Tíminn - 08.07.1947, Blaðsíða 2

2
TfMIJVN, þriðj udagiim 8. júli 1947
121. blað
Þriðjudagur 8. júlí
'wn’TiMTani ‘jj»aw»8wr-»
Eftir verkfallið
Hinu pólitiska verkfalli, sem
kommúnistum tókst að ginna
nokkur verkalýðsfélög út í, er nú
lokið. Það hefir endað með ó-
sigri bæði fyrir verkamenn og
þjóðarheildina. Það hefir einnig
endað með ósigri fyrir kommún-
ista, því að þeir standa nú fjarri
því aðaltakmarki sínu að fella
rikisstjórnina en nokkuru sinni
fyrr.
Kommúnistar reyna að blekkja
með því, að 15 aura grunnkaups--
hækkunin hjá Dagsbrún sé sigur
fyrir verkamenn. Hversu mikil
blekking þetta er, sézt bezt á því,
að það tekur verkamenn mikið
á annað ár að fá verkfallstapið
bætt með grunnkaupshækkun-
inni. Þegar sá tími er liðinn,
mun dýrtíðaraukningin, sem
hlýzt af þessari grunnkaups-
hækkun, vera komin til sögunn-
ar með öllum þunga. Atvinnu-
rýrnunin, sem mun hljótast af
grunnkaupshækkuninni fyrr en
síðar, er svo annar kapituli fyr-
ir sig. Dagsbrúnarmenn tapa því
undir öllum kringumstæðum á
verkfallinu. Enn meira er þó
tap verkamanna norðanlands,
sem fengu enga grunnkaups-
hækkun til að mæta verkfalls-
tapinu. Hagsmunum þeirra var
alveg fórnað á altari Dags-
brúnardeilunnar.
Tap þjóðarinnar á verkfall-
inu er verulegt. Ýmsar gagnleg-
ar framkvæmdir hafa. tafizt
meðan á verkfallinu stóð. Grunn
kaupshækkunin hjá Dagsbrún
getur orðið visir að nýrri verð-
bólguöldu, ef ekki verða gerðar
öflugar mótráðstafanir gegn
dýrtíðinni innan tiðar.
Sigurinn, sem kommúnistar
ætluðu að vinna með verkfalls-
brdltinu, ætti að verða þeim
sannarlegur Pyrrhusarsigur.
Þeir hófu verkfallið fyrst og
fremst 1 þeim tilgangi að flæma
núverandi stjórn frá völdum og
koma einhverjum af forkólfum
sínum í ráðherrastólana á ný.
Kommúnistar hafa aldrei staðið
fjær þessu en nú. Framkoma
þeirra 1 verkfallsmálunum hefir
sýnt greinilegar en nokkuru
sinni fyrr, að þeir skeyta ekkert
um afkomu verkamanna né
þjóðarhag, þegar annarlegir
pólitískir hagsmunir þeirra eru
annars vegar. Lög og lýðræðls-
reglur virða þeir að vettugi. Ó-
vilji allra frelsisunnandi manna
á öllu samstarfi við þá hefir á-
reiðsplega aldrei verið ríkari en
eftir þessa atburði. Kommún-
istar hugðust að geta þvingað
sig inn í ríkisstjórnina með því
að beita ofríki og kúgun. Af-
leiðingarnar hafa orðið þveröf-
ugar. Eigi þeir að eiga þangað
einhverntíma afturkvæmt, verða
þeir að gerbreytast og leggja
allan ofstopa, kúgunarviðleitni
og byltingaraðferðir á hylluna.
En vissulega eru flestir forkólf-
ar þeirra orðnir svo gegnsýrðir
af þessu, að batavonin er ekki
mikil.
Aðstaða ríkisstjómarinnar
hefir heldur styrkzt en veikzt
við þessa deilu. Hún hefir sýnt
fullan vilja til viðnáms gegn
hrunstefnunni, sem kommún-
istar börðúst fyrir. Á þeim vett-
vangi, þar sem hún var til fyr-
irstöðu, þ. e. í deilunum við
síldarverksmiðjurnar, urðu
kommúnistar að beygja sig til
fullnustu og ganga að fyrri til-
lögum Þorsteins M. Jónssonar,
sem þeir höfðu harðneitað og
reynt að stimpla ólög og ofbeldi.
INGIBJÖRG ÞORGEIRSDÓTTIR:
Hvað vakir fyrir háskó lakennaranum?
Á föstudaginn langa siðast-
liðinn flutti Sigurbjörn Einars-
son dósent í guðfræði erindi 1
útvarpið. í þessu erindi virt-
ist mér dósentinn gerast fulltrúi
og boðberi vissra- hugmynda og
skoðana, sem mestur hluti Is-
lenzku þjóðarinnar mun hafa
þegar fyrir löngu snúið baki við,
með öll sín djúpúðgustu og ást-
sælustu skáld og mennlngar-
frömuði í fylkingarbrjósti.
Ég veit, að það er allt annað
en þægilegt að „leggja út af“
erindi, sem aðeins hefir einu
sinni farið gegn um eyrun. Orð-
réttar tilvitnanir eru þá meðal
annars útilokaðar. Þrátt fyrir
Kommúnistar reynast þannig
ekki miklir karlar, þegar mann-
lega er tekið á móti þeim. Nið-
urstaðan hefði vissulega orðið
önnur í þessu máli, ef fyrrv.
stjórn hefði verið hér til for-
svars. Þá hefðu kommúnistar
fengið að fullkomna lögleysis-
og ofbeldisverknað sinn á Siglu-
firði og fengið þá grunnkaups-
hækkun í Reykjavík, sem þeir
hefðu farið fram á.
Hinu verður hins vegar ekki
neitað, að stöðvunarstefna rík-
isstjórnarinnar hefir orðið fyr-
ir áfalli, þar sem nýju Dagsbrún-
arsamningarnir eru. Þeir mættu
sýna ríkisstjórninni ótvírætt, að
hér þurfa öflugri úrræði en nið-
urgreiðsluleiðina og virðist orð-
ið fuHkomlqga athugandt, að
frá henni verði nú horfið að
meira eða minna leyti, svo að
þjóðin átti sig betur á því,
hvernig komið er. Hinn endan-
legi dómur um ríkisstjórnina
mun svo fara eftir því, hvern-
ig henni tekst að leysa dýrtíðar-
málið. Og þar er raunar ekki
nema ein leið til, og hún er sú,
að leggja byrðarnar fyrst og
fremst á þá, sem mest hafa
grætt á dýrtíðinni. Allt annað
væri ranglæti og vatn á, myllu
kommúnista, sem fengju þá
tækifæri til að vinrxa það upp,
sem þelr hafa nú tapað að verð-
leikum.
þessa örðugleika hætti ég á að
taka íyrrnefnt erindi tii nokk-
urrar athugunar, og geri ráð fyr-
ir, að ég muni tæplega hafa mis-
skilið „boðskapinn‘“ í aðalat-
riðum.
Þetta erindi dósentsins virtist
fjalla fyrst og fremst um eina
af örðugustu lífsgátunum, gát-
una um uppruna hins illa, sem
hann sagði að margir spekingar
fyrr og síðar hefðu spreitt sig
á, svo sem Plató, Ágústínus og
Helgi Pjeturss, og sennilega af
því að hér var guðfræðingur á
ferð, varð Ágústínus kirkjufað-
ir sá grundvöllur, sem hann
hlaut að byggja á. Hið illa, segir
hann eftir Ágústínusi, getur
ekki verið frá guði. Aðeins hið
góða er frá guði, — en hvaðan
er þá hið illa? Og dósentinn
virðist komast að þeirri niður-
stöðu með ÁgúStínusi, að hið
illa hljóti upphaflega að vera
runnið frá einhverju framandi,
utanaðkomandi valdi (persónu).
Þó segist hann ekki vilja gefa
slíku neitt sérstakt nafn, þótt
sennilega hinn heilagi Ágúst-
ínus hefði ekki hikað við það.
En dósentinn ætlar víst hlust-
endunum að geta í eyðurnar og
skíra hið óskírða, vitandi að á
tungunni lifir ennþá gnægð af
viðeigandi nöfnum á þessa hug-
mynd, sem þjóðsagan hefir
skreytt með hornum og klaufum.
Eða skyldi hann hafa kinokað
sér við að kasta þessum hug-
myndum algerlega nöktum
framan í fólkið og kosið að
reyna að skýla þeim bak við hina
þunnu slæðu nafnleysisins? Og
svo byrjar röksemdafærsla dós-
entsins fyrir alvöru.
Sumir vilja, áegir hann, halda
því fram, að hið illa sé aðeins
vöntun gæða, eins og mínus
hiti (þ. e. kuldi 1 venjulegu tali)
sé aðeins lítill hiti og myrkrið
sé aðeins vöntun á ljósi eða
skugginn af ljósinu. (Spánný
eðlisfræði það, að myrkrið sé
skugginn af Ijósinu, nema það
sé eðlisfr. hins heilaða Ágúst-
inus). En að áliti dósentsins get-
ur slíkt ekki staðizt. Hið illa geti
ekki verið andspænis því góða
líkt og kuldi hjá hita og myrkr-
ið hjá ljósinu. Nei vill hann
segja. Gott og illt, — sannleik-
urinn og lygin, kærleikurinn og
grimmdin hlýtur allt af að vera
ósættanlegt, — eilífar andstæð-
ur, sem aldrei geta runnið sam-
an.
Það er vissulega rétt, að það er
ekki hægt að sætta sannleik og
lygi, setja þau á sama bekk,
hlið við hlið, og gefa þeim jafn-
an rétt. En hitt er líka jafn-
víst, að lygin er vöntun á sann-
leika. Sannleikurinn er raun-
veruleikinn sjálfur, hin stöðuga,
eilífa verund. En lygin, hún er
ekki raunveruleikinn, hún er
biekkingin, skugginn, sem hverf-
ur og hjaðnar fyrir sjónum okk-
ar eftir því sem sannleikurinn
opinberast okkur betur. Þess
vegna getur sannleikurinn út-
rýmt lyginni, þar sem lygin get-
ur aldrei útrýmt sannleikanum.
Hún getur aðeins um stundar-
sakir blekkt augu okkar, hulið
sannleikann, en hann er jafnt
til fyrir því, eilífur, óhagganleg-
ur. Liggur þá ekki beint við að
líkja honum við ljósið en lyg-
inni við myrkrið?
Við vitum öll, að í giuggalausu
herbergi er dimmt, af þvl að
birtan kemst ekki inn þangað,
en ekki af því að veggirnir eða
hlutirnir þar inni gefi myrkrið
frá sér, eða af því að sólin hafi
misst birtu sína, og ljósið hætt
að vera til. Myrkrið kemur að-
eins af því, að Ijósinu er ekki
hleypt inh i herbergið, það or-
sakast af vöntun ljós eins og
lygin orsakast af vöntun á sann-
leika.
En hvernig er því þá varið með
samúðina, miskunnsemina, kær-
leikann annars vegar og andúð-
ina, harðýðgina dg grimmdina
hins vegar? í fljótu bragði
mætti svo virðast, að líkinguna
um ljósið og myrkrið sé ekki
eins auðvelt að heimfæra upp á
þetta. Samt getum við fljótt
fallist á, að þetta eru líka and-
stæður, sem raunverulega er
aldrei hægt að sætta, aldrei
Landbúnaðarsýningin:
N.'
Hvaö er þaö sem ég sé..
„Hvað er það sem ég sé og þú
sérð, konungurinn sjaldan, en
guð aldrei", hljóðar gömul, ís-
lenzk gáta.
Gert var að gamni, þegar
starfsfólk Landsbankans fór
skemmtiför suður' á Krisuvíkur-
bjarg, að nú hefðu þeir mætzt
1 fyrsta sinn, þjóðbankinn og
Selvogsbanki.
Og enn kemur manni í hug,
þegar komið er á landbúnaðar-
sýninguna, að hér kunni að eiga
sér stað mikil stefnumót, land-
búnaðurinn hafi með vissum
hætti farið í kurteisis- og kynn-
ingarheimsókn til annara at-
vinnugreina og embættislýðs
höfuðstaðarins.
Eftir öllu að dæma, virðist
heimsókn þessi ætla að verða
öllum til ánægju. Gesturinn,
öldungurinn meðal islenzkra
atvinnuvega, þeim kostum bú-
inn að öllum þyki nokkur vegs-
auki að frændseminni við hann.
Hefir honum nú hvarvetna verið
tekið með virktum, viðurkenn-
ingu og hjartahlýju, sem þjóðin
mætti nokkuð búa að.
Borgarstjórinn í Reykjavík
heilsaði honum með hlýju hand-
taki í ræðu. Höfuðstaðarbúar
hafa hyllt hann með sjaldgæfri
athygli, og blöð höfuðstaðarins
hafa sungið honum uppgerðar-
laust lof.
Fulltrúi Norðmanna, sem
kominn var til að verða við-
staddur „þennan fund“, vék i
ávarpsorðum sinum að golf-
hægt að setja á sama bekk hlið
við hlið. Við getum t. d. ekki
alveg á sama augnabliki bæði
elskað og hatað sömu manneskj -
una. Annað hvort er okkur vel
við hana eða illa, þ. e. a. s. ef
við höfum nokkra sérstaka til-
finningaafstöðu gagnvart henni.
Ef svo aítur samúð okkar af
einhverjum orsökum lifnar og
glæðist gagnvart henni, hættir
okkur um leið að vera illa við
hana. Með öðrum orðum: Sam-
úðin útrýmir andúðinni, velvild-
inu — alveg eins og sannleikur-
in óvildinni, kærleikurinn hatr-
(Framhald á 3. slöu)
straumnum og mikilvægi hans
fyrir landbúnaðinn í sinu landi
og okkar.
Vakti þetta til umhugsunar
um að vissulega gæti það orðið
Islenzkum landbúnaði til hags-
bóta, ef þessi hlýi straumur bær-
ist að landinu í ríkari mæli en
áður. En ekki væri þar með sagt,
að þjóðhagslega yrði þettsi
landinu fyrir beztu. Bróður-at-
vinnuvegurinn, sj ávar útvegur-
inn, kynni að hafa af þessu
meira ógagn, ef kjörhiti þorsk-
fisks flyttist við það burtu
héðan.
Og tvímælalaust mun mega
svara þvi fyrir hönd landbún-
aðarins, að þá mundi hann vilja
fara á mis við kosti hlýnandi
veðráttu, ef hún ættl að kosta
þetta.
Er í því efni vitnað til þeirra
staðreynda, að við kvað hjá
sunnlenzkum bændum fyrir
nokkrum árum, þegar þrengst
var í búi með erlendan gjald-
eyri, en taðan lá bliknuð á tún-
unum hjá þeim, sakir sunnan-
áttar og óhagstæðrar heyskap-
arveðráttu, „að aðalatriðið værl,
að það veiddist slld“.
Þetta skilja allir þeir, sem
hugsa af yfirliti.
Þeir skilja hversu hagsmunir
atvinnuveganna eru samtvinn-
aðir.
Þeir skilja, hversu mikils er
um vert jafnvægi atvinnuveg-
anna og útflutningsafurðirnar.
Loks er þess að vænta, að
kynnisförin veki til skilnings á
þvl, hversu þjóðin, fyrir að glata
frelsi sínu, komst i þá nauð, að
hún hlaut að lifa á rányrkju í
aldaraðir, og ennfremur á því,
að ætli hún sér að halda endur-
heimtu frelsi sínu, þarf hún að
efla landrækt og mannrækt, láta
tvö strá vaxa þar sem áður óx
eitt, og hyggja ekki á það ein-
vörðungu, að „alheimta daglaun
að kvöldum".
En að kveðjuorðum i veizlu-
lok skyldu menn minnast um-
sagnar hins vitra manns Þór-
halls biskups Bjarnarsonar um
hlutskiptl bóndans:
„Það er svo gaman að akapa
með Guði!“ * *
Á slóðum Vestur-tsleudinga — I.
Á fyrsta íslenzka heimilinu
Jón Helgason blaðamaður við Tímann er um þessar mundir á
ferðaiagi í Ameríku. Heimsækir hann allmargar byggðir íslend-
inga vestan hafs. Mun hann senda Tímanum þætti að vestan og
bera þeir hið sameiginlega nafn: „Á slóðum Vestur-íslendinga".
Birtist hér fyrsti þátturinn og er þar lýst íslenzku heimili.
Grand Forks, 18. Júni 1947.
Lestin frá Minneapolis brun-
ar norður sléttuna. Hér skiptast
á breiðir akrar með skógarbelt-
um á milli og sums staðar aðeins
einu og einu tré á stangli, lágir
ásar og lítil sveitaþorp, ekki
nema í meðallagi blómleg. Úti
á ökrunum bograr fólk, konur,
karlar og börn. Alls staðar er
starf og önn.
í einum vagni hinnar miklu
lestar sitja tvelr íslendingar.
Þeir eru á leið norður á bóginn
— á leið til Grand Forks, há-
skólabæjarins í Norður-Dakóta.
Hver stöðin af annarri þýtur
hjá. Ákvörðunarstaðurinn nálg-
ast óðum. Loks gengur vagn-
stjórinn gegnum lestina og
hrópar: Grand Forks.
Lestin nemur staðar, og við
íslendingamir, sem komnir er-
um hingað yfir þúsund mílna
haf og þúsund mílna land, stíg-
um út. Við okkur blasir lítil
járnbrautarstöð og vinalegur
bær með litlum húsum, umlukt-
um trjágróðri og grænum flöt-
um.
Við þekkjum aðeins einn ís-
lending 1 þessum bæ. Það er dr.
phil. Richard Beck prófessor við
háskólann í Norður-Dakóta. Þó
búa hér að minnsta kosti eitt
hundrað íslendingar, ungir og
gamlir. Við erum sem sagt að
nálgast þær byggðir, þar sem
eiga má von á því að mæta ís-
lendingi við hvert fótmál og
heyra íslenzka tungu hljóma,
kannske með örlitið annarleg-
um hreim.
Við flýtum okkur inn i sím-
klefann og hringjum. En, nei
— prófessor Richard Beck er
ekki heima. Norður á Mountain
hefir verið kirkjuþing mikið og
Íslendingahátíð, og Richard
Beck er ekki enn kominn þaðan.
Það kemur dálítill vandræða-
svipur á okkur, þvi að við höfð-
um gert okkur öruggar vonir um
að hitta Beck — töldum víst, að
hann væri kominn heim af ís-
lendingahátíðinni, sem sam-
kvæmt venju var haldin 17.
júní.
En nú er hjálpsemi einkenni
Ameríkumanna. Hver, sem
staddur er í Ameríku og lendir
í einhverjum vanda, getur átt
það víst, að innan skamms komi
einhver og bjóði honum hjálp
sína og aðstoð. Svo fór einnig
hér. Grannleitur maður, mið-
aldra, kemur til okkar og innir
okkur eftir því, hvað okkur sé á
höndum. Hann er Norðmaður og
vinnur í járnbrautarstöðinni —
heitir G. O. Cristensen. Við segj-
um honum allt af létta. Þá bros-
ir hann, tekur símtólið og hring-
ir. Innan lítillar stundar er ég
farinn að tala við einn landann
í Grand Forks. Hann heitir Sig-
urður Arason, fæddur vestra.
Það er ekki að orðlengja það —
hann býður okkur að vera á
heimili sínu. Og innan nokkurra
mínútna er kona Norðmannsins
komin á bifreið til þess að sækja
okkur og fara með okkur á
fyrsta íslenzka heimilið, sem við
gistum í Vesturheimi.
Þetta fyrsta islenzka heimili,
sem stendur okkur opið hér vest-
ur í miðri Ameríku, er áreiðan-
lega ekki af lakara taginu. Hús-
ið er fremur lítið, en mjög snot-
urt og stendur 1 mjög fögru bæj-
arhverfi. Húsfreyjan er miðaldra
kona, dökk á hár, frið sýnum
og virðuleg. Hún heitir Guðrún
Gamalíelsdóttir og fór vestur
með foreldrum sínum úr Hörg-
árdal eins árs gömul, laust eftir
1890. Hún býður þegar af sér
góðan þokka, og það kemur
strax i ljós, að hún talar íslenzk-
una með ágætum. Maður henn-
ar, Sigurður Arason, rekur mat-
vöruverzlun skammt frá, en
hann er ekki énn kominn heim
úr búð sinni. En þegar við höfum
rabbað við húsfreyju um stund,
vindur sér inn ljóshærður mað-
ur, snar 1 hreyfingum og glað-
legur í viðmóti. Þetta er hús-
bóndinn.
Sigurður er ættaður úr Skaga-
firði, en fæddur vestra eins og
áður er sagt. Hann hefir alið
allan aldur sinn í íslendinga-
byggðinni I Mountain, þar til
fyrir þremur árum, að hann
flutti suður til Grand Forks og
hóf þar litlu síðar verzlun. Hann
er tónelskur maður og hefir æft
hljómsveit. Hann á systur i
Grand Forks, Lovisu kennara,
gifta íra. Foreldrar hans voru
Jakob Arason og Sólveig Frið-
riksdóttir Nielsen, er fluttu vest-
ur um haf 1887. Faðir hans er
enn á llfi 1 Blsmarck, höfuðstað
Norður-Dakótaríkis, meira en
hálf-nlræður. Annars hefir
hann lengst af verið 1 Mountain
og meðal annars stundað þar
skósmíði og söðlasmíði.
Faðir húsmóðurinnar er einn-
ig á lífi. Hann heitir Gamaliel
Þorleifsson, kunnur maður með-
al Vestur-íslendinga, og einn
þeirra mörgu, sem enn 1 dag
hefir meira á sér snið íslend-
ingsins heldúr en Ameríku-
mannsins, enda þótt hann hafi
verið vestan hafs 1 sex áratugi.
Kona hans hét Katrín Tómas-
dóttir, en látin fyrir alllöngu.
Gamalíel Þorleifsson er bóndl
norður í Garðar. Þar rak hann
lengi mikinn gripabúskap, og þó
hann sé kominn yfir áttrætt, er
hann enn liðtækur við að
mjólka. Á seinni árum hefrl
hann stundað búskapinn með
tveimur sonúm sinum, Theódór,
er á stóra kartöflumiðstöð, og
Þorleifi, og hefir þá meiri stund
verið lögð á hveitirækt og kar-
töflurækt en áður. Hirðing gripa
er erfið á vetrum 1 Norður-Da-
kóta, þvi að þar er vetrarriki
stórum meira en á íslandi, þótt
það kunni ef til vill aö hljómfr
einkennilega.
En Gamaliel bóndi í Garöar
er ekki aðeins gildur bóndi á
vestur-tslenzka vísu og góöur
og þjóöræklnn landi. Hann *r