Tíminn - 15.10.1948, Blaðsíða 4

TÍMINN, föstudaginn 15. okt. 1948.
227. blað
míarsioös
Menningarsjóður liefir
nú starfað um 20 ára skeið'.
í þcirri greinargerð, sem
fylgir frumvarpi mennta-
málaráðherra um að fcsta
íejur sjóðsins, er gert yfir-
, lit urn störf hans og fram-
tíðarverkefni og birtist það
.yfirlit hér:
A& beiöni menntamálaráð-
bexra fiutti menntamála-
:iefí,d efri deildar frumvarp
svipaðs efnis og þetta á sið-
asífhAlþingi (þskj. 577). Þar
var þó gert ráð fyrir 75 þús.
sr.,j. ár.stekj um Menningar-
5.ÍÓ.ÖS,' auk verðlagsuppbótar,
og syo t l ætlazt, að ákvæði
Erv„. verkuðu aftur til ársins
L945, en hér er miðaö við ár-
ið 1948. Segir svo m. a. í
greinargerð, er því frv.
Eyigdi:
Með frv. þessu er lagt til,
að' • tekjustofn Menningar-
sjáðs verði gerður öruggari
en verið hefir. . . . Ákvæöið
,im- lágmarkstekjur sjóðsins
er-nú 50 þús. kr., en á þá fjár
hæð-diefir eigi fengizt greidd
veröiagsuppbót, þar sem tal-
ið imun, að til þess bresti laga
heimild. Menntamálaráð lít-
'ur þó svo á, að Menningar-
■ejóði beri réttur til að fá
verðlagsuppbót á lágmarks-
tekjur sínar, ef tekjur sjóðs-
íinsiumfram lágmarksupphæð
:maf nema eigi sem svarar
fuilri verðlagsuppbót. Til j
skýringar þessu skal bent á
reikning Menningarsjóðs frá
áririú 1945. Þá námu tekjurn-
ar ,kr. 107203.60. Meðalverð-
lag^yisitala ársins 1945 var
277..2Ö stig. Heildartekjur
sjóðsins það ár hefðu því átt
að ne.ma, ef reiknað hefði ver
ið .með verðlagsuppbót, kr.
138.625.00. Til þess skorti kr.
31.421.40. Ákvæðið um 50 þús.
kr. lágmarkstekjur Menning-
arsjþðs gekk í gildi árið 1936.
Svo sem kunnugt er hefir allt
verqjag og peningagildi í land
inu,.,breytzt stórlega síðan,
sbr. það, að öll laun og marg-
ir opinberir styrkir eru nú
greiddir með verðlagsuppbót.
Menningarsjóði er bví ótví-
ræö nauðsyn að eiga það
tryggt að fá verðlagsuppbót
á t^kjur sínar, ef þær fara nið
ur íyrir ákveðið lágmark. Að
þessu liggja svo augljós rök,
að ekki er ástæða til að skýra
þal,, frekar.
Hér er einnig lagt til, að
lágaqarksgrunntekjur Menn-
ingaí^jóðs verði . . . hasklcað-
ar .„jv . Þessi ósk er fram bor-
in g„j£; tveimur höfuðástæðum:
lfo,í»angflestir, ef ekki all-
ir ,kpstnaðarliðir í starfsemi
Meiyjingarsjóðs hafa hækk-
að síðan árið 1936 meira en
veijglagsvísitalan gefur til
kyvjpa.
2.) ■ Starfsemi Menningar-
sjóðíj.hefir aukizt mikið, síð-
an, &fe þús. kr. lágmarkstekj-
ur vtjþðsins voru ákveðnar, og
mpy vaxa enn á næstunni.
T.il skýringar þessu fer hér
á eftir yfirlit um starfsemi
Mennin garsj óðs og nokkur
hel?tu verkefni í náinni
framtíð.
Ðeildir sjóðsins eru þrjár:
Eókgdeild, náttúrufræð'deild
og listadeild. Til gleggra yf-
irlits verður vikið hér nokk-
úð að hverri deild fyrir sig.
(ájSreÍMjsr^e'rð stjórnsBrfríMnvsarpi, sein
laefir verið lög’ð fyrir Alfíingi
Bókadeild.
Árið 1940 hóf Menningar-
sjóður í samvinnu við Hið ísl.
þjóðvinafélag nýja og mjög
umfangsmikla bókaútgáfu.
Mönnurn var gef.'nn kostur á
aö gerast félagar í útgáfunni
fyrir mjög lágt gjald og fá í
staðinn nokkrar bælcur á ári.
Með þessari starfsemi var
stefnt að því að gera hverju
einasta helmili á landinu
fært að mynda sitt eigið
bókasafn. Þessu nýja skipu-
lagi var tekið mjög vel. Fé-
lagsmenn urðu strax á 13
þús. talsEns og hafa verið svo
síðan. Er því sýnt, að útgáf-
an hefir náð mjög athyglis-
verðri útbreiðslu. Á s.l. 7 ár-
um hafa félagsmenn fengið
38 bækur fyrir félagsgjaldið,
sem á þessu tímabili hefir
numið alls aðeins 110 kr.
Þetta sýnir, aö bækur útgáf-
unnar hafa verið mjög ódýr-
ar, enda getur hún eigi full-
nægt ætlunarverki sínu,
nema hún bjóði mikinn og
góðan bókakost við sem væg-
ustu verði.
Hér skulu nefndar nokkr-
ar af bókum útgáfunnar,
bæði þær, sem þegar hafa
verið gefnar út, og eins þær,
sem eru í undirbúningi.
íslenzk úrvalsrit: í þessum
flokki hafa verið gefnar út
bækur eftir Jónas Hallgríms-
son, Bólu-Hjálmar, Hannes
Hafstein, Matthías Jochums-
son og Grím Thomsen. í und-
irbúningi eru úrvöl eftir
Guðmund Friðjónsson og
Stefán Ólafsson. í hverri bók
er ítarleg ritgerð um skáldið
og verk hans. Fullyrða má, aö
útgáfa þessara handhægu
bóka glæðir áhuga fyrir
lestri fagurra ljóða, ekki sízt
meðal unglinga.
Ársrit: Hin gömlu og þjóð-
legu ársrit, Andvari og Alma-
nak Þjóðvinafélagsins, eru að
sjálfsögðu meðal hinna ár-
legu félagsbóka. Rætt hefir
verið um að stækka Andvara
og gera hann fjölbreyttari að
efni, en til þess þarf meira
fjármagn en útgáfan hefif
nú.
Erlend skáldrit: Reynt er
að velja sígild skáldrit, sem
geta sómt sér vel í bókasöfn-
um heimilanna eftir tugi ára
ekki síður en nú. Sem dæmi
má nefna „Önnu Kareninu"
eftir Tolstoj. Skáldsagan
„Tunglið og tíeýringurinn"
eftir W. S. Maugham mun
koma út á þessu ári. Einnig
er í undirbúningi úrvalssafn
norskra smásagna, sem vænt
anlega kemur út á næsta ári.
Útgáfa forim'ta: Njáls saga
og Egils saga hafa þegar ver-
ið gefnar út. Prentun Heims-
kringlu verður lokið á næsta
ári. Þótti fara vel á því að
gefa þá bók út í vandaðri al-
menningsútgáfu um sama
leyti og Norðmenn heiðra
með sérstökum hætti minn-
ingu Snorra Sturlusonar.
Fræðslurit:í þeim flokki eru
m. a. bækurnar Mannslíkam-
inn og störf hans eftir Jó-
hann Sæmundsson lækni og
saga síðustu he:m,sstyrjaldar
eftir Ólaf Hansson mennta-
skólakennara. Heiðinn siður
á íslandi, bók um trúarlíf ís-
lendinga til forna, eftir mag.
Ólaf Briem, hefir einnig ver-
ið gefin út af Menningar-
sjóði. Sú bók var ekki félags-
bók, heldur seld gegn sér-
stöku gjaldi.
Saga Vestur-íslendinga:
Geta.má þess, að Bókaútgáfa
Menningarsjóös annast aöal-
útsölu hér á landi á Sögu ís-
lendinga í Vesturheimi fyrir
Þjóðræknisfélagið í Winnipeg
og tekur ekki nein laun fyrir
þá vinnu.
Af öðrum einstökum ritum
skal nefna þessi:
Saga fslendínga: Þetta á
að verða heildarsaga þjóðar-
innar frá upphafi íslands-
byggðar til vorra daga, alls
10 stór bindi, hvert um 30
arkir. Þrjú bindi eru þegar
komin út. Kappkostað verð-
ur að hraða útgáfu þeirra,
sem eftir eru.
Hómerskviðurnar: Hinar ó-
viöjafnanlegu þýðingar Svein
bjarnar Egilssonar eru nú ó-
fáanlegar. Getur það ekki
talizt vansalaust. Svo mikla
þýðingu hafa þær haft fyrir
íslenzkt mál og menningu.
Þeir Kristinn Ármannsson
yfirkennari og dr. Jón Gísla-
son hafa því verið ráðnir til
að sjá um vandaða útgáfu á
Ilions- og Odysseifskviðu. Er
hin síðarnefnda nú í prentun.
Heildarútgáfa á ritum Jóns
Sigurðssonar: Menntamála-
ráð lítur svo á, að slík útgáfa
væri veglegur og verðugur
minnisvarði um hina miklu
frelsishetju okkar íslendinga.
Gerð hefir verið lausleg at-
hugun um stærð verksins.
Ekki er hægt að segja enn,
hvort úr framkvæmdum verð
ur, þar sem útgáfa þessi yrði
mjög kostnaðarsöm.
Lýsing íslands: Þessi vænt-
anlega nýja íslandslýsing er
stærsta fyrirtækið, sem
Menningarsjóður hefir hing-
að til ráðizt í. Hún mun verða
a.m.k. 10 bindi, 450—500 bls.
að stærð hvert, í nokkru
stærra broti en Saga íslend-
inga. í fyrsta og öðru bindi
verður almenn lýsing á ís-
landi og um myndun þess og
ævi. Þriðja og fjórða bindi
munu fjalla um þjóðhætti,
fimmta til níunda bindi verða
héraðslýsingar. Síðasta bind-
ið verður um hálendið og
flytur auk þess efnisyfir-
lit. Steindór Steindórsson
menntaskólakennari er rit-
stjóri alls verksins.
Samtímis íslandslýsingunni
er í ráði að semja og gefa út
allsherjar lýsingu sögustaða,
svipaða þeirri, sem Kaalund
ritaði á síðustu öld. Staðalýs-
ing þessi mundi ná til ársins
1874. í henni yrði notaður all-
ur sá fróðleiur, sem fram hef
ir komið um þetta efni, síðan
Kaalund samdi lýsingu sína.
Slík söguleg staðalýsing ætti
að geta orðið virkur þáttur í
því að tengja hina uppvax-
andi kynslóð við land sitt.
Ýmis fleiri rit erú í undir-
búningi á vegum Menningar-
sjóðs, þótt ekki sé rúmsins
vegna vikið að þeim hér.
Þetta stutta yfirlit sýnir,
hvert stefnt er með starfsemi
bókaúgáfunnar. Það er aug-
(Framhald á 6. aíöu).
Svipur haustsins færist smám
saman meir og meir yfir allt um-
hverfið. Veðráttan er orðin haust-
leg, hvort sem það eru storm-
dagarnir, þegar sjórinn er grá-
hvítur af drifi, eða rigningardag-
arnir, þegar vatnið fossar niður
af húsunum, lækir renna eftir göt-
unum og sletturnar undan bíl-
hjólunum ganga vegfarendum yfir
höfuð, eða þá góðviðrisdagarnir,
sem við höfum líka fengið núna
undanfarið, þegar hljóðri hlýju og
mildi er vafið um fölnandi gróður.
Gróðursælustu götur þessa bæjar
eru undrafljótar að skipta um svip.
Þeir. sem daglega fara götu eins
og Laufásveginn vita vel um það.
Þar mátti sjá fyrir nokkrum dög-
um „þúsundlitan skóginn" eins og
Steingrímur kvað. Hvað er blæ-
brigðaríkara og litfegurra en ís-
lenzkur laufskógur á haustdegi.
Ég hef að minnsta kosti aldrei
séð fjölskrúðugri blæbrigði mildra
lita af rauðum, bleikum, brúnum
og gulum upprúna en einmitt þar.
Eti þessi litbrigði skipta um svip
frá degi til dags. Laufið, sem var
grænt í gær, hefir roðnað eða blikn
að í nótt og heildarsvipur götunn-
ar breytist nokkuð. Skógurinn skipt
ir um yfirbragð. Svo blása haust-
vindar og laufið fellur af trjánum.
Litskrúðið hverfur og eftir standa
naktar greinar á nöktum stofni.
Það eru íslenzk lauftré í búningi
svefnsins og vetrarins.
Trjágarða Keykjavíkur vantar
barrtré, sem standa græn og fögur
allan ársins hring. Væri hér í bæ
við fjölfarna götu garður með
stórum, sígrænum trjám, eins og
eru t. d. í gróðrarstöðinni á Akur-
eyri og víðar í görðum norður þar.
myndi haustblær og vetrarsvipur
Reykjavíkur vera annar og betri
en er. Hinn grái, drungalegi vetrar-
blær borgarinnar væri þá ekki jafn
einvaldur í ömurleika sínum og
nú er. Að þessu er nú stefnt smám
saman, sem betur fer. Sumstaðar
í görðum koma fram sígrænir stofn
ar bak við lauftrén. þegar blöS
þeirra eru fallin á haustin. En
hvar er verið að koma upp mynd-
arlegum röðum sígrænna trjáa í
almenningsgörðum borgarinnar og
hvernig gengur það?
Hér má nefna kirkjugarðinn, því
að hann er að verða einn af
skemmtilegri stöðum Reykjavíkur.
Það er út af fyrir sig fróölegt aS
sjá legstaði allra hinna merku og
mætu manna, sem þar hvíla undir
minnismerkjum. En þó að því sé
sleppt, þá er þessi heilagi staður
í hjarta Rgykjavíkur, — vígður
sorg og söknuði en líka ljúfustu
og fegurstu minningum genginna
gæfudaga, — því að söknuöurinn
og ljúfasti minningarauðurinn fylgj
ats svo oftlega að, — kominn í
röð fegurstu trjágarða. Ég kann
vel við það, að steinarnir hverfi
bak við lifandi gróður, sem breiðir
lim sitt yfir þennan vígða minn-
ingareit. Trjáplönturnar litlu, sem
gróðursettar hafa verið með ást
og umhyggju á moldum liðinna
vina, eru orðnar að samfelldumi
skógi. Það er bæði táknrænt og
fagurt og ætti að geta orðið hverj-
um manni máttug prédikun um
sigur lífsins og dásemdir þess.
Reykvíkingur og gestur Reykja-
víkurbæjar! Gakktu út í kirkju-
garð og reikaðu þar í ró og næðl
eftir stígunum, og vittu til, hvort
helgi staðarins, moldarinnar og
gróðursins, talar ekki til þín, svo
að þú kennir voldugra áhrifa. Þú
munt skilja betur lögmál lífs og
dauða eftir þá ferð, og þú verður
tengdari sögu og lífi þessarar ís-
lenzku höfuðborgar. Og undarlega
ertu þá gerður, ef þú telur það
eftir, þegar þú kemur úr þeirri
ferð, þó að þú sért látinn greiða
tæpar þrjár krónur á mánuði til
kirkjugarðanna í borginni.
Starkaður gamli.
I |
1 Innilega þakka ég öllum þeim, sem heimsóttu mig á |
É sextugsafmæli mínu 8. þ. m. og færðu mér gjafir, skeyti |
| og á annan hátt sýndu mér lýjan hug. Sérstaklega §
| þakka ég kvenfélaginu Sigurvon fyrir samsæti og mjög |
| veglegar gjafir.
I Ég bið Guð að blessa ykkur öll.
I v I
| Furubrekku, 11. okt. 1948.
= ,5
Jófríður Kristjánsdóttir.
1 I
f 111111*1111 ti»m*i»<nii ii iimimiiiiimii iii 1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111**1111111111111111111111111111111111
aiUIIIHIIIIIHIIIIIfttUIIIHHIIIIIIUIIIIHIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIItlllHIEHlUHllllUIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIIimilllUlllin
Hjartanlega þakka ég öllum þeim sem glöddu mig á |
| áttræðisafmæli mínu meö heimsóknum, gjöfum og |
í skeytum.
Guð blessi ykkur öll.
1 Eyfríður Eiríksdóttir
| Saurbæ. |
•IIUIUimmilllUHIIIUUIIIIHIUIIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIUIUIIIIIUIHIIUIIIIIIIIIIIIIUHHIIHUIIIIIUIIIUIHllÍa
Unglinga
eða roskið fólk vaníar til þess að
hcra lít blaðið í nokkur hverfi
í Iiæmun.
Afgreiðsla Tímaus.
Sími 2323.
V/nníð ötullega að útbreiðsLu TírrLans
I