Tíminn - 19.06.1947, Blaðsíða 3
110. blað
TÍMPÍN, fimiMtadagiim 19. júiii 1947
3
Horfnir góðhestar
— Stutt athugasemd —
Ásgeir Jónsson frá Gottorp
hefir unnið gott og vinsælt verk
með bók sinni: Horfnir góð-
hestar.
Allt það fólk, sem ann íslenzku
hestunum og íslenzku sveitalífi,
verður honum ævinlega þakk-
látt fyrír bókina.
Það mátti heldur ekki drag-
ast mikið lengur að vinna þetta
verk, því nú lítur út fyrir, að
góðhestarnir falli innan skamms
úr sögunni, að meira eða minna
leyti fyrir vélknúnu farartækj-
unum.
Á hinn bóginn er ekkert und-
arlegt, þó eitthvað finnist í bók-
inni, sem ekki er alveg rétt, því
mikið af efninu er sótt langt til
og heimildarmenn margir og
misj afnir.
Þannig er t. d. um tvo hesta,
sem taldir eru synir Nóttar frá
Svignaskarði: Kolskegg og
Boga-Brún.
Maður, sem var kunnugur
báðum þessum hestum, hefir
óskað þess alveg nýlega, að ég
kæmi á framfæri stuttri at-
hugasemd um þessi atriði.
Þessi maður er Jón Björnsson
á Ölvaldsstöðum í Mýrasýslu.
Hann er fæddur og uppalinn í
.Dalasýslu, en flutti ungur suð-
ur í Borgarhrepp. Hann er nú
kominn hátt á níræðisaldur en
hefir óbilað minni.
Honum segist svo frá: Kol-
skeggur Jörundar Guðbrands-
sonar var jarpskjóttur, að öðru
leyti er lýsingin á honum rétt í
bókinni. Hann var afburða fjör-
hestur og að því skapi ferðmik-
ill og þolinn.
Skal hér nefnt eitt dæmi:
Jón var einu sinni sem oftar
staddur við kirkju að Snóksdal
með foreldrum sínum, þá ungl-
ingur. Þetta var áður en messa
hófst, og margt fólk komið.
Sézt þá hvar kemur stór hópur
af riðandi fólkl fyrir hornið á
múlanum, sem vegurinn lá hjá;
þá tók við langur, sléttur melur,
unz gatan beygðist heim að
hænum. Er á melinn kom, herti
fólkið reiðina, nam þá engum
togum, að einn reiðmaðurinn fór
langt fram úr öllum hinum, og
hélt sprettinum alveg heim.
Þetta var Jörundur Guðbrands-
son, á Kolskegg.
Jóni er þetta svo minnisstætt,
meðfram vegna þess, að Jörund-
ur var betur búinn en almennt
gerðist á þeim árum. Hann var
í góðum yfirfrakka, með falleg-
an hatt á höfði — af svipaðri
gerð og hattar þeir, sem nú eru
í tízku.
Afburðir manns og hests
voru þannig í góðu samræmi i
vitund hins unga sveins.
En Kolskeggur var ekki sonur
Nóttar frá Svignaskarði. Jör-
undur keypti hann ungan af
Árná bónda á Ytri-Rauðamel 1
Eyjahreppi í Hnappadalssýslu,
— sem átti afbrags reiðhesta-
kyn. _
Til sannindamerkis skal þess
getið, að tveimur árum seinna
keypti Kristján, bróðir Jörund-
ar, rauðskjóttan fola undan
þessari sömu hryssu og hlaut
hann nafnið: Vilmundur viðut-
an. Ekki reyndist hann jafnoki
Kolskeggs bróður síns, og telur
Jón Björnsson að þar muni hafa
nokkru valdið um, að Kristján
var ekki eins slyngur hestamað-
ur og Jörundur.
Boga-Brúnn var heldur ekki
sonur Nóttar.
Finnbogi Kristjánsson keypti
hann síðla vetrar 1880 af manni,
sem átti heima í Leirár- eða
Melasveit. En það rýrir ekkert
gildi hestsins. Það, sem sagt er
um skapgerð hans, fjörofsa og
ferðhraða, er alveg rétt.
Sá, sem keypti Brún af Finn-
boga, var Lárus Guðmundsson
frá Ferjukoti, maður, sem þótti
mikill á lofti. Hann fluttist eitt-
hvað vestur á Vestfirði um þetta
leyti, án þess að greiða andvirði
Brúns, þá í svip, en verðið var
kr. 300.00, sem þótti hátt hest-
verð I þá daga.
Nokkru seinna fékk Finnbogi
bréf frá Lárusi, þar sem hann
skýrði frá ævilokum Brúns á
þessa leið: Maður nokkur, sem
átti heima 1 grennd við Lárus,
átti hest góðan, sem hann vildi
reyna við Brún, og lét Lárus
það eftir honum. Frh. á 4. s.
Gunnar Widegren:
Ráðskonan á Grund
eitthvað varð ég að hafa fyrir stafni! Arthúr og Hildi-
gerður gáfu nánar gætur að hverri hreyfingu minni
og fylgdu mér eftir I hæfilegri fjarlægð. Mér var farið
að verða skemmt, og nú fyrst vaknaði hjá mér löngun
til þess að leika svo um munaði — ef ekki til annars,
þá að minnsta kosti til þess að bjarga sjálfri mér úr
óþægilegri klipu. Ég sleit epli af grein, hampaði því I
hendi mér, gekk ofur-hægt í áttina heim að dyra-
þrepunum og hagaði svo til, að ég kæmi ekki beint í
flasið á elskendunum, sem störðu gapandi af undrun
og skelfingu á atferli svefngengilsins.
— Hún er alveg hræðileg ásýndum — nákvæmlega
eins og konan, sem myrti börnin sín, í vaxmyndasafn-
inu á markaðnum, tautaði Hildigerður.
— Mér finnst hún alltaf falleg, svaraði Arthúr.
— Finnst þér hún fallegri en ég? spurði Hildigerð-
ur óttaslegin, og ég heyrði, að rödd hennar skalf, eins
og ævinlega, þegar þrumuveður er 1 aðsigi.
— í mínum augum ert þú fallegasta konan á öhu
jarðríki, svaraði Arthúr ástúðlega, eins og heitmönn-
um og eiginmönnum er alltaf hollast að gera.
— Það ert þú líka í mínum augum, sagði Hildigerður
feginsrómi — ég á við, að þú sért sá dásamlegasti karl-
maður, sem ég hefi nokkurn tíma kynnzt.
Ég gekk mjög hægt til þess að njóta þessara hug-
þekku orðaskipta, en skundaði svo upp þrepin og hvarf
inn um dyrnar. Ég læsti vandlega, og svo hneigði ég
mig djúpt fyrir hjónaleysunum, í öruggu skjóli við
hurðina, og gaf þeim að lokum langt nef. Síðan hrifs-
aðf ég bréfin og hypjaði mig upp.
Ég einsetti mér að taka duglega í miðsnesið á stóra
bola, þegar ég kom niður um morguninn. Það er sagt,
að sigurinn vinnist oft i fyrsta áhlaupinu. Ég ætla þvi
að verða fyrri til.
Hildigerður hopaði á hæli og starði á mig með lotn-
ingu, þegar ég kom inn. Þannig hagar fólk sér ætíð
við þá, sem það veit ekki með vissu, hvort eru með
öllum mjalla.
— Góðan daginn, Hildigerður, sagði ég — geturðu
hugsað þér, hvað mig dreymdi? Mig dreymdi, skal ég
segja þér, i nótt, að ég væri úti í garðinum að tína
epli, og þú ræður, hvort þú trúir því eða ekki: 1 morg-
un lá stórt epli á saumaborðinu mínu! Ég er nýbúin
að éta það, svo að ég er viss um, að það var ekki nein
skynvilla.
— Þú varst líka sjálf úti 1 garði að tina epli, sagði
Hildigerður óvenjulega dauf i dálkinn — svo dauf,
að engu var líkara en hún stæði við gröf sjálfrar sín.
— Ó-ó-ó, sagði ég hlæjandi — hvaða þvættingur!
— Jú — eins og tvisvar sinnum tveir eru fjórir,
hélt Hildigerður áfram. Þú hefir gengið í svefni.
— Ég á ekki krónu! hrópaði ég. Ég veit það bezt sjálf,
að ég steinsvaf í rúminu mínu í alla nótt eins og
góðri og siðsamri stúlku ber að gera.
Þá roðnaði Hildigerður, en sagði þó:
— O-sei-sei nei — ég veit það, sem ég veit.
— Einmitt, sagði ég. Það er gaman að heyra þetta.
Steinn útilegumaður er ís-
lenzkur Róbínson Krúsó. Þar
hefir Ólafur orðið innblásinn
af kofarústunum í Hvannalind-
um. Honum er það nautn að
neyta imyndunarafls sins til að
fylgjast með sjálfsbjörgum úti-
legumannsins, glíma við þá gátu
hvernig maður, sem dæmdur er
til verklegs frummannsstigs,
hefir getað dregið fram lífið á
öræfum íslands. Með hugviti
tekst manninum að sigrast á
erfiðleikunum, sams konar hug-
viti og því, sem hin brýna nauð-
syn knúði frummanninn til að
beita, er hann sleit félagi við
dýr merkurinnar og lagði á þær
leiðir, er lágu til siðmenningar.
Þessa undursamlegu sögu virð-
ist Ólafur skilja betur en aðrir
menn, sem kemur m. a. fram I
kvæðinu um plóginn.
En þá er ég kominn að ljóða-
bókinnl, Fjöllin blá. Langt er
síðan ég vissi, ^að Ólafur Jóns-
son legði stund á ljóðagerð og
ekki var mér heldur nein laun-
ung á þvl, að hagmælska hans
og leikandi ritleikni var með
afbrigðum, svo að helzt minnti
á Davíð Stefánsson. En nú verð
ég að játa, að hann yrkir miklu
betur en ég hugði. í bók hans
eru 67 kvæði og sum löng. Þeim
má skipta í þrjá meginflokka.
í fyrsta lagi kvæði um nátt-
úru íslands, fjölJ og öræfi. í
öðru iagi kvæði um gróður jarð-
ar og störf bóndans. í þriðja
lagi húmorísk kvæði, létt gaman.
Fyrsti flokkurinn er langtum
fyrirferðarmestur, enda er hann
máttarviður bókarinnar. Það
sem áður er sagt um náttúru-
lýsingar skáldsögunnar á að
mestu leyti við um kvæðin einn-
ig, þau eru létt og leikandi,
ekki samanbarin, því að Ólafi
er náttúran ótæmandi brunnur,
sem andi hans eys af, og orð
brestur hann aldrei til að koma
sýnum sínum og reynslu í bún-
ing. Sums staðar eru veruleg
tilþrif, eins og t. d. 1 kvæðun-
um Strýtur og Kverkfjöll og
mörg önnur mætti nefna á
meðal þess bezta, sem gert hefir
verið af „lýsandi“ náttúruljóð-
um á íslenzku. Ekki finnst mér
til bóta þegar Ólafur lætur eftir
tilhneigingu sinni til að draga
þjóðfélagslíkingar eða heim-
spekilega lærdóma af náttúr-
unni, enda virðist hún ekki
munu orka það fast á hann í
þessa átt, að honum sé nauðug-
ur einn kostur að láta lokur frá.
Líklega er þetta mannaþefur,
sem Ólafi hefir ekki tekizt að
viðra af sér í öllu fjallaloftinu.
En það er einmitt ómenguð
náttúrugleði, tært fjallaloft,
sem ég tel mest hrífandi i kvæð-
um hans. Hið sama á við á sinn
hátt um búskaparljóðin; þau
eru einnig snortin af ást skálds-
ins á viðfangsefni þess, ort af
þvi að hjarta þess er fullt og
krefst þess að fá að mæla. Við
sjáum bóndann í Gróðrastöð-
inni á Akureyri plægja og sá,
gæla við plóg sinn og tala við
hestana, skera upp og koma
feng sínum í hlöðu. Og öll þessi
hversdagslegu búsýslustörf
verða að lofsöngvum á vörum
hans til þess sköpunarmáttar,
sem ræður fyrir regni, sól og
vindum og gróðri jarðar. Hann
er ekki aðeins hinn mikli fræð-
ari bændanna um hagnýtingu
gróðurmoldarinnar, heldur geta
þeir einnig af honum lært,
hvernig gera má búskapinn að
list og ljóði, andlegrl nautn.
Gamankvæði Ólafs eru mörg
og tækifærisvísur ótalda*. Fátt
eitt af þessu er prentað I bók-
inni. En nóg til þess að sýna,
hvað hann getur á þessu sviði.
Ólafur er mikill húmoristi,
léttur og lipur, uppgerðarlaus.
í bók sinni hefir hann strjálað
þessum kvæðum innan um hið
alvarlegra efni, svona til að
létta skapið og tryggja sér að
hátíðaleikinn verði aldrei of
mikill.
En finna má að öllu, og jafn-
vel frábærir góðhestar eiga það
til að misstíga sig. Mér finnst
þessi ljóðabók hefðl mátt vera
lítið eitt styttri, þvi að það eru
1 henni kvæði, sem ekki hefðu
átt að „þrykkjast“, elns og Jón
Grunnvíkingur mundi hafa sagt.
Og það eru einmitt sum þeirra
kvæða, sem ekki koma 1 neinn
þann flokk, sem ég áður taldi,
einshvers konar ofviturlegar
hugleiðingar, en þessi kvæði eru
fá, og læt ég lesandann um að
þekkja þau úr. Og þá eru það
/Vlxlsporin. Skáldinu verður það
stundum að láta fjúka smekk-
leysur 1 samlíkingum og orða-
tiltækjum, sem koma eins og
löðrungur og spilla ágætum
kvæðum. Ef skáldið væri á verði
gegn þessu, mundi hann sam-
stundis geta bætt úr þvi, því að
hagmælska hans er það mikil,
að honum er vorkunnarlaust að
sniðganga hortitti og smekk-
leysur. Hirði ég ekki um að
hnýta vönd úr þessu illgresi,
enda er það hverfandi innan
um öll lífgrösin. /
Ólafur Jónsson er kominn af
Jóni frlska á Vaðbrekku. í þelrri
ætt eru mestir léttleika- og
göngumenn, og Ólafi kippir í
kynið.Hann er einn fráasti fjall-
göngumaður á íslandi. En sami
léttleikinn og fráleikinn er yfir
öllu, sem hann skrifar. Hann
er pennaglaður og pennaliðug-
ur, og afköstin eru gífurleg.
Hann virðist yrkja og skrifa
áreynslulítið, rétt eins og fjalla-
(Framhatd d 4. stðtí)
Ungu menn og stúlkur, leggið ykkar skerf til barnaspít-
alans og gerist styrktarfélagar!
Hringskonur taka á móti styrktarfélögum í Soffíubúð
frá kl. 10—0 og einnig i síma 3146 — 3680 — 4218 — 4224
- 4283.
ÍSW4SÍS5SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSÍ
13 bindifyrirkr. 423.50
Hin nýja útgáfa íslendingasagna, ein, býður yður allar
íslendinga sögurnar. Þar eru 33 sögur og þættir, sem ekki
eru í fyrri heildarútgáfu og af þelm hafa 8 aldrei verið
prentaffar áffur.
Því aðeins eignist þér allar íslendinga sögurnar, að þér
kaupið þessa útgáfu.
Gerist strax áskrifendur og vitjið bókanna i bókaverzl-
un Finns Einarssonar, Austurstræti 1.
Islendingasagnaútgáfan
Pósthólf 73, Reykjavík.
FLUGFERÐIR
milli Reykjavíkur og New York
á 10 klukkust. á vegum Air France
eftir l»ví sem rúm leyfir. Teklð á móti
pöntunum framvegis á skrifstofu
AIR FRANCE
fulltrúi XOUÉ
Rauðarárstíg 3. Sími 1783.
%titttttœmuættuæiæætttmttætæuuæœtttætætææxæmttæœtuuttíitiu
Dýrasýningin
í Örfirisey
verður opin í dag
og framvegis
Sjomannadagsráðið
TILKYNNING
frá Póst- og símamálastjórn
Vegna benzínskorts, sem orsakast af yfirstandandl verk-
falli, verður ferðum fækkað á leiðinni Reykjavík—Hafn-
arfjörður, og verða frá og með 18. júní þangað til öðru-
vísi verður ákveðið, sem hér segir:
Frá Reykjavík og llafnarfirði:
x ' • ■ -'V
Á hverjum hálfum klukkutíma frá kl. 7 til kl. 9.
Á hverjum heilum klukkutlma frá kl. 9 til kl. 17.
Á hverjum hálfum klukkutima frá kl. 17. til kl. 20.
Á hverjum heilum klukkutima frá kl. 20 til kl. 24.