Tíminn - 03.04.1948, Qupperneq 4

4
TÍMINN, laugardaginn 3. apríl 1948.
74. blaff
Fjármálastjórnin 1934-38 og 1944-46
Mbl. hefir leiðst út í það í
öngum sínum út af almenn-
ingsáliti því, sem nú er orðið
ríkjandi um meðferðogstjórn
fjármála undir forsæti Ólafs
: Thors, að flytja af og til níð-
greinar um fjármálastjórnina
árin 1934—39. Það fer að vísu
að verða nokkuð langt undan
að ræða um stjórnarfram-
kyæmdir fyrir meira en 10
árum, en þar sem Mbl. vill nú
láta kjósendur landsins meta
fj ármálastefnu Framsóknar-
’flokksins eftir þessu, er al-
veg ástæðulaust fyrir Fram-
sóknarmenn að skorast und-
an umræðum um þau mál.
Því birtir Tíminn hér örstutt
:ágrip um nokkur meginatriði
úr fjármálalifi þjóðarinnar á
þessum umdeilda tíma. .
AÖkoman 1934.
Sú ríkisstjórn, sem tók við
völdum 1934, hóf starf sitt
við erfið skilyrði,- Heims-
kreppan hafði þá lamað at-
vinnulíf, viðskiptalíf og fjár-
hag almennings víða um
heim.
Öll framleiðsla þjóðarinnar
var mjög fallin í verði. Salt-
fisksmarkaðurinn mátti heita
lokaður með öllu. Landbún-
aðarvörur seldust undir fram-
leíðsluveröi innan lands og
utan. Ríkissjóðurinn var rek-
inn með halla og viðskiþta-
jöfnuður þjóðarinnar óhag-
’ stæðúr. ■ , ,
Hér þurfti því að vinna al-
hliða viðreisnarstarf. Afla
nýrra markaða erlendis og
verka framleiðsluvörurnar á
nýjan hátt, svo að þær yrðu
seljanlegar, en til þess sþurfti
ný atvinnutæki, koma skipu-
lagi á afurðasöluna innanr
lands, bæta fjárhag almenn-
ings, rétta við afkomu ríkis-
sjóðs og laga viðskiptajöfnuð
þj óðarinnar.
Það kynni að virðast full-
komin þraut að færast þetta
allt í farig í senn, en það mark
setti ríkisstjórnin sér og það
tókst.
Fjármálastefnan 1935—’38.
Ríkisstjórnin beitti sér
strax fy'rir nýjum og betri
vinnubrögðum í meðferö fjár-
mála á Alþingi. Það er full-
kömin ástæða til að rifja þau
hér upp, því að ástæða væri
til fyrir núverandi fjármála-
ráðherra að gefa þeim gaum,
þó að þau séu arfur frá fjár-
málaráðherratíð Eysteins
Jónssonar. Mun það reynast
betur að leita ráða og fyrir-
mynda þangað en að hlíta
forsjá Morgunblaðsins.
Þá hafði sá þingmeirihluti,
sem að ríkisstjórninni stóð,
samráð með sér um afgreiðslu
fjárlaga. Fjármálaráðherrann
hafði þar forgöngu og mótaði
afgreiðslu fjárlaganna en
stjórnarflokkarnir höfðu fullt
samstarf með sér um sam-
þykkt þeirra. Engin lög voru
samþykkt um ríkisútgjöld,
hema þau væru jafnframt
tekin upþ í fjárlög og tekjur
áætlaðar á móti. Yfirleitt var
ákveðið hámark þess hve
miklu fé mætti verja til lög-
bundinna gjalda í hverjum
flokki og ábyrgðir ríkissjóðs
takmarkaðar og yfirleitt
bundnar því, að annars stað-
ar frá væri lagt áhættufé til
fyrirtækjanna. Þá var líka birt
starfsmárinaskrá ríkisins. —
Gréiðslur utan fjárlaga voru
aldrei jafn lágar og þá.
En jafnframt því, sem þess-
ari stefnu var fylgt, var lagt
Nokktir atríJSi tsl miíiiiis fyrir Mbl.
meira opinbert fé en dæmi
voru til áður, til að styðja
framleiðslu þjóðarinnar og
auka þannig almenna greiðslu
getu. •
Þessari stefnu var fylgt svo
vel, að þrátt fyrir erfitt ár-
ferði tókst að skapa glæsilegra
framfaratírnabil í atvinnu-
málum en dæmi voru til í sögu
þj óðarinnar. Af köst síldar-
verksmiðjanna urðu 5 á móti
2 áður, 25 ný hraðfrystihús
voru byggð, margs konar iðju-
ver og iðnaðarstofnanir risu
upp, jarðrækt fleygði fram,
byggðar voru nýjar hafnir og
skip bættust í flotann. Þá var
reist stærsta orkuver landsins.
Staðreyndir, sem tala.
Til að sýna enn betur ár-
angur fjármálastefnunnar í
fjármálaráðherratíð Eysteins
Jónssonar, skal nefna þessar
staðreyndir:
Verzlunarjöfnuðurinn var
hagstæður um 5.8 millj. kr. ár-
lega, eða tvöfallt hagstæð-
ari en hann var til jafnaðar
næstu 10 árin á undan, þó út-
flútningurinn væri 6.4 millj.
kr. lægri á ári til jafnaðar á
fyrrnefndu tímabili. Samt.
, fékk framleiðslan nægan inn-
I flutning til starfrækslu sinnar
'og iðnaðurinn efldist stór-
jkostlega. Til stofnunar nýrra
'fyrirtækja var varið jafn-
miklu 1935—37 og á næstu 10
'árunum á undan. Skuldirnar
| við útlönd hækkuðu ekki,
nema sem svaraði Sogsláninu.
Á árunum 1935 til 1938
var rekstrarafkoma ríkis-
sjóðs hagstæð um rær eina
millj. kr. á ári, en hafði verið
óhagstæð til jafnaöar um
eina millj. kr. á ári næstu 4
árin áður. Framlög til opin-
berra framkvæmda höfðu þó
stórhækkað, og skuldir þær,
sem ríkið sjálft stóð straum
af lækkað. Exrnfremur voru
þá ýms útflutningsgjöld lækk
uð. Skattar og tollar voru þó
samanlagt ekki nema 13 kr.
hærri á mann á þessum árum
til jafnaðar en þeir höfðu ver-
ið á tímabilinu 1925—34 og
aðeins 10 kr. hæril en á árinu
1934.
Yfirlit þetta sýnir, að á
þessu tímabili var mai'kvisst
og ákveðið stjórnað fjármál-
um íslenzku þjóðarinnar með
það fyrir augum að eyöa sem
minnstu til óþarfa en verja
sem mestu til uppbyggingar
og framfara. Með stórhug og
gætni var fjármálum þjóðar-
innar stýrt, svo að það er enn
það tímabil, sem mest er til
fyrirmyndar.
Syndir „Nýsköpunarstjórnar-
innar“.
Hefði fjármálastefnu ár-
anna 1934—38 verið haldið á-
fram til þessa dags', væri nú
öðru vísi um að litast á ís-
landi. Þá hefði ekki hinum
mestu fjáröflunarárum verið
snúið í óáran. Þá hefðu ekki
1300 niillj. kr. af erlendum
gjaldeyri eyðst þannig, að að-
eins tæpur fjórði hluti hefði
farið til nýsköpunarfi-am-
framkvæmda. Þá hefði ríkið
nú getaö átt gilda sjóði í stað
lausaskulda, sem eru nú senni
lega komnar á annað hundrað
millj. kr. Þá þyrfti það ekki
að sligast nú undir ábyrgð,
sem nemur mörgum hundruð-
um millj. kr. Þá þyrfti ekki að
verja 50 millj. kr. úr ríkissjóði
til að mæta hallarekstri fram-
leiðslunnar. Þá væri ekki
fjöldi fyrirtækja að sligast
undir framkv., sem þau hafa
ráðizt í vegna stórfelldra svik-
inna ávísana, sem þeim hafa
verið gefnar á löirgu tæmda
sjóði. Þá myndi nú blasa bjart
ur framfaratími við þjóðinni í
stað hruns og öngþveitis.
Það er satt, að á fjái'gróða-
tímum þróast löngum and-
varaleysi og skammsýn eyðslu
semi með þjóðunum. Þá er
það löngum ríkt í fólki að
sleppa sér og njóta gæðanna
ríkulega meðan þau gefast,
þar sem erfiðleikarnir stæla
krafta og skerpa ráðdeild. Það
er því erfiðara að framfylgja
skynsamlegri fjármálastjórn í
góðæri en haröæri. En þetta
léttir þó ekki allri ábyrgð af
ríkisstjórninni, því að auð-
vitað á ríkisstjórn að vera til
þess að leiða þjóð sína fram til
skynsamlegra hátta og far-
sælla starfa. Ríkisstjórn Ól-
afs Thors gerði hins vegar
gælur við vitleysuna og hvatti
þjóðina til ábyrgðai'leysis. Og
það er hennar dauðasök.
Stjórnað gegn betri vitund.
Með tilliti til þess, sem áður
er sagt um tilhneigingu fólks
til gáleysis og glópsku í fjár-
hagslegu góðæri, er það sér-
staklega hættulegt, ef stjórn-
málamenn gæla við þann van-
þroska, svo sem hér var gert.
Það er sannarlega ekki von.á
góðu, þegar sjálfu ríkisvald-
inu er beitt til að freista
manna og glepja, þar sem þeir
eru veikastir fyrir.
Stjórnmálamenn eiga að
hafa vit fyrir fóikinu. Þeir
mega aldréi leita sér fylgis til
valda og upphefðar með því að
gylla ábyrgðarleysið gegn
betri vitund. En hér liggur
fyrir skjalfest, að forsætis-
ráðherrann boðaði blessun
verðbólgunnar, þvert ofan í
fyrri ræður og röksemdir,
fjármálaráðherrann taldi frá
byrjun, að stefnt væri í öng-
þveiti og sat þó, en hjá ráð-
herruirx sósíalista hafði það
verið stefnumál í kosningun-
um að draga' niður vindbelg
dýrtíðarinnar, svo sem mynd-
skreytt auglýsingarit þeira frá
þeim tíma voíta. Eigin orð
ráðherranna vitna því gegn
þeim. Þeir stjórnuðu gegn
betri vitund og höfðu sjálfir
kveðið upp eigin áfellisdóm
fyrirfram.
Það, sem Mbl. vildi, en fékk
ekki.
En sagan er ekki öll
sögð ennþá. Þegar að
þrengdi og gjaldeyrisvandræð
in voru óumflýj anleg fram-
undan, hafði Mbl. sínar að-
ferðir til að mæta þeim. Það
þrætti í lengstu lög fyrir stað-
reyndir. Þrásinnis sagði það
Tímann falsa tölur, þegar
hann skýrði rétt frá um gj ald-
eyrismálin. Þetta var vörn
Mbl. til að reyna að blekkja
þjóðina sem lengst, svo að
stríðsvíman rynni ekki af
henni og hún þyldi ábyrgðar-
leysi og andvaraleysi á æðstu
stöðum.
Þegar kom fram á síðasta
vetur, voru dæmin orðin deg-
inum ljósari, svo að jafnvel
Mbl. sá, aö ekki þýddi lengur
að þræta. Þá viðurkenndi það
að gjaldeyririnn væri að
(FramHald á 6. síðu)
„Vinur Reykjavíkur" sendir þetta
ávarp:
„Ég rak upp stór augu á mið-
vikudaginn, þegar ég var að lesa
Moggann. Mér varð litið í pistlana
hans Víkverja og sé þá, að hann
er að berjast fyrir því, að einka-
leyfið, sem Hótel Borg hefir til
vínveitinga, verði afnumið. Mér
krossbrá, því annars átti ég frekar
von af Víkverja, en að hann vildi
takmarka áfengissölu.
Svo fór ég að lesa þetta betur
og þá skildist mér að kempan vildi
I ekki taka neinn rétt af Hótel Borg,
j heldur láta aðra veitingastaði fá
j sama rétt. Og ástæðan er knýjandi.
Það eru svo margar fjölskyldur í
Reykjavík, sem ekki vilja borða
heima hjá sér ■ á hátíðisdögum.
Þeim fjölgar alltaf, Reykvíkingun-
um, sem vilja borða úti með fjöl-
skyldum sínum á hátíölegustu
stundum. Það er eiginlega einn
liðurinn í heimilisrækni, sem er
hornsteinn góðs uppeldis og
sannrar menningar, fögur hátíða-
brigði, sambærileg við kirkjuferð.
En það er auðvitað lítið varið í
að fara með konuna og krakkana
á matsölustað, þar sem ekki fást
neinskonar vínföng með matnum,
því að menn missa allt hátíðaskap
og hátíðleika, ef þeir eiga bara að
drekka sítrón eða malt með matn-
um, að við nefnum ekki frum-
stæða drykki, eins og mjólk og
vatn.
Víkverja rennur þaö til rifja,
að á páskadaginn treðst fólk á
Hótel Borg og fjölda margir _verða
frá að hverfa svangir og þurr-
brjósta. Þá er um tvennt að velja
og er hvorugur kosturinn góður.
Annaðhvort ■ að borða heima í
hversdagsleikanum eða fara í eitt-
hvert þeirra matsöluhúsa, sem ekki
selja vín með mat.
Það er lítil von til þess, að um-
bótamaður eins og Víkverji þoli
þetta ástand. En ætli það væri
ekki dálítil bót í máli, að leyfa
öllum veitingastöðum bæjarins á-
fengissölu á mestu hátíðum ársins?
Við skulum hugsa okkur að slíkir
hátíðisdagar væru nýársdagur,
páskadagur, hvítasunnudagur, 17.
júní í minningu sjálfstæöisins,
jóladagur og gamlárskvöld, — ekki
má það gleymast, því að fólk þarf
að eiga athvarf annars staðar en
á götunni.
Þetta væri að sönnu ekki nema
smásigur fyrir hugsjón Víkverja,
en þaö væri þó spor í áttina og
valdir þeir dagarnir, þegar hátíð-
leikinn á að vera mestur. — Og nú
skulum við sjá hvort fjandmönn-
um Reykjavíkur tekst að spilla
þessu máli.“
Þannig hljóða þau orð og má
hver taka sem vill, en væri þaö
ekki athugunarefni hverjir væru
sannir vinir Reykjavíkur í þessu
sambandi. Sá er vinur, sem til
vamms segir, og í raun' reynist. Ég
held, að menning Reykjavlkur
þurfi fremur annars með en meiri
áfengisneyzlu og fleiri vínsölustaða,
og er það ekki mælt af fjandskap.
En þó að dekur við drykkjuskap,
og annan ólifnað, sé rekið í nafni
frelsis, jafnréttis og hátíðleika, sé
ég ekki, að það sé nein guðsþjón-
usta eða sérstakt vináttubragð við
þessa borg. En ekki meira um það.
Ég var einhvern tíma að' nöldra
um það, hvernig fólk kæmist fram
með að láta við mjólkurbúðir
sums staðar í bænum. Nú get ég
sagt að þetta hefir lagast, þar sem
ég þekki til, og eru það góð tíð-
indi. Ég held, að það sé mælt af
fullri hollustu og vinsemd við '
Reykjavík, að miklu skipti að við
séum öll samtaka um það, að hafa
yfir okkur menningarbrag við búð-
irnar og'venja börn og unglinga á
prúðmennsku og góða mannasiöi,
en ekki frekju, yfirgang og rudda-
skap. Hér reynir á alla, en einkum
er það þó mjólkursamsalan og
starfsfólk hennar, sem hefir þýð-
ingarmiklu uppeldislegu hlutverki
að gegna og lögregla bæjarins á
að veita eftirlit og aðstoð ef þarf.
Svo held ég líka, að það sé
enginn fjandskapur við Reykjavík,
aö vilja búa svo að sveitafólkinu,
að einhver vilji vera þar áfram og
framleiöa mjólk, jafnvel þó að það .
fólk vilji þá hafa svipaðan húsa-
kost og fólkið í Reykjávík, vatns-
leiðslu, skolpleiðslu og jafnvel raf-
magn.
Pétur landshornasirkill.
Konan mín
Hakcl Jónasdóttir
frá Núpi, Dýrafirði, andaðist 2. apríl.
Kristinn Guðlaugsson.
Konan mín
Elísabet Auðiiitsdóttir
Hjarðarbóli, Akranesi, andaðist 1. apríl.
Sigurður Gíslason.
Faðir okkar _
Þorstcinn Jónsson
andaðist aðheimiji sínu Hrafntóftum í Djúpárhreppi,
miðvikudaginn 31. marz s.l.
fyrir hönd okkar systkinanna.
Sigurður Þorsteinsson.