Tíminn - 18.10.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMINIV, laugardagiim 18. okt. 1947
191. blað
Ltmgardayur 18. oht.
Orsök vandræðanna
í útvarpsumræðunum um
daginn flutti forsætisráðherr-
ann ræðu, sem að ýmsu leyti
var merkileg. Hann gaf þar
nokkrar upplýsingar um fjár-
málastjórnina, þar sem Áki
Jakc#osson kom við sögu, og
mun það verða ýmsum minnis-
stætt. En auk þess vék hann
skörulega að höfuðásökunum
kommúnista á núverandi stjórn
og sagði m. a.:
„Og nú segja kommúnistar
einnig, að núverandi ríkisstjórn
sé að koma af stað kreppu,
hruni og atvinnuleysi, þegár
hún er að draga fram stað-
renydir um ástandið í þjóðfé-
laginu, — staðreyndir, sem eru
víðsfjarri að núverandi ríkis-
stjórn eigi nokkra minnstu
sök á.
Gjaldeyrisskorturinn er sízt
af öllu hennar sök, því að nú-
verandi ríkisstjórn hefir frá
upphafi gert sitt til þess að
takmarka notkun hans með
minnkandi innflutningi. Hækk-
andi verðlag innanlands hefir
stjórnin reynt að hindra, eftir
því sem aðstæður hafa frekast
leyft, meðal annars með ströng-
um verðlagsákvæðum, auk þess
sem hún hefir alvarlega varað
við kauphækkunum og öðru, er
áuka kynni verðbólguna, — og
sízt af öllu hefir ríkisstjórnin
það á valdi sínu að segja öðr-
um þjóðum fyrir um það, hvaða
verð þær eigi að greiða fyrir
afurðir okkar, en ríkisstjórnin
hefir sannanlega haft öll þau
útispjót, sem unnt var, til þess
að selja afurðirnar sem hæstu
verði og haganlegast eins og
hæstvirtur utanríkisráðherra
hefir sannað í umræðunum."
Kommúnistar, og þeir aðrir,
sem hafa tilhneigingu til að
draga taum fyrrverandi stjórn-
ar, mega gjarnan vita það, að
þjóðin hefir nú þegar gert sér
grein fyrir sannleikanum í þess-
um orðum: Vandræðin, sem
kommúnistum þykir nú svo illt
aff þola, eru rökrétt og óhjá-
kvæmileg afleiffing af stjórnar-
stefnu þeirra sjálfra og banda-
manna þeirra, sem stóffu aff
glæfrastjórn Ólafs Thors.
Það er því ekki annað en
tímatöf ein og dráttur, að vera
að reyna að bjarga sér með
slíkum málflutningi. Það eru
fleiri en Framsóknarmenn og
aðrir fyrrverandi stjórnarand-
stæðingar, sem sjá hér sam-
bandið milli orsaka og afleið-
inga. Það sjá nú allir menn,
sem vilja sjá hlutina með sann-
girni og hafa sæmilega greind.
Og því er það þeim sjálfum
verst, sem velja sér enn það
hlutskfpti, að kenna núverandi
stjórn um gjaldeyrisvandræði o.
þ. h.
Það kann að vera skiljanlegt
að ófyrirleitnir og örvona
stjórnarandstæðingar grípi til
þess í öngum sínum og ráða-
leysi að halda uppi öðrum eins
ádeilum og kommúnistar hafa
nú gegn ríkisstjórninni. En
furðulegra er það, þegar þeir,
sem telja sig fylgismenn stjórn-
arinnar, leggja nótt við dag til
að afneita öllum tengslum og
orsakasambandi milli erfiðleik-
anna nú og þess, sem á undan
var gengið. Slíkt er sannarlega
ekki til þess fallið, að sameina
menn sem bezt og einbeita
kröftum þeirra að því, að leysa
Tillögur Austfirðinga um
stjórnarskrá Íslands
Grelnargerð stjfórnarskrárnefndar fjjórðnngsþzngs Austf jarða
Þegar ákveðin verða megin-
atriði stjórnarskrár lýðveldis-
ins, verður að hafa hliðsjón af
þeim ágöllum á stjórnskipun
ríkisins, sem afdiáfaríkastir
hafa orðið á liðnum árum.
Almennt mun viðurkennt, að
stjórnarfar síðustu ára hafi
stefnt um of að samdrætti alls
opinbers valds á einum stað, í
höfuðborg ríkisins, Reykjavík.
Að sama skapi hafa aðrar
byggðir landsins orðið útundan
og háðar höfuðborginni í fjár-
hagslegu, atvinnulegu og menn-
ingarlegu tilliti. Hefir þróun
þessi leitt til þess að öðrum
þræði, að ofsalegur vöxtur hefir
hlaupið í Reykjavík og fólki
hefir fjölgað mjög í henni og
nágrenni hennar um leið og því
hefir á hinn bóginn fækkað, at-
vinna hefir þorrið og afkomu
allri hnignað víðast hvar ann-
ars staðar á landinu, svo að til
beinnar auðnar horfir á ýmsum
stöðum, sem annars mega telj-
ast byggilegir. í kjölfar þess-
arar þróunar kemur glötun
mikilla verðmæta á hinum
hnignandi stöðum, röskun þjóð-
félagslegs jafnvægis samfara
því, að hætta skapast á ein-
hæfingu atvinnuhátta, sem
leiðir til þess, að almenn af-
koma þjóðarinnar verður um of
háð einstökum atvinnugreinum,
svo sem nú er orðið, þegar telja
má ,að öll velmegun þjóðarinn-
ar sé háð síldveiðunum við
Norðurland, sem standa 1—2
mánuði ársins. Mun öllum ljóst,
hvílíkur háski er fólginn í slíkri
þróun.
vandann, eins og nú er óneit-
anlega fyrir mestu.
Það eru litlar líkur til þess,
að vel verði greitt úr málum,
án þess að skilja orsakir vand-
ans og mistök liðins tíma. Þeir,
sem reyna að villa um menn á
því sviði, eru því að spilla
möguleikunum til skjótrar við-
reisnar og umbóta.
Eitt helzta markmiðið, sem
stefna ber að við setningu
stjórnarskrár fyrir lýðveldið,
verður því það, að dreifa vald-
inu og leitast þannig við að
koma á jafnvægi milli atvinnu-
vega og landshluta. Ætti það að
leiða til þess, að öll afkoma
þjóðarinnar hvíldi á traustari
og breiðari grundvelli og yrði
síður háð árferði í landinu.
Til þess að ná þessu mark-
miði hefir nefndin gert ráð
fyrir, að landinu verði skipt í
fimmtunga, sem verði stjórnar-
farslegar heiídir með allvíðtæku
starfssviði og valdi 1 ýmsum sér-
(málum og verður nánar vikið
að þeirri skipan síðar í grein-
! argerð þessari.
Annar höfuðókostur gildandi
j stjórnarskipunar er sá, að hún
gerir ráð fyrir, að Alþingi myndi
ríkisstjórnina. Á þessu hafa oft-
ar en einu sinni orðið alvarleg-
ar tafir. Þegar slíkir atburðir
gerast, er jafnan ríkjandi öng-
þveiti um mörg hin mikilvæg-
ustu málefni ríkisins. Verður
ekki fyrir séð né með tölum tal-
ið það tjón, sem af því getur
hlotizt, að ríkið sé stjórnlítið
eða stjórnlaust mánuðum eða
jafnvel árum saman. Slíkt á-
stand virðist helzt skapast, þeg-
ar mest ríður á því, að föst og
örugg stjórnarstefna sé í ríkinu.
Hina miklu erfiðleika, sem þjóð-
in á nú við að etja í atvinnu-
og fjárhagsmálum má að veru-
legu leyti rekja til slíks stjórn-
málaástands.
Eitt' aðalmarkmið með setn-
ingu nýrrar stjórnarskipunar
hlýtur því að vera það, að búa
svo um hnúta, að alitaf verði
i landinu fullábyrg ríkisstjórn,
sem Hefir vald og vilja til að
' gera það, sem þörf krefur á
hverjum tíma.
I ’ Þar sem reynslan hefir, eins
og áður var sagt, sýnt, að Al-
' þingi hefir ekki alltaf getað
1 myndað starfhæfa ríkisstjórn,
I virðist ekki rétt að fela því það
hlutverk áfram. Nefndin hefir
því lagt til, að forsetinn myndi
ríkisstjórnina, enda er ráð fyr-
ir því gert, að hann verði þjóð-
kjörinn. Með þeirri tilhögun,
sem tillögurnar gera ráð fyrir,
verður að ætla, að jafnan verði
starfandi örugg ríkisstjórn. Að
vísu getur Alþingi samþykkt
vantraust á ríkisstjórnina, en
þá eiga að fara fram nýjar
kosningar bæði á forseta og al-
þingismönnum. Ef'forseti/verð-
ur endurkjörinn, getur Alþingi
ekki aftur um tveggja ára skeið
lýst vantrausti á stjórnina, enda
þótt svo ólíklega kynni að fara,
að vilji væri til þess hjá meiri
hluta Alþingis. Tillögurnar fela
og 1 sér skarpa aðgreiningu á
löggjafarvaldinu og framkvæmd
arvaldinu og miöa þannig að
glöggri verkaskiptingu og vænt-
anlega betri starfsafköstum
bæði hjá Alþingi og ríkisstjórn.
Þannig er ekki gert ráð fyrir
því, að forseti þurfi að staðfesta
lögin, en hann getur látið
ganga þjóðaratkvæðagreiðslu
um lagasetningu og falla þá lög
úr gildi, ef meirihluti kjósenda
greiðir atkvæði gegn þeim. Al-
þingi og forseti eru þjóðkjörnir
aðiljar hvor í sínu lagi. Ef á-
' greiningur rís milli þeirra í svo
1 mikilvægu máli, að málamiðlun
1 getur ekki tekizt, verður ekki
1 séð önnur réttlátari úrlausn en
1 sú, að þjóðin skeri sjálf úr deil-
! unni. Gildir einu, hvort um er
■ að ræða löggjafarmálefni eða
st j órnarf ramkvæmdir.
Þriðji höfuðókostur núverandi
stjórnarskipunar er kjördæma-
skipunin og kosningafyrir-
komulagið, sem hafa mótazt í
harðvítugri togstreitu milli
flokkanna, þar sem skammsýni
eiginhagsmunanna hefir mótað
afstöðu beggja deiluaðilja. Eins
og kunnugt er, geta alþingis-
menn nú öðlazt umboð sitt með
þrennum hætti, við hlutfalls-
kosningar í Reykjavík og í tví-
menningskjördæmum, við ó-
hlutbundnar kosningar í ein-
menningskjördæmum og sem
uppbótarþingmenn. Þegar til
þings kemur, skipta þingmenn
sér sjálfir í deildir án tillits til
þess, með hverjum hætti þeir
eru kosnir. Þessi deildarskipt-
ing styðst því ekki við sömu rök
og deildarskipting þinga gerir í
þeim löndum, þar sem kosið er
á mismunandi hátt til tveggja
deilda.
Nefndin aðhyllist, að Alþingi
verði framvegis skipt í tvær
deildir, en gerir ráð fyrir, að
þær verði skipaðar með ólíkum
hætti. í efri deild skulu eiga
sæti þrír þingmenn úr hverjum
fimmtungi kosnir af kjörmönn-
um, fimmtungsþingmönnum, en
í neðri deild skulu eiga sæti
þingmenn kosnir í einmenn-
ingskjördæmum.
Með þessari skipun er stefnt
að því, að tryggja sjónarmið
héraðanna sem heilda og leit-
ast á þann hátt við að efla
jafnvægi milli hinna ýmsu
landshluta og atvinnuvega.
Ætlazt er til, að sem jöfnust
kjósendatala verði í hverju ein-
menningskjördæmi. Er gert ráð
fyrir endurskoðun kjördæma-
skipunarinnar á 10 ára fresti til
þess að framkvæma þær breyt-
ingar, sem tilfærzla fólksins í
landii^u kann að gefa tilefni til.
Stungið er upp á skipun nefnd-
ar til að annast þessa endur-
skoðun og er ætlazt til að þeir
þrír þættir ríkisvaldsins, sem
stjórnarskráin gerir ráð fyrir,
annist skipun nefndarinnar.
Þess skal getið, að nefndinni
þótti með engu móti tiltækilegt
að gera ráð fyrir hlutfallskosn-
ingu þingmanna til neðri deild-
ar, vegna þeirra sérréttinda,
sem flokksstjórnum eru veitt í
slíkri skipun. í orði kveðnu
mætti segja, að flokkarnir ráði
framboðslistum, en það væri þó
hin herfilegasta blekking. Til-
tölulega . fáir flokksmenn hvers
flokks verða einráðir um fram-
boðin m. ö. o. aðeins flokks-
stjórnirnar. Af óviðráðanlegum
orsökum verða þær búsettar í
Reykjavík. Hlutfallskosningar
færa því í raun og veru Reyk-
víkingum valdið til þess að
skipa þingdeildina og miða því
enn hastarlega að samdrætti
valdsins á einn stað en nokkur
(Framhald á 4. síðu)
Krónurnar kvaddar
íslendingar kveðja venjulega
þær krónur í síðasta sinn, sem
látnar eru til útlanda.
Og verðmætin, sem fást til
baka eru misjöfn og stundum
engin.
í hinni fróðlegu bók, Skýrslu
Landsbankans fyrir a 1946, bls.
77—78, segir meðal annars:
„Frá því í byrjun árs 1946 og
þar til í apríl 1947 voru gefin
út gjaldeyrisleyfi til 1825 út-
lendinga ,sem komnir voru til
landsins fyrir árslok 1946. Þar
af voru 1716 Danir og Færey-
ingar, 26 Norðmenn, 43 Svíar,
28 Englendingar og 12 einstakl-
ingar af öðru þjóðerni. Af Dön-
um og Færeyingpm voru 210
kvenmenn. Skortir áreiðanlega
mikið á, að öll kurl séu komin
hér til grafar. Heildar upphæð
útgefinna gjaldeyrisleyfa á ár-
inu fyrir vinnulaunum var 4687
. þús. kr. Sjálfsagt hefir kveðið
mikið að því, að útlendingar
j yfirfærðu vinnulaun sín til
heimalandsins með sendingu
i gjafaböggla."
I Þarna er bent á eina lindina,
þar sem erlendi gjaldeyririnn
hefir runnið út í sandinn að
I
meira eða minna lelyti. Þótt
(nefndar séu aðeins hátt á
fimmtu milljón króna í vinnu-
laun, sem leyfi hafi verið veitt
fyrir á einu ári, þá er hitt vit-
anlega margfallt hærri upp-
hæð, sem komið hefir verið út
í alls konar vörum, bæði í póst-
sen<!ingum, með ýmsum far-
þegum og skipsmönnum, er far-
ið hafa til útlanda og loks at-
vinnufólkinu sjálfu, þegar það
hefir farið af landi burt.
' Auk þessa hafa íslendingar
selt í stórum stíl vörurnar, sem
fluttar hafa verið inn í landið
fyrir ameríska' dollara og
fengið fyrir þær ýmiskonar
rusl, einkum í Danmprku — eða
þá lagt andvirðið að meira eða
minna leyti fyrir í erlendum
bör(kum.
En allra þyngstur straumur-
inn af erlendum gjaldeyri í
þessum efnum hefir þó runnið
með þeim þúsundum íslendinga,
sem farið hafa út í lönd að
þörfi* og óþörfu.
Þar væri ófögur saga sögð
væri hún skráð eins og hún er,
(Framhald á 4. síöu)
Á slóðum Vestur-íslendinga — IV.
Þættir úr lífi Skagfirðings
Framhald.
Á haustin var siður að fara
með bátana, sem notaðir voru
að sumrinu, í vetrarlagi í Port
Nelson. Þetta haust átti að fara
með stóran dráttarbát þangað.
En svo stóð á, að menn vantaði
á bátinn, en meginhluti verka-
manna farinn. Var þá leitað til
mín og lét ég tilleiðast að fara
á bátinn.
Við lögðum af stað frá Chur-
chill klukkan átta að kvöldi og
var þá tekið að frysta. Þegar
við vorum komnir nokkuð út á
flóann, skall snögglega á ofsa-
hríð með miklu hafróti og slíkri
fannkomu, að ekki sást út fyrir
borðstokkinn. Stýrishúsið á
dráttarbátnum var ákaflega
hátt, enda var hann ekki ætl-
aður til langra sjóferða, og aft-
an við það var stór vatnsgeym-
ir. Þetta sópaðist nú allt burt
með ógurlegum brotsjó, er reið
yfir bátinn.
Þannig velktumst við í fimm
daga, kaldir og hraktir, vatns-
lausir og matarlausir, því að
engar vistir voru í skipinu. Það
hafði ekki verið gert ráð fyrir,
að við yrðum nema 26—30
klukkutíma til Port Nelson. Atta
menn voru á skipinu, sumir
orðnir veikir, aðrir örvona um
björgun. Skipstjórinn, gamall
karl frá Nýja-Skotlandi og
frægur smyglari, var hinn eini,
sem aldrei mælti æðruorð. Hann
var þó sá eini af bátverjum,
sem var fatlaður. Hann var
nefnilega einhentur — lög-
reglumaður hafði skotið af hon-
um aðra höndina í einni af
smyglferðum hans.
Loks fann okkur flugvél, sem
send hafði verið á vettvang að
leita okkar, er veður lægði og
birti yfir. Ég hefi aldrei á ^vi
minni orðið jafn feginn og þeg-
ar við stigum á land í Port
Nelson. — Tvo af bátsmönnum
var farið með beint í sjúkrahús.
Við, sem ætluðum áfram suð-
ur á bóginn og ferðafærir vor-
um, dvöldum þó aðeins tvo
daga í Port Nelson. Enn voru
ófarnar 60—80 mílur til næstu
járnbrautarstöðvar. Við þótt-
ust því heppnir, er við fréttum
af Indíánum, sem voru í þann
veginn að leggja af stað á bát
upp Nelsonfljótið. Indíánarnir
voru fúsir til þess að veita-okk-
ur fyrirgreiðslu og vildu ekki
einu sinni heyra, að við hefðum
með okkur nesti. Þeir sögðust
hafa ráö á nógum mat.
En ferðin gekk ekki eins
greitt og við liöfðum vonað. Það
var fullt af sel í fljótinu, og
Indíánarnir voru allan daginn
að eltast við þá. Stundum fóru
þeir jafnvel langar leiðir til
baka. Þeir komust því ekki nema
fimm mílur fyrsta daginn, og
þannig gekk í þrjá daga sam-
fleytt. Á kvöldin var lagt að
árbákkanum, kveiktur Indíána-
eldur og sofið við hann undir
berum himni í snjó og gaddi.
Indíánarnir hringuðu sig sam-
an eins og hundar og stein-
sváfu, en okkur félögunum kom
ekki dúr á auga. Við vorum líka
sársvangir, því að matur Indí-
ánanna voru aðallega hálfhráar
andir og svart, sykurlaust kaffi.
Loks fannst okkur þetta orð-
ið óþolandi, svo að við strukum
burt frá eldinum eina nóttina*.
En við vorum allir ókunnugir,
svo að við villtumst. Nú horfði
ekki betur fyrir okkur heldur
en meðan við dvöldum í skjóli
Indíánanna, og sumir okkar
munu fyllilega hafa átt von á
því, að við bærum beinin þarna
norður frá. Eftir margra daga
flæking rákumst við þó loks á
kofa, þar sem járnbrautareftir-
litsmaður bjó, og vorum þá
orðnir mjög illa til reika. í
þessum kofa vorum við í tvær
nætur, því að járnbrautarlest
kom ekki nema einu sinni í
viku þangað norður eftir. Ég var
ferðalokunum býsna feginn,
þegar lestin staðnæmdist að
lokum í járnbrautarstöðinni í
Winnipeg.
Ég fór samt norður vorið eft-
ir, þrátt fyrir þessa hrakninga
— það mun hafa verið í þann
mund, sem svo margir landar
aðrir voru að búast til íslands-
farar 1930. En í nóvembermán-
I uði um haustið kvaddi ég
Churchill fyrir fullt og allt og
hélt austur yfir Atlantsála. Ég
kom til Reykjavíkur rétt fyrir
jólin og dvaldi heima, þar til
vorið eftir. Þegar vestur kom
aftur, gerðist' ég rakari í River-
ton. Seinna rak ég fáein ár rak-
arastofu og billiardstofu í
Langruth, vestan Manitóba-
vatns.
En svo undi ég ekki kyrrset-
unum lengur. Ég réði mig til
starfa í gullnámunum í Oro
Grande í Norður-Manitóba. Þar
vann ég á fjórða ár, og þar var
stundum líf í tuskunum, ekki
síður en í Churchill, og tals-
vert sukksamt. En svo var það
einn dag, er við vorum 1500 fet
niðri í jörðinni að bora fyrir
' sprengjum, að allt í einu varð
ógurleg sprenging. Næsta vaka
á undan okkur, sem var nýhætt
vinnu, hafði skilið eftir
sprengju í bergstálinu — og ég
hafði rennt bornum mínum
beint í hana.
Ég raknaði ekki við, fyrr en
eftir þrjá daga. Þá var ég kom-
inn í sjúkrahús suður í Winni-
peg — hafði verið fluttur þang-
að í flugvél. Maðurinn, sem
næstur mér var í námunni,
. hafði beðið bana. Sjálfur' var
ég illa á mig kominn. Ég var
blindur, annað augað alveg
eyðilagt, hitt skemmt, þótt
læknunum tækist að bjarga því.
Bakið var bramlað, og annar
lærleggurinn var brotinn. Ann-
að eyrað hafði því nær rifnað
af mér, þó ekki svo, að það yrði
ekki grætt á. Loks var ég
aðframkominn af blóðmissi, því
að ég hafði hlotið svöðusár á
hálsinn og hálsæðarnar skorizt
sundur/ Blóðbunan stóð úr þeim,
er komið var að mér í námunni.
Ég lá lengi milli heims og
helju, og þegar batinn loks kom,
var hann æði hægfara fyrst í
stað. Margvíslegar menjar þessa
slyss mun ég bera alla ævi.
Sumt sérðu — annað ekki. Það
er til dæmis fullt af smástein-
um í blóðinu.
Þegar ég var loks orðinn
sæmilega vinnufær á ný, réði
| ég mig í þjónustu félags, sem
, hefir það markmið að vernda