Tíminn - 01.11.1947, Síða 2

2
TÍMlNiy, laiigardagiim 1. nóv. 1947
201. blað
Laugardagur 1. nóv.
Jafnrétti og frelsi, en
ekki vanefnd loforð
Samvinnumenn hafa farið
fram á jafnrétti við aðra 1
verzlunarmálum. Þeir beita sér
fyrir því, að fá að keppa við
heildsalana á grundvelli frjálsr-
ar samkeppni, eftir því, sem
við verður komið. En kaup-
menn etja sínum mönnum fast
fram, og þeir krefjast þess, að
verzlunin verði kvótabundin í
samræmi við liðna tíð, svo að
hlutfall milli verzlana innbyrð-
is raskist ekki.
Hér verður ekki reynt að elt-
ast við allt það, sem sagt hefir
verið um þetta mál af stríðs-
fólki heildjsalanna. Svo langt
hefir verið gengið að segja að
kaupfélagsmenn hafi minni
þarfir en aðrir. Þeir búi úti á
landi, rafmagnslausir, og hafi
því ekkert við rafmagnsáhöld
að gera. Og jafnvel er vikið að
því, að þeir ættu að geta gengið
berhöfðaðir.
Það er mál út af fyrir sig,
hvort kaupfélagsmenn utan
Reykjavíkur eigi að fá skömmt-
unarseðla eins og annað fólk.
En vel má minnast þess, þegar
málin eru rædd í heild, að sum-
um gáfnaljósum Morgunblaðs-
ins og frumherjum réttlætis-
hugsjóna hinnar frjálsu Sjálf-
stæðisæsku, eins og Jóhanni
Hafsteini, finnst slíkur jöfnuð-
ur óþarfur og ekki réttlátur.
Málflutningur heildsalaliðsins í
verzlunarmálunum lyefir nú um
hríð verið með þeim ósköpum,
að því er líkast, sem frosið hafi
fyrir öll skilningarvit þess,
nema munninn. En hann er líka
notaður því rækilegar.
Kjarni málsins er næsta ein-
faldur.
Á neytandinn að hafa rétt til
að ráða því sjálfur hvar hann
verzlar, eða á að láta einhverj-
ar stjórnskipaðar nefndir setja
honum verzlanir til að skipta
við?
Sjálfstæðismenn þykjast vera
fylgjandi frjálsri verzlun. En
þegar um það er að ræða, að
láta hylli neytendanna hafa
áhrif á viðskiptamagn verzlan-
anna, rísa þeir upp og segja, að
með slíku háttalagi væri verið
að einoka alla verzlun undir
kaupfélögin, en fólk vilji ekki
að þeirra viðskipti aukist. Því
verði að viðhalda hömlum 1
verzluninni, svo að fólkið hlaupi
ekki gegn vilja sjálfs sín með
skipti sín til kaupfélaganna.
Svo klikkja þeir út með því að
segja: „Dettur nokkrum í hug,
að við værum á móti frjálsri
verzlun."
Fyrst er $ett upp stefnuskrá.
Svo er sagt: Fyrst við eigum
þessa stefnuskrá og erum á móti*
málinu hlýtur málið að vera í
ósamræmi viS stefnuskrána.
Hvað lengi skal Mbl. halda að
það geti lifað á svona rökum?
Samvinnumenn hafa aldrei
beðið um nein forréttindi.
Nú liggja ekki fyrir neinar
reglur, sem sérstaklega kveða á
um réttindi kaupfélaga, heldur
aðeins reglur, sem taka jafnt til
allra verzlana, hvort sem þær
eru félagseign eða ekki.
Það er alveg ótækt fyrir
ábyrga menn í innflutnings-
málum, að vitna í ákvæði
stjórnarsáttmálans eins og mál-
unum væri ráðið til lykta með
honum, og fara svo að sofa.
Stj órnarsáttmálinn geymir
samkomulag um það, á hvaða
Erlend skip og íslenzkur fáni
Tímanum hefir borizt eftir-
farandi greinargerð frá sigl-
ingamálaráðherranum í tilefni
af frásögn blaðsins fyrir
skömmu að leyft hefði verið að
sænskur bátur sigldi undir
íslenzku flaggi yfir síldveiðitím-
ann:
Reykjavík, 28. okt. 1947
Útaf viðtali við herra Arnald
Jónsson blaðamann og grein,
sem nýlega birtist í Tímanum
um skrásetningu m/b Leo II,
vill ráðuneytið hérmeð senda
yður, herra ritstjóri, afrit af
skjölum málsins, sem hér eru
fyrir hendi.
Það skal tekið fram, að það
kemur alloft fyrir að skipum er
sleppt með bráðabirgðaskoðun
yfir síldveiðitímann, þegar sér-
staklega stendur á og bráða-
bij-gðaskoðun hefir leitt í ljós,
að ekkert sérstakt finnst at-
hugavert gegn því að fullnað-
arskoðun fari þó fram strax og
sumarvertíð er lokið.
Emil Jónsson.
Skjöl þau, sem fylgja framan-
greindu bréfi ráðherrans eru
svohljóðandi:
Reykjavík, 14. júlí 1947.
Ég unrirritaður leyfi mér
hérmeð fyrir hönd hr. Þorvalds
Guðjónssonar, skipstjóra og út-
gerðarmanns í Vestmannaeyj-
um að fara þess á leit við hið
háa ráðuneyti, að það veiti
undanþágu til innflutnings á
grundvelli eigi að setja reglur
um skiptingu inn(flu,tningsins,
— annað ekki. Það er að sinu
leyti eins og hér væru engin ný
launalöS; þó að samið væri um
það við stjórnarmyndun og við
höfum ekki ennþá endurskoð-
aða stjórnarskrá, þó að það hafi
staðið í gildandi stjórnarsátt-
mála í þrjú ár að sú endurskoð-
un skyldi fara fram.
Þó að vissir menn séu kann-
ske orðnir vanir að rugla sam-
an framkvæmd og vanefndum
loforðum er vonandi að almenn-
ingur kunni greinarmun þess.
vélbátnum Croxby, vegna ald-
urs hans.
Með sérstakri virðingu,
Bragi Kristjánsson.
Til
samgöngumálaráðuneytisins.
Reykjavík, 16. júlí 1947.
Með skírskotun til viðtals,
vill ráðuneytið hérmeð óska eft-
ir að þér, herra skipaskoðunar-
stjóri, látið fara fram skoðun
á vélbátnum Croxby, sem Þor-
valdur Guðjónsson, skipstjóri
og útgerðarmaður í Vestmanna-
eyjum er að kaupa, en bátur
þessi liggur nú við bryggju hér
í höfninni.
Þorvaldur Guðjónsson segist
borga kostnað við skoðunina.
F. h. r.
Páll Pálmason.
Til
skipaskoðunarstjóra.
Reykjavík, 17. júlí 1947.
Með þíéfi ráðuneytisins, dags.
16. júní er þess óskað að ég láti
fara fram skoðun á vélbátnum
„Croxby", sem Þorvaldur Guð-
jónsson, útgerðarmaður i
Vestmannaeyjum hefir í hyggju
að kaupa.
Skipið var tekið í slipp í gær
og skoðað eftir því sem hægt
var, en vegna aðkomstar örðug-
leika og tímaskorts, að sögn
væntanlegs eiganda, var skoð-
uninni ekki fyllilega lokið.
Ég get eftir ástæðum fallist á
það, að framhaldsskoðun sé
frestað til 15. september og
skipinu leyft að vera á síldveið-
um sem íslenzkt skip og fái út-
gefið ísl. fiskveiðaskírtéini, er
gildi'til jafn langs tíma, og
ekki skráð á annan hátt, þar til
fullnaðar úrskurður um styrk-
leika skipsins er fenginn. Falli
sá úrskurður þannig, að styrk-
leiki þess sé ekki samkvæmt ísl.
lögum og reglum skuldbindur
eigandi þess sig til að skila
skipinu aftur að síldveiði lok-
inni.
Fullnægjandi upplýsingar um
smíðastað og smíðaár skipsins
liggja ekki fyrir ennþá.
Allravirðingarfyllst,
Ól. Th. Sveinsson.
Til
samgöngumálaráðuneytisins.
Reykjavík, 17. júlí 1947.
Samkvæmt beiðni yðar, herra
útgerðarmaður, vill ráðuneytið
eftir atvikum leyfa, að þér
megið gera kaupsamning um
sænska m/s Croxby GG 745, og
sigla því hér við land, þar til
fullnaðarskoðun hefir farið
fram á því í september þ. á.. en
þá verður tekin endanleg á-
kvörðun um hvort skipið full-
nægi skilyrðum íslenzkra laga
til þess að flytja megi það til
landsins.
Emil Jónsson./
Páll Pálmason.
Til
hr. útgerðarm.
Þorvaldar Guðjónssonar,
Vestmannaeyjum.
Eins og framangreind skjöl
bera með sér, hefir samgöngu-
málaráðherra hér leyft, að
sænskt skip fengi að sigla undir
íslenzku flaggi yfir síldartím-
ann og ekki einu sinni hirt um,
að það fullnægi íslenzkum
skipaskoðunarlögum. Með sama
hætti virðist mega opna ís-
lenzka landhelgi fyrir hvarða
erlendu skipi, sem er, ef ein-
hver íslenskur maður þykist
ætla að kaupa það einhvern
tíma síðar meir. Hér er um að
ræða hættulegt fordæmi, sem
koma verður í veg fyrir, að end-
urtaki sig.
Svartir heimsmeist-
arar
Blökkumaðurinn Joe Louis, sem nú
er heimsmeistari í hnefaleik, mun
berjast við kynbróður sinn, sem heitir
Joe Walcott, hinn 5. desember næst-
komandi. Pæstir munu treysta Wal-
cott til mikilla sigra í þeirri viðureign
en auðvitað bíða miljónir manna
vestanhafs með mikilli eftirvæntingu
þessarar örlagastundar.
Afmæli Gísla á Reykjum
Afmælisfagnaður Gísla Jóns-
sonar hreppstj. á Stóru-Reykj-
um í Hraungerðishreppi.
Um leið og tilkynnt var í rík-
isútvarpinu afmæli Gísla, 3.
september s.l. var þess getið, að
Gísli frestaði öllum afmælis-
fagnaði til 26. s. m. af sérstök-
um ástæðum.
Hinn tiltekna dag byrjuðu
heimsóknir heima hjá Gisla kl.
3 um daginn. Það fólk var allt
lengra að, og hélt þeim heim-
sóknum áfram til kl. 6 um
kvöldið. Voru það skyldmenni
hans fjarverandi og ýmsir
gamlir og nýir samverkamenn
hans við ýms störf utanhrepps.
Um kvöldið kl. 9 kom svo inn-
ansveitarfólk, allir bændur
sveitarinnar nema einn, sem
ekki gat komið af sérstökum
ástæðum og flestallar húsfrúr
Samtals voru gestirnir á
annað hundrað manns. Var því,
þó húsakynni séu góð, nokkuð
þröngt á þingi. Um leið og Gísli
bauð gesti velkomna gerði hann
grein fyrir því, að hann hefði
frestað heimsóknum af hinni
geysi óhagstæðu heyskapartíð,
en hann sagðist hafa búizt við
þurrkflæsu fyrstu dagana í sept.
enda va^ð sú raun á. Lofuðu
allir þessa ráðstöfun hans, og
ekki síður þá að velja Flóarétta-
Samtals voru heimsóknir á
bar upp á 26. sept. en Flóarétta-
dagurinn var frá ómunatíð
mesti gleðidagur ársins í Árnes-
sýslu, milli Hvítár og Þjórsár.
Varð samkoman því tvenns
konar fagnaður. Gísli hafði sótt
Flóaréttir frá því hann var 11
ára þar til þær lögðust niður
fyrir fáum árum vegna fjár-
pestaráðstafana. Fjallmaður
hafði hann verið í fjölda ára,
fjallkóngur um skeið og lengi
forustumaður í fjallmálum af-
réttarfélagsins. í sambandi við
afmælið hafði Gísla borizt
mesti fjöldi af heillaskeytum,
bæði í bundnu og óbundnu máli,
og ýmsar merkar gjafir, bækur
o. fl. Viðtökurnar voru hinar
ákjósanlegustu hvað veitingar
og annað snerti og stjórnaði
Gísli samkvæminu sjálfur. Stóð
það fram eftir nóttu. Margar
ræður voru fluttar og kom þar
greinilega fram í þeim hvað
samverkamenn hans á hinum
mörgu sviðum lífsins hafa fyrr
og seinna lagt mikið upp úr
fylgd hans og forustu hvar-
vetna. Þarna voru menn, sem
höfðu verið með honum í hin-
um margþættu sveitarstörfum
og félagsmálum um langt
| sk,eið. Samverkamenn hans í
sýslunefnd og ýmsum héraðs-,
nefndum og landsmálum. Menn
sem höfðu unnið með honum
við sjómennsku á opnum bát-
um og þilskipum, í gömlu ferða-
lögunum milli Árnessýslu og
^ Reykjavíkur, f fjallferðum og
ýmsum svaðilförum, og bar
þeim saman um, að auk dugn-
j aðar hans hefði hann aldrei
I brostið úrræði hvað sem á hefði
■ bjátað. Sumir ræðumenn héldu
! því fram að eftir útliti og
vinnudugnaði hans ennþá, gæti
hann ekki verið meira en sex-
tugur.
Þrátt fyrir illviðri þenpfan.
dag, var hófið hið prýðilegasta.
! Gísli þakkaði með ræðum
I heillaóskir, gjafir og heimsókn-
ir, svo og gott samstarf með
hinum mörgu gestum, sveitung-
um og kunningjum, sem þarna
' voru staddir, um það þýddi ekki
að tala þó samveran færi að
styttast, það væri bara lögmál
lífsins. Sagðist myndi reyna að
verjast Elli kerlingu svo lengi
sem unnt yrði, en það væri vit-
að að hún sigraði um síðir.
Sagðist ekki vilja lifa lengur en
það að málshátturinn „svo má
lengi læra sem lifir“ sannaðist
á sér eins og hann hefði ge^t
alla ævi.
Einn af viðstöddum.
Lciðréttíng
Meinleg prentvilla var í grein
Vopnfirðings í blaðinu í gær, —
þar stóð bensín fyrir brennivín,
— átti að vera svo:
„Skal þó í þessu sambandi
játað, að ekkert bakarí er til í
Vopnafirði og því ekki hægt að
fá þar nýbökuð brauð. Ekki er
heldur hægt að fá þar brenni-
vín og stendur Vopnafjörður að
þessu leyti að baki Seyðisfirði.
Munu síldveiðimenn telja hið
íyrra til óhagnaðar en ekki hið
, síðara."
Úr annarra hlöðuni:
Alls staðar sama sagan
Þessi grein er byggð á mörgum ritgerðum, stærri og smærri, í
málgögnum sveitafólks og landbúnaðar á Norðurlöndum. Við
höfum gott af því að fylgjast með þeim átökum', sem þar fara
fram, bæði þau okkar, sem helga íslenzkum sveitum hönd sína
og hjarta, sem þau hin, sem virðast halda að ísland sé eina land
á hnettinum, þar sem landbúnaðurinn þrífst ekki af sjálfu sér.
Um öll Norðurlönd, — utan
Finnlands a. m. k. — veldur
það mörgum áhyggjum hversu
fólk streymir úr sveitunum til
borganna. Norðmenn, Svíar og
Danir hafa allir sömu söguna
að segja og við þekkjum héð-
an.
Það eru til jafnaðar 1500
manns, sem koma á hverjum
mánuði til að setjast að í Osló.
Það er borg með meira en 10
þúsund manns á biðlista hjá
húsaleigunefnd. Heimili eða
fjölskyldur, sem eru leystar upp
af húsnæðisástæðum, eru þar
1233 og 3070 kærustupör bíða
ógift einasta vegna þess, að þau
vantar íbúð.
í júnímánuði síðastliðnum
yoru 19779 menn, sem biðu eftir
tveimur herbergjum og eldhúsi
og 227 fengu úrlausn fyrir mán-
aðamótin. Kærustupörin, sém
biðu eftir íbúð, voru þá 2488 og
af þeim náðu 2 í húsnæði.
Þetta er í borginni, sem tekur
við 1500 nýjum mönnum á
hverjum mánuði, innfluttum.
Þessar tölur frá Osló eru
nefndar hér til að minna á það,
að þar í landi eru að gerast
sömu hlutir og hér í Reykjavík.
Jafnframt þessu er svo víða
skortur á ýmsu af því, sem
framleitt er í sveitum. Það á sér
stað víðar en í Reykjavík einni.
Það er líka algengt að bænda-
blöðin á Norðurlöndum ræði
þessi mál. Þau gera samanburð
á kjörum húsmæðra í sveitum
og borgum. Sænskar og norskar
húsmæður þurfa víða að sækja
vatnið í brunn eða lsek, stund-
um slæma leið og erfiða. Mjög
víða eru sveitaheimilin raf-
magnslaus. Félagsleg þægindii
og félagslegt öryggi er tak-
markað eins og í sveitum ís-
lands.
Auðvitað er oft um það rætt
í biöðum bændanna, hvað hægt
sé að gera til að bæta úr þessu.
Og það er margt, sem bent er á.
Það færist nú mjög í vöxt með
frændþjóðunum að hafa ráðnar
stúlkur í sveitum, til að taka að
sér hjúkrun og enda heimilis-
stjórn þar sem veikindi ber að
höndum. Fer varla hjá því, að
nauðsyn reki okkur til þess að
fylgja því fordæmi.
Þá er líka margt rætt nú um
nánari samvinnu milli heimila
en áður var. Bæði í Noregi og
Svíþjóð eru miklar vonir við
það bundnar, að sveitafólkið á
litlu, dreifðu býlunum beri gæfu
til betra samstarfs og meira en
hingað til hefir verið.. Það er
jafnvel talað um það, að sama
véla- og verkfærasamstæða sé
notuð á nokkrum bæjum, t. d.
við plægingu og sáningu á vorin.
Þetta samstarf sveitafólksins
er nú boðað og reynt í ýmsu
formi. Sums staðar eru tvær
fjölskyldur, sem hafa margs
konar verkaskiptingu og sam-
hjálp sín á milli. Annars staðar
eru samtökin utan um stærri
verkfæri, sem eru of dýr fyrir
lítil bú og hafa auk þess lokið
á skammri stundu því verkefni,
sem smábýlið hefir handa þeim.
Þetta er auðvitað ekki neitt
nýtt fyrir okkur og svona fyrir-
myndir þarf ekki að sækja til
annarra landa. En hitt höfum
við gott af að vita, að frænd-
þjóðir okkar festa hér von sína
á sömu úrræðum og við, og
bændablöðin á Norðurlöndum
hvetja fólk margvíslega til að
ganga sem lengst á þessari
braut.
Málsvara sveitanna gleyma
hvergi húsnæðismálunum og
heimilisþægindunum. Þeir vita
hvað vatnsleiðsla, góð upphitun,
þægilegt eldhús, rafmagn og
rafmagnstæki þýðir fyrir hús-
freyjuna og sveitalífið í heild.
Þess vegna er með mörgu móti
greitt fyrir þessum endurbótum
og framförum. Það er gert með
ráðleggingum og lýsingu fyrir-
mynda, baráttu fyrir beinum
stuðningi og hvers konar að-
stoð annarri.
Þetta yfirlit dugar til að sýna
það, að íslendingar, með van-
ræktar sveitir og þorp, sem fólk-
ið flýr og sjúklegt aðstreymi að
borg, þar sem eru mikil hús-
næðisvandræði o. s. frv., eru
nú engin undantekning í sam-
félagi þjóðanna. Nákvæmlega
sö»>u vandamálin eru nú á dag-
skrá og til meðferðar meðal
frændþjóðanna.
Öll bændablöðin virðast vera
sammála um það, að til þess að
halda við framleiðslu sveitanna
og ræktun landsins, svo að fólk
uni þar og borgirnar losni við
allan þann vanda, sem stafar
af öru aðstreymi og lítilli land-
búnaðarframleiðslu, sé eitt ráð
einfaldast og öruggast. Það sé
: að bæta lífskjör sveitafólksins,
veita því öryggi, þægindi og
yfirleitt lífskjör í samræmi við
annað fólk. Það eru t. d. athygl-
isverð ummæli, niðurlagsorð I
neðanmálsgrein í félagsblaði
sænskra jarðyrkjumanna um
hlutskipti sveitakonunnar. Þau
eru á þann veg, að bezta ráðið
til að flýta fyrir þægindum og
létti í lífskjörum sveitakvenn-
anna, væri að búa sæmilega að
atvinnuvegi þeirra, landbúnað-
inum, fjárhagslega, því að ef
bændurnir hefðu einhvern af-
gang frá brýnustu þörfum líð-
andi dags, legðu þeir það í um-
bætur á heimili sínu og búi.
Þessi orð eru líka í fullu gildi
hér. H. Kr.
Kvfkmynd af suðnr-
ferð Scotts
Enskt kvikmyndafélag er nú að láta
gera kvikmynd af síðustu heims
skautsferð Roberts P. Scotts. Nokkur
hluti af myndinni hefir verið tekinn
í norðurhöfum, nokkuð var unnið að
myndinni suður í Sviss í sumar og nú
er verið að ljúka við hana á Harð-
angursjökli.
Alls er gert ráð fyrir því, að þessi
kvikmynd kosti 150.000—200.000 sterl-
ingspund.