Tíminn - 29.08.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMIIVjV, föstmlagtim 29. ágúst 1947
156. blað
Föstudagur 29. ágúst
Óþurrkarnir
Um mikinn hluta landsins
hafa nú gengið óþurrkar svo
miklir, að menn muna naum-
ast eða alls ekki annað slíkt.
Enginn getur um það sagt, hvað
miklu fjárhagslegu tjóni sú ó-
tið veldur, en hitt er fullvíst,
að það er geysimikið.
Að sjálfsögðu munu engir láta
sitt eftir liggja að styðja að
þeim bjargráðum, sem helzt
mega nú duga, svo að ekki þurfi
að fella bústofn í stórum stíl
og þola mjólkurleysi og skort og
þau vandræði, sem slíku eru
samfara. En þar er verkefni,
sem liggur m. a. fyrir fundi
Stéttarsambands bænda að fást
við innan fárra daga.
En því má ekki gleyma, að
svona árferði kemur af og til,
þó að sjaldan sé jafn óskaplegt
og nú hefir verið. Hér er því
ekki nóg að bjarga því sem
bjargað verður úr rústum þess-
arar ótiðar. Hitt er engu síður
mikilsvert að búa svo um, að*
framvegis verði viðnámsþrótt-
urinn gegn óþurrkunum sem
mestur, svo að þeir valdi aldrei
framar slíku tjóni sem nú.
Hér verður ekki fullyrt um
hver úrræði henti bezt í því
skyni, eða að hve miklu leyti
hvert skuli notað. En hitt er
fullvíst, að góð og örugg rækt-
un, votheysgerð, súgþurrkun og
tækni í vinnubrögðum, getur
hér miklu bjargað. Hjálpin ligg-
ur í því, að fljótlegt sé að afla
heyjanna og lítið þurfi að
þurrka undir beru lofti. Og það
er áreiðanlegt, að á þeirri leið
er hægt að komast langt frá því,
sem enn er almennt.
En hér er mikið verk að vinna.
Hér þarf rannsóknir og athug-
anir á gildi einstakra verkun-
araðferða og vinnutækja. Á því
sviði er nú kappsamlega unnið
undir forustu Búnaðarfélags ís-
lands. Á grundvelli slíkra rann-
sókna verður svo að leggja allt
kapp á að kenna bændum beztu
aðferðir og gefa þeim kost á
góðum tækjum, svo að hitt, sem
lakara og fánýtara er, hverfi af
sjálfu sér.
Það er áreiðanlegt, að hér
stendur ekki á bændunum sjálf-
um, þó að auðvitað sé alls staðar
misjafn sauður í mörgu fé. Hitt
er ekki jafnvist, að allir ráða-
menn þjóðfélagsins taki á þess-
um málum af þeim skilningi og
áhuga, sem með þarf. Hér er
mikið hægt að vinna og bjarga
fyrir framtíð landsins ómælan-
legum verðmætum með árvökru
starfi, án mikilla fjárframlaga
frá ríkishsáldinni, þó að þau
megi vitanlega sízt spara við
uppbyggingu atvinnulífsins. En
því mega bændur sízt gleyma,
að hér er það þeirra að knýja
á. Þeir eiga að standa saman um
þessi mál og styrkja með samúð
og fylgi hvern góðan starfs-
mann á því sviði. Það er sam-
takamáttur bændastéttarinnar,
sem á að tryggja það, að hin
dapra reynsla af ótíðinni sunn-
anlands og vestan í sumar þurfi
aldrei að endurtakast. Hér er
hægt að sigra, ef bændur þekkja
vitjunartíma sinn og rækja
skyldur sínar við land sitt og
þjóð. Skylda bóndans er að
rækta landið og framleiða góðar
vörur á bezta hátt og stéttar-
samtökin eiga að skapa bænd-
um aðstöðu til að gera skyldu
sína.
KARL KRISTmSSON, HÚSAVÍK:
HVER VAR AÐ TALA UM
FJÁRSKIPTI f REYKJADAL?
Hver var það, sem í Alþýðu-
blaðinu 22. þ. m. talaði um þessi
væntanlegu fjárskipti í Þingeyj-
arsýslu og lýsti því yfir að þau
væru fjarstæða? Var það ein-
hver maður, sem ber hita og
þunga þessara málefna í hér-
aðinu? Eða þá a. m. k. einhver
gagnkunnugur málavöxtum?
Nei, hvorugt var.
Þetta var herra Bragi Sigur-
jónsson, kennari og rithöfundur
á Akureyri. Sá snotri maður lét
þarna fara frá sér ósnotra grein
undir hinni hrottalegu fyrirsögn:
„Drepum, drepum,“ og tileink-
aði hana fólki í ættarhéraði
sínu, Þingeyjarsýslu.
Bragi- er fyrir alllöngu alflutt-
ur úr Þingeyjarsýslu, svo að ekki
hvílij á honum, sem þegni þar,
málefni héraðsins. Hann er
einnig offjarlægur héraðinu i
atvinnu sinni, og of ókunnugur
atvikum og ástæðumífjárskipta-
málum Þingeyinga, til þess að
geta verið ráðgefandi um þau.
mál. Þetta sannar grein hans.
Und^rlegt að greindur maður
skuli ekki gera sér þetta Ijóst,
en ganga fram með hrópyrðum.
Mæðiveiki í sauðfé er plága,
sem ekki er hægt að búa við á
íslandi. Fjárskipti með niður-
skurði er ömurleg framkvæmd
að vísu, en lífsnauðsyn til þess
að losna við ánauð veikinnar.
Þingryingar urðu fyrstir til þess
að ganga út í mannraunir fjár-
skipta í stórum stíl. Fáum hygg
ég þó að þyki vænna um sauð-
fjárstofn sinn, en þingeyí'kum
bændum þótti, sem unnið höfðu
að kynbótum hans um áratugi.
og lagt áherzlu á að annast
hvern einstakling hjarðar sinn-
ar með nærgætni og alúð.
Það er lélegur skáldskapur —
meðal annars — að leggja þeim
í munn orðin: „Drepum, drep-
um.“
4 eftir Þingeyingum hafa nú
fjáreigendur í stórum landshlut-
um ákvarðað sig til fjárskipta,
svo sem blaðafregnir á þessu
ári herma.
í Þingeyjarsýslu standa sak-
irnar þannig:
Það er búið að skipta um fé
á öllu svæðinu frá Jökulsá á
Fjöllum (en norður fyrir hana
hefir vei.kin ekki borizt) og
vestur fyrir Akureyri, eða í 16
sveitar- (og bæjar) félögum.
Fyrst fóru fram fjárskipti í
Reykdælahreppi og var það
svæði um leið afgirt. Þetta var
haustið 1941.
En eins og Bragi Sigurjónsson
getur um, kom á ný upp mæði-
veiki í Reykdælahreppl haustið
1944. Er talið líklegast að veikin
hafi flutzt inn með aðkeypta
fénu fjárkaupahaustið. Of-
skammt farið til kaupanna.
Veikin kom fram í rollu, sem
bóndi austan Laxár átti, en þá
gekk allt fé, frá austan-ár-
bæjunum, vestan ár á sumrin,
saman við aðalsafn hreppsbúa.
Hin sjúka ær var rekin í bæja-
rekstri um nokkurn hluta
hreppsins heimleiðis úr fjall-
skilum; réttuð og hýst með
öðrum kindum.
Öllu fé bóndans, sem rolluna
átti, var fargað um haustið. Eft-
ir það var einnig hætt að reka
fé af Austurbæjunum vestur
fyrir Laxá til sumarbeitar.
Haustið 1946 kemur svo veik-
in aftur franj austan ár. Þeirri
hjörð, sem hún kom upp í, var
allri eytt, en ekki nábýlisfé.
Síðastliðið vor kemur veikin
enn fram á einum bæ til við-
bótar (Hólum í Laxárdal).
Nú hefir sauðfjársjúkdóma-
nefnd samþykkt fyrirskipun
fjárskipta í Reykdælahreppi, af
því að umhverfinu getur stafað
mikil hætta þaðan, enda dýrt
að halda uppi vörnum um-
hverfis þetta sótthættusvæði
ókomin ár.
Þessa fyrirskipun telur Bragi
fjarstæðu, og fer um þá menn,
sem hana hafa samþykkt og
hennar hafa óskað, lítt sæmi-
legum orðum.
Heldur Bragi því fram með
þjósti, að hið eina rétta að sinni,
sé að skipta um fé austan Laxár
— aðeins. Byggir hann skoðun
sína á því, að litlar líkur séu
til þess, að féð vestan ár sé smit-
að, enda engin sýkingarhætta
fyrir umhverfið, þó að svo væri.
Athugum nú þetta:
Bragi minnist ekki á það, sem
er þó undirstöðuatriði, að ótrú-
legt er, að ærin, sem var sjúk
haustið 1944, hafi ekki smitað
vestan ár. Hún gekk vestan ár
það sumar (og allt fé Austur-
bæja), og var hýst og réttuð þar
um haustið, eins og áður er sagt.
Mörg dæmi eru til um það í
sögu mæðiveikinnar á undan-
förnum árum, að það dregst i
3—6 ár, að hún komi fram, frá
þeim tíma, er smitun virðist
hafa átt sér stað.
En Bragi segir orðrétt: „Laxá
hefir reynzt algerlega fjárheld
vörn, og fé af þeim bæjum, sém
veikin hefir komið upp á„ hefir
engan samgang haft við fé vest-
an Laxár síðan 1944.“
Nú. vita kunnugir, að Laxá er
langt frá því að vera „fjárheld
vörn.“ Yfir hana hefir fé oft
farið, þegar hún er auð, hvað
þá, þegar hún er undir ís og
snjó á vetrum. Og svo vill til
að oddviti Reykdælahrepps,
bróðir Braga; hefir í mjög sam-
vizku samlegri skýrslu og greini-
legri til sauðfjársjúkdóma-
nefndar, dags. 2. jan. s.l., sagt
frá því, að ær (frá Hólum í
Reykjadal) hafi farið yfir Laxá
1946. Ennfremur upplýsir hann,
að allfjörug hrútaverzlun hafi
átt sér stað vestur yfir ána
„einkum“ haustið 1946.
Loks upplýsir hann,- að bónd-
anum á Brettingsstöðum, sem
hefir fé sitt austan ár á sumrin
en vestan ár á vetrum og beitir
því þar, hafi ekki tekizt að koma
einni af ám sínum austur yfir
vorið 1946 og hafi hún því geng-
ið (auðvitað frjáls ferða sinna)
vestan ár sumarið 1946, en
Rannsóknarstofa Háskólans
telur lungu, sem henni voru
send frá Brettingsstöðu*n jS.l..
vor „mjög grunsamleg.“
Máli mínu til sönnunar og
Braga til lærdóms læt ég hér
koma orðréttan kafla úr skýrslu
oddvitans, bróður hans:
„Þegar fjárskiptin voru gerð á
Hamri (bær austan Laxár) haustið
1944, var ákveðið að ekki skyldi flytja
sauðfé á milli yfir Laxá, og hafa sauð-
fé austan við einangrað sem mest. Það
kom í Ijós, að þetta bann hafði dálítið
í veriö brotið, einkum nú síðastliðið
haust. En reynt var að bæta úr þessu
með því að slátra þeim kindum, sem
flutzt höfðu á milli. Þetta var fram-
kvæmt um leið og skoðað var í haust
og Jón Ferdinandsson var hér staddur.
Kindurnar sem slátrað var af þessum
sökum, voru: Ær frá Hólum í Reykja-
dal, sem gekk austan Laxár í sumar.
— Lambhrútur á Öndólfsstöðum,
keyptur frá Kasthvammi s.l. haust.
Búinn að vera í húsi á Öndólfsstöðum
nokkrar nætur. — Veturgamall hrútur
á Auðnum, keyptur frá Kasthvammi
haustið 1945, þá lamb. Gamall hrútur
hjá Haraldi Stefánssyni á Breiðu-
mýri, fluttur frá Kasthvammi s.l.
haust. Sá hrútur var búinn að vera
undir sama þaki og þrír aðrir hrútar
bóndans, þó hafði ekki nema einn
hrúturinn komið í sama hús og etið
úr sama garða og Kasthvammshrútur-
inn og það aðeins yfir eina nótt. Það
fréttist um grun um mæðiveikl í Ár-
hvammi rétt eftir að hrúturirm kom
i Breiðumýri og var þá höfð varúð
með þennan hrút. Jón Ferdinandsson
skoðáði lungun úr þessum hrút og
taldi þau heilbrigð (ekki með einkenn-
um mæðiveiki). Ákveðið er nu að
slátra hrútum bóndans (Haralds Stef-
ánssonar) eftir fengitíma í vetur. Er
það gert til öryggis, ef mæðiveiki
skyldi hafa leynzt í þessum hrút.
Auk þessa slapp ein ær frá bóndan-
um á Brettingsstöðum á sauðburði í
vor, og gekk vestan Laxár í sumar.
Þessari á var slátrað (eða svo var
ákveðið, reyndar hefi ég ekki haft
spurnir af því, hvort það hefir verið
framkvæmt), en þessi ær mun hafa
verið rekin 1 fjárréttir í haust með
öðru fé austan Laxár."
Þessi skýrsla oddvitans bregð-
ur mjög sterku ljósi yfir það,
hvílíkur ómerkingur Bragi Sig-
urjónsson er í þessu máli. Enn- {
fremur gefur hún þeim, sem,
þekkja gang mæðiveikinnar,:
upplýsingar, er munu nægja til ^
þess, að þeir sjái, að veikin hefir ,
haft mörg tækifæri til útbreiðslu
innsveitis.
Þá er að athuga, hvort það
muni vera „áhættulaust öðrum,:
vegna öruggra girðinga," eins
og Bragi kemst að orði, að sjúkt
fé sé í Reykdælahreppi.
Fjárskiptasvæði þetta er 1
miðju héraði. Ósjúkt fé, fengið
með fjárskiptum, er á alla vegu.
Fimm þjóðvegahlið — auk
nokkurra annarra hliða — eru á
þessu hólfi. Hliðafjöldinn veikir
mjög öryggið. Auk þess eru girð-
ingar aldrei fullkomlega örugg
varsla, einkum í þéttbýlu snjóa-
héraði, þar sem fé er rekið til
beitar.
Varnirnar hafa hvað eftir
annað bilað þarna, þótt enn sé
ekki vitað, að útbreiðsluslys hafi
af hlotizt. Haustið 1946 komu t.
d. fyrir í haustsmölun í hólfinu
tvær ær úr Hrafnagilshreppi í
Eyjafirði, en þar var mæðiveiki.
Ánum var lógað, töldust ekki
með mæðiveiki, en lungun voru
„ekki falleg,“ segir oddvitinn í
skýrslu sinni.
í vor sem leið fóru kindur úr
hólfinu, yfir girðingarnar á snjó,
suður í Bárðardal. Fé það, sem
þessar kindur komu saman við,
náðist. Var það sett í einangrun
og verður eytt í haust. Snemma
í sumar sluppu tvö lömb úr
hólfinu i gegn um girðingu á
Hólasandi, og hittu þar kindur
úr Mývatnssveit. Þetta fé náðist
og var lógað.
Við svona öryggisleysi er ekk-
ert vit að búa, þegar hægt er að
komast hjá því með hlutfalls-
lega léttu móti.
Bragi veit ekkert um hvað
hann er að tala.
Líking hans um læknisað-
gerðirnar á alls ekki við frekar
en flest annað, sem hann segir
í greininni.
Gereyðing hins sjúka og
grunaða fjár í Reykdælahreppi
er ekki eins og að taka af hand-
legg, svo sem hann telur.
Handleggur vex ekki aftur, sé
hann afskorinn. En nýtt fé
verður alið upp í stað þess, sem
lógað verður.
Fjárskiptin í Reykjadal eru
sóttvarnarráðstöfun. Kostnaður
við þau er smámunir í saman-
burði við þau verðmæti, sem
verið er að verja. Þetta
er mönnum hér nyrðra almennt
ljóst. Sýslunefnd Suður-Þingg-
eyjarsýslu samþykkti í vor sem
leið yfirlýsingu um, að alger
fjárskipti í Reykdælahreppi
væru héraðsnauðsyn. Allir
sýslunefndarmennirnir litu
þannig á málið, nema sýslu-
nefndarmaður Reykdæla, — og
þótt hann mælti á móti tillög-
unni, sat hann hjá við atkvæða-
greiðsluna um hana.
Hvaða gildi hefir á móti áliti
þessara ábyrgu fulltrúa héraðs-
ins, tal ókunnugs manns? En
það hefi ég hér að framan sann-
að, að Bragi Sigurjónssoner.
Ef ríkisvaldið léti ekki á næsta
hausti fram fara alger fjár-
skipti í Reykdælahreppi, þá
væri það alveg óforsvaranleg
óvarkárni í verndun þeirra fjár-
muna, sem ríkið er búið að verja
til fjárskipta á svæðinu frá
Jökulsá á Fjöllluml og vestur í
Eyjafjörð, — varðveizlu þeirra
dýrmætu búskilyrða, sem þar
voru töpuð, en hafa verið end-
urheimt með nýjum, ósjúkum
búfjárstofni.
Bragi Sigurjónsson hefði ekki
átt að tala í þessu máli. Það er
honum til vansæmdar áð vaða
inn á svið, sem hann þekkir
ekki, látast vera þar kunnugur
og bera svívirðingar á menn að
ósekju. Hann segir, að ég muni
hafa fengið Sæmund Friðriks-
son, framkvæmdastjóra sauð-
fjársjúkdómanefndar til þess
„að ógna Reykdælum," og þess
vegna muni hafa fengizt við
atkvæðagreiðslu þar, meirihluti
með fjárskiptum, þótt eigi væri
nægijegur til þess að fullnægja
lögum.
Um þetta er það að segja, að
(FramhalfL ó 4. sióu)
íslenzkar stúlkur og
amerískir hermenn
Eftirfarandi grein birtist í ameríska tímaritinu „Magazine
Bigest“. Á hún að vera skrifuð af amerískum hermanni, sem
dvaldi hér á landi á stríðsárunum. Hann lætur þó ekki nafns
síns getið. Ekki er þó því að heilsa, að greinin flytji algerlega
trúan fróðleik um landið og sambúð hersins og fslendinga, og
ekki er heldur víst, að ungu stúlkunum þyki lýsingin með öllu
sönn eða réttmæt, en það er þó sjálfsagt fyrir þær að lesa grein-
ina. Það er stundum gaman að horfa á sjálfan si{* með annarra
augum. — Greinin er ofurlítið stytt 1 þýðingunni.
Hugsið yður tuttugu þúsund
fallegar, ljóshærðar stúlkur. —
Hugsið yður enn fremur tuttugu
þúsund ameríska hermenn,
sjómenn og flugmenn, sem eru
þarna fjarri heimalandi sínu.
Hvað skeður svo? .... Ég
veit hvað yður dettur í hug, en
yður skjátlast algerlega. Svarið
er þetta, haft orðrétt eftir am-
erískum hermanni, sem dvaldi
á íslanöi: Það skeður alls ekki
neitt, pabbi. Það skeður hreint
ekki n&jtt.
Nú þegar amerisku hermenn-
irnir hafa yfirgefið ísland, er
hægt að tala hreinskilnislega
um þetta. Það hefir verið minna
um „ástand“ á hinu vinsamlega
íslandi öll þessi sex ár, sem
Vesturveldin hafa haft setulið
þar, heldur en á hinum fáu
mánuðum, sem þau hafa haft
hersetu 1 hinum fjandsamlegu
ríkjum, Þýzkalandi og Japan.
Flestir hinna amerísku her-
manna fara heim frá íslandi án
stríðsbrúða og án kynsjúkdóma,
en margir veiklaðir á taugum
vegna þess kaldlyndis, sem þeir
hafa mætt hjá íslenzku stúlk-
unum.
Enginn hermaður féll fyrir
óvinakúlum á íslandi, en þó var
tala þeirra, sem dóu þar, álíka
há og á mörgum þeim stöðum,
þar sem hernaðaraðgerðir fóru
fram. Alec De Montmorency,
liðsforingi, sem dvaldi alllengi
á íslandi, sagði nýlega í grein
í Milwaukee Journal: „Hernað-
aryfirvöldin hafa ekki gert
heyrinkunnugt, hve mörg til-
felli af taugaveiklun hafa kom-
ið fram meðal hermannanna á
íslandi, en það er þó staðreynd,
að þau voru svo mörg, að talið
var nauðsynlegt að skipta um
hermenn þar með skömmu
millibili."
amerískur liðsforingi, sem var
að bjóða íslenzkum stúlkum á
dansleik. En það kom fyrir ekki.
Að lokum var reynt að bjóða
þeim að koma með unnusta sína
á dansV-sikina „aðeins ef þið
Þessi mynd birtist me5 gieininni, svo sem til frekari skýringar. —
Ástsjúkur hermaður, sem kom
frá íslandi, sagði: „Okkur var
sagt, að, við ættum að fara til
vígstöðva Bandamanna í At-
lantshafi, en við sáum engar
vígstöðvar, og gátum ekki náð
vináttu- fólksins." Rauði Kross-
inn, og fjöldi félaga bauð upp á
ókeypis skemmtanir, en það
varð allt saman tilgangslaust.
„Þið megið koma með alla
fjölskyldu ykkar með ykkur, ef
þið aðeins viljið koma,“ sagði
viljið koma og dansa við okkur.“
En þetta boð kom ekki heldur
að neinu haldi. Ef íslenzk stúlka
sást með amerískum hermanni
á götu, var hún ekki aðeins fyr-
irlitin af fjölskyldu sinni, held-
ur sýndi og allur almenningur
henni vanþóknun sína.
Amerisku hermennjrnir gátu
ekki skilið ástæðuna til þessa
kuldalega viðmóts. Þeir sáu það
með eigin augum, að það voru
fleiri konur en karlmenn á ís-