Tíminn - 03.09.1947, Blaðsíða 4

DAGSKR'Á
4
er bezta íslenzka
tímaritib um þjóðfélagsmál
REYKJAVÍK
Skrifstofa Framsóknarflokksins er í
Edduhúsinu við Lindargötu. Sími 6066
3. SEPT. 1947
159. blað
Raforkumálið
(FramhalcL af 2. síðu)
verið dregin frá stofnkostnaði
verða eftir kr. 5.220.000.00. Lán-
in verða 20% af því, svo styrk-
þörf Alþingis verður krónur
4.176.000.00. Þá upphæð hefir
Alþingi þegar veitt að mestu.
Þessar veitur eru allar hluti
af væntanlegum rafmagnsveit-
um í viðkomandi sýslum. Heim-
taugagjaldið verður því nokkuð
mismunandi hlutfall af kostn-
aði í hverri sýslu. Fer það eftir
þéttbýlinu. Þéttbýlið, þar sem
Flóaveitan liggur um er t. d.
talsvert meira en í meðallagi í
Árnessýslu.
Árnes- og Rangárvallasýslur
hafa sett sér reglugerðir um raf-
veitulánasjóð og atvinnumála-
ráðherra staðfest þær. í Rang-
árvallasýslu verður heimtauga-
gjald hvers notanda 57% af
samanlögðu fasteignamatsverði
lands og húsa, að viðbættum kr.
2000.00. Á því svæði, sem Hvols-
og Þykkvabæjarlínan liggur um
verður kostnaður á flestar
jarðir 4—6 þús. kr. Stærstu
jarðir fara þó upp í 9—11 þús.
kr. í Árnessýslu, verður heim-
taugagjaldið 31% af saman-
lögðu fasteignamatsverði lands
og húsa, að viðbættu fasta-
gjaldinu kr. 2000.00. Þar sem
Flóalínan liggur um verður
kostnaður á hvert býli svipaður
og í Rangárvallasýslu, nema ör-
fá stórbýli fara þó enn hærra.
Þó hér sé um kostnaðaráætl-
un að ræða eru miklar líkur til
þess, að hún reynist rétt. Við
þennan kostnað fyrir hvert býli
bætist svo, lagnir innan húss og
kaup á nauðsynlegustu raf-
magnstækjum. Sá kostnaður
verður mjög mismunandi, en
varla lægri á meðalbýli en 3—5
þús. kr. Eftir þessu ætti stofn-
kostnaður á meðal jarðir að
nema 7—11 þús. kr. Ég býst
ekki við, að þessar tölur vaxi
neinum í augum, enda
hefir verið reynt að sníða
kostnaðinn þannig, að hann
væri þeim viðráðanlegur, sem
nytu raforkunnar. Allt annað er
vitanlega út í bláinn. Þegar
þess er gætt, að ákaflega marg-
ir bændur sækjast eftir jeppa-
kaupum á kr. 12 þús. og ýms-
um öðrum dýrum tækjum, sem
sízt verða ódýrari í rekstri en
rafmagnið, þá ætti kostnaður
þessi ekki að hrinda neinum frá
því að taka rafmagnið á heimili
sitt, þegar veitan er komin í
hvert hérað. Enda virðast not-
endur yfirleitt reiðubúnir að
standa við skuldbindingar sínar
um heimtaugagjöldin, þegar til
þeirra kemur. Þá hlið málsins
ætti því ekki að þurfa að ótt-
ast, eins og sakir standa.
Mikill áhugi ríkjandi.
Mörg dæmi mætti nefna um
áhuga manna fyrir rafmagninu,
einkum í þeim héruðum, þar
sem framkvædir eru hafnar.
Flóalínan, sem áður getur, nær
til hluta af Hraungerðishreppn-
um. Fyrir forgöngu oddvitans
þar, Gísla Jónssonar á Stóru-
Reykjum var haldinn almennur
hreppsfundur ‘að Þingborg 16.
maí síðastliðinn og samþykkt
þar áskorun til hreppsnefndar-
innar að ganga ríkt eftir því,
að rafmagnslína verði lögð á
öll býli í hreppnum sem allra
fyrst. Staðfestu allir ábúendur
þetta með undirskrift sinni,
sem var send raforkumála-
stjórninni. Jafnframt var þeim
gert kunnugt, hver kostnaður
þetta yrði fyrir þá. Hafði
hreppsnefndin kynnt sér það
áður og gert samþykkt um mál-
ið, sem hún fékk svo staðfesta
á þessum hreppsfundi. Ég
nefni þetta sem dæmi um gagn-
legan undirbúning og vakandi
áhuga fyrir því, að verða raf-
orkunnar aðnjótandi og taka
jafnframt að sér þær fjárhags-
legu skuldbindingar, sem að
framan er lýst.
Annar oddviti, Pálmi Þórðar-
son í Gnúpufelli í Eyjafirði,
hefir haft forgöngu fyrir því,
að stofnaður væri sjóður innan
hreppsins — raforkusjóður —
til þess að tryggja sem bezt hlut
hreppsins, þegar rafmagnsveita
verður lögð þar. Fleiri slík dæmi
mætti vafalaust nefna, þótt
mér sé eigi persónulega kunn-
ugt um þau. Allt er þetta vissu-
lega þýðingarmikill undirbún-
ingur, og ætti að hvetja Alþingi
til meiri stórhugs og bjartsýni,
en þar hefir ríkt til þessa.
Fjárveitingar ríkisins.
Á þessu ári er varið úr ríkis-
sjóði kr. 2.8 milj. til rafveitna
og kr. 2 milj. í raforkusjóð, eða
tæpum 5 milj. kr. alls til raf-
orkuframkvæmda. Þegar þess er
gætt, að fjárlögin nema orðið
kr. 214 milj. þá ætti engum að
þykja ofrausn að veita um 2.3%
til þessara stórfelldu framfara-
mála, sem geta umbreytt lífs-
baráttu þjóðarinnar og beðið er
með eftirvæntingu um allar
byggðir. Hvarvetna, þar sem
nýjar rafveitur koma, skapast
auknir möguleikar til nýbýla-
myndunar, iðnaðar og annars
atvinnureksturs. Reynslan af
öllum orkuverum er líka sú, að
þótt mikill afgangur sé á raf-
magni í upphafi, þarf viðbóta-
virkjun áður en varir. Nýir
möguleikar vekjast ætíð upp til
að hagnýta raforkuna, þegar
hún er komin.
Hafi íslendingar ráð á því að
greiða kr. 5 milj. fyrir stjórn
sína, álíka upphæð í eftirlaun,
kr. 40 milj. í dýrtíðarhítina er
með öllu óviðunandi, að þessi
stórmerku umbótamál hljóti
ekki meira en sem nemur eftir-
launafé — kr. 5 milj. á ári.
Skilyrðin eru vissulega góð
hér á landi til virkjunar og
þótt fjarlægðir séu nokkrar eru
þær á engan hátt óyfirstígan-
legar. Hér ber að sýna stórhug
og myndarskap í fjárveitingum.
Þær munu öðru fremur skapa
velgengni og fást endurgreiddar
i auknum störfum og trýi á
framtíð íslenzkra byggða. Og
máske er það veigamest. Þessi
kynslóð á því tækifæri að gera
eitt hið glæsilegasta átak, sem
nokkur kynslóð á völ á. Með
ráðdeild í meðferð gjaldeyris og
sparnað í ýmsum greinum þjóð-
arbúsins er þetta vel fram-
kvæmanlegt.
Lán til einkarafstöðva.
Þótt allt gengi vel með lagn-
ingu rafmagnsveitna um landið,
þá má fullyrða að víða eru
kostajarðir, en svo afskekktar,
að vonlaust er að veiturnar nái
þangað um ófyrirsjáanlega
framtíð. Virkjunarskilyrði geta
verið þar ágæt fyrir einn eða
fleiri bæi saman. Samkvæmt 35.
gr. raforkulaganna er heimilt að
lána úr raforkusjóði til þessara
framkvæmda, ef stöðvarnar eru
vel gerðar að dómi rafmagns-
eftirlits ríkisins.
Atvinnumálaráðherra, Bjarni
Ásgeirsson, hefir í sumar sett
reglur um veitingu lána til
einkarafstöðva úr raforkusjóði,
eftir tillögum raforkumála-
stjóra og raforkuráðs.
Eftir þeim má veitia kr. 150
þús. á ári hverju úr raforku-
sjóði í þessu skyni. Hvert lán
má nema allt að % stofnkostn-
aðar vatnsaflsstöðvarinnar og
rafmagnslínu þaðan heim að
húsvegg. Vextir eru 2% og láns-
tími 17 ár. Fyrstu 2 árin eru
lánin afborgunarlaus, en greið-
ast síðan upp með jöfnum af-
borgOnum á 15 árum.
Umsóknir um þessi lán skulu
sendast raforkumálastjóra, og á
að fylgja þeim áætlun með upp-
dváttum og lýsingu á verkinu.
Raforkumálastjóri rannsakar
áætlunina og kynnir sér stað-
hætti og dæmir um, hvort virkj-
unartilhögun er skynsamleg og
heppileg og áætlun rétt. Hann
setur skilyrði um tilhögun virkj -
unarinnar og framkvæmd verks-
ins. Áríðandi er því að leggja
ekki út í byggingu einkaraf-
stöðva, án þess að hafa um það
samráð við raforkumálastjóra.
Er það nánast skilyrði fyrir lán-
veitingunni. Ráðherra veitir
lánin, að fengnum tillögum raf-
orkumálastjóra og framkvæmdri
rannsókn hans og umsögn raf-
orkuráðs.
Með núverandi verðlagi munu
þessar rafstöðvar kosta kr. 30
—50 þús. eftir því sem stað-
hættir eru. Enginn vafi er á því,
að lán þessi eiga mikinn rétt á
sér. Á mörgum afskekktum býl-
um er blómlegur búskapur og
jarðarhlunnindi. Stundum
standa tveir eða fleiri bæir sam-
an er gætu notað sömu rafstöð-
ina. Fólkið þar háir sína lífs-
baráttu, skilar þjóðfélaginu tíð-
ast mörgum og mannvænlegum
þegnum og á því rét-t á stuðn-
ingi þess ekki síður en aðrir.
Þessar virkjanir munu því vafa-
laust verða gerðar allmargar,
jafnframt hinum stóru héraðs-
veitum, ef íslendingar hafa vilja
til þess að láta draum sinn ræt-
ast um rafmagn um allar
byggðir áður en mjög tekur að
halla á þessa öld.
IVýir pennar
(Framhald af 3. síðu)
Arfur öreigans.
Kvæði eftir Heiðrek Guð-
mundsson.
Stærð: 132 bls.
Heiðrekur Guðmundsson þekk-
ir íslenzkt alþýðulíf, bæði við
sjó og í sveit. Hann er mann-
vinur sem svíður og sárnar
raunir og ranglæti mannfé-
lagsins, en hann er enginn of-
stækismaður, sem hefir slegið
því föstu að allt böl og vanaræði
sé runnið frá einni uppsrettu
utan við manninn sjálfan.
Hann veit að það er hinn gamli
arfur vanþroskans, sem veldur
þjáningum mannsins.
Kvæðin í þessari bók eru
vönduð verk og höfundur hag-
orður vel. Einstök kvæði eru
misjafnlega góð eins og lengst-
um verður. Sum þeirra eru
nokkuð þreytuleg eins og höf-
undur þeirra sé beygður und-
an byrði lífsins og bregði til
bölsýni, samanber:
En þeir sem kné sín beygja
og hugsa sér að lifa sem hjarta-
góðir menn, þeir hljóta að troð-
ast undir og guði sínum deyja.
En víðar og dýpra stendur þó
lífstrúin og fullvissan um upp-
risu til fegurra og fyllra lífs:
Jurtirnar blikna. Fræin falla í
skjól.
Fram veltur stöðugt tímans
mikla hjól.
Gróandi líf að lokum deyr, —
en þó
lyftir þvi liæsta hærra móti sól.
— Sigrað geta þyngstu þrautir
þeir, sem trúa lífið á.
Þróun tímans þungum sporum
þokast nálægt óskum vorum,
þó að mjög á móti spyrni
mannleg tregða og brýni klær.
Ástin sigrar eigingirni,
— ástin, sem er djúp og tær.
Inngangskvæði bókarinnar er
að vissu leyti þroskasaga höf-
undarins og er eftirtektarverð.
Síðustu ályktunarorðin þar eru
snjöll:
— í>eim líður bezt er lítið veit
og sér
og lokast inni í fjallahringnum
bláa.
Þess er þó að gæta að andleg
víðsýni og lífsskilningur fer
ekki eftir búsetu og margur er
svo glapinn i miðri. hringiðu
borgarlífsins, að „lítið veit og
sér.“
Þeir, sem vilja fylgjast með
íslenzkri ljóðagerð, verða að
lesa kvæði Heiðreks, því að
hann skipar þar þegar svo
virðulegt sæti. Og hann virðist
hafa allt sem þarf til að vaxa
í skáldskap sínum, mikinn og
(jamla Síc
HJ ar taþj ófurmn
(Heartbeat)
Bráðskemmtileg amerísk kvik-
mynd, er gerist í hinni lífs-
glöðu Parísarborg.
Ginger Rogers
Jean Pierre Aumont
Basil Rathbone
Sýnd kl. 5, 7 og 9.
Börn innan 16 ára
fá ekki aðgang.
iNpcli-Síó
l‘ú ert nniinstan
mm
Pjörug dans- og söngvamynd.
Aðalhlutverk leika:
Aliee Faye
George Murphy
Charles Winninger
William Gargan
Sýnd kl. 5, 7 og 9.
Sími 1182.
Výja Síc
(við Skúlagötu)
Engin
sýning
í
kvöld
7jaNtatbíc
„VIRGINIA
CITY“
Spennandi amerísk stórmynd
úr ameríska borgarastríðinu.
Errol Flynn,
Miriam Hopkins,
Randolph Scott,
Humphrey Bogart.
Bönnuð yngri en 14 ára.
Sýnd kl. 5 og 9.
Sala hefst kl. 11.

dýrmætan arf í menningu og
minningum æskuheimilis síns
og héraðs, ríka samúð með
samferðamönnunum, góðar gáf-
ur, mikla lífsreynslu, skáldleg
tilþrif og heiðarlega einlægni
við sjálfan sig og aðra. Hann
trúir á mennina og finnur til
með þeim.
Það er löngum nokkuð mis-
jafnt hvaða kvæði hverjum ein-
um þykir vænst um. En ég vil
biðja menn að lesa t. d. kvæðin:
„Voldugur maður“, „Kveðja“,
„Til móður minnar“, „Á dans-
leik“, „Sigur“ og „Að liðnu
sumri“. Þessara kvæða allra
þykir mér gott að njóta og er
fjölbreytni þeirra allmikil. Það
er t. d. falleg vísa þetta:
Allt það, er ég fegurst fann,
fram í senn var borið,
sveitin heima, sem ég ann,
sólin, þú og vorið.
Vonandi á Heiðrekur eftir að
vería skáld og liðsmaður ís-
lenzkrar menningar í samræmi
Strandferðaskipið Súðin
er til sölu, ef viðunandi verð fæst, og ósk-
ast tilboðum skilað fyrir 16. þ. m.
ríkisins
------- -----— --------————-------—-—
HESTAR HAFA TAPAST
Jarpur, 6 v., mark: vaglskora aftan bæði, ójárnaður;
Steingrár, 4 v. marklaus, ójárnaður; Sótrauffur, 6 v., mark:
líkl. biti fr. bæði, járnaður, styggur.
Þeir sem hafa orðið varir við einhvern þessara hesta
eru vinsaml, beðnir að gera aðvart að Skeggjastöðum í
Mosfellssveit (sími um Brúarland).
SIGURÐUR SVEINSSON.
við það er hann segir:
Þegar renna þyngstu stundir,
þegar blæða dýpstu undir,
hefja varnir hraustar mundir,
hjartað finnur sína þrá.
Ster.?*a ást til feðrafoldar
'fjallahrings og gróðurmoldar,
báru þeir er sorgum sínum,
sulti og kvíða viku frá
til að vinna að vexti þínum,
vorsins grózku, er falin lá.
Það er þetta hugarfar, sem
heldur uppi íslenzkri menningu
enn í dag og framtíð þjóðar-
innar er undir komin.
H. Kr.
Merkilegar ályktanir
(Framhald af 1. síðu)
lags íslands 1947, beinir þeim
eindregnu tilmælum til ríkis-
stjórnarinnar, að efnd verði vil-
yrði fyrrverandi ríkisstjórnar
um að láta ágóða af sölu setu-
liðseigna hér á landi renna í
Landgræðslygj óð.“
Beitarþol landsins.
Jón Rörgnvaldsson garðyrkju-
maður í Fífilgerði, bar fram
svohljóðandi tillögu, er sam-
þykkt var með samhljóða at-
kvæðum:
„Aðalfundur Skógræktarfé-
lags íslands 1947, beinir þeirri
áskorun til ríkisstjórnarinnar,
að séð verði fyrir því, að hafnar
verði hið bráðasta rannsóknir á
beitarþoli gróðurlenda^ svo hægt
verði að gera ráðstafanir gegn
því, að gróðurlendið spillist
vegna of mikillar beitar.“
Skógarhögg utan viff
friffskóga.
Ke^ill Indriðason, bóndi á
Ytrafjalli, bar fram svohljóð-
andi tillögu, er samþykkt var
með samhljóða atkvæðum:
„Aðalfundur Skógræktarfé-
lags íslands 1947, mælist til
þess, að ríkisstjórnin láti þegar
í stað banna skógarhögg í ófrið-
uðum skógum.“
Heiffursmerki.
Hákon Bjarnason og Einar E.
Sæmundsen skógarvörður, báru
fram svohljóðandi tillögu:
„Aðalfundur Skógræktarfé-
lags íslands 1947, felur stjórn
félagsins að láta gera snotur
heiðyrsmerki úr silfri eða gulli,
sem úthluta má til þeirra, er
skara fram úr í skógrækt að
dómi stjórnar og aðalfundar, og
verði reglur um úthlutun heið-
ursmerkja þessara lagðar fyrir
næsta aðalfund. Tillaga þessi
var samþykkt með 20 atkvæð-
um gegn fjórum.
Útvegun girffingaefnis.
Daníel Kristjánsson, flutti
svohljóðandi tillögu, er sam-
þykkt var með samhljóða at-
kvæðum:
„Aðalfundur Skógræktarfé-
lags íslands 1947, skorar á stjórn
félagsins að hlutast til um út-
hlutun á girðingaefni til hér-
aðsskógræktarfélaga, með sem
!ha((íkvæmustum kjörum, enda
skulu héraðsskógræktarfélögin
hafa pantað efni til girðing-
anna fyrir vissan tíma, eftir
nánari fyrirmælum Skógrækt-
arfélags íslands.“
FuIItrúar úr landsfjórffungum.
t
Gisli Helgason, bóndi í Skóg-
argerði, flutti eftirfarandi til-
lögu, er samþykkt var með níu
atkvæðum gegn sjö:
„Aðalfundur Skógræktarfé-
lags íslands 1947, beinir því til
félagsstjórnar að athuga það,
hvort ekki sé rétt að breyta
lögum Skógræktarfélags ís-
lands þann veg, að landsfjórð-
ungarnir fái fulltrúa sína í
stjórnina."
St j ór nar kosningar.
Stjórn félagsins skipuðu þess-
ir menn: Valtýr Stefánsson
formaður, Einar E. Sæmundsen
skógarvörður, Haukur Jörunds-
son kennari, Hermann Jónas-
son alþingismaður, og H. J.
Hólmjárn ríkisráðunautur. Sam-
kvæmt lögum félagsins áttu
tveir stjórnarnefndarmenn að
ganga úr stjórninni eftir hlut-
kesti. Komu upp Hlutir rmuks
Jörundssonar og Hermanns
Jónassonar, er báðir voru end-
urkosnir með lófataki, svo og
varamaður í stjórninni, dr.
Björn Jóhannesson.