Tíminn - 18.07.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMINN, föstndagiim 18. júlá 1947
129. blað
Saga frá Hesteyri
Á seinasta Alþingi fluttu þeir
Sigurður Bjarnason og Hannibal
Valdimarsson þingsályktunartil-
lögu, sem vel er þess verð að vera
tekin til sérstakrar athugunar.
Efni hennar var það, að ríkinu
yrði heimilað að kaupa síldar-
verksmiðjuna á Hesteyri, er
Kveldúlfur h. f. lét reisa þar
fyrir nokkrum árum.
Forsaga þessa máls er sú, að
Kveldúlfur starfrækti þarna á
árunum 1927—40 síldarverk-
smiðju, sem afkastaði 1300 mála
bræðslu á sólarhring og hafði
þrær fyrir 50—60 þús. mál síldar.
Starfræksla þessarar verksmiðju
var allmikil lyftistöng fyrir
Sléttuhrepp, því að íbúar hans
höfðu þar drjúga atvinnu. En
verksmiðjan hefir ekki verið
starfrækt síðan 1940 og hefir
það ekki sízt ýtt undir hina al-
varlegu brottflutninga úr
Sléttuhreppi síðustu árin. Jafn-
framt hefir það reynst óheppi-
legt fyrir síldveiðarnar, þar sem
nauðsynlegt er, að síldarverk-
smiðja sé starfandi vestan
Horns, því að oft eru miklar
síldargöngur út af Ströndum og
i ísafjarðardjúpi.
Hér skal eigi lagður dómur á
það, hvort heppilegast muni að
leysa þetta mál með kaupum á
Hesteyrarverksmiðjunni eða
byggingu nýrrar, fulíkominnar
verksmiðju. Úr því verða sér-
fróðir menn að skera. En annað
er fullkomlega tímabært að
ræða um í þessu sambandi, en
það eru skyldur þær, sem hvíla á
stóratvinnurekendum til að
starfrækja atvinnufyrirtæki
sín. Þessir menn hafa öðrum
fremur aðgang að lánsfé bank-
anna og erlendri gjaldeyriseign
þjóðarinnar til að koma upp at-
vinnufyrirtækjum og starf-
rækja þau. Gegn þessum rétt-
indum hljóta að koma þær
skyldur, að atvinnufyrirtækin
séu eins vel og eins mikið starf-
rækt og frekast er kostur, en
duttlungar og „spekulationir"
þessara manna geti ekki ráðið
því, að starfrækslan sé látin
falla niður og þannig kippt
grundvellinum undan afkomu
fjölda manna og heilla héraða.
Þeir atvinnurekendur, sem
þannig haga sér, vinna ötulleg-
ar að því en nokkrir kommún^
istar að grafa einkarekstrinum
gröf og auka kröfurnar um op-
inberan rekstur.
Það má athuga dæmið um
Hesteyri nokkuð nánar. Kveld-
úlfur fær stórlán úr bönkunum
til starfrækslu stnnar, m. a. til
starfrækslu Hesteyrarverk-
smiðjunnar. Menn þar heima-
fyrir halda því að sér höndum,
þar sem þeir treysta á áfram-
haldandi rekstur verksmiðj-
unníjr. Eirin góðan veðurdag
hættir svo Kveldúlfur rekstri
verksmiðjunnar, þar sem eig-
endur hans telja álitlegra að
leggja fé sitt í annað. Héraðs-
búar hafa ekki skilyrði af eigin
ramleik til að skapa sér aðra at-
vinnu í staðinn, og afleiðingin
verður sú, að fjöldi fólks flytur
burtu, er að líkindum hefði ver-
ið þar áfram, ef verksmiðjan
hefði verið starfrækt.
Þannig getur framtíð og af-
koma heilla bygðarlaga ráðist
eftir duttlungum og hagnaðar-
vonum kærulausra braskara,
sem ekkert eru að hugsa um hag
fólksins, sem þar býr, heldur
eingöngu um eigin pyngju.
Það er vitanlega með öllu ó-
■ _
ýþríttaáréttir ~T'maHA
m vi Sa i'cröíí!

Héraðsmót
Skarphéðins
Héraðsmót Skarphéðins var
háð að Þjórsártúni sunnud. 13.
júlí s.l. Keppendur voru 40 frá
13 félögum á sambandssvæðinu.
Úrslit í einstökum íþrótta-
greinum voru sem hér segir:
Hástökk: Árni Guðmundsson
Samhyggð 1.70 m. Kolbeinn
Kristinsson Selfoss 1.70 m. Gísli
Guðmundsson Vaka 1.70 m.
Langstökk: Skúli Gunnlaugs-
son Hrunam. 6.37 m. Símon
Kristjánsson Selfoss 6.25 m. Jó-
þolandi fyrir bygðarlögin eða
kaupstaðina að byggja framtíð
sína og afkomu á slíkum grund-
velli. Stóratvinnurekendurnir
verða að taka á sig. skyldur um
starfrækslu fyrirtækjanna. Þeir
eiga annars ekki að geta leikið
sér með veltufé þjóðarinnar. —
Hætti þeir starfrækslu fyrir-
tækjanna eins og Kveldúlfur á
Hesteyri, eiga hlutaðeigandi
bæjar- og sveitarfélög að geta
tekið fyrirtækin til leigu endur-
gj alijslaust eða eignarnámi fyrir
lítið verð. Hitt er fjarstæða, eins
og ætlast virðist til í tillögu Sig-
urðar og Hannibals, að ríkið fari
að kaupa slíkar eignir á topp-
verði. Þess ber vitanlega að gæta
að hér er átt við stöðvun fyrir- 1
tækja af öðrum ástæðum en ó-
heilbrigðri fjármálastefnu, sem
hefir yfirleitt gert öllum at- 1
vinnurekstri ókleift að bera sig. ^
Þar verður vitanlega að leita j
annarra læknisráða.
Annars hefir bæði reynslan á 1
Hesteyri og víðar sýnt, að það
er öruggasti grundvöllurinn fyr-
ir framtíð og afkomu héraðanna
og bæjanna, að atvinnufyrir-
tækin séu í höndum almenn-
ings þar, t. d. samvinnufélaga
útvegsmanna, kaupfélaga eða
hlutafélaga borgaranna. Það
tryggir bezt, að þau séu rekin
með hag byggðarlagsins fyrir
augum.
hannes Guðmundsson Samh.
6.20 m.
Þrístökk: Jóhannes Guðm.ss.
Samh. 12.87 m. Steindór Sig-
hvatsson Samh. 12.27 m. Eirík-
ur Steindórss. Hrunam. 12.10 m.
100 m. hlaup: Friðrik Frifí-
riksson Self. 11.8 sek., ísleifur
Jónsson Selfoss 12,1 sek Símon
Kristjánsson 12.2 sek.
3000 m. víðavangshlaup: Sig-
urjón Guðjónsson Hvöt 13 mín.
9.2 sek. Árni Sigursteinss'ii 13
mín. 9.6 sek. Matthías Guðm.ss.
14 mín ,r"),0 ,:ek.
1503 laup: Eiríkur Þor-
geirsson Hu:.:am 5 mín 1.6 sek.
Vilhjálmur Valdimarsson Ingólfi
5 mín 6.2 sek Árni Sigursteins-
son Selfoss 5 mín 11.0 sek.
Kúluvarp: Sigfús Sigurðsson
Selfoss 13.58 m. Sigurjón Inga-
son Hvöt 12.37 m. Gunnar Hall-
dórsson Baldri 12.27 m.
Kringlukast: Sigurjón Inga-
son Hvöt 34.80 m. Gunnlaugur
Ingason 34.70 m. Sigfús Sigurðs-
son Selfoss 34.60
Spjótkast: Gunnlaugur Inga-
son Hvöt 45.65 m. Gylfi Magnús-
son Ölfusinga 41.45 m. Sigfús
Sigurðsson Selfoss 41.09.
Stangarstökk: Kolbeinn Krist
insson Selfoss 3.00 m. Guðni
Halldórsson 2.90 m. ísleifur
Jónsson 2.90 m. Það óhapp vildi
til að stökkstöngin brotnaði áð-
ur en keppni var lokið og engin
önnur stöng var fyrir hendi.
80 m. hlaup kvenna: Sigrún
Stefánsdóttir Hvöt 11.4 sek. Sig-
urbjörg Geirsdótíir Baldri 11.7
Gíslína Þórarinsdóttir. Vöku 11.8
sek.
Glíma um Skarphéðinsskjöld-
inn. Keppendur voru 3. 6 voru
skráðir í glímuna en 3 gengu úr
vegna lasleika. Úrslit urðu þessi:
Rúnar Guðmundsson Vöku 2
vinninga, Kristinn Guðmundss.
Trausta 1 vinning og Sighvatur
Sigurðsson Hvöt engan vinning.
Fyrri hluti mótsins, sund-
ke^pnin fór fram í Hveragerði
18. maí s.l. U.M.F. Selfoss vann
mótið með 29 stigum. Laugdæla
hlaut 26 stig, Hvöt 25 stig og Ölf-
usinga 23 stig. 6 önnur félög
fengu nokkur stig.
Mótið var fjölsótt en veður
var mjög óhagstætt, mikil rign-
ing.
Ræðu flu^ti sr. Sigurður Ein-
arsson í Holti. Lúðrasveitin Svan
ur lék, stjórnandi Karl Ó Run-
ólfsson. -— Að lokum var stíg-
inn dans og mótinu slitið kl.
11 síðdegis.
Héraðsmót
leitt leiðinlegt í umgengni, þar sem
lítið bæri á tilfinningum þess, og það
skaraöi að jafnaði ekki fram úr á
neinu sviði. Raunverulega væru þetta
mestu „núllin" meðal þegna Banda-
rikjanna.
Allir hinir mörgu íbúar Bandaríkj-
anna eru haldnir einhverjum andleg-
um veilum, eins og of mikilli við-
kvæmni, minnimáttarkennd o. s. frv.
Meðal þeirra eru flestir eða allir lista-
menn og vísindamenn Bandarikjanna
og fremstu menn þeirra á sviði við-
skiptii og stjórnmála. í sérflokki er
Héraðsmót Ungmennasam-
bands Skagafjarðar var haldið
að Sauðárkróki 17. f. m. og fara
helztu úrslitin í íþróttakeppn-
inni hér á eftir:
100 m. hlaup: Árni Guðmunds.
F. 12.0 sek. Sigurður Sigurðs Hj.
12.3 sek. Svavar Helgason T 12.4
sek.
400 m. hlaup: Árni Guðm.ss.
T. 57.9 sek. Sig. Sig. Hj. 59.9 sek,
Jón Sigurðss. Hj. 62.3 sek.
3000 m. hlaup: Kári Steinss.
Hf. 10 mín 22.3 sek. Páll Pálss.
Hj. 10 mín 25.6 sek. Kjartan
Haraldsson Hj. 10 mín. 47.2 sek.
Langstökk: Árni Guðmundss.
T. 6.11 m. Svavar Helgason T.
5.48 m. Sigurður Sig Hj. 5.33 m.
Þrístökk: Sigurður Sig. Hj
11.88 m. Guðmundur Stefánsson
Hj. 11.88 m. Svavar Helgason T.
11.58 m.
Hástökk: Árni Guðmundss. T.
l. 66 m. Svavar Helgason T. 1.51
m. Haukur Ásmundss. T. 1.49 m.
Kúluvarp: Magnús Jónsson T.
11.65 m. Eirikur Jónsson T. 11.3
m. Garðar Bjarnas. Hj. 10.66 m.
Kringlukast: Sigfús Stein-
dórsson Fn. 31.03 m. Eiríkur
Jónsson, T. 30.95 m., Gunnar
Pálsson Hj. 29.94 m.
Spjótkast: Magnús Jónsson T.
41.05 m. Árni Guðmundsson T.
37.40 m. Eiríkur Jónsson T. 35.60
metra.
4X100 m. boðhlaup: A-sveit
Umf. Tindast. 53.0 sek. A-sveit
Hjalta 53.6 sek. B-sveit Tindast.
54.2 sek.
Bezta afrek mótsins reyndist

Mynd þessi er af elztu dóttur norsku
krónprinshjónanna, Ragnhildi Noregs-
prinsessu. Hún var fermd í vor og er
myndin tekin á fermingardaginn.
Síminn svæfir börn.
Félagið, sem rekur símann i West-
chester County hjá New York, hefir
tekið' upp nýbreytni, sem getur oröið
vinsæl. Ef mæðrum gengur illa að láta
litlu börnin sofna, þurfa þær ekki ann-
að en að' hringja í símanúmer, „Lulla
by Man“ (Vögguvísnamannsins) og
láta heyrna.rtólið hjá eyranu á barninu.
Vögguvísnamað'urinn syngur síðan
barnið' í svefn.
Bandaríkjamenn sálrýndir.
Frægur amerískur sálfræðingur, dr.
Earl D. Bond, fullyrti nýlega í erindi,
sem hann flutti í New York, að aðeins
ein millj. Bandaríkjamanna væru
fullkomlega andlega heilbrigðir, þ. e.
lausir við alla andlega veiklun, minni-
máttarkennd og fordóma. Jafnframt
fullyrti hann, að' þetta fólk væri yfir-
vera hástökk Árna Guðmundss.
1.66 m., sem gefur 627 stig og
hlaut hann bikar að verðlaun-
um fyrir það.
Umf. Tindastóll vann mótið
og' hlaut 36 stig. Umf. Hjalti
hlaut 21 stig, en Umf. Framfari
3 stig.
Á drengjamóti sem fór fram
jafnframt urðu úrslit þessi: (15
ára og yngri).
60 m. hlaup: Haukur Ár-
(Framhald á 4. síðu)
svo næstum ein milijón sinnisveikra
manna, sem eru á spítölum og hafa
takmarkað'a von um bata, og um hálf
millj. ofdrykkjumanna, sem hafa flest-
ir leiðst út á glapstigu vegna skap-
galla eða andlegs veikleika.
Dr. Band bætir því við', að ástandið
hjá Bandaríkjamönnum í þessum efn-
um muni ekki vera verra né betra en
hjá öðrum. svokölluð'um menningar-
þjóðum yfirleitt.
Hjörtu færð milli dýra.
Tveimur rússneskum vísindamönn-
um Demikov og Snitzen, hefir ný-
lega heppnast að flytja hjörtu milli
lifandi dýra, án þess að þau missi
lífið.
Demikov hefir gert tilraunir sínar á
liundum og hefir honum í 47 til-
fellum heppnast að taka hjartað í
burtu og láta annaö í staöinn. Til
jafnað'ar hafa hundarnir ekki lifaö
nema 8 daga eftir að þeir fengu
nýja hjartaö.
Snitzen hefir gert tilraunir sínar á
froskum og hafa þær borið betri ár-
angur. Hann segir, að' froskarnir, sem
hafa fengið ný hjörtu, hafi náð'
eölilegum aldri, þrátt fyrir þessar að'-
gerðir.
Tilraunir þesar eru nú kon\nar svo
langt á veg, að' sagt hefir verið opin-
berlega frá þeim í Moskvublöð'unum.
Óvenjuleg tilviljun.
Það kemur ekki oft fyrir, að hjón
séu fædd sama dag og það á sömu
fæðingarstofunni. Þetta gerðist þó á
fæðingarspítala einum í Svíþjóð 10.
júní fyrir 60 árum. Samt var þó ekki
að segja, að þar yrði ást við fyrstu
sýn, sagði eiginmaðurinn nýlega, því
að' við' hjónin kynntumst ekki fyrr en
við vorum 32 ára gömul og þá mund-
um við ekkert eftir því, að við hefð-
um séð' hvort annað áð'ur.
Dómar í landráðamálum
í Frakklandi.
Enn er ekki lokið í Fi’akklandi mála-
ferlunum gegn þeim mönnum, sem
hafa verið' ákærðir fyrir landráð vegna
samvinnu sinnar við Þjóðverja á
stríðsárunum. Þegar hafa verið' kveðn-
ir upp 5386 dauðadómar í slíkum
málum og hefir 637 þeirra verið’ full-
nægt. Rúmlega 2000 menn hafa verið
dæmdir í æfilangt fangelsi.
Á slóðuiii Vestiir-Islencling'a — II.
Ingólfsbærinn á Nýja-íslandi
Fiskibátarnir við bryggju á Gimli.
Niðurlag.
Það eru nú liðin nær 72 ár
síðan íslendingar reistu fyrstu
bjálkakofana á Gimli. Nú búa
þar um 1500 manns, og enn er
talsverður meirihluti íbúanna
íslenzkur. En fólki af öðrum
þjóðum fer þar fjölgandi eins
og víðar á Nýja-íslandi, einkupi
fólki ættaðu úr Austur-og Mið-
Evrópu. Kannske fer svo, þegar
fram líða stundir, að það taki
þann sess, er íslendingar hafa
þar skipað fram að þessu.
Borgarstjórinn á Gimli er ís-
lenzkur, eins og raunar allt
bæjarráðið. Hann heitir Bjarni
Egilsson, ættaður úr Ölfusinu,
og er faðir hans, Egill Egilsson
enn á lífi á Gimli. Móðir hans
var Guðveig Jónsdóttir úr Mýr-
arsýslu. Ég var svo heppin að
njóta leiðsagnar Bjarna og konu
hans, Guðrúnar, dóttur Odds
Árnasonar frá Hringsdal á
Látraströnd, um bæinn og um-
hverfi hans á ■ fögrum sólskins-
degi.
Þó að Gimli sé inn á miðju
meginlandi Ameríku, er hann
þó fyrst og fremst útgerðarbær.
Hann stendur á strönd hins
mikla Winnipegsvatns, og það-
an leita fiskimenn með bátana
sína og veiðarfæri um vertíðir
allt norður í vatnsbotn. Fiskur
sá, sem einkum veiðist í vatn-
inu, er hvítfiskur, pikkur og
pækur — fisktegundir er við
þekkjum ekki heima. Áður veidd
ist þar líka gullauga, lítill, lit-
fagur fiskur, sem nú er að mestu
horfinn.
Aðal-hvítfiskvertíöin hefst 9.
júní og stendur til 15. ágúst.
Fiskimenn hafast þá við í bæki-
Bjarni Egilsson,
Ölfusingurinn, sem er borgarstjóri
á Gimli.
stöðvum sínum langt norður frá,
en senda fiskinn með flutninga-
skipum suður á bóginn. Havat-
vertíð hefst 1. sept. og stendur
þar til vatnið tekur að leggja.
Þá er veiddur pækur og pikkur,
en hvítfiskveiði er bönnuð. —1
Loks kemur svo vetrarvertíðin. |
Hún hefst, þegar ís er orðinn j
traustur og endar 15. marz. Þá
er veitt í net, sem skotið er
undir ísinn.
Bátarnir, sem notaðir eru við
veiðarnar, eru vélbátar, 35—40
feta langir. Alls munu um 60
slíkir bátar gerðir út frá Gimli.
Mjög margir þeirra eru eign
íslendinga, sem vinna þá oft
sjálfir að veiðinni og langoftast
eru skipstjórarnir íslenzkir.
Þegar vel fiskast og fiskverð er
þolanlegt, geta fiskveiðarnar
gefið góðan arð. En síðustu ver-
tíðir á Winnipegvatni hafa ver-
ið lélegar. Ekki ber mönnum
saman um það, hvort fiskur sé
að ganga til þurrðar. Sumir
segja, að fiskigangan þverrist
og aukist til skiptis. En aðra
uggir, að fiskur sé orðinn minni
í vatninu en áöur. Ýmsar höml-
ur eru á veiðiskapnum, og sér-
stakt leyfi þarf til þess að gera
þar út bát. Áður fyrr var tals-
vert klakið út í vatnið, en það
féll niöur fyrri röskum áratug,
og hefir ekki verið tekið upp
síðan, hvort sem það kann ein-
hvérju að valda um lélég áfla-
brögð síðustu vertíðir.
Þótt útgerðin sé höfuð-at-
vinnuvegurinn, eru ýmsar at-
vinngreinar aðrar þýðingar-
miklar fyrir bæinn. Þar eru t. d.
myndarlegar verzlanir, margar
þeirra helztu eign íslendinga,
og þar er nokkur iðnaður í sam-
bandi við fiskinn, er berst þar
á land. Þar er einnig stórt og
myndarlegt gistihús, er sonur
og tveir bræður Stefáns heitins
Sigurðssonar Hnausakaupmanns
reistu, en seldu nýlega mönnum
af Austur-Evrópuætum.
Loks má geta þess, að skammt
fré Gimli er bezti flugvöllurinn
í Manitóba, svo til nýgerður, og
hefir hann sjálfsagt verið eigi
lítil fjárhagsleg lyftistöng fyrir
grannbyggðirnar, enda héfir
fólkið á Gimli fjölgað stórum
síðustu ár.
Þó að Gimli sé að jafnaði
kyrrlátur og friðsamur bær, er
þar þó mikið um að vera vissa
tíma árs,.einkum þegar aðkomu-
fólk flykkist þangað i sumarbú-
staðahverfin, sem þar eru og
baðströndin marar af fólki ög
fiskimennirnir koma heim norð-
an úr vatnsbotni að vertiðinni
lokinni. Þá lyftir fólk sér upp
eins og gengur og gérist, blótar
kannske Bakkus eittþivað dálit-
ið og varpar frá sér önn og á-
hyggjum. Og þá er jafnvel ekki
útilokað, að kjarnyrt staka fjúki
manna á milli að íslenzkum
hætti yfir glasi af gó'ðu öli. —
Kannske verður seinna tækifæri