 bókmenntum okk-
ar. Það er ekki heiglum hent
að lýsa náttúrunni, og fátt er
leiðinlegra -og steindauðara en
„tilbúnar11 náttúrulýsingar,
hnoðaðar saman af tilfinningar-
lausu hugviti. En Ólafur er elsk-
hugi fjallanna (sbr. kvæðið um
Langjökul) skilur það mál, sem
þau tala, tekur þátt í hamskipt-
um þeirra og hamförum, og
hann þarf ekki að gegna því
ömurlega hlutskipti að túlka
mál, sem hann skilur ekki til
hlítar. Hann þarf ekki á upp-
gerð að halda, hann talar það
sem andinn inngefur honum
og náttúrulýsingin er komin,
hnitmiðuð, auðug og nærfærin.
Kunnur skáldsagnahöfundur
hefir sagt, að eitt væri sér
ómögulegt, að láta drama ger-
ast í umhverfi, sem hann hafi
aldrei séð. Ekki hefir Ólafur
steytt á þvi skeri, og sterkasti
þátturinn í söguþræðinum er
einmitt, hversu gagnkunnur
höfundurinn er sviðinu, sem at-
burðirnir gerast á. Hann veit
alltaf nákvæmlega hvar Steinn
Grímsson er staddur, hvað
hann hefir fyrir augunum
hverju sinni. Á ferðum sínum
um öræfin og í sambúð sinni
við náttúru landsins er úti-
legumaðurinn vitanlega enginn
annar en Ólafur Jónsson sjálfur.