Tíminn - 16.07.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMINN, miðvikudagiim 16. jnlí 1947
127. bla»
HALLDOR KRISTJANSSON =
Um íslenzkan landbúnað
Um tímarLtLn
lUiðv.danur 16. júlí
Síldarverðið
Bræðslusíldarverðið hefir nú
verið ákveðið. Það veröur rúm-
um 9 kr. hærra til útvegsmanna
og sjómanna en í fyrra og mun
mörgum þykja það kynlegt, þar
sem útflutningsverðið er 22—
23 kr. hærra en þá. Við nánari
athugun fá menn hins vegar
fula skýringu á þessu og jafn-
framt gleggri yfirsýn um stjórn-
arstefnu undanfarinna ára.
Bróðurparturinn af þessari 23
kr. verðhækkun útflutnings-
verðsins fer nefnilega í þá botn-
lausu eyðsluhít, sem dýrtíðar-
stefna fyrrv. ríkisstjórnar skap-
aði. Hækkunin á stofnkostnaði
nýju síldarverksmiðjanna, sem
hlauzt jöfnum höndum af vax-
andi dýrtíð og óstjórn Áka Jak-
obssonar, hefir leitt til þess, að
nú verður að taka rúmar 7 kr.
af hverju síldarmáli til að
greiða þennan kostnað niður og
þyrftu þó afborganirnar að
verða miklu meiri. Hallinn á
þorskveiðunum, sem einnig er
afleiðing dýrtíðarstefnunnar,
hefir leitt til þess, að leggja
verður 4 kr. skatt á hvert síld-
armál, svo að ríkissjóði verði
kleift að risa undir ábyrgðar-
verðinu. Loks hafa kauphækk-
anir landverkafólks af völdum
dýrtíðarinnar tekið sinn skerf
af hækkun útflutningsverðsins.
Niðurstaðan verður því sú, að
síldarútvegsmenn og síldveiði-
menn fá aðeins 9 kr. í sinn hlut
eða hvergi nærri helming af
verðhækkuninni.
Nokkur bót væri það í þessu
máli, ef síldarútvegsmenn og
Síldveiðimenn gætu horft fram
til þess, að þeir þyrftu ekki að
klyfjast slíkum skattgjöldúm
framvegis, heldur aðeins í ár,
þar sem síldarverðið nú er svo
hátt, þrátt fyrir þessi gjöld, að
þau koma ekki eins að sök. En
slíku er ekki að heilsa. Hinn
mikli stofnkostnaður nýju síld-
arverjcsmiðjanna verður baggi á
síldarútveginum í mörg ár enn.
Síldarútvegsmenn og síldveiði-
menn mættu gleggst marka á
þessu, hvort dýrtíðarstefnan,
sem fyrrv. stjórn beitti sér fyrir,
hefir verið til hags fyrir útgerð-
ina, eins og fylgismenn hennar
hafa viljað vera láta. Þeim
mætti vera auðvelt að gera sér
Ijóst, hvort hagur útgerðarinnar
myndi nú ekki með meiri blóma,
ef horfið hefði verið að stöðv-
unarstefnu Framsóknarmanna
haustið 1941, og jafnvel þótt það
hefði ekki verið gert fyrr en
haustið 1944. Þeir geta dæmt af
slíkum samanburði, hvort Fram-
sóknarflokkurinn sé eins óvin-
veittur útgerðinní og andstæð-
ingar hans hafa oft viljað vera
láta.
Andstæðingar Framsóknar-
flokksins hafa. oft reynt að
halda því frajn,. að höfuðdeil-
an milli þeirræ og hans hafi
verið um það seinustu árin,
hvort ráðast æftti í nýjar fram-
kvæmdir til ecflingar atvinnu-
vegunum, m. a. byggingu síldar-
verksmiðja. Slíkt er vitanlega
hin fjarstæðasta blekking, enda
hefir engin flokkur beitt sér
meira fyrir eflingu síldarflotans
en Framsóknarflokkurinn. Hitt
hefir deilan snúist um, hvort
leitast væri við að hafa hinar
nýju framkvsemdir sem ódýrast-
ar með því að halda dýrtíðinni
í skefjum og velta ekki þannig
drápskiy^jum yfir á framtíðina,
eða hvo>rt það skipti engu máli,
þótt dýrtíðin •'færi látin vaxa. —
Niðurlag.
V.
Hin nýja ræktunarmenning,
sem sveitafólk íslands er nú að
tileinka sér, tryggir það betur
en áður hefir þekkzt, að jörðin
íslenzka beri ávexti. En þar með
er ekki allt fengið. Eftir er hag-
nýting þeirra.
Þar eru líka merkar nýjungar
á ferð. Alla tíð hafa óþurrka-
sumrin verið eitt hið ægilegasta,
sem yfir landbúnaðinn gat dun-
ið. Það var ekki að ástæðulausu
að séra Grímúlfur Bessason
mælti þessa bæn fram af stóln-
um eitt slíkt sumar:
Mörg vill á dálpa mæðan ströng,
minn guð, þú hjálpa hlýtur,
því erfiði vort og aflaföng
ætlar að verða skítur.
Raunar hefir aldagamalt við-
horf breytzt hér með votheys-
verkun, sem hefir sýnt sig að
vera ómetanlegt bjargráð í bar-
áttunni við óþurrkana. Þegar
nú súgþurrkun er líka komin
til sögunnar má segja, að þar
með sé svo komið, að fundin
séu fullnaðarráð til að sigrast á
óþurrkunum, og ekki eftir öðru
að bíða en því, að bændur komi
þeim fyrir sig.
Þannig finna nú þeir ungu,
sem landið erfa í sveitum ís-
lands, að þeir búa yfir ráðum
til þess, að bæta ræktunina,
færa hana út og hag^iýta gjafir
moldarinnar vel, svo að þær
verði hollt fóður.
VI.
Þó að þetta séu miklir hlutir
og gjörbreyti gömlum viðhorf-
um, þegar þess er gætt, að hin
nýja ræktun skapar skilyrði
fyrir nýja tækni við alla jarð-
yrkju og heyskap, eru þó ekki
allar framfarir, sem landbúnað-
urinn á framundan upp taldar
þar með. Næst er að nefna bæt-
ur á bústofninum.
Menn líta nokkuð misjöfnum
augum á innflutning útlendra
búfjárkynja og dýrategunda.
Ástæðulaust sýnist þó að ein-
blína á mistök af innflutningi,
þegar öryggisráðstöfunum, sem
nú þykja sjálfsagðar, var ekki
fylgt, og jafn fjarlægt er að
gleypa við hvers konar auglýs-
ingaskrumi af gæðum erlendra
kynja. Eðlilegt virðist að reyna
kynbætur og blöndun við er-
lend kyn, sem ætla má að þoli
vel loftslag landsins, án þess
þó að forsmá þá kynstofna, sem
fyrir eru og bezt hafa reynst.
En það er ekki aðalatriði
þessa máls, hvort blöndun við
erlend kyn reynist slíkt bjarg-
ráð, sem þeir bjartsýnustu vona
Framsóknarmenn voru tals-
menn fyrri stefnunnar, en lutu
í lægra haldi að sinni. Sjö króna
skattur á hvert síldarmál, sem
sildarútgerðarmenn og síld-
veiðimenn verða nú að greiða
vegna ofsalegs stofnkostnaðar
nýju verksmiðj anna, er ein af-
leiðing þess, að hin stefnan
sigraði.
En nú skal ekki fyrst og
fremst sakast um orðna hluti,
heldur lært af reynslunni. Og
hún er hiklaust sú, að eigi að
þróast verulegar framkvæmdir
í landinu, verður nú að taka
upp stefnu Framsóknarflokks-
ins og skapa hinum nýju fram-
kvæmdum þann stofngrundvöll,
að hægt sé að reisa þær, án þess
að þær verði baggi á atvinnu-
vegunum um langan aldur.
eða ekki. Aðalatriðið er hitt, að
á þeim tiltölulega stutta tíma,
sem skipulega hefir verið unnið
að húsdýrakynbótum, hefir
tekizt að fá fram góða stofna,
þrátt fyrir það, að starfsemin
hefir öll verið í molum. Nú er
svo langt komið að auðveldara
er með framhaldið, því að það
er allt annað, að eiga sér sæmi-
lega trygga kynstofna, en að
byrja með ættlausa einstaklinga.
Framför og bætur búfjárins
ætti því að geta orðið örari á
næstu árum en verið hefir,
þrátt fyrir þá truflun, sem af
búfjársjúkdómum stafar. — Hér
kemur og til greina sú hjálp,
sem tæknifrjóvgun veitir, til að
gera afburða einstaklinga kyn-
sælli, en áður hefir þekkzt.
VII.
Þá er það enn ótalið, sem þó
verður að binda miklar vonir
við um framtíð landbúnaðarins,
en það er aukin vöruvöndun
og bætt og fjölbreyttari verkun.
Hér verður ekki fjölyrt um þau
efni, fremur en önnur, enda er
hér fyrst og fremst verið að
minna í heild á staðreyndir,
sem allar eru meira og minna
kunnar, en að kynna hverja
eina þeirra. Miklar ráðagerðir
eru upp í sambandi við mjólkur-
stöðina nýju í Reykjavík. —
Eru þar í undirbúningi ýms ráð
til að tryggja betri vernd á gæð-
um mjólkurinnar á leið hennar
frá kýrspenanum. til neytand-
ans.
Þá eru jafnframt undirbúin
ný úrræði um mjólkuriðnað, svo
sem þurrmjólkurvinnslu. Þannig
er stefnt að því, að mjólkin
verði meiri og betri liður í fæði
þjóðarinnar en nú er.
í öðru lagi verður hér að nefna
ullaiþðnaðinn. Við verðum að
vinna að því, að ullin okkar sé
full unnin í landinu og er á-
stæða til að ræða það mál út
af fyrir sig og mun það verða
gert.
Þetta nægir til að minna á
það, að við höfum margt að
læra um vöruvöndun, geymslu
vinnslu og dreifingu á landbún-
aðarvörum.
En á þann hátt verður fram-
leiðsla landbúnaðarins verð-
mætari og notadrýgri.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs
er ctf-ðin mikið fyrirtæki Með-
limatalan er 12500 og því hærri
en meðlimatala nokkurs ann-
ars útgáfufyrirtækis á landinu.
Hin mikla útbreiðsla, sem
bækur Menningarsjóðs hafa
hlotið, stafar sjálfs sagt að
miklu leyti af því, að þær eru
mun ódýrari en bækur annarra
útgáfufyrirtækja, og svo af því,
að reynt er að vanda til út-
gáfunnar eftir föngum. Hlut-
verk útgáfufyrirtækja eins og
Menningarsjóðs hlýtur að vera
það, að ala upp fínan bók-
menntasmekk með þjóðinni og
því takmarki verður aðeins náð
með útgáfu úrvals bóka.
Heimsstyrjöldin eftir Ólaf
Hansson er ein af bókum Menn-
ingarsjóðs frá árinu 1946. Þetta
er síðara bindi bókarinnar,
fyrra bindið gaf Menningar-
sjóður út 1945.
VIII.
Hér verður ekki rætt um hlið-
argreinar landbúnaðarins, svo
sem gróðurhúsaræktun, loð-
dýrarækt, nytjafiska í ám og
vötnum og æðarvarp, en allt eru
þetta atriði, sem töluverðu máli
geta skipt fyrir framtíð sveit-
anna og landbúnaðarins í heild.
En án þess að ræða þessi at-
riði, hefir hér verið bent á það,
að við stöndum nú gagnvart
nýjum og áður óþekktum við-
horfum og sjáum framundan
miklu betri skilyrði en áður
hafa átt sér stað, til að fram-
leiða meiri, ódýrari og betri
vörur í sveitum landsins. Mun-
urinn er stórkostlegur. En þá
verður að nota skilyrðin sem
til þess eru. — Það verður að
gefa fólkinu tækifæri til að
rækta landið og nytja það með
menningarbrag.
Landnámsstarfið er unnið
fyrir framtíð þjóðarinnar allrar,
frá kyni til kyns, öld fram af
öld. Það er því miklu fremur
þjóðmál en mál hinna einstöku
bænda, sem í dag eru að slíta
kröftum sínum út á þessum
jörðum.
Það er stórmál, sem varðar
framtíð þjóöarinnar allrar.
IX.
Það er ekki hægt að skiljast
við þessa grein, án þess að nefna
þrjú atriði enn, því að þau hafa
örlagaríka þýðingu fyrir fram-
tíð sveitanna. En hvert um sig
verðskulda þau heilar ritgerðir.
Fyrst er rafmagnsmálið. —
Dreifing rafmagns um sveitir
landsins er eitt af hinum stærri
þjóðmáium okkar. Það er ekki
einkamál sveitafólksins, fremur
en það er einkamál farmann-
anna hvort nokkrum siglingum
er haldið uppi við eyland.
Víða um lönd er nú verið að
leiða rafmagn um sveitirnar. —
Það er komið misjafnlega langt
á veg. En þar sem fólkið hefir
notið þess í nokkur ár, ber yfir-
leitt öllum heimilum saman
um það, að því hafi fylgt gjör-
breyting utan húss og innan.
Ef íslenzka þjóðin vill fram-
vegis hafa í sveitunum starf-
andi fólk, sem framleiðir góðar
og hollar matvörur, þá má ekki
Ólafur Hansson hefir leizt
mikið og vandasamt verk af
hendi með því að skrifa þessa
bók. Skoðanir manna um þenn-
an síðasta sorgarleik mannkyns-
sögunnar eru svo marg skiptar
og fregnirnar svo ósamhljóða, að
það er engan veginn vandalítið
að gera efninu skil.
Ólafur Hansson gætir fyllsta
hlutleysis í frásögn sinni. Hann
segir ljóst og skilmerkilega frá
helztu staðreyndum og er nærri
ótrúlegt hversu miklu efni hon-
um hefir tekizt að þjappa í ekki
stærri bók.
Niðurröðun efnisins er greini-
leg og fylgja því víða kort og
myndir, sem eru lesandanum ó-
metanlegur styrkur við lestur-
inn.
Þeir, sem fylgdust vel með
rás atburðanna á stríðsárunum,
munu fagna þessari bók sem
handhægu heildaryfirliti. Við
Tíminn mun eftirleiðis taka
upp þá venju að ætla umgetn-
ingu um efni helztu tímarit-
anna sérstakt rúm í blaðinu.
Yfirleitt f ærist tímaritaútgáfa
nú mjög í vöxt, enda eru góð og
fjölbreytt tímarit eitt bezta
lestrarefni, sem völ er á. Þykir
því hlýða að gera þessum þætti
bókaútgáfunnar nokkur s kil,
jafnframt og fyrirhugað er, að
koma fastri skipan á bókagagn-
rýni í blaðinu.
Dagrenning.
Annað tölublað annars árg. er
nýlega komið út. Það hefst á
athyglisverðum inngangsorðum
eftir ritstjórann. Síðan kemur
ítarleg grein eftir Adam Ruther-
ford, þar sem leidd eru rök að
því, að Bretar séu hinir réttu
afkomendur Israelsmanna. í
grein þessari kemur fram mikil
söguleg þekking og er því fróð-
legt og skemmtilegt að lesa
hana, þótt ekki séu kannske
allir jafn ugglausir um niður-
stöðurnar og höfundurinn. Þá
kemur grein eftir ritstjórann,
er nefnist: Örlög Bretaveldis. í
grein þessari kemur fram glögg-
ur skilningur á afstöðu Breta og
því hlutverki, sem þeir eru nú
að rækja. Þá er frásögn um
Montignac-hellirinn í Frakk-
landi o. fl.
Dagrenning hefir sérstöðu
meðal íslenzkra tímarita, þar
sem henni er einkum ætlað að
ræða um ýms dulræn fyrirbrygði
eins og t. d. gamla spádóma og
ráðningu þeirra. Hingað til hefir
Dagrenning haldið þannig á
þeim málum, að lesturinn hefir
orðið hugsandi lesendum til
fróðleiks og íhugunar, þótt þeir
verði ekki útgefandanum sam-
mála.
Syrpa.
Þessu ári hefir mesti fjöldi
tímarita hafið göngu sína. —
Flest þeirra virðast gefin út í
gróðaskyni og útgáfan miðuð
við það, að sá lesendahópurinn
sé miklu stærri, sem æskir létt-
metisins, en hinn, sem gerir
kröfur til þess að hafa gagn af
lestrinum. Tímaritið Syrpa hefir
sérstöðu í þessum efnum. Til-
gangur ritstjórans er bersýni-
lega sá, að hafa vekjandi og holl
áhrif með ritinu, enda hefir
Syrpa þegar birt ýmsar gagn-
legar greinar.
Þriðja hefti Syrpu, sem er
lestur Heimsstyrjaldarinnar
rifjast upp ótrúlega margt sem
fyllti hugi manna fyrir nokkr-
um árum, nú er unnt að líta á
atburðina með meiri ró heldur
en meðan á stríðinu stóð og er
bókin hjálp til rólegrar yfirveg-
unar á ýmsum vandamálum. —
Þeir, sem lítt hafa fylgzt með
með, lesa tæpast Heimsstyrj-
öldina sér að gagni nema að
marg lesa hana. Efninu er svo
saman þjappað og erlendi nafna
fjöldinn er svo mikill, að fáum
mun veitt slíkt minni, að þeir
njóti þess fullkomlega við fyrsta
lestur.
Ólafur Hansson hefir sýni-
lega gert sér far um að vefa
sögulegan og landfræðilegan
fróðleik inn í frásögn sína og
er gott eitt um það að segja.
Þrátt fyrir söguáhuga eigum við
íslendingar lítinn kost mann-
kynssögubóka, sízt skemmtilega
skrifaða, verða þeir sem æskja
eftir frekari þekkingu í mann-
kynssögu en veitt er í skólum,
að afla sér erlendra bóka um
þetta efni.
Heimsstyrjöldin segir frá
flestum merkustu þjóðum heims
ins meira og minna, hún hefur
komið út fyrir nokkru, hefst
með fróðlegri grein eftir Gunn-
laug Halldórsson húsameistara
um skipulag bæja. Þá heldur
Björn Sigfússon háskólabóka-
vörður áfram hinum skemmti-
legum greinaflokki sínum, er
fjallar um kennslu í bragfræði.
Júlíus Sigurjónsson prófessor
skrifar um samanburð á nær-
ingargildi nokkurra fæðuteg-
unda og kemst þar m. a. að
þeirri niðurstöðu, að verðhlut-
föllin á fiski, síld og kjöti ætti
að vera 1:3:5, ef miðað væri við
hitaeiningar. Þá er áframhald á
greinaflokki Bjarna Vilhjálms-
sonar mag. art. um íslenzkt mál
og Cræfalýsing eftir Guðmund
Einarsson frá Miðdal. Ennfrem-
ur er saga eftir Katharine Mans-
field, bréf eftir Jón Hjaltalín
landlækni um fjárkláöamálið,
þýdd grein um barnauppeldis-
mál, ritdómar o. fl.
Ritstjóri Syrpu er Jóhanna
Knudsen og ætti kynsystrum
hennar að þykja það sómi, ef
rit hennar fengi útbreiðslu, þar
sem líka er vel af stað farið.
Nýjar kvöldvökur.
Janúar-marz-heftið 1947 er
nýlega komið út. Þar birtist
framhald á sögu Carl Ewalds,
Dyveke, í þýðingu Jónasar Rafn-
ar læknis, amerísk draugasaga
eftir Horlan Jacobs í þýðingu St.
Steindórssonar, grein eftir Guð-
jón Brynjólfsson um Manda-
strandið á Djúpavogi, bókadóm-
ar eftir Steindór Steindórsson,
o. fi. Þá má ekki gleyma grein
Brynjólfs Tobíassonar um Krist-
ján X. Danakonung, en eðiilegra
hefði hins vegar virzt að láta
hana koma í næsta hefti, þar
sem konungurinn lézt ekki fyrr
en í apríl, en þetta er jan.-marz-
hefti ritsins.
Nýjar Kvöldvökur eiga föstum
vinsældum að fagna, enda hafa
þær yfirleitt fullnægt því hlut-
verki, sem þeim hefir verið ætl-
að, þ. e. að flytja skemmtilegar
framhaldssögur, auk styttri
sagna og fróðleiksgreina.
Eimreiðin.
Janúar-marzheftið er komið
út fyrir nokkru. Það hefst með
venjulegum hugleiðingum rit-
stjórans: Við þjóðveginn, en
síðan kemur ítarlegasta greinin
í heftinu, sem er eftir Stefán
Einarsson og fjallar um vest-
(Framhald á 3. síðu)
því mikinn fróðleik að geyma
auk þess, sem hún greinir frá
sjálfri styrjöldinni.
í mörgum köflum bókarinnar
er sagt frá svo svipuðu efni að
málið hefir orðið nokkuð endur-
tekningarkennt, eigi er þetta
sagt höfundinum til lazt. Yfir-
leitt virðist mér hann hafa gert
sér far um að skrifa bókina á
léttu og lifandi máli.
íslenzkur sagnritari stendur
að því leyti vel að vígi við samn-
ingu slikrar bókar, að honum
er algert hlutleysi í blóð borið,
auk þúsund ára menningararfs
á þessu sviði, þótt mannkyns-
söguritun sé tiltölulega ný á
íslandi.
Ólafur Hansson hefir fært sér
þessi skilyrði vel í nyt. Hann
ályktar og dæmir skynsamlega
og rökrétt. Enginn fær sagt hvað
framtíðin ber í skauti sínu, en
í síðasta kafla bókarinnar bendir
Ólafur af miklum skarpleika á
sennilega þróun ýmsra landa.
Ólafur Hansson á mikla þökk
skilið fyrir þessa bók og væri
vel ef Menningarsjóði auðnað-
ist að gefa út margar bækur
sem standa Heimsstyrjöldinni
jafnfætis á allan hátt.
(Framhald a 3. síðu).
Ölafur Guiinarssoii:
Heimsstyrjöldin eftir Ólaf Hans
son menntaskolakennara