Tíminn - 21.05.1948, Blaðsíða 5

110. bla$
TÍMINN, fðstudaginn 21. mai 1948,
Föstud. 21. maí
Alvmnnmál Reykja-
víkur
Reykjavík hefir vaxið af
miklum hraða seinustu ára-
tugina, þótt aldrei hafi vöxt-
ur hennar verið hraðari en
allra seinustu árin. Með svip-
uðu áframhaldi, líða ekki
nema fá ár þangað til, að
meira en helmingur lands-
manna verður búsettur þar.
Frá sjónarmiði þeirra, sem
eitthvað hugsa um framtíð
Reykjavíkur er þetta sannar-
lega alvarleg staðreynd.
Hinir miklu fólksflutning-
ar hingað hafa vissulega
hvergi nærri stafað af eðli-
legum ástæðum. Meðan er-
lendu herirnir dvöldu hér-
lendis á stríðsárunum skap-
aðist mikil bráðabirgða at-
vinna í Reykjavík í sambandi!
við dvöl þeirra þar. Verö-,
bólgan, sem hér hefir farið
sívaxandi seinustu árin, hef-
ir einnig skapað mikla bráða-
birgðaratvinnu í Reykj avík
við verzlun, byggingar, iðnað |
o. fl. En þessi áhrif hennar'
geta aldrei varað til lengdar 1
og gjaldeyrisástandið veldur!
því, að þau verða enn
skammvinnari en ella. Þegar I
venjulegt ástand skapast hér
aftur, hlýtur því að verða!
mikill samdráttur í atvinnu- I
starfsemi Reykjavíkur, enda
ber þegar orðið verulega á
honum á ýmsum sviðum.
Það er því sannarlega kom1
inn tími til þess, að farið sé
að hugsa um atvinnumál
Reykvíkinga í framtíðinni og
reynt að gera sér grein fyrir
því, hvaða ráðstafanir þurfi
að gera til þess að koma
í veg fyrir, að atvinnuleysi
komi hér aftur til sögunnar.
Það virðist t. d. alvarlegt
umhugsunarefni í þessu sam-
bandi, að ekki hefir orðið
nein stórfeld aukning á út-
gerð Reykvíkinga, þar sem
horfur eru nú á, að flestir
gömlu togaranna verði seldir
úr landi. Þrátt fyrir hið geysi
háa verðlag ísfisksins, borgar
það sig ekki lengur aö gera
þá út héðan, þótt útlending-
ar, t. d. Færeyingar, treysti
sér til þess að gera þá út með
góðum hagnaði. Er þetta einn
af ávöxtum dýrtíðarstefn-
unnar. Hins vegar væri það
ekki að lasta, ef ný og full-
komnari skip kæmu í stað-
inn. En því er ekki að heilsa
nema að takmörkuðu leyti.
Þrátt fyrir allt gumið um
stórhuginn í sambandi við tog
arakaupin, eru horfur á, að
togarafloti Reykvíkinga verði
síst tiltölulega stærri á næstu
árum en hann var fyrir styrj-
öldina. Það er vissulega í-
skyggilegt viðhorf, þar sem
togaraútgerð hlýtur alltaf að
verða aðalútgerð Reykvík-
inga.
Það fyrsta, sem þarf aö
gera í atvinnumálum Reyk-
víkinga er að tryggja hér
nægilega útgerð. Næsta verk-
efnið er að efla hér sem mest
lífvænlegan iðnað. Á komandi
árum mun iðnaðurinn verða
sú atvinnugrein., sem lang-
flestir Reykvíkingar stunda.
Með þessum hætti, ætti að
verða hægt að tryggja hér
næga atvinnu, ef fólksfjölg-
ERLENT YFIRLIT:
Erfiðleikar Þjóðverja
Síffarl grein a£ tvelmur um efnaliagserfið-
leikana í Þýzkalandi.
í skýrslu Harmssens um efna-
hagsmálin í Þýzkalandi. er nokkuð
var sagt frá í seinasta blaði, er
rætt ítarlega um möguleika Þjóð-
verja til þess að endurreisa atvinnu
líf sitt. Þær upplýsingar, sem hann
dregur þar saman, gefa vissulega
óglæsilega mynd af framtíðarhorf-
unum í Þýzkalandi.
Harmssen víkur fyrst að því
tjóni, sem-hlýst af tapi héraðanna
austan Oder- Neisse-línunnar, sem
Þjóðverjar gera sér litlar vonir um
að fá aftur. í þessum héruðum er
talið, að verið hafi verið fyrir
styrjöldina 15% af framleiðslugetu
Þýzkalands. Þar voru 22% af
nytjaskógum Þýzkalands og 6,5%
kolanámanna. Árið 1936 voru fram
leidd þar 26 millj. smál. af kolum,
sem voru 16,5% af þáverandi kola-
framleiðslu Þýzkalands. Þetta er
svipað magn og alls var framleitt
af kolum á brezka hernámsvæðinu
(Ruhrhéruðunum) í fyrra. Lancj
búnaðarframleiðslan var þó tiltölu-
lega enn meiri.
Tap Saarhéraðsins er einng mjög
tilfinnanlegt. Það var að vísu ekki
hundraðasti hluti Þýzkalands fyrir
styrjöldina, og íbúar þess voru rúm
lega 4.% af íbúatölu Þýzkalands.
Hinsvegar voru framleidd þar um
12% af allri kolaframleiðslu Þýzka-
lands.
Tjón Þjóðverja á atvinnu.
sviðinu.
Harmssen gerir ítarlega grein
^ fyrir þvi tjóni, sem atvinnulíf Þjóð
verja hafi orðið fyrir af völdum
styrjaldarinnar, að landatapinu frá
^ skildu. Um 20% þeirra bygginga,
sem voru notaðar fyrir atvinnu-
rekstur, eyðilögðust. Tjón á sam-
göngutækjum og samgönguleiðum
( er talið nema 40% af verðmæti
( þeirra. Sé reiknað með verðlagi
' ársins 1936, er talið, að tjónið á
. atvinnuhúsnæði og atvinnutækjum
■ nemi 100 miljöröum marka. Þá er
, ekki reiknað með tjóni því, sem
varð á rússneska hernámssvæðinu.
Manntjón Þjóðverja er taliö hafa
veriö 3,5 millj. Viö þessa tölu
má svo bæta þeim. sem eru óvinnu
. færir af völdum styrjaldarinnar.
Telja má því, að Þjóðverjar hafi
misst starfsorku 4—4,5 milljóna
manna af völdum styrjaldarinnar.
Það svarar til þess, að Þjóðverjar
hafi tapað um 15% af því vinnu-
afli, sem þeir höfðu fyrir styrjöld-
ina.
Til viðbótar þessu kemur svo
skortur á hráefnum til iðnaðarins;
vöntun fjármagns til nýrra fram-
kværnda og iðjuvera, ýmsar tálm-
anir og höft af völdum hernámsins
o. fl. Þetta á ekki síður sinn þátt
í því að draga úr framleiðsluget-
unni.
Það sý.nir kannske gleggst hvern
ig ástatt er í þessum efnurn, að
1936 var iðnaðarframleiðsla Þýzka-
lands virt á 34,2 miljarða marka, en
1946 á 10 mi’jarða marka. Hún
hefir m. ö. o. 1946 aðeins 23%
af því, sem hún var 1936.
Harmssen nefnir nokkrar ’tölur,
sem sýna, hve illa Þjóðverjar eru
nú staddir, viðkomandi framleiðslu
ýmsrar nauðsynjavöru t. d. vefnað-
arvara. Ef Þjóðverjar yrðu alveg að'
styðjast við eigin framleiðslu, gæti
hver einstakur karlmaður ekki feng
ið frakka nema 154. hvert ár, föt 40.
hvert ár og skyrtu 10. hvert ár.
Kona gæti fengiö vetrarkápu 74.
hvert ár, og sokka 14. hvert ár'.
Barn gæti fengið föt 11. hvert ár
og sokka 3. hvert ár. Og svona
mætti lengi telja.
Þriðjungur þjóðareignar-
innar farin í stríðs-
skaðabætur.
Jafnvel þótt Þjóöverjum tækist
að koma atvinnulífi sínu í sæmi-
legt horf, þyrftu þeir að dómi
Harmssen að flytja inn matvörur
fyrir 3 miljarða marka árlega og
vörur til iönaðarins fyrir jafnháa
upphæð. Andvirði annarra innflutn
ingsvara og duldar greiðslu áætlar
Harmssen 1,7 miljarð marka. Þetta
þýðir, að Þjóðverjar þyrftu að
flytja út vörur fyrir 7,7 miljarða
marka, ef jöfnuður ætti að nást.
Harmssen telur, að síðan styrjöld
inni lauk hafi tapast mikilvægur
tími til þess að endurreisa út-
flutningsframleiðslu Þjóðverja.
Þjóðverjar hafi aðallega verið látn
ir flytja út kol, hráefni og hálf-
unnar vörur. Hefðu þeir fengiö ao
haga framleiðslu sinni á þann veg,
að þeir gætu aðallega flutt út
fullunnar vörur, hefðu þeir fengið
6—8 sinnum meira fyrir útflutn-
inginn. En þótt Þjóðverjar fengu a3
haga framleiðslu sinni þanr.ig og
hún væri komin í sæmilegt horf,
myndi hvergi r.ærri nást þaö tak-
mark að flytja út vörur fyrir 7,7
millj. marka.
Enn fjarri væri það, að hægt
væri að ná þessu marki, ef Þjóð-
verjar yrðu að greiða skaðabætur
af útflutningnuih. En í því sam-
unin yrði ekki veruleg frá
því, sem nú er.
Færi hins vegar svo, að
fólksflóttinn til Reykjavíkur
haldi áfram jafn stríðum
straumum og á undanförn-
um áírum, getut tt'að ekki
haft nema eina afleiðingu í
för með sér. Hér hlýtur þá
að skapast verulegt atvinnu-
leysi og húsnæðisleysið held-
ur þá áfram að vera stööugt
vandamál.
Það er því ekki síður nauð-
synjamál frá sjónarmiði
Reykjavíkur en landsbyggð-
arinnar, að fólksflóttinn til
Reykjavíkur stöðvist. Og ráð-
ið til þess er þaö, sem borgar-
stjórinn í Reykjavík benti á
fyrir nokkru. Það er að búa
fólkinu, sem býr utan Reykja
víkur, svipuð starfslífsskilyrði
og þægindi og það nýtur hér
í bænum.
Það er því eins rangt og
hugsast getur að stimpla
þann flokk, sem einkum vinn
ur að bættri aðstöðu fólksins
í dreifbýlinu, sem andstæð-
ing Reykjavíkur og telja bar-
áttu hans stafa af fjand-
skap til hennar. Það er jafnt
nauðsynjamál Reykvíkinga
og dreifbýlisins, sem þar er
verið að vinna að.
Því er alltof mikið á lofti
haldið, að hagsm'unir lands-
byggöarinnar og Reykjavíkur
geti ekki farið samán. Þvert
á móti gera þeir það, ef rétt
er á haldið. Jafnvægi milli
þessará aöila, bæði hvað
snertir fjármagn og fólks-
fjölda, er sameiginlegur hag-
ur beggja. Þess vegna þurfa
Reykvíkingar að gera sér
ljóst, aö einn stærsti þáttur-
inn í atvinnumálum þeirra og
din veigamesta ráðstöfunin
til að fyrirbyggj a hér atvinnu
leysi, er að bæta svo aðstöðu
dreifbýlisins, að fólksflóttinn
til Reyk/avíkur stöðvist.
5
SCHUMACHER,
foring-j jafnaðarmanna í Vcstur-
Þýzkalandi og helzti leiðtogi Þjóð-
verja eftin styrjöldina.
bandi getur Harmssen þess, aö búið
sé'að taka af Þjóðverjum í stríðs-
skaðabætur (eignir þeirra erlendis,
vcrksmiðjufyrirtæki o.fl.). verðmæti,
sem nemi ca. 178 miljörðúfii marka
eða þriðjungi þjóðareignanna. eins
og þær voru fyrir styrjöldina,--
Framtíð Þýzkalands. ;
Skoðanir. eru vissúlega. mjög
skiptar um það, hvað gera beri
varðandi Þýzkaland. Jan Masaryk
sagði á blaðamannafundi rétt fyrir
andlát sitt, að efnahagslega sterkt
Þýzkaland þýddi endurlífgun .þýzku
hernaðarstefnunnar og væri ógnun
við Sovétríkin og slavnesku þjóðirn
ar. Þeir, sem hinsvegar berjast fyr
if hugmyndinni um bandalag Vest-
ur-Evrópu, gera sér fulljóst, aö
einn hornsteinn þess er efnahags-
leg endurreisn Vestur-Þýzkalands.
Án kolavinnslunnar og iðnaðarins
í Ruhurhéruðunum getur Vestur-
Evrópá aldrei orðið 'efnahagslega
sterk. Útilokun eins atorku-
samasta . og gáfaðasta þjóðflokks
veraldar úr samfélagi þjóðanna get
ur líka aldrei orðið friðinum til
framgangs. Merkur sagnfræðingur
sagði við fráfall Masaryks, að
stundum hefði dauöi eins manns
breytt stefnu heimssögunnar. Ef til
vill hefir dauði Masaryks, hjálpað
til þess, að öruggari tökum verður
framvegis tekið á málum Þýzka-
lands. þótt það kunni að verða gert
me'ð öðrum hætti en hánn ætlaöist
til.
Raddir nábúarma
Vísir ræðir um staðsetningu
síldarverksmiðjanna í Reykja
vík i forustugrein 19. þ. m.
Blaðið segir:
„Almenningur vill gjarnan að
hcr verið reistar verksmiðjur í
nágrenni bæjarins. En menn eru
því almennt mjög andvígir, að
verksmiðjurnar vcrði staðsettar
og starfræktar í hjarta bæjar-
ins. En það veröur að kallast
að verksmiðjurnar séu starfrækt
. ar í hjarta bæjarins, ef önnur
þeirra liggur við bryggju á ipnri
höfninni og hin cr 1 Örfirisey.
Reykjavík er þannig byggð að
hjarta hennar er nokkra faðma
frá höfninni. Verksmiðjurnar
munu þá veröa nokkur liundr-
uð metra frá helztu umferðar-
götum bæjarins. Þetta er mjög
misráðið og vafalaust mundi
það ekki þolað í nokkurri höfuð
borg í heimi að' síldarbræðslur
væri starfræktar nokkra faðma
frá aðal umhverfinu.
Því mun vcrða haldið fram
að engin bræðslulykt eða grút-
arilm leggi frá vcrksmiðjunum.
Trúi því hver sem vill en
reynslan mun verða önnur. En
jafnvel þótt verkfræðingarnir
' fullyrði slíkt, er cngin ástæða
til að reisa verksmiðjurnar við
Miðbæinn. Slík starfræksla sem
(Framhald á g. síð'uj
Mikilvægi land-
búnaðarins
í erlenda yfirlitinu hér í
blaðinu í gær, var sagt
nokkuð frá efnahagsmálum
Þjóðverja. Á þeirri frásögn
mátti sjá, að matvælafram-
leiðslan er og verð'ur alv.ar-
legasta vandamál Þjóðverja
um langa hríð. Svo mikið
vantar á, að þjóðin geti fram
leitt næg' matvæli í lan.dinu
sjálfu, að ólíklegt þykir, a®
liún geti aflað sér viðbótar-
matvæla með útflutningþ iðn
aðarvara, jafnvel þótt hann
yrði mjög mikill. Margt virð-
ist því benda til, að þcssi ipál
verði vart leyst öðruvísi en aff
allmargt manna verði aff
fara úr landi.
Þessi reynsla Þjóðverja er
ný sönnun þess, að ekfvert
land getur komizt sæmilega
af * efnahagslega, nema.; þaff
geti stuðst við nægapog
blómlegan landbúnað. ‘
Það má benda á reynslu
Breta í þessum efnum, sem
ekki er síður lærdómsrík. Eft
ir aff iðnaðurinn kom þar til
sögunnar á-síðari hluta fyrri
aldar, efldist hann stöðugt. á,
kostnað landbúnaðarins. Eng
Iendingar töldu sér hagkvæm
ara að flytja út iðnaðarvör-
ur og kaupa landbúnaffaraf-
urðir í staðinn en að efla
landbúnaðinn heima fyrir.
Þessi þróun hélt enn áfram á
árunum milli styrjaldanna.
í seinustu styrjöld hlutu Eng
lendingar sára reynslu „af
þessu. Sú reynslan hefir orff-
ið enn bitrari, þegar þeir
misstu gjaldeyristekjurnar af
nýlendunum, og urðu ein_
göngu að kaupa aöfluttar vör
ur fyrir það, sem þeir gátu
flutt út sjálfir. Nú er það eitt
mesta eða mesta áhugamál
Englendinga að efla landbún
aðarframleiðsluna.. Reýnsla
þeirra er sú, að það sé eitt
frumskilyrðið til þess að þjóff
geti verið efnalega. sjálfstæff,
að hún framleiði sem allra
mesta af matvælum sínum
sjálf, en þurfi ekki að flytja
þau inn.
í þessu sambandi er ekki
lir vegi að vitna í grein, sem
nýlega birtist í víðlesnu ame-
rísku blaði. Þar var því háld-
ið fram, að ekkert ríki gæti
orðið voldugt á hernaðarsviff
inu, nema það styddist viff
blómlegan landbúnað. Þau
þyrftu sjálf að geta séð sér
fyrir matvælum á stríðstím-
um. MatvælaframleiðSlan
væri raunar þýðingarmesti
þátturinn í hernaðarfram-
Ieiðslunni. Bandaríkin og Sov
étríkin uppfylltu bæði þéssi
skilyrði, en Bretland ekki.
Bretland væri ekki sízt hérn
aðarlega veikt vegna þess, aff
það þyrfti að flytja inh mat-
væli. í áframhaldi að þessu
var síðan sýnt fram á, aff
hernaðarlegir yfirburðir
Bandaríkjanna umfram Sov-
étríkin byggðust ekki sízt á
því, að landbúnaður þeirra
væri miklu fullkomnari.l '
Þá var bent á það í þtíSsari
sömu grein, að Bandaríkin
ættu það ekki sízt landbún-
affinum að þakka, hve sterk
fjárhagslega aðstaða þeirra
væri gagnvart öðrum þjöff-
um, þar sem þau þyrftu ekki
að flytja inn nein matvæli.
Það er þannig sama, hvern
ig litið er á þessi mál. Land-
búnaðurinn er undirstöðuat-
vinnuvegurinn, sein efnahags
(Framhald á 6. síðú)