Tíminn - 03.09.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMIM, migvikudagiim 3. sept. 1947
159. blag
Miðv.dagur 3. sept.
„Fólkið vildi það”
Þegar talað er við þá, sem
fastast studdu fyrrverandi
stjórn, og rætt um ástand og
horfur um þjóðarhagi, eru þeir
yfirleitt ekki bjartsýnari en aðr-
ir menn. Þeir viðurkenna yfir-
leitt staðreyndir líðandi dags.
Þeir vita hvernig komið er og
játa það.
Nú er ekki hlegið að því sem
fjarstæðu, þó að Framsóknar-
menn segi að gengið hafi helzt
til fljótt á gjaldeyriseign þjóð-
arinnar. Enginn talar nú um
bölsýni og hrunstefnuvæl, þó að
talað sé um erfiðleika atvinnu-
veganna og of hátt verðlag. Allir
vita að þjóðin hefir lifað um efni
fram.
En eitt er það, sem einkennir
fylgismenn fyrrverandi stjórnar.
Þegar þeir játa mistök og gæfu-
leysi þjóðarinnar og óstjórn lið-
inna ára, er vana viðkvæðið hjá
þeim:
Að þessu gat enginn gert.
Fólkið vildi það.
Þar með ætla þeir að slá þvi
föstu, að það hafi verið ómögu-
legt að stjórna þessari þjóð og
þessu landi af öllu meiri ráð-
deild en gert var.
Það er raunar satt, að fólkið
vildi fá verðbólgu og dýrtíð og
það vildi líka eyðslu og sukk.
Menn heimtuðu hátt verð á því,
sem þeir höfðu að láta, og síðan
vildu þeir geta keypt fyrir pen-
inga sína, bæði þarft og óþarft.
Hér voru engin blind og utan-
aðkomandi náttúruöfl að verki.
Fólkið vildi þetta og fékk vilja
sinn.
En sagan er ekki öll sögð með
þessu. Hér fylgjast orsök og af-
leiðing í föstum tengslum. Og
það, að fólkið vildi þetta, á sér
lika orsakir.
Öll stríðsárin töluðu stjórn-
málamennirnir við fólkið. Það
hlustaði á þá og valdi sér for-
ystumenn.
Sé það ógæfa, hver fjármála-
stefna varð ráðandi á íslandi,
stafar sú ógæfa af því, hvaða
menn fólkið hlustaði á og tók
mest mark á.
Það voru til menn, sem höfðu
gert sér stjórnmál að atvinnu og
lögðu þjóðinni lífsreglurnar.
Þeir voru sumir reyndir stjórn-
málamenn. Þar voru menn, sem
höfðu setið í ríkisstjórn áður,
farið víða um lönd til samninga-
gerða og sótt ráðstefnur um
fjármál og viðskiptamál og
stjórnað stórfyrirtækj um og
peningastofnunum.
Ýmsir slíkir urðu sammála
um að segja fólkinu, að verð-
bólgan væri því til blessunar.
Hún átti að vera auðjöfnun og
gera alla ríkari. Og atvinnulíf-
inu átti ekki að stafa nein hætta
af þessari þróun. Enginn vissi
hvort nokkurn tíma eða aldrei
þyrfti að gera ráðstafanir til
niðurfærslu, en ef þess skyldi
einhverntíma þurfa með, væru
nóg ráð til að taka, þegar með
þyrfti. En fyrst i stað ættu allir
að gleðjast og auðgast af verð-
bólgu og dýrtíð.
Er það nú nokkur furða, þó
að alþýðufólki, sem ekki hefir
neina sérstaka reynslu eða
menntun i verðlagsmálum og
fjárhagsfræðum, þætti ljúft að
trúa þessu og treysta? Þetta
voru huggunarrík orð og það
var freistandi að fá miklu fleiri
krónur í hendur á hverjum degi
en áður var.
Flestir munu kannast við
þjóðsöguna um þann, sem gekk
Daníel Ágústíimsson:
Raforkumáliö
Mcsta nmbótamál íslcnzkra byggða.
AtviiiniimálarólSherra kefir sctt reglm* um
cinkarafstöðvarlán.
Undirbúningur málsins.
Eitt mesta áhugamál þeirra,-
sem byggja sveitir og kauptún
landsins er að fá nægilega raf-
orku til heimilsþarfa. Ástæðu-
laust er að ræða nánar, hversu
raforkan getur gjörbreytt hin-
um daglegu störfum, bæði utan
húss og innan og skapað betri
og ánægjulegri lífsskilyrði.
Sennilega er þar bezta vörnin
gegn fólksfækkun byggðanna,
og fyrir aukinni trú á mögu-
leika þeirra. Og hvernig sem á
fram hjá bóndanum í sláttar-
byrjun og sagði: Hvíldu þig.
Hvíld er góð, og kom svo aftur
um haus£ið og sagði glottandi:
Latur maður. Lítil hey. Þá þekkti
bóndinn hann, þó að seint væri,
og sá að illu heilli hafði hann
fylgt ráðum freistarans.
Stjórnmálamönnunum, sem
gerðu verðbólgukenninguna að
fagnaðarerindi þjóðarinnar,
varð vel til manna. Þjóðin treysti
þeim, hlustaði á þá og gegndi
þeim. Og því fór sem fór.
•Freistarinn í þjóðsögunni
kvað upp dóm sinn að haust-
nóttum með hlakkandi glotti.
Fyrr um sumarið lézt hann gefa
heilræði frá hollu brjósti.
Þeir, sem nú kenna fólkinu
um, að svo er komið, sem komið
er, hlakka ekki yfir óförunum,
en þeir reyna að skjóta þunga
ábyrgðarinnar af þeim, sem
leiddu, á hina, sem létu leiða
sig.
Það sæmir ekki að gera lítið
úr ábyrgð almennra kjósenda
og borgara í lýðfrjálsu landi.
En hitt verður aldrei annað en
lítilmannlegt, ef reynt er að
skjóta ísmeygilegum áróðurs-
manni, sem leitt hefir aðra á
glapstigu, bak við þá, sem létu
freistast af honum.
Það bjargar enginn foringi
heiðri sínum og sæmd með því,
að ásaka sína menn fyrir að
hafa verið svo vitlausir að fylgja
sér. Þeim, sem slíkt reyna, er
varla við bjargandi.
Þjóðin hefir haft mikinn
skaða af því, að hún treysti
þeim, sem hún átti ekkii að
treysta og tók skakka sefnu.
Miklu hefir verið glatað vegna
þeirrar skammsýni. En þó má
segja, að þau mistök séu ekki
til einskis, ef þjóðin er nú
hyggnari og ráðdeildarsamari
og tekur upp betri hætti.
Framundan er nú stöðvun
veiðiflotans og geigvænlegur
gjaldeyrisskortur meðan milj-
ónir manna svelta í viðskipta-
löndunum og nytjafiskur liggur
á íslandsmiðum. Allt er þetta
rökrétt og óhjákvæmileg afleið-
ing þess, sem á undan er komið.
Rösklega og skörulega þarf
nú að afstýra þeirri skömm, sem
yfir íslendingum vofir, og því
tjóni,, sem leiða myndi innan
lands og utan af stöðvun flot-
ans. Það er hlutverk stjórnmála-
mannanna nú. Ef þeir leggja
sig allir fram um heiðarlega
lausn vandamálanna og reyna
ekki að glepja fólk og rugla,
mun vel skipast, þó að skoðanir
séu skiptar um margt. Þegar
fólkið skilur alvöruna rennur af
því víman. Og þá munu þeir
engir ná lýðhylli, sem ábyrgð-
arlaust tala, þó að fagurt mæli
og fögru lofi.
málið er litjS þá er það alla-
vega eitt merkilegasta umbóta-
og framfaramál, sem íslending-
ar hafa tekið sér fyrir að koma
í framkvæmd.
Það var á Alþingi sumarið
1942 að 9 þingmenn Framsókn-
arflokksins fengu þessa þings-
ályktun samþykkta:
„Alþingi ályktar að kjósa fimm
manna nefnd, er geri tillögur um
fjáröflun til þcss að byggja rafveit-
ur, í því skyni að koma nægilegri
raforku til Ijósa, suðu, hitunar og iðn-
rekstrar í allar byggðir landsins á
sem skemmstum tíma, enda verði raf-
orkan ekki seld hærra verði í sveit-
um landsins en stærstu kaupstöðun-
um á hverjum tíma. Nefndin skal sér-
staklega gera tillögur um aukinn
stríðsgróðaskatt til að mæta óhjá-
kvæmilegum útgjöldum við fram-
kvæmdir í þessu efni, er hefjast svo
fljótt, sem unnt er að fá inuflutl
efni til þeirra. Nefndin leggi tillögur
sínar um þetta efni fyrir næsta s-eglu-
Iegt Alþingi..."
Með sömu þingsályktun var raf-
magnseftirliti ríkisins ennfremur falin
rannsókn á virkjunarskilyrðum víðs-
vegar um Iandið svo þau gætu legið
sem ljósast fyrir, þegar til fram-
kvæmdanna kæmi, með tilliti til þess
að Ieiða raforku á hvert byggt býli í
landinu. — Samþ. í S.þ. 4. sept. 1942.“
Milliþinganefnd í raforkumál-
um var síðan kjörin af Alþingi
og var Jörundur Brynjólfsson
formaður hennar. Hún undir-
bjó síðan raforkulagafrumvarp,
er samþykkt var með allmiklum
breytingum í marz 1946. And-
stæðingar Framsóknarmanna
felldu burtu ákvæðið um jafnt
verð, hvar sem væri í landinu
og ýms önnur atriði voru snið-
in í burtu, sem þeir sáu ofsjón-
um yfir vegna sveitanna.
Jakob Gíslason verkfræðing-
ur var skipaður raforkumála-
stjóri. Samkvæmt raforkulög-
unum hefir hann yfirumsjón
með öllum raforkuframkvæmd-
um í umboði þess ráðherra, sem
fer með raforkumál. Hann hefir
nýlega í viðtali hér í blaðinu
sagt lesendum Tímans í greina-
góðu yfirliti, hvaða framkvæmd-
um er nú verið að ljúka, en þær
eru héraðsrafmagnsveiturnar
suður með sjó, til þorpanna
austan fjalls, Andakílsárvirkj -
unin, og frá Laxárvirkjuninni
til Húsavíkur. Ennfremur þær
héraðsrafmagnsveitur ríkisins,
sem þegar er byrjað á, eða verð-
ur gert fljótlega, eins og Stór-
ólfshvols- og Þykkvabæjarveit-
an, Dalvíkurveitan, Flóaveitan
um Sandvíkurhrepp og nokkurn
hluta Hraungerðishrepps, virkj-
unin við Gönguskarðsá í Skaga-
firði og Fossá á Snæfellsnesi.
Þetta eru fyrstu stóru raf-
magnsveiturnar, sem ríkið
byggir og mega því teljast upp-
haf hinna stórfelldu fram-
kvæmda í raforkumálunum. Og i
vitanlega getur framtíð þeirra
að nokkru verið komin undir
því, hvernig þessum fram-
kvæmdum reiðir af.
Er stofnkostnaðurinn
viðráðanlegur ?
Margir spyrja þannig og er
það að vonum. Hér skal drepið
á þær rafveitur, sem nú er ver-
ið byggja. Áætlun um kostnað
þeirra og skiptingu hans milli
notenda, styrks frá ríkinu og
lána, sem rafveitan á að standa
undir.
Varlegra þykir að greiða
strax niður 80% af stofnkostn-
aði við héraðsrafmagnsveitur
ríkisins í flestum tilfellum. Ætl-
ast er til, að veiturnar taki lán,
sem nemur 20% af stofnkostn-
aði þeirra og fengizt sumt af
því úr raforkssjóði t. d. y3. Hitt
yrði fengið með skuldabréfa-
sölu eða á annan hátt.
Samkvæmt raforkulögunum
ber notendum að greiða y4 af
styrkþörfinni en ríkinu %. Á-
ætlun hefir leitt í ljós, að hlut-
ur notenda í hverri sýslu yrðí
að meðaltali kr. 7000.00 á hvert
býli. Upphæð þessi hækkar svo
eða lækkar, eftir því sem sam-
eiginlegt fasteignamat jarðar
og húsa er. Hver sýsla setur
ÁFENGISNEYZLAN, aSbúð drykkju-
manna og vandræðafólks og lögreglu-
málin eru sífellt að verða meira á-
hyggjuefni hugsandi manna í land-
inu. Ástandið í þessum málum er svo
bágborið, að nálgast öngþveiti. í þess-
um efnum á sér stað vanræksla af
hendi þjóðfélagsins, vanræksla á þjóð-
félagslegum skyldum, sem ekki er
hægt að sniðganga, ef varðveita á
menningarlíf í landinu.
PYRIR NOKKRUM DÖGUM var
mér sögð ömurleg saga um konu, og
sú saga fer varla á milli mála, því að
það var eiginmaður konunnar, sem
sagði mér hana sjálfur. Og sagan er
á þessa leið í fáum orðum sögð: Á
hernámsárunum lenti ung, myndar-
leg og vel gefin stúlka á glapstigum í
Reykjavík — eins og fleiri. Hún mun
hafa verið næmgeðja og veikluð og
lenti brátt í ýmis konar vandræðum.
Nokkru seinna giftist hún þó ís-
lelnzkum manni, sem vildi reyna að
bjarga henni upp úr kviksyndinu. En
konan lenti brátt á villigötum aftur,
drakk mikið, kom ekki heim dögum
saman, var tíður gestur úti í erlend-
um skipum, leitaði suður á Kefla-
víkurflugvöll, sást oft í Hafnarstræti,
gisti oft í kjallaranum og ranglaði svo
upp á Arnarhólstúnið.
Á ÞESSU SKEIÐI komst hún undir
manna hendur og var dæmd til fang-
elsisvistar. Maður hennar vildi reyna
að bjarga henni á einhvern hátt, og
fékk því til vegar komið, að henni var
reglugerð um, hversu heim-
taugagjaldsins skuli aflað. Er
hundraðshluti af matsverði
meðaljarða lagður til grundvall-
ar í hverri sýslu, miðað við
fasteignamatið 1942. Þetta er
nokkuð mismunandi í sýslunum.
í Rangárvallasýslu verður að
miða við 57% af fasteignamati
en í Árnessýslu við 31%.
Sem dæmi um kostnaðinn
skal ég taka þrjár rafveitur,
sem nú er unnið að, eða verður
fljótlega byrjað á.
Stofn- Heim- Býli Mann-
kostn. taugagj.
milj.kr. milj.kr.
Hvols- og Þykkva-
bæjarveitan 3.05 0.77
Flóaveitan 0.41 0,17
Dalvikurveitan 3.50 0.80
fjöldi.
110 730
24 170
115 960
Alls 6.96 1.74 294 1860
Þegar heimtaugagjöldin hafa
ÍFramhald á 4. síðu)
sleppt úr fangelsinu, enda kom nú i
Ijós við læknisrannsókn, að konan var
geðbiluð og fór svo, að hún var svipt
sjálfræði og lögræði í desember s.l.
Henni var komið upp í sveit, en það
var tilgangslaust, og hún varð ekki
hamin heima. Sama hringrásin hófst:
skipin, flugvöllurinn, Hafnarstræti,
kjallarinn og sífelld viðskipti við iög-
regluna.
OG ÞESSI KONA gengur braut sína
enn sjálfri sér til tortímingar og sam-
félaginu til áfellisdóms. Sérfróðir
læknar hafa úrskurðað hana til hælis-
vistar vegna geðbilunar, sem að iík-
indum stafar bæði af áfengisneyzlu
hennar og spillingarlífi og meðfædd-
um veikleika. Hún hefir einnig verið
svipt sjálfræði í orði kveðnu. En það
er enginn staður til fyrir þessa konu,
ekkert hæli engin stofnun, sem sinnir
því hlutverki að taka við slíku fólki.
Við höfum ráðizt í ýmis stórvirki á
undanförnum góðárum, en gleymt
þessu — og það telst vlst ekki til ný-
sköpunar. Kleppur — sem á þó tæp-
lega að kallast hæli fyrir fólk af
þessu tagi — er alltaf yfirfullur, og
um allt land skapast ólýsanleg vand-
ræði og oft heimilisböl af geðveiku
fólki, sem hafa verður í heimahúsum,
af því að hælisvist er ekki fáanleg.
Sumt þetta geðveika fólk er meira að
segja í því ástandi, að af því getur
stafað bein lífshætta fyrir börn sem
fullorðna.
EN MAÐUR KONUNNAR, sem ég
sagði frá áðan, stendur einn uppi í bar-
áttu sinni og fær enga hjálp frá þjóð-
félaginu til þess að koma henni á hæli,
sem hið opinbera sjálft er búið að úr-
skurða hana til vistar á. Þ.að er alvar-
legur áfellisdómur yfir íslenzka ríkinu,
að því fólki, sem úrskurðað er til
hælisvistar og dæmt frá sjálfræði og
lögræði, skuli vera varpað út í sama
foræðið aftur — og hið eina „hæli,“
sem það á völ á, skuli vera Hafnar-
stræti, skipin, flugvöllurinn og kjall-
arinn.
ÞESSI KONA ER EKKERT EINS-
DÆMI. Hliðstæður hennar eru fjöl-
margar.ogmargar þeirra eru eflaust ver
staddar að því leyti, að þær eiga engan
að, sem reynir að rétta þeim hjálpar-
hönd. Við kosturn fjölmenna og dýra
lögregju, og viðfangsefni hennar er
aðallega að fást við þetta fólk —
sama fólkið aftur og aftur — dag
eftir dag, fólk sem fyrir löngu hefði
í eitt skipti fyrir öll átt að vera komið
á hæli þar sem það hlaut þá aðbúð,
sem sjúkdómi þess hæfði.
En sá leikur, sem nú er leikinn í
þessum efnum er skrípaleikur ríkis-
valds, sem gerir ekki eins miklar sið-
ferðikröfur til sjálfs sín sem þegna
sinna. Krummi.
Bókaflokkurinn
Nýir pennar"
//
Dansað í björtu.
Saga eftir Sigurð
Gröndal.
Stærð: 233 bls.
B.
Sigurður Gröndal hefir lengi
unnið á veitingahúsi og á þeim
slóðum gerist þessi saga hans
að verulegu leyti. Ekki verður
sagan kölluð falleg, en ætla má,
að margt sé rétt í henni. Og
það er nýjung í bókmenntum
okkar að fá lýsingu á lífinu á
veitingastöðunum. Því er rétt
að lesa þessa sögu og hugleiða
síðan hvers virði skemmtistaðir,
eins og þar er lýst, muni vera
fyrir þroska fólksins og menn-
ingu þjóðarinnar.
Þessi saga segir frá tveimur
stúlkum, ungum, lítilsigldum og
ómenntuðum. Báðar verða þær
um stundarsakir leikfang
brezkra liðsforingja, en önnur
þeirra snýr fljótlega af þeirri
leið með óbeit og viðbjóði, enda
er henni drykkj uskapur ógeð-
felldur, en hin heldur lengur
áfram.
Margt mun vera rétt í lýs-
ingum sögunnar á blindri og
spilltri gróðafýsn oog nautna-
þrá, sem sjá sér leik á borði
þegar hernámsliðið var hingað
komið. Verkamenn stunda laun-
verzlun við hermenn, sem stálu
af birgðum hersins handa þeim,
stúlkur daðra við hermenn af
ábatavon og veitingamenn
skríða fyrir foringjunum. Þó
getur sagan líka manna, sem
standa þá spillingu af sér ó-
snortnir og veitir þeim betur
og tekst að rétta við og koma
til ráðs að meira eða minna
leyti sumu því fólki, sem dans-
að hefir kringum gullkálfinn.
Ekki er þess getið í þessari
sögu, að raunverulegar ástir
takist með erlendum manni og
íslenzkri konu. Við því er
raunar ekkert að segja, því að
hin dæmin eru sannarlega nógu
mörg í eina sögu.
Það er fengur að þessari sögu,
vegna þess fyrst og fremst, að
að hún lýsir skemmtanalífinu á
Hótel Borg. Höfundurinn veit
hvað hann er að segja, þegar
hann lýsir kvennaveiðum þar.
Hanp veit hvernig áfengi og
tóbak er notað við þann veiði-
skap. Hann er að lýsa því sem
hann þekkir, þegar vejtinga-
þjónninn setur upp fýlusvip af
því stúlkan drekkur bara vatn,
en skríður auðmjúkast fyrir
helzta konj aksmanninum, eða
þegar stúlkurnar ungu standa
upp til að dansa og henda frá
sér logandi vindlingunum, sem
sem e. t. v. lenda á öskubikarn-
um. Hins vegar munu lýsing-
arnar vera síðri um nákvæmni,
þegar hótelgestirnir hafa ekið
burt með herfang sitt.
Meðan átök standa um vín-
veitingaleyfi skemmtistaða er
að minnsta kosti ástæða til að
vera Sigurði Gröndal þakklátur
fyrir söguna.
Þeir brennandi brunnar.
Saga eftir Óskar Aðal-
stein.
Stærð: 149 bls.
Það er réttast að lesa bara
fyrsta og síðasta kafla þessarar
sögu, en sleppa því sem á milli
er, þó að það sé meginhluti
bókarinnar. Upphafið og endir-
inn hefði getað orðið athyglis-
verð smásaga, en meginhluta
sögunnar, sem er öll forsaga
söguhetjunnar, er bezt að
hlaupa yfir.
Þetta er sagan um frönsku
Dúnu, stúlku, sem hefir flúið
út á land til að byrja nýtt líf
með barnið sitt litla á ókunn-
um stað. Hún flýr þangað frá
svalli og lausung, en þegar hún
finnur að orðrómurinn og
fylgjur fortíðarinnar teygja sig
þangað eftir henni verður ekki
úr viðnámi og hún heldur flótt-
anum áfram og í það sinn burtu
frá barni sínu.
Þetta hefði getað orðið saga,
en þegar forsagan, sem ætti að
vera til skýringar á 'persónunni,
er sögð, þá verður það til spill-
is en ekki bóta. Raunar er oftar
en einu sinni að því vikið, að
stúlkuskepnan hafi haldið sig
hálfvitlausa, og er það ekki á-
stæðulaust, eftir því, sem af
henni er sagt. En sálfræðilegra
skýringa á þeirri bilun er hvergi
leitað.
Óskar Aðalsteinn Guðjónsson
virðist hafa ætlað sér að leggja
inn á nýja braut með þessari
sögu. Eins og hann leggur efn-
ið fyrir á lesandinn heimtingu
á að fá að sjá hvernig eðlileg
stúlka verður að lauslætisdrós
og svallara. En þar er ekkert
skýrt.
Þegar skáld taka sér fyrir
hendur að lýsa óförum og
hrakningum mannlegra sálna
ætti það að vera þannig gert,
að lesandinn yrði eitthvað
glöggskyggnari eftir á hrösun-