Tíminn - 06.08.1947, Blaðsíða 2

yítilYY mi8viki»tlagiim 6. ágííst 1947
140. blað
Mliiv.duffur 6. átjúst
Innflutningsreglurnar
í seinustu blöðum Mbl. hafa
kröfur S.Í.S. og kaupfélaganna
um réttláta hlutdeild í innflutn-
ingnum verið gerðar að sérstöku
umtalsefni. Blaðið hefir látið,
eins og samvinnufélögin væru
að krefjast sérréttinda fyrir sig
og vildu ganga á rétt annarra
verzlunaríyrirtækja. Fullyrðing-
ar þessar þykist blaðið byggja
á áiyktunum þeim, sem sam-
þykktar voru á kaupfélags-
stjórafundinum í vetur og að-
alfundi S.Í.S. í sumar.
Það er ekki hægt að hugsa
sér fjarstæðari misskilning, —
því að vonandi er hér ekki um
annað verra að ræða, — en að
telja hinar sj.álfsögðu óskir
þessara funda kröfur um sér-
réttindi. Þessir fundir óskuðu
ekki annars. en að kaupfélögin
fengu svipaða hlutdeild í inn-
flutningi þeirra vara, sem höml-
ur eru á, og þau hafa haft í
innflutningi þeirra vara, sem
hafa verið hömlulausar (t. d.
kornvara, kaffis og sykurs). í
slíkum óskum felast vissulega
ekki kröíur um sérréttindi, held-
ur krafa um jafnrétti, sem ekki
er hægt að standa á móti með
neinni sanngirni.
Það hlýtur að vera grundvall-
aratriði allra réttlátra inn-
■ flutningshafta, að neytendurnir
geti verið sem sjálfráðastir og
beint verzlun sinni þangað, sem
þeir telja sér hagkvæmast. Að
. öðrum kosti afnema innflutn-
ingshömlurnar viðskiptafrelsið
og binda neytendurnar á nýjan
einokunarklafa. Bezti mæli-
kvarðinn á það, hvert neytend-
urnir vilja beina viðskiptum sín-
um, er einmitt skiptingin milli
verzlana á innflutningi þeirra
vara, sem ekki hafa verið háðar
neinum verulegum hömlum um
lengra sk’eiö. Með framan-
greindum óskum, sem forvígis-
menn samvinnufélaganna hafa
borið fram, er því ekki aðeins
verið að krefjast jafnréttis fyrir
kaupfélögin. heldur fyrst og
fremst verzlunarfrelsis fyrir
neytendurnar.
Þegar fjárhagsráðið og við-
skiptanefnd ákveða nýjar inn-
flutningsreglur, sem óhjá-
kvæmilegt er, verður það að
vera eitt aðal sjónarmið þeirra,
að verzlunarfrelsi neytenda sé
vel tryggt. En vitanlega verður
jafnframt að leggja það til
grundvallár, hvaða verzlunar-
fyrirtæki hafa flutt inn ódýrast
og hagkvæmast á undanförnum
árum og eru líkleg til að gera
það, í framtíðinni. í lög-
unum og reglugerðinni
um fjárhagsráð er lögð alveg
sérstök áherzla á þetta sjónar-
mið. En þessú sjónarmiði verð-
ur ekki fullnægt, nema nákvæm
athugun verði gerð á starfs-
háttum, verðlagi og álagningu
ipnflutningsfyrirtækjanna á
undanförnum árum og þannig
fengin öruggust vitneskja um,
hvers vænta megi af þeim í
íramtíðinni. Samvinnufélögin
munu áreiðanlega ekki skorast
undan því að ganga undir slíka
prófun, heldur vafalaust óska
eftir því. Það munu líka þau
einkafyrirtæki gera, sem hafa
starfað vel og heiðarlega. Hins
vegar mun andstaðan koma frá
þeim fyrirtækjum, sem hafa ó-
hreint mél í pokahorninu, en
hana á vitanlega ekki að^ taka
til greina.
Á undanförnum árum eru
það ekki aðeins samvinnufélög-
VILHELM BUHL:
„Sjá, allt er orðið nýtt“
Ræðu þá, er hér birtist, flutti fyrrverandi forsætisráð-
herra Dana, V. Buhl, i kveðjusamsæti, sem fulltrúunum
á norræna þingmannafundinum var haldið á Þingvöllum,
31. júlí 1947.
Það eru dásamlegir dagar,
sem hinir íslenzku vinir hafa
búið oss, fulltrúunum frá hin-
um Norðurlöndunum, og förin
í dag hefir verið einstæður við-
burður. Tilkomumikil sjón var
að líta hinn volduga Gullfoss,
sem í mætti sínum skarar fram
úr Rínarfossinum við Schaff-
enhausen. Þá var það einnig
glæsileg sjón að sjá Geysi senda
sína sjóðandi vatnsstróka hátt
á loft — hann skilst mér hafi
verið í sínu bezta skapi, og eins
og viljað sýna samúð sína norr-
rænni samvinnu. Það var un-
aðslegt að komast í snertingu
við hina mikilúðugu íslenzku
náttúru, með hin safagrænu
undirlendi, með ám og stöðu-
vötnum, en blánandi fjöllin í
baksýn. Að lokum varpaði sólin
geislum sínum nokkur augna-
blik yfir umhverfið, og vér feng-
um hugmynd um þá fegurð lit-
brigða, sem íslenzk náttúra á
í fórum sínum.
Vér erum nú samankomnir á
íslands gamla þingstað, þar sem
lög voru sett og dómar upp
kveðnir á Alþingi, í hinu aldna,
íslenzka lýðveldi, fyrir þúsund
árum síðan. Það er með sér-
stakri tilfinningu, að vér stígum
fæti vorum á þennan helga stað,
og vér skiljum þá hreykni, þá
ást óg þá lotningu, sem íslenzka
þjóðin ber í brjósti til þessa
staðar. Vér skiljum, að hér er
hjarta íslands. Og hve glæsi-
lega hefir eigi hinu mikla
skáldi, Jónasi Hallgrímssyni,
tekizt að orða hversu þessi arf-
ur fortíðarinnar gagntekur
þjóðina:
Landið var fagurt og frítt
og fannhvítir jöklanna tindar
himinninn heiður og blár,
in og neytendurnir, sem hafa
orðið fyrir barðinu á innflutn-
ingshömlunum, heldur engu síð-
ur smákaupmannastéttin. Hún
hefir svo að segja orðið að
kaupa allar vörur af heildsöl-
unum og oft oröið að sæta mis-
jöfnum kjörum. Fjárhagsráö og
viðskiptanefnd verða að taka
það til nákvæmrar athugunar,
hvernig hægt sé að koma í veg
fyrir að heildsalarnir gangi á
hag og rétt smákaupmanna.
Það mun ekki standa á fulltrú-
um samvinnumanna að styðja
þær breytingar og lagfæringar
á innflutningsreglunum, sem
ganga í þá átt, því að þótt sam-
vinnufélögin telji smákaup-
mennina keppinauta sína, vilja
þau tryggja þeim jafnvígisað-
stöðu, því að þannig verður bezt
tryggð heilbrigð samkeppni
þessara aðila, en það er tví-
mælalaust hagkvæmasta verzl-
unarfyrirkomulagið, sem hægt
er að tryggja neytendum enn
sem komiö er.
Það er mikið og vandasamt
starf, sem bíður fjárhagsráðs og
viðskiptanefndær, þar sem er
setning nýrra innflutnings-
reglna. Þjóðin á meira undir
því en flestu öðru, að þau störf
takist vel og giftusamlega. Ekk-
er unnið með því að auka tog-
streituna um þessi mál, eins og
stefnt virðist að með fyrrnefnd-
um skrifum MbJ., heldur ætti
nú að freista að reyna að vinna
að friðsamlegri lausn þeirra á
heilbrigðurn og í.’éttlátum grund-
velli.
hafið var skínandi bjart.
Þá komu feðurnir frægu
og frjálsræðishetjurnar góðu
austan um hyldýpishaf,
hingað í sælunnar reit.
Reistu sér byggðir og bú
í blómguðu dalanna skauti,
ukust að íþrótt og frægð,
undu svo glaðir við sitt.
Hátt á eldhrauný upp,
þar sem ennþá Öxará rennur
ofan í Almannagjá,
alþingið ferðranna stóð.
Fegurri lofgjörð en þá, sem
hinn mikli sonur íslands hefir
komið fyrir í þessu hljóm-
mikla söguljóði, getur enginn
fært föðurlandi sínu. Vér skynj-
un hver lífsuppspretta fornsög-
urnar eru íslendingum, og hin
önnur gömlu handrit. Einnig
fyrir hin norrænu löndin er
þessi menningararfur lifandi,
andlegt verðmæti, sem hjá þeim
hefir alþjóðar gildi. Vér vitum,
að þakkarskuld vor fyrir þenn-
an arf frá gullöld íslendinga,
er mikil. Það er viljinn til að efla
frelsi og rétt, frjálsræði ein-
staklingsins, sem andar úr þess-
um gömlu handritum, en jafn-
framt er það ásetningurinn, eft-
ir þeirrar tíðar mælikvarða, að
virða lög og rétt í landi. Samfé-
lagið og eining þess skyldi verða
styrkur þjóðfélagsins. En raun-
sæi einkennir lífsskoðunina. Sá
háttur, sem á var hafður, þegar
kristnin var í lög tekin, er eitt
athyglisverðasta dæmið um
þennan raunsæja 'skilning og
viljann til samheldni. Þegar Al-
þingi kom saman í júnímánuði
árið 1000, stóðu flokkar hinna
heiðnu og kristnu andspænis
hvor öðrum í hinni fullkomn-
ustu andstöðu. Hvorir um sig
höfðu valið sér sinn eigin leið-
sögumann og óskuðu að lifa
hver eftir sinni lifsskoðun. En
svo djúktækur var skilningur-
inn á gildi þjóðareiningarinn-
ar, að menn féllust á að lok-
um, að leggja úrslit málsins á
Vilhelm Buhl
eins manns vald. Þes.si maður
var Þorgeir, foringi heiðingj-
anna. Og úrskurður hans varð
sá, að allir íslendingar skyldu
verða kristnir. Ein lög og einn
siður skyldi gilda fyrir alla. Og
allir beygöu sig. Heiðingjarnir
létu skírast, en sigurvegararnir
hældust ekki um. Þegar hinir
heiðnu landsmenn afsögöu að
láta skírast í köldu vatni, hlutu
þeir skírn í volgri laug — einn-
ig í þessari tillitssemi til hinna
„yfirunnu“ skynjum vér nor-
rænt lundarlag.
Þrátt fyrir hinn nýja sið, sem
nú kom til sögu, sviku menn
ekki hinn gamla. í Eddunum
lifði hin heiðna guðfræði í skáld
legum pmbúnaði, og Norðurlönd
urðu einni forngerseminni rík-
ari.
Á hinum myrku öldum, sem
síðar gengu yfir hina íslenzku
þjóö, varð hinn bókfesti menn-
ingararfur eins og lýsandi blys.
Það voru erfið og þung kjör,
sem hinir dönsku einveldiskon-
ungar leiddu yfir ísland. Dap-
urlegt, sögulegt fjarsýni fyrir
okkur Dani, að virða fyrir oss.
„Svona er feðranna frægð,
fallin í gleymsku og dá“,
segir Jónas Hallgrímss. í kvæði
sínu. En svo birtir smám saman
yfir förnum vegi, og nú erum
við komin út í heiðan og sól-
bjartan dag. Það var í sambandi
við vaxandi þjóðfrelsishreyf-
ingar víðs vegar í Evrópu, að
breyting varð til batnaðar á
stjórnmálaaðstöðu íslands, en
hinn mikli foringi, sem vísaði
til vegar var Jón Sigurðsson,
en fæðingardagur hans er orð-
inn að íslenzkum þjóðhátíðar-
degi. ísland ávann meir og meir
stjórnmálaleg réttindi og sam-
tímis urðu í landinu vaxandi
framfarir, og nú er markinu
náð: íslenzka þjóðin er í dag
að fullu og öllu sinn eigin hús-
bóndi. Nú mætast þær tvær
þjóðir, sem rás viðburðanna
tengdi saman, jafnréttháar, og
vér, hinir dönsku ríkisþingmenn
flytjum hjartanlega kveöju og
hlýtt handtak frá hinu danska
Ríkisþingi og þeirri þjóð, sem
vér förum með umboð fyrir.
Nú má með sanni segja: Sjá,
allt er hjá liðið, allt er orðið
nýtt. Vér óskum íslenzku þjóð-
inni allra heilla í starfi hennar
að fegra og bæta iandið, og vér
lítum með aðdáun þá orku og
það lífsfjör, sem við oss blasir
hér á hinni gömlu sagnaey.
Vér vitum, að hér er unnið í
norrænum anda og af norrænni
samkennd, eins og verzlunar-
málaráðherra, Emil Jónsson,
svo ljóst og fagurlega komst að
orði i ræðu, sem hann flutti
okkur í gær. Kom mér þá í hug
sagan af reiö Gunnars á Hlíð-
arenda til strandar, þegar hann
hafði á þingi verið dæmdur í
þriggja ára útlegð. Hestur hans
hnaut, Gunnar hljóp af baki og
varð litið til baka. „Fögur er
hlíðin,“ mælti hann, „svo að
mér hefir hún aldrei jafnfögur
sýnzt, bleikir akrar, en slegin
tún, og mun eg ríða heim aftur
og fara hvergi."
Höfum vér ekki leyfi til að
sjá í þessu táknmynd, tákn-
mynd um ísland og Norðurlönd.
Hin mismunandi aðstaða, sem
hin norrænu lönd áttu meðan
á styrjöldinni stóð, hefir mark-
að spor. Og einnig hjá útverð-
inum til vesturs hafa ný vanda-
mál gert vart við sig. En ísland
er norrænt land, og vér erum
þess fullvissir að íslenzka þjóð-
in finnur næmt til hinnar nor-
rænu frændsemi. „Norðrið er
fagurt, þaðan munum vér hvergi
fara,“ er játning íslands í dag.
Vér, fulltrúarnir frá hinum
norrænu löndunum höfum með
mikilli gleði fundið þá hjarta-
hlýju, sem okkur hefir mætt.
Kristleifur Þorsteinsson, Stóra-Kroppi:
Þrír borgfirzkir bændur
Niðurlag.
Sigurður Jónsson, Þaravöllum,
Sigurður var fæddur að Síðu-
múla í Hvítársíðu 7. febr. 1866
og dó 14. marz 1947. í Síöumúla
bjuggu þá foreldrar hans, Jón
Þorvaldsson frá Stóra-Kroppi
og kona hans, Helga Jónsdóttir
frá Deildartungu. Þau hjón
voru bræðrabörn. Vorið 1868
fluttist Sigurður með foreldrum
sínum að Úlfsstöðum í Hálsa-
sveit, en þar lézt faðir hans f jór-
um árum síðar frá sjö börnum
þeirra hjóna, öllum í ómegð og
sumum þeirra kornungum. Til
þess að bjarga hinni því nær
snauðu ekkju frá því að verða
handbendi sveitarinnar, voru
þrjú börnin tekin í fóstur af
systkinum þeirra hjóna.
Helga Þorvaldsdóttir systir
Jóns bjó þá á Litla-Kroppi. Tók
hún pilt að nafni Þorvald. Hann
fór til Ameríku, þegar hann var
orðinn fleygur og fær. Mun
hann vera þar enn á lífi.
Jóhannes á Hóli í Lundar-
reykjadal tók pilt að nafni Þor-
stein, sem alið hefir að mestu
aldur sinn í Borgarfirði, og er
nú oröinn aldraður maður.
Guðrúnu yngri, er síðar varð
kona Jóns Þorsteinssonar á Úlfs-
stöðum fóstraði Vigdís í Deild-
artungu. Voru þá ekki nema
fjögur börnin eftir heima hjá
móður sinni, Jónar tveir, er báð-
ir fóru til Ameríku, Guðrún og
Sigurður, sem h!ér verður
minnzt.
Þrátt fyrir mikla fátækt virt-
ust þessi systkini ná ásköpuð-
um líkamsþroska,. en bóklega
fræðslu fóru þau á mis við, eins
og flest fátækra manna börn á
þeim árum. Þótt Sigurður væri
ekki nema meðalmaður á vöxt,
bar hann snemma af jafnöldr-
um sínum að skjótleik og karl-
mennsku í glímu. Skotfimi hans
var svo, að í þeirri íþrótt stóðu
honum fáir á sporði. Strax er
honum óx aldur og þroski, fór
hann á vorin um hraun og heiö-
ar, þar sem hann lifði margar
kaldar vökunætur. í þeim fjalla-
ferðum banaði hann fjölda
mörgum refum, þar á meðal
grimmustu bitvörgum, og bjarg-
aði þannig margri sauðkindinni
frá þvi að verða slíkum blóð-
hundum að bráð. Hann var eftir
margra ára æfingu þrautlærður
á öll kænskubrögð refa og gat
oft með léttleika sínum og skot-
fimi orðið sigursæll í þeim hild-
arleik. Við þes.car mörgu fja’la-
ferðir varð hann ómannblend-
inn og frásnúinn öllu félagslífi.
En ást hans á fjöllum og firn-
indum óx að sama skapi ár frá
ári, og það svo, að hann með
öðrum manni reisti sér nýbýli
norðan megin við Norðlinga-
fljót í svokölluðum Bugum, neð-
an við Arnarvatnsheiði. Fékk
hann þar langan og kaldan vet-
ur, og af þeirri reynslu lærði
hann, að svo dýru verði gat
hann ekki keypt hina skömmu
sumarsælu á heiðum uppi að
berjast þar við frost og fannir
óralangan vetur.
En ekki bilaði traust Sigurðar
á hollvættum heiðarinnar. þótt
hann fengi að kenna þar á
köldu. Það var sannfæring hans,
að þar væri ósýnilegur máttur,
sem gaf honum hollar bending-
ar, þegar hann var þar á dýra-
veiðum. Því til sönnunar sagði
hann mér, að eitt sinn, er hann
lá á greni, ætlaði hann að yfir-
bugast af svefni og þreytu, en
var oröinn vonlaus um veiði.
Heyrir hann þá talað til sín
með skýrri röddu. „Vertu viö-
búinn“. í sama vetfangi brá
Ný kennaradeild
við Handíðaskólann
Á hausti komanda tekur til
starfa í Handíöaskólanum
kennaradeild fyrir þær kon-
ur, sem hafa í hyggju að ger-
ast kennarar í handavinnu í
barnaskólum, gagnfræöaskól-
um og húsmæðraskólum.
Með lögum um menntun
kennara, sem staðfest voru á
Alþingi s.l. vor, er gert ráð fyrir
því, að auk kennaradeilda fyrir
sérkennara í teiknun ,og smíð-
um, sem Handíðaskólinn hefir
haft síðan hann var stofnaður,
verði þar einnig stofnsett
kennsludeild fyrir sérkennara
í handavinnu kvenna. Þessi
nýja kennsludeild mun taka til
starfa í haust og er henni ætl-
að húsnæði í hinu nýja húsi
Egils Vilhjálmssonar h.f„ á
Laugavegi 118, en HandíÖaskól-
inn hefir tekiö meginhluta efstu
hæðar þess húss á leigu.
Frú Elsa Guðjónsson, B.A. er
ráðunautur skólans um tilhög-
un kennslunnar í þessari nýju
deild. Mun hún einnig kenna
nokkrar af bóknámsgreinum
þeim, sem veröandi kennslu-
(Framliald á 3. síðu)
Vér höfum hlotið glæsilegar
viðtökur hér, viðtökur, sem vér
munum aldrei gleyma. Þcssar
móttökur hafa orðið oss vitnis-
burður um sterka og lifandi nor
ræna samkennd, og vér höldum
heim með dýrmæta norræna
minningu, er vér aldrei gleym-
um.
Vér færum Gunnari Thorodd-
sen,‘ borgarstjóra, forseta fund-
arins, þakkir vorar og þökkum
jafnframt öllum þeim íslend-
ingum, sem hafá gert þéssa
daga svo dásamlega og eftir-
minnilega fyrir oss. Þakkir vor-
ar viljum vér láta í ljós með
því að hyllá hið eldgamla og
síunga ísland, hylla hið nýja
íslenzka lýðveldi, og kjósum að
flytja hyllingu þessa með hin-
um fögru orðum Jónasar Hall-
grímssonar:
„Landið er fagurt og frítt
og fannhvítir jöklanna tindar,
himinninn heiður og blár,
hafið er skínandi bjart.“
ísland lifi!
fyrir grimmum ref, sem lengi
var búinn að foröast hséttuna,
en skotið reið af, og óvinurinn
lá fallinn.
Það var ekki aö ástæöulausu.
Þótt Sigurður þætti góður gest-
ur, þegar hann kom áftur til
mannabyggða með nokkra refa-
belgi, og svo marga yrðlinga í
pokanum sínum. Enda verð-
skuldaði hann og þeir, sem slík
happaverk vinna, mikiar þakk-
ir fyrir.
Sem bóndi mun Sigurður ekki
hafa verið metinn meira en
hver annar kotkarl, sem bjarg-
aðist þó vel á sínar spýtur. En
yið nánari kynningu. kom þaö í
•Ijós, að hann .var á ýmsan hátt
miklu meira en miðlungsmaður.
Hann var greindur, ljóðelskur,
skemmtinn og skýr í tali, ber-
orður og hispurlaus, hver sem í
hlut átti. Alls staðar var hann
liðsmaður ágætur, en bezt naut
hann sín á regin fjöllum, um
það get ég borið af eigin reynd.
Að mínum dómi var hann, k^irl-
menni, hetja í skapi og íþrótta-
maður á ýmsa lund.
Frá Helgu móður Sigurðar er
það að segja, að hún giftist aft-
ur 1875 Árna Jónssyni frá
Kjalvararstöðum í Reykholts-
dal. Þau fluttu til Ameríku
1886 og lifðu þar til hárrar elli.
Sonur þeirra hjóna er Páll
(Framhald á 4. síðu)