Tíminn - 25.07.1947, Side 2

2
TÍMEVIV, fftstudagiim 25. júli 1947
134. blað
Föstudagur 25. jjúlí
Handritamálið
Landsfundur stúdenta, sem
var haldinn um seinustu helgi,
gerði handritamálið svonefnda
að höfuðmáli sínu. Það skoraði
á ríkisstjórnina að fylgja fast
fram kröfunni um endurheimt
handritanna og skoraði á þjóð-
ina að fylkja sér sem einn mað-
ur um hana. Jafnframt skoraði
það á íslenzk stjórnarvöld að
halda fast á rétti íslendinga til
endurheimtar íslenzkra forn-
gripa úr dönskum söfnum.
Þótt sútdentar hafi þannig
orðið einna fyrstir til að hreyfa
þessu máli í ályktunarformi, fer
því fjarri, að þeir séu neitt á-
hugasamari um það en aðrir
íslendingar. Það væri því
mesti misskilningur, ef Danir
kynnu að líta svo á, að stúdent-
ar, sem oft hafa forgöngu í
ýmsum metnaðarmálum, hefðu
hér einhverja sérstöðu og þætt-
ust þurfa að vekja þjóðina til
aðgerða í málinu. íslenzka þjóð-
in stendur óskipt og einhuga
að baki óskinni um endurheimt
handritanna og þarfnast þar
engra brýninga, þó málinu hafi
enn verið lítið hreyft opinber-
lega. Liggja til þess ýmsar á-
stæður og er ein þeirra sú, að
þjóðin hefir vitað, að stjórnar-
völd hennar myndu gera sitt
bezta á þessu sviði. Veigamest
hefir þó sú ástæðan verið, að
íslendingar hafa viljað treysta
í lengstu lög á svo góðan vilja
og skilning Dana, að þetta mál
leystist, án þess að koma þyrfti
til ágreinings og árekstra milli
þjóðanna. En svo er þessu máli
háttað, að það getur jafn auð-
veldlega aukið ríg og óvild milli
þjóðanna og það getur treyst
samvinnu þeirra og vinarhug,
ef rétt er á því haldið.
Meðal Dana hefir líka margt
gerst, sem bendir til þess, að
þetta mál geti leystst vel og giftu
samlega. Ýmsir helztu forvígis-
menn þeirra hafa lýst fylgi sínu
við það, að Danir létu handrit-
in af höndum. Má þar t. d.
nefna Hedtoft-Hansen, foringja
jafnaðarmannaflokksins, sem
hefir.sýnt góðvilja sinn í garð
íslendinga i þessu máli, eins og
mörgum öðrum. Þá má ekki
gleyma hinni drengilegu af-
stöðu dönsku lýðháskólakenn-
aranna. Þannig mætti nefna
mörg dæmi um góðan skilning
Dana á þessu máli.
Það fordæmi, sem Norðmenn
hafa gefið með gjöf Snorra-
styttunnar og forngripanna og
veglegri heimsókn sinni, mætti
vera Dönum lærdómsríkt. Svo
mjög heitt og innilega, sem ís-
lendingar fögnuðu hinum norsku
gestum, myndu íslendingar
fagna Dönum enn innilegra, ef
þeir gerðu svipaða heimsókn
með handritin og hefðu hinn
nýja konung sinn í fararbroddi.
Slík heimsókn myndi ekki að-
eins auka álit Dana hér á landi
og styrkja bróðurhuginn til
þeirra. Hún myndi skapa þeim
aukinn hróður um víða veröld,
því að svo óvenjulega drengileg
og höfðingleg myndi slík fram-
koma Dana þykja.
Um rétt íslendinga til hand-
ritanna skal ekki fjölyrt að
sinni. Um hinn lagalega rétt
má vafalaust deila í þessum
málum, eins og flestum öðrum.
En það sker úr um hinn raun-
verulega rétt í þessu máli, að
hér er um íslenzkar þjóðminjar,
PÁLL ZÓPHÓNÍASSON:
því -þá ekki að láta fjárskipt-
in fara fram um leið?
VIII.
„Halló. halló, takið eftir“
Niðurlag.
VI.
Á sýningunni voru myndir og
töflur, er sýndu sjúkdóma í
jurtum, bæði af völdum mein-
dýra og sveppa. Á sýningunni
fengust líka bækur um þetta
efni, og varð ég hissa á því, hve
lítið seldist af þeim.
Ingólfur Davíðsson, starfs-
maður við atvinnudeild Háskól-
ans, skrifaði bók um rannsóknir
á jurtasjúkdómum, sem seld
var í bókabúð sýningarinnar, og
er það mjög glöggt yfirlit,
byggt á rannsóknum, er at-
vinnudeildin hefir gert, og
þurfa allir er við garðrækt fást,
að fá sér hana og lesa. Má full-
yrða, að sá lestur borgar fyrir-
höfnina, því hæpið er að sá sé
nokkur, sem við garðrækt fæst,
sem ekki hafi hennar marg-
þætt gagn. í henni er lýst 18
sjúkdómum í kartöflum, 19 í
káli og nokkrum í skrúðgörðum
í reyni, víði, ösp, ribsi, tómötum
o. s. frv. í annarri bók, sem at-
vinnudeildin hefir líka gefið út,
og þeir samið, Geir Gígja og
Ingólfur Davíðsson, og kalla
„Jurtasjúkdómar og meindýr,“
er ýmsum kvillum garðávaxta
og raunar fleiri jurta lýst, og
talað um, hvernig eigi að verj-
ast þeim. Líka þessa bók er
mönnum nauðsyn að lesa. Ég
fullyrði, að fyrir utan hinn al-
menna fróðleik, sem í þeim
felst, geta þær sparað mönnum
en ekki danskar þjóðminjar að
ræða. íslendingar eru ekki að
ásælast neitt það frá Dönum,
sem dánskt er, eða heyrir til
öðrum þjóðum en íslendingum.
Þess vegna er það eins fjarri
lagi og nokkuð getur verið það,
að íslendingar séu að sýna á-
gengni og yfirgang með óskum
sínum um endurheimt handrit-
anna. Hitt væri ágengni og yf-
irgangur, sem Dönum verður
ekki að óreyndu trúað til, ef
þeir héldu því fyrir íslending-
um, sem eru þeirra helgustu
þjóðlegar minjar.
margra króna virði, með því
bæði að benda á, hvernig verj-
ast eigi kvillunum, og stundum
líka, hvernig eigi að ráða bót á
þeim eftir að þeir eru komnir.
Allir ættu því að lesa þær og
nota sér lærdóm þeirra.
Það er' annars oft sárgræti-
legt til þess að hugsa, hve lítið
menn nota sér niðurstöður þær,
sem atvinnudeildin kemst að í
þessu eða hinu, sem hún er að
rannsaka, og á þetta meðal ann-
ars við um þessi efni. Vita menn
t. d. almennt, hve geysilega
kartöflutegundirnar eru mis-
næmar fyrir kartöflumyglunni?
Og velja menn útsæðið með til-
liti til þess? Svipað má segja
um stöngulsýkina. Og . vita
menn, hvernig bezt er .að hafa
óþrif af stofujurtum? Eða úr
gróðurhúsum? Þetta má lesa
um í umræddum bókum. Starf
atvinnudeildarinnar hefir leitt
þetta í ljós, og sú vitneskja þarf
að verða' almannaeign. Lesið
því umræddar bækur.
VII.
Dýralæknarnir höfðu þarna
á sýningunni sérstakan skáp og
sýndu þar ýms dýralækninga-
tæki. Enn er það svo á okkar
landi, að dýralæknarnir eru fáir
og meiri hluti bænda nær illa
til þeirrra. Bændur verða því
víða að lækna skepnur sínar
sjálfir, og þá notast við það
bezta fáanlega, en það eru oft
ráðleggingar Péturs og Páls,
sem haldið er að viti meira en
fjöldinn. Stundum koma þær að
gagni, en oft ekki. Og mörg
skepnan er það hér á landi, sem
drepst af því að ekki næst í
dýralækninn.
Til að reyna að ráða hér á
nokkra bót hefir Ásgeir Einars-
son útvegað bændum helztu
tæki, eins og bólusetningar-
sprautur, doðasprautur og fl.
og útvegar það miklu ódýrara
en þeir aðilar er áður höfðu
þessa útvegun með höndum. —
Sömuleiðis útvegar hann þeim
meðul við álgengustu kvillum,
svo sem hrossasótt, kaldadoða í
kúm, kalkleysi í kúm og s. frv.
og munar líka miklu á verði
þeirra frá honum, og verði
þeirra frá lyfjabúðum. Þekki ég
dæmi þess í vetur, að lyfjabúð
á Blönduósi seldi meðal á 40 kr.,
sem Ásgeir seldi á 10 kr.
Bændur eiga að taka eftir þess-
ari starfsemi Ásgeirs og not-
færa sér hana. Þar sem þeir ná
í dýralækna eiga þeir vitan-
lega að nota þá, því með því er
mest trygging fyrir, að rétt
verði á málunum tekið, og
skepnunni batni, en þar sem
það er ógerlegt, t. d. yegna
vegalengda, ættu þeir að standa
í sem náustu sambandi við Ás-
geir, fá frá honum ráð, og nota
sér sem bezt leiðbeiningar hans.
Síðasta hálft annað ár hafa
margir læknað júgurbólgu með
því að sprauta penisilínupp-
lausn í júgrið og hefir þetta
víða gefið ágæta raun.
í þessu sambandi er rétt að
benda á það, að fái kýr doða,
sem haft hefir júgurbólgu og
ber menjar hennar, þá má ekki
dæla lofti í þann júgurhluta,
sem júgurbólgan er í, því þá er
viðbúið, að júgurbólgan blossi
upp, kýrin fái hita, og drepist
á skömmum tíma. Ég hefi
kynnst kúm, er þannig fóru
í vetpr, og til að stuðla að
því, að sú saga endurtaki sig
ekki, skrifa ég þetta.
Á sýningu læknanna gaf að
líta myndir af mismynduðum
kindabeinum vegna floureitr-
ana. Voru þetta myndir af bein-
um úr íslenzku fé er drapst eftir
Heklugosið 1845. Nú ber aftur á
floureitrun í sauðfé á gossvæð-
inu. Hversu almennt það verður,
og hvaða skaða það veldur, fer
að sjálfsögðu eftir áframhaldi
öskufallsins, og hversu tíðarfar
verður, þegar aska féllur, ef
hún heldur þá áfram að falla. —
En færi svo illa, aö margt fé
yrði veikt í haust, eða sumar,
þá ætti vel að athuga, hvert
fjárskipti ættu ekki að fara
fram í Rangárvallasýslu. Fjár-
pestirnar eru þar, og þurfi að
drepa margt af fé vegna þessa,
Á sýningunni mátti sjá tvær
kjötbúðir, aðra frá liðna tíman-
um, eins og kjötbúðirnar voru
á unglingsárum okkar gömlu
mannanna hér í Rvík, og eins
og þær eru raunar enn í sumum
kaupstöðum landsins, og hina
eins og kjötbúðirnar hérna í
Reykjavík eru í dag. Og munur-
inn var mikill, en nútíma kjöt-
búðir eru líka dýrari, og taka
nokkra aura af hverju kíló-
grammi frá framleiðendum. En
það er skylda framleiðenda • að
fullnægja sem bezt réttmætum
kröfum neytenda, og hafa
bændurnir ávallt reynt að gera
það, þó viöleitni þeirra hafi
stundum verið misskilinn af
neytendum.
Annars staðar gaf að líta tölu
sauðfjár í landinu.
Flest var það 1933, þá 733
þúsund, en síðan hefir því fækk-
aö og er nú ca. hálf miljón.
Þrátt fyrir þessa fjárfækkun,
kemur enn álíka mikið kjöt til
sölu á hausti hverju og áður var.
Þetta er mörgum torráðin gáta,
en orsökin liggur í fleiri sam-
verkandi ástæðum. Ber þar fyrst
að nefna það, að í stórum hlut-
um landsins eru nú lamb-
gimbrarnar látnar fá lömb, en
það var yfirleitt ekki gert áður.
Þarna koma 60 til 100 þús. dilk-
ar, í stað sárfárra áður. Annað
veigamikið atriði er bætt með-
ferð fjárins. Af henni leiðir
bæði að mikið fleiri ær eru tví-
lembdar en áður var, og að
lömbin eru til muna vænni.
Þetta sést á þyngd meðal lambs-
kroppsins, sem inn er lagður.
Hann hefir þyngst, þrátt fyrir
fleiri tvílembinga og gimbrar-
lömbin. Margir bændur telja nú,
að þeir séu vissir með að fá
20—25 kg. af kjöti eftir á sem
þeir hafa á fóðri, og þeir fóðra
svo jafnt frá ári til árs, að þeim
bregst þetta varla.
Þá hafa kjötgæðin lika batn-
að, bæði vegna bættrar meðferð-
ar á kjötinu, en líka vegna betra
vals á hrútunum, og sást það
glöggt á málum og þunga sýn-
inga'hrútanna, en síðan 1928
hafa allir hrútar, ér sýndir hafa
verið, verið vegnir ög mældir,
og.voru skýrslur um það sýndar
á sýningunni.
f>«»rarinii I>órarinsson:
Sögueyjan í Eystrasalti
Á síðastl. hausti var haldið norrænt blaðamannamót í Stokk-
hólmi. Ákveðið hafði verið að Ijúka því með sameiginlegu ferða-
lagi, er tæki 2—3 daga. Margir aðkomumanna myndu helzt hafa
kosið, að þeirri ferð hefði verið heitið upp í Dali eða til Verma-
iands, en bæði þau héruð eru mjög rómuð af ferðamönnum.
Sænska blaðamannafélagið hafði hins vegar ákveðið, að farið
skyldi til Gotlands, og taldi það vænlegast til fróðleiks og
skemmtunar.
A leið til Gotlands.
í ferðalaginu tóku þátt á
annað hundrað norrænna blaða-
manna og áttu þar allar þjóð-
irnar fulltrúa, nema Færeying-
ar. Frá Stokkhólmi var lagt af
stað snemma morguns og farið
með járnbraut til Nýneshafn-
ar, rúmlega klst. ferð. Margir
ferðafélaganna komu á stöðina
í seinasta lagi, enda hafði ver-
ið haldið hóf kvöldið áður og
það staðið fram á nótt. Nokkrir
voru þeir, sem ekki gátu komið
með í ferðina, og mátti sjá sárar
kveðjur ýmsra, er orðið höfðu
góðir vinir kvöldið áður. Það
þótti mér sönnun þess, að enn
gæti tekizt góð vinátta með
Dönum og íslendingum, er ég
sá danska konu með tárvot
augu kveðja einn landa minn,
sem ekki gat komið með í ferða-
lagið.
f Nýneshöfn var engin við-
dvöl, heldur stígið tafarlaust á
skipsfjöl og lagt frá landi. Got-
lenzVft skipafélag, er annast á-
ætlunarferðir milli Gotlands og
Svíþjóðar, hafði sýnt þann höfð-
ingsskap að láta blaðamenniná
fá eitt af skipum sínum til um-
ráða, meðan þeir væru í ferð-
inni. Dvölin þar var hin bezta
og veitingar rausnarlegar.
Á leiðinni til Gotlands bar
fátt til tíðinda. Menn urðu að
láta sér lynda að vera neðan
þilja, því að veður var frekar
óhagstætt. Tíminn var notaður
til að kynnast ferðafélögunum
og urðu nú margir kunnugir,
sem ekki höfðu þekkst áður. Það
Ein af hinum mörgu sveitakirkjum á
Gotlandi, sem voru byggðar fyrir 1361.
Alls eru 90 af þessum gömlu kirkjum
cnn í notkun.
virtist greinilegt, að Norðmenn
væru fljótastir til kynningar og
skrafhreifnustu mennirnir , voru
úr þeirra hópi, en Svíar væru
einna seinastir til kunnings-
skapar. Danir virtust hins veg-
ar glaðværastir og var jafnan
glatt á hjalla kringum suma
þeirra.
Fornöld Gotlands.
Til Visby, höfuðstaðar Got-
lands, var komið í rökkurbyrjun.
Dvölin þar hafði bersýnilega
verið undirbúin með mikilli ná-
kvæmni og þess gætt, að hver
stund notaðist sem bezt. Strax
og skipið var orðið landfast, var
farið beint í Fornsalen, sem er
hið fræga þjóðminjasafn Got-
lendinga. Með því að ganga um
þetta safn, er hægt að fá glöggt
yfirlit um sögu Gotlendinga frá
fyrstu tíð til vorra daga.
Athuganir vísindamanna hafa
leitt í ljós, að þar sem Gotland
er nú, var hafsbotn endur fyrir
löngu. Smásaman safnaðist þar
fyrir leirleðja, kalk og sandur,
sem myndaði allharðar bergteg-
undir. Dýralíf var þarna fjöl-
skrúðugt, þótt það væri á lágu
stigi, og hafa fundizt ekki færri
en 1500 mismunandi tegundir
í jarðlögum Gotlands frá þess-
um tíma. Á ísaldartímanum
gekk á ýmsu með Gotland: það
ýmist sökk í sæ eða varð land-
fast við Þýzkaland og jafnvel
Svíþjóð. Mannabyggð hefir ver-
ið þar síðan mörg þúsund ár-
um fyrir Krist. Þar hafa fund-
izt tiltölulega meiri minjar um
steinaldarmenn en annars stað-
ar á Noröurlöndum.
Steinaldarminjar.
Fyrst þegar komið er inn á
fornminjasafnið, verða fyrir
ýmsir munir, er fundizt hafa
frá steinaldartímanum. Einna
IX.
Mjaltavélar voru sýndar af
S.Í.S., Orku h.f. og Aífa umboð-
inu. Síðustu þrjú árin hafa all-
margir keypt mjaltavéiar og
notað með ágætum árangri. Þær
létta mjaltastörfin og mjólka
sæmilega sé meðferÖ þeirrá í
góðu lagi. En þörf er ekki. til
kaupa á mjaltavélum nema þar
sem margar kýr eru.
Sumum mjaltavélunum, sem
þarna voru sýndar fylgdu fötur,
sem í átti að mjólka tvær kýr
saman. Þær eru þungar og erf-
iðar í allri meðferð. Bændum er
þá líka nauðsy'rílegt að fá hverja
kýrnyt sér. Þeir þurfa að vita
hvað hver kýr mjólkar og hve
feita mjóik hún hefir til þess að
geta fóðrað hana rétt. Af hvort
tveggja þessum ástæðum ætti
að mjólka hverja kú sér í fötu,
en aldrei tvær 'saman. Þeir sém
flytja mjaltavélarnár inn ættu
að athuga þetta.
X. "
Sýningardeild S.Í.S. sem var
að mjög miklu leyti í eigin sýn-
ingarskála var lang stærst. Þar
var mikil fjölbreytni í álls kon-
ar verkfærum, enda hefir S.lS.
undanfarin ár flutt inn meginið
af öllum landbúnaðarverkfær-
úm, og ,þó að á stríðsárunum
hafi bætzt við fleiri innflytj-
endur, er S.Í.S. enn langstærsti
innflytjandinn.
í sambandi við kaup á land-
búnaðarverkfærum vildi ég
benda á hve mikil höfuðnauð-
syn það er að þeir sem flytja
þau inn, hafi ætíð til varahluti,
svo notendur verkfæranna þurfi
ekki að hætta að vinna með
þeim vegna smávægilegra bil-
ana, en þess eru því miöur dæmi
að það hefir komið fyrir.
Og þeir sém ráða yfír gjald-
eyrisleyfum, ættu að setja það
sem ófrávíkjanlegt skilyrði fyrir
veiting á gjaldeyri til nýrra
jarðyrkiuverkfæra, bíla, mót-
ora og þess háttar, að innflytj-
endurnir, hverjir sem þeir eru,,
tækju að sér að hafa ætíð fyrir-
liggjandi varahluti í vélarnár,,
hvaða nafni sem þær nefnast.
Þessa hefir oft ekki verið
gætt. Fyrir stríð hefi ég komist
í að þurfa að panta erlendis fráj
stykki sem kostaði 1,50 í vél sem
þá kostaði á annað hundrað
krónur, af því að kaupmaður,
(Framhald á 3. síðu)
eftirminnilegust er beinagrind
af konu, sem talin er vera frá
2000 árum fyrir Krist, en það
er þakkað jarðveginum, hve
bein og aðrar slíkar minj ar hafa
varðveizt vel á Gotlandi. Kona
þessi hefir bersýnilega verið i
heldri röð, því hjá henni fannst
mikið af eftirsóttu kvenskarti
á þeim tíma, en það voru féstar
úr selstönnum. Þarna má sjá
mikið af slíku skrauti, ásamt,
margvíslégum’ : steináhöldum,,
er eigi myndu þykja hentug til
notkunar nú á dögum.
í næstu herbergjum safnsins
gefur að kynnast högum Got-
lendinga á bronsöldinni, sem
nær frá 1500—800 árum fyrir
Krist, og járnöldinni, sem nær
frá þeim tima og fram á vík-
ingaöldina. Strax á bronsöld-
innl sjást merki þéss, að Got-
lendingar eru orðnir verzlunar-
og siglingamenn og hafa veru-
leg viðskipti við nærliggjandi
lönd. Þetta færist í vöxt á járn-
öldinni, og á síðari hluta henn:
ar er Gotland orðið miðstöð.
verzlunarinnar við Eystrasalt.
- ' t; •
Gullöld Gotlendinga hefst.
í sáfninu má fá glögga hug-
mynd um gullöld Gotlendingá,
sem er talin ná frá 800—1361.
í upphafi þess tímabils býr á
Gotlandi fjölmennur og þrótt-