Tíminn - 11.01.1948, Page 4

4
TÍMINN, mánudaginn 11. jan. 1948
8. blaö
Að norðan:
Yfirborpð vinna og óborguð
TJm daginn skrifaöi ég þátt
um skömmtunina. Eftir það
kom í útvarpinu auglýsing
þéss efnis, aö skömmtunar-
seðlar þeir, en gefnir hafa
verið út vegna auka-úthlut-
unar a búsáhöldum og vefn-
aðarvoru til handa þeim, er
stoína ný heimili, svo og til
handa barnshafandi konum,
skuli gílda til 1. apríl n. k.
Þéttá ei' nú góðra gjalda vert
og vonandi, að svo verði fyrir
séð. eítir áramót, að fólkið
úti‘ á landsbyggöinni, sem
þessi aukaskammtur er ætl-
aður, fái annað og meira en
seðlana eina í sængurföt og
barnaföt,
En annað var það, sem ég
vílcfí" minnast á að þessu
sirini.'
Launalögin nýju, frá 1945,
bera þess Ijósan vott, að lög-
gjáfinn ætlast engan veginn
tii’ aö embættis- og starfs-
menn hins opinbera inni af
hendi neina þegnskyldu-
vinnu. En til þess þó að taka
af öll tvimæli um þetta, gaf
fýrrv. rikisstjórn út hina
fráígu reglugerð um vinnu-
tíma scarfsmanna ríkis og
rikisí'yrirtækja (11. marz ’46).
Með ákvæðum þeirrar reglu-
gerðar er opnuð greið leið
til þess, aö vinnumenn hins
opinbéra geti drjúgum hækk-
að tekjur sínar með því að
vinna svokallaða „yfirvinnu“,
—; ab' loknum venjulegum
„vinnudegi.“ sem oft er eigi
lengn en svo, að háðung er
að, er lullhraustir menn eiga
hlút i. Eða svo finnst okkur
svéitaijnönnum a. m. k. Er
sá orðrómur uppi — og er enn
óhrakinn — að sumir hafi
tekið upp undir það tvöföld
laun með þessum hætti.
'ðjálfsagt er, aö ríkið geri
vel við þá og sómasamlega,
sem njá því vinna, — og ætli
þeim líka fullt starf fyrir lög-
ákveðin laun. Er launalögin
voru sett, árið 1945, voru
geíin ákveðin fyrirheit um
þaö, ab eftirvinna yrði látin
hvería. En hún hafði þá tíðk-
ast mjög um hríð, og verkað
sem hrein launahækkun.
í rramkvæmdinni hefir
þetta oröið á annan veg. Gott
er pað að vísu, að ríkið eigi
jafnan nægra kosta völ, að
þvi er tii starfsmanna kem-
ur. Munu og oftast vera marg
ir um nvert starf, er losnar, a.
m. k. , höíuöstaðnum. Er og
næsta. eðlilegt, að flestir
kjósi aö hafa sinn hlut á
þurru, á hverju sem veltur
um aíkomu atvinnuveganna
og þjóðfélagsins í heild. En
ekki er það vænlegt til vel-
farnaðar, aö hið opinbera
gangi á undan með að ala
upp i mönnum tilhneigingu
til þess aö heimta sem mest-
an pening fyrir sem minnsta
vinnu. En af þeim hugsunar-
hætti fyrir — og meir en svo.
En þa er þjóðin í háska stödd,
ef sú verður talin niest ham-
ingja, að mega hrifsa til sín
gildan sjóð að loknu lélegu
dagsverkí. Ern margvíslega
íarin þau öfl, er til þessarar
sóttar draga, og mun ag hljót
ast meiri óáran, en margan
grunar, ef svo heldur fram.
Einn er þó sá hópur opin-
berra starfsmanna, er eigi
vérður um sagt, að ofrausnar
njóti hjá því opinbera. Á ég
þar við hreppstjóra og odd-
vita. En þeir eru nú líka flest |
ir í sveit, og fyrir því ekki
svo vandgert. viö þá.
Á þessa starfsmenn, og þó
einkum oddvitana, er sífellt
hlaðið nýjum og nýjum störf-
um. En „launin“, ef svo mætti
nefnast, eru óbreytt látin
standa. Þessir starfsmenn eru
víst hinir einu á íslandi, sem
löggjafinn ætlast til, að inni
af hendi þegnskylduvinnu.
Hér er þó ekki um sérstaklega
ánægjuleg störf að ræða.
Varla getur t. d. vanþakklát-
ara starf né erilsamara en
oddvitastarfið, og sjaldan
metin, sem vert er, sú vinna,
er þeir inna af hendi, bæði í
þágu sveitarfélaganna og
hins opinbera —• fyrir ekki
neitt.
Með hinni víðtæku vöru-
skömmtun er oldvitunum eru
íþyngt með ólaunuðum störf-
um. Þeir hafa með höndum
úthlutun alls konar aðal-
seðla og auka-seðla, og út-
gáfu ýmiss konar leyfa. Og
öllu þessu fylgir nú skrif-
finnska, svo sem venja er til.
Oddvitastörfin eru þvílík
orðin að vöxtum, að jafnvel
í hinum minni hreppum
mundu þau vera margra
samfelld vinna. En er ekki
svo vel, að hægt sé að vinna
þau í lotu á hentugasta tíma.
Þau eru þess eðlis, að - þau
verður að grípa hvenær sem
er, — einnig á sumrin.
Oddvitar fá þóknun fyrir
störf sín greidda úr sveitar-
sjóði. Og hversu er sú þókn-
Blessuð skömmtunin og
vörudreifingin í landinu kem
ur óþægilega við útlimi og
bol þjóðfélagsíkamans, þó
allt kunni að vera í lagi í höf-
uðstaðnum.
Ég hefi undanfarið komið
í búðir I nokkrum kauptún-
um og borið vörumagn það,
er þar var á boðstólnum, sam
an við búðir í Reykjavik, að
því er snertir t. d. vefnaðar-
vörur og ýmsar smávörur,
sem ekki eru skammtaðar, t.
d. sælgæti o. fl. Mjög skiptir
þar í tvö horn. Er gersamleg
vöntun og þurrð slíkrar vöru
út um land, samanborið viö
búöir Reykjavikur.
Viðskiptamenn verzlunar-
fyrirtækis eins í nágrenni
mínu fengu við síðustu út-
hlutun í haust 40 þúsund B
miða, auk þess hefir verið
úthlutaö 12 þúsund B reitum
til hjónaefna á sama svæði
og 15 hundruð til kvenna
sem væntu barnsfæöinga.
Rétt fyrir jólin voru 1700
B miðar komnir inn í verzl-
unina. Þessar tölur tala svo
skýru máli, að varla þarf
fleiri orða við, því ekki hefir
fólk það, sem þarna býr, haft
neinn vilja, getu eða aðrar
ástæður til að ,,hamstra“
efni til fatnaðar í sumar, og
ekki ætti fólk það sem úti á
landi býr, síður að þurfa föt
til skýlis en Reykvíkingar í
hitaveitunni. Hér vestra kost
ar kolatonniö frá 300—500
kr., sé öll vinna reiknuð við
að koma þeim heim til sín,
þar sem veglaust er og bátum
verður heldur ekki viðkomið.
un? Hún er ein króna fyrir
hvern mann í hreppnum, að
viðbættri verðlagsuppbót sam
kv. vísitölu.
í sveitahreppum geta því
oddvitalaunin orðin þetta 200
—1200 kr, eftir mannfjölda.
Skyldi það þykja hátt í höf-
uðstaðnum fyrir sambærileg
sörf?
Nú má ef til vill segja, að
oddviti geti krafið sveitar-
sjóð um greiðslu fyrir ýmiss
konar aukastörf, eins og t. d.
þau, er skömmtunin hefir í
för með sér. En því er til að
svara, að naumast verður tal-
ið sanngjarnt, að sveitar-
sjóður beri kostnað af þeim
störfum, sem ekki eru unnin
í þágu sveitarfélagsins, enda
býst ég við, að flestir oddvit-
ar hlífist við aö gera slíkar
kröfur, svo annt, sem þeim er
um hag sveitarsjóðanna. Á
það er og að líta, að sveitar-
sjóðirnir hafa sam* bagga að
bera, og löggjafinn hlífist
hvergi við að þyngja þær
byrðar stórlega, sbr. fram-
lögin vegna tryggingarlag-
anna, án þess að sýna lit á
að sjá sveitarfélögunum fyr-
ir nokkrum tekjustofnum til
aö geta mætt þeim, gífurlegu
útgjöldum. Horfir slíkt til
hinna mestu vandræða, og
verður naumast hjá komizt
að virða Alþingi til hreinnar
vansæmdar.
En það væri efni í annan
þátt.
G.
En hvað gerir fólkið Jú
oddviti sveitarinnar sagði
mér, að það sendi vinum sín-
um og skyldmennum fatamið
ana í ábyrgðarbréfi til Reykja
víkur og fengi svo vörurnar
sendar gegn póstkröfu! Dá-
samlegur og ó’dýr verzlunar-
mátti! Réttlát úthlutun
vöuleyfa. Frjáls verzlun!
Forsvarsmaður aðalverzlun
arfyrirtækis í 2 hreppum og
þar í kauptúni, var að
grennslast eftir því í haust, j
að vinnufataskammtur fyrir- |
tækis síns yrði mikill, mest
þegar verst væri að fá af- j
greidd vinnuföt. Svarið var i
1, — segi ég og skrifa einn
vinnufatnaður, en verzlunar- j
fyrirtæki einu í Rvík voru
fengnir 30.000 — þrjátiu þús-
und vinnufatnaöir. í
Ef einhverjum sem þetta
les, finnst þetta lýgilegt, þá
ætti að vera hægurinn á að
fá öll plögg á boröið þessu
viðvíkjandi.
Hví ekki að birta skrá yfir
skiptingu á bráðum lífsnauö-
synjum manna, milli lanls-
ins og höfuðstaðarins og ein-
stakra verzlunarfyrirtækja í
landinu. Það væri fróðlegt
plagg, sem margur mundi
rýna í, engu síður en launa-
greiðsluskrá íslenzka ríkisins,
sem vonandi verður bráðum
birt mönnum til fróðleiks. En
vel á minnst. Launagreiðslur
manna í Reykjavík og út um
land. Þær eru þó víst réttari
en skipting á verzlunarleyf-
um um vefnáðarvöru og bús-
áhöld.
Misjafnlega g-óða kunnáttu höf-
um við á málinu okkar. Við kunn-
um íslenzkuna mismunandi vel.
Þetta er ekki tiltölcumál, en þeir,
sem skrifa fyrir þjóðina ættu þó
að kunna málið sæmilega. Það er
sannarlega óheppileg verkaskipting,
þegar menn, sem ekki skilja og
kunna mál þjóðar sinnar eru ef til
vill afkastamestu rithöfundar henn
ar.
Nýlega var frá því skýrt í einu
dagblaði bæjarins, að maður nokk-
ur hér í bæ ætti lifandi jólatré í
garði sínum. Þetta er leiðinleg villa.
Ekkert lifandi tré er jólatré eða
heitir jólatré. Jólatré eru höfð til
hátíðabrigða á jólunum. Þau geta
verið og eru með ýmsu móti. Sum
eru smíöuð þannig, að þau eru
beinn leggur, sem álmum er stungið
inn í. Önnur eru þannig að tveim-
ur krossviðarplötum er fest saman
og málaðar í líkingu við barrtré.
Og svo má lengi telja mismunandi
gerðir og afbrigði af jólatrjám.
Lífgar mál og léttir geð
leysir sál úr drunga.
Þarna hafið þið þau, bæði bjart
og dökkt, glaðlegt og dapurlegt.
Gaman að sjS hvað við bætist.
Nú er skammdegiö og það á víst
eflaust við þennan vetur eins og
aðra að spyrja með skáldinu: Hvar
eru fuglar þeir á sumri sungu?
En þó eru ekki allir söngfuglar
horfnir af landinu, og hér koma
tvær vísur eftir Jón Marteinsson
um músarbróður, sem söng í
skammdegisrökkrinu í árgilinu við
túnið hans:
Litli fuglinn leitar manns
þá ijósin eru að dvína.
Mundu orðin .meistarans
um minnstu bræður þína.
Frænda hópur flúinn er,
floginn yfir sæinn.
Situr einn og syngur hér
sólarlausan daginn.
Ýmislegt um skömmtunina
IJr bréfi af Vestfjörðnm
En stundum eru barrtré höfð
jólatrc, og þá fara einfeldningarnir
að halda að trjátegundin heiti það.
Allar furur, allar grenitegundir,
lerki og svo framvegis heitir þá
einu nafni jólatré á þeirra máli.
Það er þó sízt réttara nafn en ef
til dæmis allir blaðamenn, rithöf-
undar og skrifstofufólk yfirleitt
væri nefnt „pappírskarlar".
„Hörður“ hefir sent okkur upp- i
haf til að botna. Það er svona:
Það sem aldrei augað leit,
einatt hugann seiðir.
„Hagyrðingur" sendir tvö upphöf
„handa þeim, sem geta lagt sig nið-
ur við venjulega ferskeytlu um al-
menn efni“. Þau eru hér:
Þróast taka þjóðarmein,
þung er vakin mæða
og:
En á andvökunótt í veikindum
orti Jón Marteinsson þessa vísu til
stúlknanna á nuddstofunni:
Ævin líður út að strönd,
ekki kvíði ég dauða.
Ykkar blíða, blessuð hönd
bætir stríðið nauða.
f sambandi við eignakönnun og
peningaskipti er margt talað. Dag-
lega var auglýst í Morgunblaðinu
meðan seölaskiptin stóðu yfir, eft-
ir lánsfé, venjulega svo tugum þús-
unda skipti og endaði jafnan á
þessa leiö: Má vera í gömlum seðl-
um. Myndhöggvari einn bauðst til
að móta andlitsmyndir og var svo
hugulsamur að bjóðast til að taka
við greiðslu fyrir fram, ef henta
þætti. Og sagj, er að einstakir menn
hafi fengið mikinn áhuga á mál-
verkakaupum um hátíðirnar. Em
nú er þetta allt umliðið.
Pétur landshornasirkill.
TILKYNNING
Rafmagnseftirlit ríkisins vill hér með vekja athygli
rafvirkja og almennings á 56 grein a- og b-lið i reglu-
gerð um raforkuvirki frá 14. júni 1933. Þar segir svo:
56. gr.
a) Þar sem einangrunargallar og aðrar bilanir, sem
gera málmhluta og hlífar búnaðar, tækja eða
lampa spennuhafa, geta haft í för með sér hættu
fyrir menn og skepnur, er koma við þessa hluti,
skulu þeir hlutir allir vera vandlega grunnténgdir
eða aðrar fullgildar varúðarráðstafanir gerðar.
b) Hættu af raforkuvirkjum, sbr. a-lið, getur verið um
að ræða t. d. á rökum stöðum, utanhúss o. s. frv. og
hvarvetna þar s\m virlcin eru svo nærri vatns- og
gaspípum eða öðrum grunntengdum munum, að
hæglega er unnt að koma við virkin og hina grunn-
tengdu muni samtímis.
Þvottavélar og önnur rafknúin heimilistæki ber að
grunntengja á tryggan hátt samlcvæmt þessum ákvæö-
um reglugerðarinnar. Ef enginn rofi er á þvottavélum
og ef frágangur aðtaugar er góður, þá er grunnteng-
ingín talin trygg, ef hreyfilshús er grunntengt, en hafi
rofi verið leyfður á þvottavélinni, þá skal grunntengja
bæði hreyfilhús og umgjörð þvottavélar.
Allar eldri þvottavélar, sem ekki eru grunntengdar,
er rétt að taka úr notkun, þar til gengið hefir verið fx-á
grunntengingu þeirra.
Rafmagnsveitum ber, hverri í sínu umdæmi, að fylgj-
ast með því sem kostur er, aö þvottavélar séu grunn-
tengdar. Rafmagnveiturnar framkvæma skoöun á
þvottavélum og frágangi þeirra, ef eigendur vélanna
óska þess.
Rafmagnseftirlit ríkisins, 12. des. 1947.
Stcfán

::
J. D.