Tíminn - 19.09.1947, Blaðsíða 2

2
TIMINIV. föstwdagSnn 19. sept. 1947
170. I»la»
F JÁSKIPTAMÁLIÐ
Föstudauur 19. sept.
Þarna vantar í
þumalinn
íslenzkir samvinnumenn hafa
margs að minnast fi'á verzlun-
arbaráltu sinni undanfarna
áratugi. Langt er nú síðan að
fyrstu bændurnir leituðust með
samtðkum við að brjóta fjötur
þann, sem verzlunarauðvalöið
lagði á.
Samvinnuhreyfingin hóf
merki sitt á loft í verzlunarmál-
um á íslandi af mikilli bjart-
sýni og hugsjónalífi, en við lítil
ytri fararefni. Þar var ekki neitt
auðvald eða fjármagn að baki,
engar verzlunareignir og lítið
lánstraust, því fátækir bændur
voru ekki í augum peninga-
mannanna mikil trygging bak
við fjárhagslegar skuldbinding-
ar.
Kaupfélögin hafa jafnan gert
tvennt í senn. Þau hafa skilað
viðskiptamönnum sínum nokkru
af verziunargróðanum í hag-
stæðari viðskiptum og lagt
nokkurn hluta hans fyrir. Þann-
ig hefir þeim safnast reksturs-
fé og skapast skilyrði til að
byggja sig sjálf upp. Þannig
hafa héruðin sálf eignast vin-
sælar verzlanir, sláturhús,
frystihús o. s. frv. við flestar
hafnir landsins.
Það fjármagn, sem samvinnu-
hreyfingin hefir dregið saman
í þessi mannvirki er varanleg
og föst eign fólksins í héruð
unum og verður ekki þaðan
fiutt. Það er varasjóður, sem
tryggir íbúunum hagstæð kjör
um kaup og sölu.
Þannig hefir íslenzka þjóðin
verið að þoka sér nær því tak-
marki, að láta rætast hugsjón
og hvatningarorð Jóns forseta
Sigurðssonar um voldugt kaup-
félag í hverjum verzlunarstað.
En það eru til menn, sem eru
á móti vexti og þróun kaupfé-
laganna. Þeir bera litla virðingu
fyrir sjálfsákvörðunarrétti og
frelsi fólksins í verzlunarmál-
um. Þeir vilja að kaupmenn-
irnir, sem hafa verzlað, fái að
halda sama hlut í viðskiptun-
um og verið hefir, jafnvel þó
að enginn verzli við þá ótil-
neyddur. Þeir heimta að verzl-
uninni sé haldið í föstum skorð-
um jafnvel þó að til þess þurfi
þrælatök og kúgunarklafa. Þeir
mega ekki heyra það nefnt að
kaupfélagsmennirnir fái frelsi
til þess að láta kaupfélögin ann-
ast öll viðskipti fyrir sig.
Það hefir aldrei verið við öðru
að búast en málgögn og mála-
lið ksunmannanna sjálfra
tækju þessa afstöðu. Það var
ekki við því að búast að kaup-
mannastéttin vildi eiga I frjálsri
samkeppni við kaupfélögin.
Kaupmenn vorir eru of slyngir
verzlunarmenn til að leggja sig
í svo augljósa áhættu. Þeir hafa
heyrt um lögmál frjálsrar sam-
keppni að hið hæfasta lifi, og
þeir óska ekki að ganga undir
slíkt próf með samvinnufélög-
unum. Það þora þeir ekki. Og
þess er engin von.
„Kærleikslögmál kaupmennsk-
unnar“ hefir lengi verið frægt
með íslenzkri alþýðu. Nú berjasí
kaupmenn fyrir lífi sínu á þeiir
grundvelli, að stjórnarvöld
landsins löggildi þá ?em eins-
konar lénsherra með einkarétt
á vissri hlutdeild í verzluninni.
Menn eru að sönnu ekki flokk-
aðir eftir búsetu eins og í verzl-
unarumdæmi einokunarkaup-
mannanna gömlu. Hér á að
Svar fi'á ffíiMikvæiiidniicfnd fjái'skigitaima
milli ISlöitdn «?*' iBérsiðsvatiia gc^ii grcinargerlS
frrainkvæmdastjóra Sa nðfj ársj úkdónianefnd-
ar, cr i»ii*t var í I&íkisútvarpinu 6. scpt. s.l.
Vegna synjunar landbúnaðar-
ráðuneytisins um staðfestingu
samþykktar um fjárskipti á
svæðinu milli Blöndu og Héraðs-
vatna leyfum vér oss að taka
eftirfarandi fram:
I.
Þar sem ráðuneytið byggir
synjun sína á greinargerð
framkvæmdarstjóra Sæmundar
Friðrikssonar f.h. Sauðfjársjúk-
dómanefndar, sem að ýmsu leyti
er villandi í mikilvægum atrið-
um, þá telur framkvæmdanefnd
fjárskiptanna ekki rétt að
leggja til neinna breytinga á á-
lyktun fulltrúafundarins að
Varniahlíð um förgun sauðfjár
haustið 1947. Ennfremur álítur
nefndin að þetta geti ekki og
eigi ekki að hafa áhrif á skuld-
bindingar einstaklinganna inn-
byrðis né vilja þeirra, enda hafa
nefndinni þegar borist áskor-
anir frá bændafundum um að
kvika ekki frá fyrri ákvörðun-
um um niðurskurð sauðfjár á
;væðinu í haust.
n.
Til skýringar þessari afstöðu
vill nefndin benda á nokkur
aðalatriði, seni eru svo villandi
í framsetningu, að þau hafa
getað orsakað synjun ráðuneyt-
tsins.
1. Framkvæmdastjórinn mætti
á fundinum á Reynistað, sam-
kvæmt lagalegri skyldu, eins og
hann segir í greinargerðinni,
og átti sæti í nefnd þeirri, er
undirbjó frumvarpið ásamt Jóni
alþm. á Reynistað og sr. Gunn-
ari Árnasyni. Var frumvarpið
síðan samþykkt eins og þeir
lögðu það fyrir fundinn og því
lýst yfir að það væri byggt á
fyrirmynd frá Sauðfjársjúk-
dómanefnd.
Fundur þessi var 31. ágúst f.
á., en vegna formgalla á kosn-
ingu nokkurra fulltrúa var á-
kveðið fundarhald í Bólstaðar-
hlið 15. september, sem þá end-
ursamþykkti frumvarpið. Milli
hessarra funda var nægur tími
fyrir framkvæmdastjóra að
kynna sér hug sauðfjársjúk-
dómanefndar, enda er viður-
kennt í greinargerðinni, að
^auðfjársjúkdómanefnd hafði
hugsað þessi mál og samþykkt
frumvarc(ið fyrir pitt leyti á
beim tíma, sem frumvarpið var
lagt fyrir almenning til sam-
skipta vörumagninu og svo ráða
atvikin því, á hvern stað hverjir
".ækja sínar nauðsynjar.
Það er engin furða með af-
stöðu kaupmanna. Hitt er
furðulegt, að þeim skuli berast
hver liðsaukinn af öðrum frá
beim flokkum, sem telja sig
■ulltrúa alþýðustéttanna. En
■'eynslan er ólygnust.
Kaupfélögín fá ekki að flytja
’nn vörur fyrir félagsmenn sína,
vo að þeir neyðast til þess að
æta um ýms innkaup verri
kjörum hjá kaupmönnum. Þau
kjör eru verri fyrir viðskipta-
manninn sjálfan en þó einkum
óhagstæðari þegar litið er á
hagsmuni héraðs hans. Undir
beim kringumstæðum er hætt
við að ýmsir rifji upp fyrir sér,
bað sem Jónas Hallgrímsson
kvað forðum daga um kaup-
manninn. T. d.:
Þarna vantar í þumalinn,
því hljóta að borga enn
skapþungir skilamenn.
þykktar. — Það er óhugnanleg
framkoma af framkvæmda-
stjóranum, að hann af ráðnum
hug gabbi almenning til að
baka sér allan þann kostnað,
sem leiðir af því að ganga frá
svona máli lögformlega, ekki
sízt þegar hann sjálfur leggur
frumvarpið fyrir, sem embætt-
ismaður og umboðsmaður Sauð-
fjársjúkdómanefndar. Sam-
kvæmt þessu teljum vér, að
Sauðfjársjúkdómanefnd hafi
jsamþykkt fyrir sitt leyti, að
nefnt frumvarp væri lagt fyrir
almenning til samþykktar.
í 29. gr. gildandi laga um
þessi mál, er ekki unnt að sjá
að hlutveifx Sauðfjársjúkdóma-
nefndar sé annað, eftir að frum-
varp er löglega samþykkt, en
að útvega eða fá staðfestingu
landbúnaðarráðherra. Aftur á
móti er ætlast til að fulltrúi
nefndarinnar vinni að undir-
búningi málsins eins og hann
hefir gert í þessu máli.
Samkvæmt þessu teljum vér,
að vér eigum bæði siðferðislega
og lagalega kröfu á að frum-
varpið verði staðfest.
2. Framkvæmdastjórinn segir
fyrir munn nefndarinnar, að
ekki hafi neinn ádráttur verið
gbfinn um að fjárskipti fari
fram 1947. — Þetta er alls ekki
rétt.
Til frekari sönnunar því, sem
sagt er í staflið 1. setjum vér
hér fram nokkur orð um sam-
skipti framkvæmdanefndarinn-
ar og Sauðfjársjúkdómanefnd-
ar eftir að frumvarpið var lög-
lega samþykkt heima fyrir.
Það þótti ekki hlýða að senda
færri en 3 menn til viðtals við
nefndina. Urðu fyrir valinu
Magnús Sigmundsson, Vind-
heimum, Bjarni Frímannsson,
Efrimýrum, og Hafsteinn Pét-
ursson. Þegar suður kom virtist
Sauðfjársjúkdómanefnd ekki á-
I.
Það er átakanleg harmsaga.
Mikill hluti lífsbjargar bænd-
anna á miklum hluta lands
vors, taðan, hin ilmandi,
safaríka fæða skepnanna, sem
þeir lifa á, rignir niður í völl-
inn. Hún gulnar og missir kraft-
inn meir og meir dag frá degi
og að lokum getur hún orðið
einskis nýt, og svo nýtt erfiði
fyrir höndum að hreinsa burtu
óþverrann. En það eru fleiri,
sem bíða tjón en bændurnir.
Það er þjóðin öll, hvert manns-
barn á landi hér.
Þar sem taðan hefir legið flöt
nokkrar vikur, er vonlaust að
geta slegið há á túnunum að
þessu sinni.
Við íslendingar, íslenzkir
bændur, kostum ógrynni fjár til
að bæta og slétta túnin og til
að stækka þau ár frá ári með
dýrum vélum, sem eru að-
fengnar frá útlöndum.
Hvað þýða skurðgröfur, þess-
ar ágætu, en feykidýru vélar,
dráttarvélar og allt þetta, að
ógleymdu mannsaflinu, sem við
þetta vinnur, til að ræsa fram
mýrar og til að slétta tún og
móa, ef grasið sem þar á að
líta að við oss væri þörf að
ræöa þetta mál, enda þött vér
tækjum það skýrt fram við
nefndina, að vér værum hve-
nær sem væri, reiðubúnir að
tala um málið við hana, enda
var það vitað mál að ferð vor
til Reykjavíkur var aðeins farin
í því skyni, að hafa tal af
nefndinni um ýms framkvæmda
atriði málsins. En það einkenni-
lega skeður að hún kallar oss
ekki til viðtals þegar hún hefir
lesið erindi vort, heldur sendir
oss strax daginn eftir synjun
um fylgi sitt við málið.
Þótti oss þetta nokkuð snögg-
soðið hjá nefndinni og leituð-
um því til Landbúnaðarnefndar
Neðrideildar Alþingis og óskuð-
um stuðnings hennar við málið.
Þessari málaleitun svaraði
landbúnaðarnefnd með svo-
hljóðandi bréfi:
„Neðrideild 21. nóv. 1946.
Landbúnaðarnefnd Neðri-
deildar Alþingis hefir meðtekið
bréf framkvæmdanefndar fjár-
skiptamálsins milli Blöndu og
Héraðsvatna, dags. 15. þ. m. Á
fundi sínum í dag sámþykkti
Landbúnaðarnefnd einróma svo-
hljóðandi tillögu:
„Landbúnaðarnefnd sam-
þykkir að mæla eindregið með
því að fjárskipti fari fram á
svæðinu milli Blöndu og Hér-
aðsvatna haustið 1947, en telur
sjálfsagt að fjárskiptin verði
byggð á þeim lögum um þessi
mál, sem ætla má, að samþykkt
verði á yfirstandandi Alþingi".
Um leið og við tilkynnum yð-
ur þetta fyrir hönd landbúnað-
arnefndar, viljum við geta þess,
að nefndin mun við fyrsta tæki-
færi ræða málið við Sauðfjár-
.sjúkdómanefnd og landbúnað-
arráðherra og að öðru leyti
beita sér fyrir því, að það fái
framgang.
Virðingai’fyllst.
F.h. Landbúnaðarnefndar
Neðrideildar
Jón Pálmason.
Steingrímur Steinþórsson."
Átti Landbúnaðarnefnd síðan
(Framahld á 3. síðu)
vaxa og vex, rýrnar svo, aö það
verður lítils eða einskis nýtt
þegar verst gegnir. Hvað þýðir
að kosta alls yfir of fjár til út-
iends áburðar, ef grasið, sem
vex upp af honum rignir niður
í völlinn? Hvað þýða áburðar-
hús og safnþrær, sem miklu
hefir verið kostað til og mikið
gras er upp af áburðinum vex
en verður að óþverra, er illa viðr-
ar? Þó lítið sé um aðkeyptan
vinnukraft alls yfir í sveitum
landsins, er hann þó til, og hann
er seldur en ekki gefinn eins
og við vitum. Hvað þýðir að
kosta til hans, ef starfið kemur
að hverfandi litlum notum? Og
þó það sé fjölskyldan ein er að
heyskapnum vinnur, gegnir líku
máli, því hennar vinna er meira
virði alls yfir, en nokkur getur
reiknað eða metið réttilega.
Svo ér kvíðinn fyrir komandi
tíð, eðlilegt hugarangur allra
meir og minna, ef illa tekst til
og menn sjá efni sín, lífsbjörg
sína og sinna verða að engu 'og
þarf ekki að lýsa því.
II.
Við ráðum ekki við veðrátt-
Hvað er að gerast?
Eíííe" scra IlalMéi* Jánsson, Rcymvöliom.
Á Dælamýrum og aðrar
sögur eftir HelgaValtýs-
son. Stærð 296 bls. 19x13
sm. Verð: kr. 25.00 ób.
35.00 innb. Bókaútgáfan
Norðri.
Helgi Valtýsson er enginn ný-
græðingur i bókmenntunum.
Strax á morgni aldarinnar, —
1908 — birtist eftir hann kvæða-
kverið Blýantsmyndir. Og þó að
hann væri síðan lengi í Noregi
hafði hann þó haft þá snertingu
við þjóð sína, að hún týndi hon-
um ekki né gleymdi.
Helgi hefir aldrei haft ástæð-
ur til að helga sig skáldskapn-
um eingöngu. Skáldverk hans
öll eru tómstundavinna og oft
unnin við erfið skilyrði.
Það er mikil fjölbreytni í
þessari þáttabók Helga Valtýs-
sonar. Þar skiptast á skáldlegar
eða heimspekilegar ritgerðir,
gamansamar skrítlur og ljóðræn
og tær sögubrot.
Það má segja að þessi verk
séu nokkuð laus í reipunum og
sennilega ekki hnitmiðuð að
formj til. En það er víða mikil
og hrein fegurðarnautn í lýs-
ingum bókarinnar. J
Það er vert að geta þess, að
jafnframt því, sem Norðri hefir
gefið þessa þætti Helga Valtýs-
sonar út, fæst nú smásagna-
safnið Væringjar eftir hann, en
þó að sú bók sé mjög með sömu
höfundareinkennum geymir hún
e. t. v. sumt það bezta, sem Helgi
hefir skrifað.
Þess gætir mjög í bókum
Heiga', að hann hefir dvaiið
langdvölum í Noregi og eru
margar sögur hans þaðan, ým-
ist beinar endurminningar eða
byggðar á lífsreynslu útivistar-
áranna. En öll eru rit hans
runnin frá hjarta hins góða
drengs og leltandi manns, allt
frá æskuljóðunum að minning-
um og hugleiðingum efri ár-
anna.
Gömul blöff. Smásögur
eftir Elínborgu Lárus-
dóttir. Stærð 204 bls.
19x13 sm. Verð: kr. 25.00
ób. 35.00 innb. Bókaútgáf-
an Norðri.
Elínborg Lhrusdóttir lýsir í
þessum sögum ýmiss konar
fólkji, einkennilegu og hverls-
dagslegu, ómerkilegu og mynd-
arlegu. Sumar sögurnar eru
spaugilegar en aðrar alvarlegar,
þó að raunar sé víðast hvar al-
varleg hugsun að baki.
Andinn í þessum sögum er
heilbrigður og hlýr. Þær munu
þykja sæmilegur skemmtilestur
og vel það, þegar lifíjskoðun
þeira er talin þeim til tekna.
Enginn sagnanna þykir mér
verulega veigamikil eða snjöll.
En margur mun þó minnast
Ólafs Jósúa, sem gaf þremur
sömu flyðruna, betlarans, sem
varð kaupmaður og fleiri eftir-
tektarve^ðra manna að loknum
lestri. Og Guðsaugun og Ham-
ingja eru fallegar sögur.
Sagnakver Skúla Gísla-
sonar. Sigurður Nordal
gaf út. Helgafell. Stærð
139+XIX bls. 24x17 sm.
og 19 myndablöð. Verð
kr. 77.00 rexínb. 100.00 kr.
skinnb.
Séra Skúli Gíslason á Breiða-
bólstað hefir verið talinn snjall-
astúr þeirra manna er söfnuðu
og skráðu þjóðsögur í safn Jóns
Árnasonar. Nú hefir sagnakver
, bað, sem hann sendi Jóni Árna-
I tsyni og birt er í þjóðsögum
hans verið sérprentað og kemur
út i vandaðri útgáfu.
Þeir, sem eru handgengnir
þjóðsögum Jóns Árnasonar,
sækja ekki nýtt söguefni í þessa
bók, en betur er til þessarar út-
gáfu vandað og fylgja m. a. at-
hugasemdir þar sem gerð er
grein fyrir vísum, mönnum og
sögum, sem vikið er að í sög-
unum. En góður bókarauki er
formáli Sigurðar Nordals því að
hann er bæði snjall og skemmti-
legur. Og myndir Halldórs Pét-
urssonar, 19 heilsíðumyndir eru
hin mesta prýði á bókinni, og
(Framhald á 4. síðu)
una. Þar ráða máttugri öfl en
hinn mannlegi máttur.
Til er það og sjálfsagt af
margra hálfu, að skuldinni er
skellt á forsjónina, er mót allra
vonum gengur. Sú skoðun er
til og efalaust eigi fátítt, að í
Ijósi sé látið, að ekki mundi
þykja sem réttlátast ef menn-
irnir hefði ráðið á þessa leið,
þar sem enda litlir óþurrkar
eru á landi hér og óhemju erfið-'
leikar af þeirra völdum, en sól
og hitabreiskja í nálægum lönd-
um, svo allt visnar og skrælnar.
Raunar má nú spyrja svo:
Eigum við betra skilið? Mund-
um vér að öllu bættari þó ávallt
væri sól og sumar og allt gengi
að óskum? Tæplega. Það er
jafnan sannmæli, að sterk bein
þarf til að eiga góða daga.
III.
En maður, líttu þér nær, það
liggur í götunni steinn.
Ef þessar ófarir væru qkkur
sjálfum að kenna að nokkru,
jafnvel að talsvert miklu leyti
og skildum, að til eru þegar
þekkt úrræði, sem við ýmist
ekki höfum notað eða að of
litlu eða litlu leyti, þá er sökin
hjá oss sjálfum, en ekki for-
sjóninni.
Ýms úrræði eru til og leyfi
ég mér að nefna hin helztu,
sem ég þori að segja, að koma
að mjög miklum notum, og fyrr
er gilt en valið sé.
En hér skal tekið fram, að
allt þetta er til athugunar fram
vegis og gera má ráð fyrir, að
brennt barn forðist eldinn, —
svo ætti aö vera að minnsta
kosti, — því sumar kemur eftir
næsta vetur og við höfum alls
enga tryggingu fyrir þerri-
sumri, en eigum aff vera viffbú-
in ljinu versta, því hið góða
mun ekki skaða, — vera viðbú-
in að svo miklu leyti, sem frek-
ast gefst kostur á.
IV.
í fyrsta lagi ætti hver bóndi
að byrja svo snemma sláttinn,
sem hann mögulega getur. Þó
ekki sé fullsprottið, gerir minna
til, því það borgast í hánni síð-
ar á slættinum. Lang oftast
bendir reynslan í þá átt, að við
það verði árangurinn beztur,
því þá er beztu veðra von, þó
út af því geti brugðið
Ef verið ef von úr viti að bíða
eftir ’fullri sprettu, gerist tvennt
í senn:
að dýrmætur tími líður og hann
kemur aldrei aftur, því sláttur-
inn er stundaglöggur og hann
er bjargræðistími okkar bænd-
anna fram yfir aðra tíma árs- •
ins, — og
aff taðan vex ella úr sér áður,.
en við af vitum, en við það
missir hún geysimikið af nota--
gildi.
Það má fullyrða, að strá í
mátulegum vexti eða tæplega
það, er tvöfallt, ef ekki marg-
fallt, i gildi móts við úr sér