Tíminn - 25.02.1948, Blaðsíða 4

Tíminn - 25.02.1948, Blaðsíða 4
TÍMINN, miðvikudaginn 25. febr. 1948. 45. blað —4- n' IÐNSKÖLI í SVEIT -vívðurl Greinargerðin fyrir frmnvarpi Haimilials þvi sex ára tímabili, sem sDyrjðidin stóð yfir, var mjög litiö byggt í sveitum og smá- kauptúnum. Ein af mörgum or’sökum þessarar kyrrstöðu í byggingarmálum sveita og ! "kaupcuna var sú, að flestir þeir, sem helzt kunnu þar eittnvað til smíða, gerðust ;„gervismiðir“ við byggingar *• 'ryrir setuliðið eða fyrir inn- 'íenda íðnaðarhölda í kaup- scöðum landsins. Síðan hefir ■^ú raun á oröið, að margir þtíssa,ra manna hafa setzt að ■u Reykjavík og kaupstöðun- um og vinna þar enn að ým- iss Konar iönaðarstörfum. Af þessu leiðir, að í sveitum og kauptúnum er nú næsta fátt m anna, sem nokkuð verulega > kunna til bygginga, og reynsl art er sú, að úr kaupstöðun- um eru smiðir ófáanlegir til aö veita byggingum í sveitum eöa kauptúnum forstöðu, jafnvel hvaða kaup og fríð- ,;p}jdi sem í boði eru. í>að er því augljóst mál, að iram úr þessum vanda verð- .jrr iö ráða með sérstökum aógeröum. Kemur mönnum , -þá helzt í hug að byggja á verknámi því, sem nú er haf- :io i nokkrum héraðsskólum pg gagnfræðaskólum lands- íns, og gefa í viðbót við það kost á tveggja ára skipulegu rþpMöarnámi í heimavistar- .SKóla i sveit, eins og hér um xæðir , £r það von flutningsmanna þessa frumvarps, að með því moti mætti takast að ala sinam saman upp meðal .þeirra, sem í sveitum og kaup , tunum búa, allálitlegan hóp .. t'öhlæröra manna til þess að ' takast þaó nauðsynlega verk- exm á herðar að koma bygg- "mgarmálum sveita og kaup- Vóna i sómasamlegt horf. •Uin ástand byggingarmála ‘f sveitum eru til nokkrar " Skýrslur, og skal nú vikið að ■ s:uokkrum atriðum, er þau mál Várða, til þess að sýna fram á, hversu brýn þörf er á því ‘ Vo auövelda svo fljótt sem ■k’vérða má víðtækar bygging- ■ ’artrainkvæmdir í sveitum og I Siávarþorpum. r Arið 1910 voru byggð býli x<r lia vera 6796. Þá voru torf- m'oæir 5035 eða 74%. Timbur- hus í sveitum voru það ár íHlin1628 eða 24%. En þá ’-voru steinhús aðeins 139 tals- Jus eða rétt tæpast 2%. — r Hæsc af þessum svo nefndu steinhúsum voru þó úr stein- ...sceypu, heldur munu þau . xJest hafa verið hlaðin úr sceini á einn eða annan hátt. - Þetta voru samt einu bygg- „mgarnar, sem talizt gátu ,,;apKKurn veginn varanlegar. Aö pvi er timburhúsin snert- ir, er rétt að vekja athygli á, að tala þeirra er óeðlilega há. Stafar það af því, að þegar i(.þessi skýrsla var gerð, voru ;>Calm meö sveitum ýmis ...smærri þorp, sem í síðari skýrslum voru talin sjálfstæð . káuptún. Ekki er þess aö 'dýljast, að allmörg timbur- húsanna munu hafa verið iremur lélegar byggingar, sem ekki þurftu síður endur- byggingar við en flestir torf- bæirnir. Flest munu timbur- húsin hafa verið í sjóþorp- únum. Sést það meöal annars af þvi, að 700 þeirra, eða nærri helmingurinn var í Gull bringu- og Kjósarsýslu, ísa- ájarðarsýslum og Suður- \ a ídiiiiar.ssoisa r og Hersuaims Jónassonar, Múlasýslu, en eins og kunn- ugt er, er mikiö útræði í þess um sýslufélögum og búskapur og sjósókn víða rekin þar jöfnum höndum af sömu mönnum. Af þessu sést þá greinilega, að um 1910, eða fyrir svo sem 38 árum síöan, þurfti um það bil 80—9Q% af húsakosti sveita og kauptúna fljót- legrar endurnýjunar við. Er þetta, eins og menn sjá, all- ömurlegt ástand, sem fæstir mundu vilja una við. Svona slæmt er þá ástand- ið í þessum málum heldur ekki í dag. Dálítið hefir þok- azt í áttina, þótt lítið sé. Árið 1931 eru torfbæirnir taldir 2253 að tölu, eða 38,5% af öllum íbúöarhúsum. Úr ýmsu efni (aöallega timbri og torfi) eru talin 1052 hús, eða um 18%. Samtals gerir þetta 3305 íbúðir, eða 56,5%. Timburhúsin eru þetta ár 1617, eða heldur færri en þau voru 1910. Steinhúsin eru orð in 934, eða 16%. Hefir þeim fjölgað um ca. 800 á þessum 20 árum. Nú er það stein- steypan, sem hefir haldið innreið sína sem aðalbygg- ingarefnið í sveitunum eins og í kaupstöðunum. í árslok 1940 eru byggðar jarðir taldar 6006. Þá eru húsalausar jarðir 526. Miðað við tölu íbúðarhúsa á jörðum 1932 hefir byggðum fjölgaö um 150 á þessu árabili. Bygg- ist þessi fjölgun á því, að reist voru um 250 nýbýli á þessum umrædda áratug. Torfbæir eru nú 1398 og bæir úr ýmsu efni 658, eða samtals 2056. í þessum flokki íbúðarhúsa eru þannig enn í árslok 1940 34,2% allra íbúð- arhúsa í sveitum og kaup- túnum. Timburhúsin eru þá enn 1918 eða 32%, en steinhúsin éru þá orðin 2032, eða 33.8%. Svarar það, eins og menn sjá, til þess, að steinhús séu kom- in á þriðju hverja jörð í landinu. Þetta er sem sé nokkuð í áttina, miðað við það, sem var 1910, en hinu má þó ekki gleyma, að þessi skýrsla sýnir berlega, að fullur þriðjungur íbúöarhúsanna eru fallandi torfkofar, auk þess sem reikna má með því, að um það bil hsjmingur timbur- húsanna séu fremur lélegar mannaíbúðir. Þannig eru það því sam- kvæmt ofangreindum skýrsl- um rétt um 50% af íbúöar- húsum sveita og sjávarþorpa, sem ekki geta talizt mann- sæmandi íbúðir og þurfa því bráðrar endurbyggingar við. Enn er þess að geta, að samkvæmt athugun, sem skipulagsnefnd atvinnumála lét gera á árinu 1944 á íbúð- arhúsnæði í sveitum og kaup túnum, eru það fast aö þrem- ur þúsundum fjölskyldna, sem þar verða enn að sætta sig við allsendis ófullnægj- andi húsnæði. Er sú niður- staða í fyllsta samræmi við það, sem áður greinir. Það þarf því ekki í neinar grafgötur um það að fara, að íslendingar verða á næstu árum að endurbyggja þús- undir íbúða í sveitum og kauptúnum. Farist það fyrir, verður fólk það, sem í þeim er, húsnæðislaust með öllu og leitar athvarfs í bragga- hverfum Reykjavíkur eða öðr um' þvílíkum húsakynnum. Mundi þó hvorki hugsandi Reykvíkingum né öðrum finn ast það æskileg þróun í þess- um málum. í viðbót við það, sem að framan er sagt um bygging- arþörf íbúðarhúsa í sveitum, er rétt að taka það fram, að geysileg verkefni bíða líka í sveitunum eftir bygginga- fróðum mönnum vegna lé- legra peningshúsa, svo þús- undum skiptir. Útihúsin eru allt of víða jafn óviðunandi fyrir búpeninginn eins og í- búðarhúsin eru það fyrir heimilisfólkið. En auk kof- anna, sem falla á næstu ár- um, hagar víða svo til, að verið er að breyta sauðfjár- búum í kúabú, og leiðir af því, að mjög víða veröur alls ekki hjá því komizt að breyta skipun peningshúsa í sam- ræmi við breytta búskapar- hætti. Er þetta eitt út af fyr- ir sig stórbrotnara verkefni en margur hyggur í fljótu bragði. Það er álit fróðra manna, að fjárfesting flestra bænda sé eins mikil eða meiri í byggingum en í ræktun og bústofni til samans. Hér er því ekki um neitt smámál að ræða, þegar á það er litið í heild. Þá hefir það ekki litla þj óðfélagslega þýðingu, aö vel sé vandað til allra bygg- inga, jafnt í sveitum sem í kaupstöðum. Og víst er um það, að þegar til lengdar læt- ur, verða illa byggðu húsin ávallt jafnframt dýrustu húsin, auk þess sem þau svara aldrei sínum tilgangi til hlítar. Það getur því orðiö þjóðinni harla dýrt, ef sveit- irnar verða látnar skorta sér- menntaða iðnaðarmenn til þeirrar stórkostlegu endur- byggingar, sem fram hlýtur að fara þar á næstu árum. Það væri myndarleg úrbót og vænleg varnarráðstöfun í þessum málum að samþykkja frumvarp það, sem hér ligg- ur fyrir, og verður að vænta þess, að Alþingi beri gæfu til þess. Með þessum skóla mundi vera stofnað til nýjungar í skólamálum okkar, þannig, að ekki er um verulegar fyr- irmyndir að ræða. Því er frumvarpið þannig samið, að leitazt er við aö láta það koma skýrt fram, hvaöa verkefni skólanum er ætlað og hvernig hugsað hefir ver- ið, að hann leysi það í aðal- atriðum. En hins vegar er svo um búið, að sá maður, sem valinn verður til að veita skólanum forstöðu, hafi sem frjálsastar hendur til að haga störfum hans eftir því, sem fyrsta reynsla sýnir, að bezt hentar. Forstöðumann- inum er ætlað að gera tillög- ur um þá reglugerð, sem skólanum verður sett og skól- inn á að starfa eftir, og mætti það vel dragast, þar til skól- inn hefði verið starfræktur eitt til tvö ár. Ekki hefir þótt fært að benda á ákveðinn stað fyrir skólann, enda er það naum- ast hægt, nema að undan- (Framhald & 6. síðu) Hér er komið bréf frá Hreggviði og grípur hann nú á ýmsu, þó að einkum sé það tekið beint úr blöð- unum. Ég veiti honum orðið hér með: Fyrir nokkrum dögum birti Vík- verji bréf í Mbl. um unga fólkið og freistingarnar. Þar segir meðal annars svo, að ef dæma mætti eft- ir samþykktum kvennafunda sé ís- lenzk æska volaðir aumingjar, sem ekki þoli neinar freistingar. „Það veröur að hlífa henni viö öllu, sem reyna kann á manndóm hennar og sjálfsafneitun. Það verður að gæta þess, að ís- lenzk æska fái enga erfiðleika að yfirvinna, engar hættur til að forð ast. Kannske þetta sé ráðið til að ala hér upp sterka kynslóð?“ Mér þykir þetta furðulegt bréf. Ég hefi að sönnu aldrei drukkið á- fengi, en ég hefi ekki fundið að það gerði mig hóti sterkari eða meiri, þó að jafnaldrar mínir, frændur og frænkur drykkju sér til skaða og skammar. En seint held ég, að Vík- verja auðnist að taká frá okkur allar freistingar, og má þá nefna freistingu værugirni, hóglífis og sér hlífni, freistingu sérgæöa og eig- ingirni, freistingu drambs og hroka og freistingu munaöar og nautna. Hitt er annað mál, að ég hefi aldrei getað séð annað, en það væri alveg óhætt að reyna að afstýra þeim házka, sem veröur árlega fjölda manns að voða. Ég er ekki á móti heilsuverndarstöðvum, slysavarna- félögum eða bindindi og banni, þó að „ungi maðurinn“ hans Víkverja vilji e. t. v. útrýma þessu öllu, svo að betur reyni á manndóm kyn- slóðarinnar og hún verði hraust- ari. Raunar held ég nú, að eitthvað hafi á skort á þeim tímum, þegar I húsfrúr og heimasætur inntu af höndum þá manndómsraun að sækja neysluvatnið út að vatns- póstinum í stað þess löðurmann- lega fyrirkomulags að skrúfa frá krana inni í eldhúsi, — hvað sem líða kann hugsjónum Víkverja og manna hans. Hvernig er svo æskan hér í bæn- um? Hvað segir Mbl? Segir ekki Kolka læknir að ungir menn veltist í spýju sinni á skemmtimótum og rífi klæöin hverir af öðrum? Var ekki stúlka að lýsa því í Mbl. um daginn, hvernig unglingarnir sofn- uðu íram á veitingaborðin á skemmtistöðunum dauðadrukknir? Eiga svo lesendurnir að álykta að það sé þetta fólk, sem á að styrkj- ast og mannast við að kynnast freistingurium? Eða eigum við að hugsa um gamlárskvöld í þessu sambandi? Er þaö nú víst að uppeldismálin og æskubragurinn í þessari góðu borg sé svo mikil fyrirmynd, að það hljóti að réttlæta allt, sem kom ið er? Raunar var einn hjá bæjarpósti Þjóðviljans um daginn með þá kenningu, að það væri ekki ungl- ingunum sjálfum að kenna hvernig þeir létu. Þaö væri sök bæjarstjórn armeiri-hlutans. Veit ég vel að margt má segja bæjaryfirvöldun- um til ámælis, en illt er að treysta fólki Víkverja eða bæjarpóstsins í blindni. Sannleikurinn er hér á milli. Við berum ábyrgð á okkur sjálf og það sem við gerum er okk- ur sjálfum að þakka eða kenna fyrst og fremst. Það er hvorki bæj- arstjórn né ríkisstjórn að kenna ef við drekkum brennivín og sprengjum bíl í loft upp á gaml- árskvöld, en það er heldur ekki aö þakka þroskandi áhrifum á- fengisfreistingar, þó að við látum það vera.“ I Önnur bréf verða að bíða að sinni. Pétur IandshornasirIvil>. þakkarAvarp. Innilegar þakkir færum við frændum okkar og vinum, nær og fjær, fyrir auðsýnda samúð við frá- fall og jarðarför föður okkar og bróður Halldórs Jónssonar á Kjörseyri. Alveg sérstaklega þökkum við sveitungum okkar fyrir fagran vott virðingar og vinsemdar er þeir sýndu minningu hins látna. Kj(jrseyri, 22. febr. 1948. Sigríður Halldórsdóttir. Pétur Halldórsson. Sigríður Jónsdóttir. Jörð til sölii Arngerðareyri við ísafjarðardjúp fæst keypt eða leigð — og verður laus til ábúðar í næstu fardögum. Á jörðinni er stórt íbúðarhús, ásamt geymsluhúsum. Peningshús fyrir 320 fjár, 15 stórgripi og hlöður fyr- ir tilsvarandi fóður. Túnið er að mestu véltækt. Rækt- unarskilyrði mikil og góð. Hlunnindi: lax- og silungs- veiði og jarðhiti. Þjóðvegurinn liggur að Arngerðar- eyri. Ný bryggja er á staðnum. Skilyrði eru til veit- ingasölu. Væntanlegir kaupendur eða leigjendur snúi sér til eiganda jarðarinnar, Halldórs Jónssonar, Arngerðar- eyri (Símstöð), eða til Aðalsteins Eiríkssonar, sími 7218 í Reykjavík.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.