Tíminn - 30.07.1947, Blaðsíða 2

TlMlftlV, IIIi<>vikiula»i 1111 30. jnlí 1947
126. 0#lað
2
Miðvihudayur 30. jjúlt
Seinustu árin hefir verið
haldið uppi mjög harðvítugum
áróðri gegn bændastéttinnni í
sambandi við mjólkurframleiðsl-
una. Bændurnir hafa verið á-
sakaðir fyrir að framleiða allt-
of dýra og lélega mjólk. Eink-
um hafa þeir orðið fyrir aðkasti
vissra manna í læknastéttinni,
eins og t. d. Gunnlaugs Claesen
og Jónasar Sveinssonar, fyrir að
framleiða lélega mjólk.
Fyrir margra hluta sakir bar
þess vegna að fagna því, þegar
nokkrir Reykjavíkurlæknar
undir forustu Jónasar Sveins-
sonar, hófust handá um rekstur
mjólkurbús. Að vísu leist mönn-
um misjafnlega ,á landgæðin,
en búinu var valinn staður á
hálfri heiðajörð, þar sem land-
rými er takmarkað og ræktun-
arskilyrði verri en víða annars
staðar, svo ekki sé meira sagt.
En læknarnir hlutu að vita bet-
ur, þar sem þeir höfðu gerzt
lærifeður bænda, og höfðu nú
haslað sér völl .til að sanna þær
fullyrðingar sínar í verki, að
hægt væri að framleiða betri
og ódýrari mjólk en bændur
gerðu. Það var allra vegna gott,
að sannleikurinn í því máli
væri leiddur í Ijós.
Reynslan hefir nú talað sínu
máli. Búkollubúið eða lækna-
búið í Laxnesi mun nú komið
í skuld, sem nemur eitthvað á
aðra milj. kr. Þó hafa hvorki
verið gerðar þar verulegar rækt-
unarframkvæmdir né húsabæt-
ur. Að vísu hefir verið byggt þar
fjós fyrir eitthvað 50—60 kýr,
en frágangur þess 'mun vera
með þeim einsdæmum, að þurft
hefir að setja miðstöð í það til
þess að halda hita á kúnum.
Búið hefir aldrei orðið stærra
að kúatölu en genguv og gerist
hjá stærri bændum. En þeir
hafa áreiðanlega fæstir hverjir
haldið uppi minni framkvæmd-
um en í Laxnesi og engir kom-
ist' í miljónaskuldir.
Þá er ótalin sú hlið málsins,
sem snertir gæði framleiðsl-
unnar. Bústjórnin fékk leyfi til
að selja mjólkina frá búinu sem
barnamjólk, þar sem meðfer&
hennar væri sérstaklega vönd-
uð. Fyrstu rannsóknir Sigurðan
Péturssonar virtust líka leiða í
ljós, að mjólkin væri sérlega
góð. En þegar frá leið, virtist
vöruvöndunin hafa farið að
slappast, því að tvær athuganir,
sem gerðar voru af mjólkur-
eftirlitinu í Reykjavík í byrjun
þessa mánaðar leiddu í Ijós, að
barnamjólkin frá Laxnesi væri
3. og 4. fl. mjólk. Bústjórnin lét
þá hætta að selja mjölkina sem
barnamjólk til- þess að komast
hjá rekistefnu og málaferlum,
en fékk Mjólkursamsöluna til
að taka á móti henni. Jafnframt
lét bústjórnin hefjást handa um
einhverjar endurbætur á fram-.
leiðslunni, þar sem Mjólkur-'
samsalan má ekki taka á móti 4.
fl. mjólk, og hefir hún þvl
reynzt skárri síðan, en þó sízt
betri en mjólk frá bændum þar1
í nágrenninu.
Þótt þessi tilraun læknanna;
háfi ekki gengið betur en raun
ber vitni, væri engin ástæða tilj
að áfellast þá, ef ekki væri eft-
irmálinn. Lækparnir hefðu þá
-aðeins farið að eins og hug-.
sjónamenn, sem vildu sanna;
kenningar sínar í vei*ki, en
hei’öu beðið skjpbrot. Þeir
myndu líka halda áfram samúð
álmennings, ef þeir tækiiu ó-
A. Skáshelm, ritari norsku Snorranefiidariiiiiar:
Æskulýður Noregs átti hug-
myndina að Snorrastyttunni
Ræðu þessa flutti A. Skásheim ritari norsku Snorranefndar-
innar í skilnaðarhófi í Sjálfstæðishúsinu í Reykjavík 26. júlí s.l.
áður en norsku gestirnir héldu heimleiðis. Er þar lýst tildrögum
og undirbúningi að því, aðiNorðmenn gæfu íslendingum líkneskið
af Snorra. Sturlusyni.
Hinn þjóðrækni æskulýður
Noregs finnur til traustra
tengsla við hinar fegurstu
minningar norskrar sögu.
Að tilhlutun æskulýðsins var
hafin söfnun fyrir , minnisvarða
um Snorra Sturluson.
Fyrstur setti skáldið séra
Anders Hovden þessa hugmynd
fram í félagsblaðinu „Norsk
Ungdom“ 9. apríl 1919. Honum
fórust svo orð: „Mig dreymir um,
að norskur æskulýður reisi
Snorra minnisvarða og haldi af-
hjúpunarhátíð með æskulýð ís-
lands.“ Hugmyndin var þegar
gripin á lofti og í fyrstunni
barst mestur stuðningur frá
Stord í Hörðalandi syðra.
16. desembei; 1919 boðuðu
Vestmannalaget og Vestlandske
mallag til fundar í Björgvin um
förunum mannlega, bitu bara á
jaxlinn og ákvæðu að halda á-
fram og reyna að gera betur.
En í stað þess að fara þessa
drengilegu leið, reyna þeir nú
að hlaupa frá öllu saman og
koma hinum stórfelda skulda-
búskap sínum yfir á bæinn,
sem hefir þó þegar meira en
nóg á sinni könnu. Svo lagt er
gengið, að reynt er að nota
hvers konar tengdir og kunn-
ingsskaparbönd til þess að
þvinga þetta mál fram, sem er
orðið hreinræktað hneykslismál,
ef bærinn á að taka að sér
skuldasúpu Laxnesbúsins til að
bjarga kunningjum og venzla-
fólki sumra bæjarfulltrúa
íhaldsins frá því að bera ábyrgð
verka sinna. Og enn meira
hneykslismál verður þetta, þeg-
ar þess er gætt, að bærinn á
miklar landeignir, sem eru stór-
um betri en þetta heiðaland, og
lætur þær sama og ónotaðar.
Það yerður sennilega úr því
skorið í bæjarstjórn Reykjavík-
ur næstu daga, hvort þetta Lax-
nesmál verður þannig gert að
einhverju stórfeldasta hneyksl-
ismáli, sem hér hefir þekkst, og
hvert læknarnir, sem stóðu að
búskap þessum • upphaflega,
ætla að gera sér þá skömm að
hlaupa frá öllu saman, er verst
gegnir, og reyna að nota kunn-
ingsskaparbönd sín við ráða-
menn bæjarins til að koma
skellinum yfir á borgarana hér
í bænum.
En hver, sem niðurstaðan
verður, er hér fengin nægileg
reynsla til að sýna það, að
heppilegast er að hafa land-
búnaðarframleiðsluna í hönd-
um bænda. Hinu skal samt ekki
neitað, að ekki standi ýýmislegt
hjá þeim til bóta og enn megi
bæta mjólkurframleiðsluna á
ýmsum sviðum. Sízt af öllu, má
líka reynslan af Laxnesbúinu
gera bændur neitt hofmóðuga,
því að þó að aðrir geti ekki
gert betur, sannar það ekki, að
bændur geti ekki gert betur.
Þeir geta áreiðanlega gert bet-
ur, ef þeim er sýndur fullur
skilningur af öðrum stéttum og
eru studdir 'til að hagnýta sér
fýllstu tækni og þekkingu. Það
er líka samstarf bænda og
neytenda, sem er áreiðanlega
vísasti vegurinn til að tryggja
framleiðslu ódýrra og góðra
landbúnaðarvara.
málefnið. Þar töluðu þeir And-
ers Hovden, Torleif Hannaas og
Lars Eskeland. Samþykkt var,
að kjósa undirbúningsnefnd og
landsnefndin var skipuð 1920,
og var prófessor Torleiv Hann-
aas í Bergens Museum kjörinn
foi*maður.
Æskulýðurinn hafði þá þegar
hafið fjársöfnun, og fyrsta
Snorragildið var haldið í lýðhá-
skóla Norðmæra í Surndal .7.
desember 1919. Hina miklu fjár-
söfnun landsnefndar hóf Hann-
aas á æskulýðsmóti í Jondal,
Hardang 6. júlí 1920.
í Noregi voru frá . upphafi
skiptar skoðanir um málið.
Anders Hovden hafði vonast til,
að Ungmennafélög Noregs
tækju málið upp. En það auðn-
aöist ekki. Það var æskulýður-
inn vestan fjalls, sem bar hita
og þunga dagsins og í Björgvin
íóru aðalátökin fram.
Ég var í nánu sambandi við
þetta starf því í.S , ég hefi verið
ritari landsnefndarinnar alltaf
síðan. Árið 1912, þegar ég.var
ungur verzlunarmaður, kom ég
í fyrsta sinn til íslands. Ég
ferðaðisc um landið . allt og í
fyrsta sinn, þegar ég kom til
Reykjavíkur, var . ég samferða
þjóðskáldinu íslenzka, Matthí-
asi Jochumssyni. Það var fag-
urt sumarkvöld og glatt á
hjalla á skipsfjöl og Matthías
hélt ógleymanlega ræðu fyrir
minni Noregs. Það var eitthvað
annað en venjulegt vinarmál,
því að hér hnýttl skáldið með
hugsjónum sínum tengsl milli
gamalla og nýrra tíma, og þeir
Norðmenn, sem viðstaddir voru,
hrifust og fylltust góðvilja til
íslands og íslendinga. í þeirri
ferð kom ég í fyrsta sinn til
Reykholts, og þá varð Snorra-
laug mér minnisstæðust.
Með því að frá upphafi voru
skiptar skoðanir í Noregi um
Snorraminnismerkið, þá veitti
ekki af, að þeir sem starfa áttu
að málefninu, hefðu hið rétta
hugarfar. Norskum æskulýð
hafði Snorri gefið auðugan
fjársjóð. Það var því ekki sárs-
aukalaust, að Snorri var drep-
inn með samþykki Noregskon-
ungs. í starfinu var fólginn
einlægur vilji til að bæta að
nokkru fyrir misrétti, sem
frjálshuga íslendingur var
beittur.
Þegar þörfin var mest fyrir
útbreiðslustarf í Noregi, komu
gáfaðir íslenzkir æskumenn
vestan um haf og gerðust með-
limir í.félögum, sem héldu uppi
störfum fyrir Snorraminnis-
merkinu. Þannig rættist draum-
ur Anders Hovden. Baráttan
fyrir Snorrastyttunnni var
borin uppi með samvinnu
norskra og íslenzkra æsku-
manna.
í Snorranefndinni urðu marg-
ar breytingar. Ólafur ríkiserf-
ingi sýndi starfinu mikla rækt,
og hann varð heiðursforseti
Snorranefndar. Þeir tímar
komu, að nefndinni var mikill
styrkur að eiga vísa aðstoð
konungsefnis, og getur Snorra-
nefnd ekki nógsamlega þakkað
honúm það.
Prófessor Hannaas féll frá og
prófessor dr. Oscar Albert
Johnsen varð forseti. Hann
starfaöi ötullega að söfnuninni.
Hann fékk Gustav Vigeland til
að gera minnismerkið og hann
kom á sambandi við íslenzk
stjórnarvöld svo að skipuð var
íslenzk Snoorranefnd.
Stríðsárin voru Snorrane.fnd-
inni örðug. Stytturnar voru til-
búnar til Reykholts og Bergen.
En störfum var ekki hægt að
ljúka. Hinir nýju valdhafar
Noregs vildu þá reisa styttuna
í Bergen, áður en hægt var að
reisa hana á íslandi. Við sögð-
um, að íslendingum myndi mis-
Þiirariim Þórarinsson:
Sögueyjan í Eystrasalti
Niðurlag.
Borgarmúrinn mikli
Visby er sá bær á Norður-
löndum, þar sem gefur að sjá
flestar byggingar frá löngu
liðnum öldum. Þar eru bæjar-
hlutar, sem nær ekkert hafa
breytzt frá. gullaldartíma. Fræg-
ust er þó Visbý af borgarmúrn-
t
um og kirkjúrústunum. Múr-
inn, sem enn stendur að mestu,
hefir a. m. k. verið 3 km. lang-l
ur og náð umhverfis allan bæ-
inn, eins og hann var þá. Elztu
hlutar hans munu vera frá 12'.
öld, en aðallega mun hann hafa
verið byggður á 13. öldinni. —•
Hann er frá 6—10 m. hár og
er hinn traustlegasti. Á múrn-
um hafa verið um 50 skotturn-
ar og standa 37 þeirra enn.
Þeir eru frá 18—20 m. að hæð
og allmiklir um sig. Enginn
slíkur borgarmúr er til annars
staðar á Norðurlöndum og þótt
víðar væri leitað.
Frœgur kirkjugaröur.
Kirkjurústirnar í Visby eru
taldar engu síður merkilegar
en múrinn, jafnvel merkilegri.
í Visby hafa verið 17 kirkjur
og fjögur klaustur. Þær hafa
allar verið býggðar á gullaldar-
tíma borgarinnar eða fyrir 1325.
Þá brann mikill hluti bæjar-
ins- Næstum aJllar kirkjurnar
hafa verið stórar og veglegar
og sumar óvenjulega fagrar.
Flestar þeirra standa það mikið
uppi enn, að hægt er að sjá
byggingarlag þeirra. Auðsjáan-
lega hefir því verið vel til
þeirra vandað, því að ekki var
neitt hirt um rústirnar fyrr en
um 1880, er sænska ríkið tók
þær í umsjá sína. Það óhemju
mikla fjármagn og vinnuafþ
sem þessar kirkjubyggingar
hafa kostað, sanna gleggst, hve
mikil auðæfi Visbymanna hafa
verið.
Jómfrúarturninn.
Margar þjóðsagnir eru tengd-
ar við þessar fornu byggingar.
Einna frægust er sagan um
turta(inin í bo>:garmúrnum. —
Sagan segir, að Valdimar Atter-
dag hafi náð ástum stúlku
nokkurrar í Visby og hafi hún
útvegað honum lykil að einú
borgarhliðinu og hann þannig
komist inn í borgina. Síðar hafi
þetta orðið uppvíst og stúlk-
unni þá hegnt með því, aö hún
líka þetta. Þá var ekki efni-
legt að' sýna ákveðna andstöðu,
en við vorum látnir í friði, og
það, sem okkur bjargaði, var
fullyrðing um almenningsálit-
ið á íslandi. Þegar friður kom
urðu aftur skipti í Snorranefnd,
varð Johan E. Mellbye formað-
ur en prófessor dr. Hákon
Shetelig varaformaður.
Það var æskulýðurinn af-
Vesturlandi, sem hóf starfið. En
brátt bættist liðsauki víða að.
Gjafir komu frá öllum héröð-
um og öllum stéttum, svo að
segja má, að Snorralíkneskið sé
norsk þjóðargjöf til íslendniga.
Gustav Vigeland leit eftir
steypu styttunnar og tók sjálfur
á móti Reykholtsstyttunni. Og.
Snorranefndin hefir séð um af
alúð, að teikningum Áans væri
fylgt.
Nú er Snorralíkneskið reist í
Reykholti. Það stóð styrr um
Snorra, meðan hann lifði. Það
liðu nærri 700 ár áður en
Norðmenn ákváðu fyrir alvöru,
að heiðra minningu hans, og
afleiðingar tveggja heimsstyrj-
alda hafa tafið framkvæmdir.
En það var heldur ekki vanda-
laust fyrir Snorra að fá farar-
leyfj heim til síns eigin lands.
Þegar • konungur bannaði
Snorra a,ð fara úr landi svaraði
Snorri djarflega: „Út vil ég, út.“
Með þessum orðum hefir Snorri
gerzt merkisberi íslenzks
frjálshugar , og norrænir frænd-;
ur okkar óska, að sá frjálshugur
megi lengi lifa.
íslenzkur vísindamaður, Guð-
brandur Vigfússon, sem var há-
skólakennari í Oxford, kom árið
1855 í rannsóknarferð til Nor-
egs. Kvað hann tilgang sinn með
ferðinni að kynnást landi og
lýð. í Kristiania átti hann tal
við Ivar Aasen, prófessojr Keys-
er, P. A. Munch og lektor Unger.
Hann lauk lofsorði á þessa menn
en jafnframt þótti honupi Norð-
menn vita of lítið um norræn
efni og minntist þess með
gremju, að stúdentar í Kristi-
aniu hefðu ekki þekkt ísland
nema að nafninu tli. Guðbfand-
ui* Vigfússon ferðaðist um
Þrændalög, Harðangur, Voss og
Sogn til Björgvinjar. Þar kunni
hann alls staðar að nefna land-
námsmenn, sem þaðan höfðu
flutzt og hann sá fyrir sér byggð,
sem íslenzkt skáld orti um:
„íslands kjarna ættir eiga
hingað rót.“ Hann benti á hinn
mikla mun sem þá- var; á tal-
máli og ritmáli í Nore-gi óg benti
á að margt væri svipað með ís-
lenzku og norsku.máli.
Fyrir hinni þjóðræknu æsku
Noregs vakti það að Snorra-
starfið gæti ■ vak'ið minnlngar
um feðraarf vorn, menningu og
sögu, svo og það gætí orðið til
að skapa meiri eirfíngu um
norska endurr'eisn......
Það var Snorranefndmni
fagnaðarefni að sjá, að Norð-
rnenn,, tíafá: sameinazt' i rikara
mæli um að ljúka verkinu en
áður var ástæða til að hálda.
Við vitum p’g að þe'kking á ís-
lenzkum sögum og norrænum
menningararfi styrkir viljann
til endurreisnar í Noregi. í þessu
starfi héfi'r norskur æskulýður
vonazt til að Snorrastyttan í
Reykhðlti 'gæti minrit íslend-
inga á það, áð þá reis íslenzk
andagift hæst', þegár saga Nor-
egs var rituð.
Við færðum norska likneskið
hingað og íslendingar tóku okk-
ur með kostum og kýnjum. Það
er von okkar að með þessu sé
grundvöllurinn lagður að meira
samstarfi. Við lítum fram á við
til þéi'rra 'tíma, þégar við höfum
.kynnzt hvor öðrum betur svo 'og
báðir geta talað sitt mál en
hvor skilið annan.
Samvinnan við íslendinga
tíefir verið okkur minnisstæð á
þessari hátíð, og séð höfurri viö
að landið er fagurt. Þeim, sem
áður þekktu ísland, eru ljósar
framfarirnar á síðasta manns-
aldri. Þetta glfeður Norðfnenn
og yið óskum Íslendingúm gæfu
og, blessunar..
Heimfarardagurinn er • kom-
inn. Við kveðjum að sinni og
berum fram þakkir. Við þökk-
um Sveini Björnssyni forseta,
ríkisstjórn íslands, Alþingi og
bæj arstj órn Reykj avíkurEinn-
ig þökkum við íslenzku Snorra-
nefndinni fyrir alla hjálp og
samvinnú. Við þökkum íslenzku
þjóðinni, kunnugum og ókupn-
ugum, sem á ýmsan hátt. hafa
sýnt okkur velvild og gert okkur
förina minnisstæða.
Það er ósk ókkar að Sriorrá-
styttan.megi standa í Reykhotí.i
til.heiðurs minningu Snoorra og
sem vottur þakklætis frá- Norö-
mönnúm til íslendinga.
Það er gömul speki áð læfa
(Framhald á 4; síðu)
var múrúð lifandi inn í turninn.
Auk borgarmúrsins og kirkju-
rústana í Visby, er blómagarð-
urinn þar mjög sóttur af ferða-
mönnum. Á Gotlan,di vaxa mörg
fögur blóm og jurtir, sem ekki
finnast annars staðar á Norður-.
löndum. Gotland er stundum
nefnt land rósa og rústa.
Rétt hjá Visby eru tVeir
staðir, sem Gotlendingar vekja
athygli, ferðamanna, á- Annar
þeirra er orrustustaðurinn, þar
sem Valdimar Atterdag vann
lokasgiur sinn 1361. Þaf þefir
fyrir löngu verið, reistur sé.r-
kennilegur járnkross með áletr-
un um hinn örlagaríka atburð.
Þarna hefir verið grafið í jörð
og hafa þar fundist hauskúpur
þær, sem sýn.dar eru á forn-
minjasafninu, 'ásámt vopnum o.
fl.- Hinn 3ta.ðurinn. er, gálga-
bergið, ■ sem reistar, hafa verið
á þrjár súlur. Það er rétt hjá
Visby og ber háttj yfir. Á súl-
um . þessum vpr.a 'akamenn
hengdir. v.aUt ,fram..á .sein.ustu
aldir. - . . ■
Sivaxahdi feröámdhna-
strgumur. .. .
Þegar búið var að skoða þelztu
sögustaðina í Vlstíy, var ekið
nokkurn- spöl út fyrir bæirin 'óg
svipast um á helzta baðötaö
Gotlands. Skamrnt frá bað-
ströndinni hefir yerið .þyggð
stór sundlaug með úpphituðum
sjó ög er hún Stærsta típphit-
aða sjólaugin á ..Nprðúriön'dpm.
Stórt gistihús er rekið í sam-
Virkistúrninn í Viborg.