Tíminn - 05.02.1949, Síða 5

26. blað
!'WT*|
TÍMINN, laugardaginn 5. febrúar 1949
5
Ltmgeird. 5. fehr.
Dreifing fjár-
magnsins
Dreifing fjármagnsins er
eitt af höfuð lífsskilyrðum
héraðanna utan Reykj avík-
ur. Það er grundvöllur at-
vinnulífs og afkomu fólksins
í héruðunum. Á þeim málum
öllum þarf að taka með víð-
sýni og sanngirni, svo að jafn
vægis sé gætt.
Það er að vísu fróðlegt að
athuga þær kröfur, sem fram
hafa komið í Reykjavík og
Hafnarfirði í sambandi við
togarana 10, sem ráðgert er
að þjóðin eignist á næstu ár-
um. Gerðar hafa verið álykt-
anir og samþykktir um það,
að Reykjavík megi ekki fá
minna en 7—8 af þeim tog-
urum. Jafnframt er gerð sú
krafa, að hlutur Hafnarfjarð
ar í þessum nýja flota verði
ekki minni en 5—6 skip. Með
öðrum orðum eru ^erðar sam
þykktir um það, að Reykja-
vík og Hafnarfjörður fái sam
tals 12—14 af þessum 10 skip-
um.
Það er mál út af fyrir sig
að tryggja verður atvinnu-
skilyrðin í Reykjavík og Hafn
arfirði og skal sízt dregið úr
því. Hitt er annað mál, að
það nær engri átt að heimta
þangað hvert skip, sem við
togaraflotann bætist, hvað
þá að gera kröfur um hærri
tölur en til eru.
Hér þarf að gæta jafnvæg-
is, svo að þjóðfélaginu verði
ekki kollvarpað. Og vegna
þess, að verzlunin hefir verk- I
að eins og stórkostleg sog-
dæla, sem dregið hefir fjár-,
magnið til Reykjavíkur, má [
búast við að gera verði átök
til að rétta það við, sem hall-
ast hefir. Þessa verða þeir að
gæta, sem aðstöðu hafa til að
ráða því, hvert ný atvinnu-
tæki berast.
Það er heldur ekki nein
framtíðarlausn fyrir neinn
stað að fá viðbót við atvinnu-
tæki sín á kostnað annarra,
þannig að tilsvarandi mann-
fjöldi eða meira bætist utan
að hinum nýju tækjum. í því
sambandi má gæta þess, að
éf skip er tekið af þorpi úti
á landi, má búast við, að fleiri
en þeir, sem beinlínis hefðu
haft atvinnu af skipinu, leiti
til Reykjavíkur. Hópur bænda
kynni að flytja líka vegna
hrörnandi atvinnulífs í þorp-
inu og trúleysis á framtíðina.
Það dugar ekki, að þeir
ráði fjármálunum, sem vilja
fá ný atvinnutæki 140% í
Reykjavík og Hafnarfjörð.
Hér þarf víðara sjónarsvið og
meiri framsýni.
Það þarf að endurskoða at-
vinnumálin og láta þær grein
irnar, sem hollastar eru þjóð-
arbúinu, njóta beztrar að-
stöðu. í því sambandi verða
menn að skilja hið fjölþætta
samband atvinnulífsins í
hverju héraði. Ef þar er
höggvið á einn þáttinn, getur
það orðið til þess, að allt
hrynji í rústir. Þannig getur
eitt fiskiskip lagt grundvöll
að afkomu iðnaðar og land-
búnaðar. Þann grundvöll er
svo hægt að rífa í sundur
ERLENT YFIRLIT:
Matyas Rakosi
MaSSurinii, sein síjóriiar „jjátningar^*
rctíarhöldiinum gegn Mindszeiity
kardínála.
í útvarpsfregnum i fyrradag var
skjTt frá því, að Mindszenty kardi-
náli hafi játað á sig öll þau af-
brot, sem hann var kærður fyrir,
er réttarhöldin í máli hans hóf-
ust í Budapest. Kæruatriöin voru
ekkert smávægileg, þar sem hon-
um voru borin á brýn margvísleg ,
landráð, fjárdráttur, svartamark-
aðsverzlun o. fl. Að dómi annarra
en stjórnarváldanna var fangelsun
kardinálans hinsvegar talin stafa
af því, að hann hefði ekki viljað
láta kirkjuna beygja sig fyrir ýms-
um fyrirskipunum þeirra. í lönd-
urn kommúnismans og nazismans
er það nefnilega ekkert fátítt, að
menn séu fangelsaðir af öðrum á-
stæðum en þeim, sem greint er
frá í ákæruskjölunum.
Nú munu þeir, sem fylgja hinu
austræna skipulagi að málum,
telja, að ekki þurfi lengur vitn-
ana við. Kardinálinn hafi sjálfur
játað. Aðrir munu hinsvegar minna
á, að slikar játningar séu ekki
ótíðar í löndum kommúnismans og
nazismans. ,
Sá maður, sem er potturinn og
pannan i málaferlunum gegn kardi
nálanum, er ekki heldur neitt ó-
kunnur hinu austræna réttarfari.
Matyas Rakosi dvaldi i Moskvu,
þegar þar fóru fram réttarhöldin
gegn ýmsum forustumönnum bylt-
ingarinnar óg þeir „játuðu“ á sig
hverskonar glæpi, er þá voru born-
ir. Rakosi kann því að setja slík
réttarhöld á svið.
Feril! Rakosi.
Matyas Rakosi er fæddur 1889.
Foreldrar hans voru Gyðingar og
var efnahagur þeirra sæmilegur.
Rakosi var látinn ganga mennta-
■ veginn og lagði hann stund á hag-
fræði. Hann tók þátt í hinni komm
. únistísku byltingu, er Bela Kun
■ stóð fyrir í Ungverjalandi 1919.
Valdatími Bela Kun var skammur
og fór Rakosi til Moskvu, er hon-
um lauk. Þar varð hann brátt
mikils metinn í alþjóðasamtökum
kommúnista og stóð af sér allar
1 „hreinsanir", er gerður var innan
þeirra samtaka. Tvívegis fór hann
í erindagerðum þeirra til Ung-
verjalands. í síðara skiptið klófesti
lögreglan hann og var hann þá
dæmdur í ævilangt fangelsi. Hann
sat í fangelsi í nokkur ár, en þá
fengu Rússar hann lausan í fanga
skiptum. Hann tók nokkurn þátt
í spönsku borgarastyrjöldinni, en
sneri síðan aftur til Moskvu og
hélt þar kyrru fyrir, unz Rússar
hernámu Ungverjaland veturinn
1945. Á striðsárunum vann hann
að því að skipuleggja kommúnis-
tísk samtök meðal þeirra Ung-
verja, er Rússar höfðu tekiö til
fanga, og kom það honum að góð-
um notum síðar.
Vinnubrögð Rakosi.
Strax eftir heimkomuna til Ung-
verjalands 1945 byrjaði Rokosi að
skipúleggja kommúnistaflokkinn.
Jafnframt tók hann sæti sem vara
forsætisráðherra í fyrstu ríkisstjórn
inni, er var mynduð eftir stríðslok-
in. Þeirri stöðu hefir hann gegnt
jafnan síðan. í kosningunum, sem
fóru fram fyrst eftir stríðs-
lokin, fékk Smábændaflokkurinn
hreinan meirihluta, en kommún-
istar fengu innan við fimmtung
atkvæðanna. Samt voru það þeir,
sem réðu mestu i stjórninni. Þeir
höfðu þann aðila að bakhjalli, sem
raunverulega stjórnaði landinu, þar
sem var hernámslið Rússa. Með
aðstoð Rússa hefir Rakosi komið
þvi þannig fyrir, að kommúnistar
hafa nú öll ráð Ungverja í hendi
sér, þótt aldrei hafi nema lítill
minnihluti fylgt þeim að málum.
Það yrði oflangt mál hér að
rekja starfshætti Rakosi í þeirri
baráttu hans að tryggja yfirráð
kommúnista. Hann hefir jöfnum
höndum beitt Jægni og hörku.
Stundum hefir hann talað fagur-
lega við forustumenn andstöðu-
flokkanna og náð þeim til sam-
starfs með þvi að bjóða þeim hin
æðstu völd. Þegar þeir hafa svo
gerzt óþekkir, hefir hann varpað
þeim fyrir borð og ákært þá fyrir
landráð, en náð öðrum til fylgis
við sig með blíðmælum Sínum.
Þannig hefir hann einum fjórum
sinnum skipt um forsætisráðherra,
er allir hafa verið úr ahdstöðu-
flokkum hans. Fljótlega eftir að
þessir menn hafa tekið við stjórn-
arforustunni, sneri Rakosi við þeim
baki, lét stimpla þá sem fulltrúa
afturhaldsins, en tók að hæla öðrum
flokksbræðrum þeirra sem vinstri
mönnum og gerði sér á annan
hátt dátt við þá. Þannig vann hann
að sífelldum klofningi í andstöðu-
flokkunum og deyfði alla sam-
heldni gegn kommúnistum.
Hafi fagurmælin og slægðin ekki
dugað Rakosi, hefir hann verið ó-
spar á að beita hörku. Landráðamál
hafa verið höfðuð gegn þeim and-
stæðingum hans, sem honum hefir
staðið mestur beygur af. Ákærurn-
ar hafa jafnan „sannast" og Rakosi
þannig losnað við hættulegustu
andstæðinga sína. Strangri ritskoö
un hefir verið haldið uppi og sam-
taka- og samkomufrelsi háð marg-
vislegum takmörkunum. Lögreglan
og herinn hafa jafnan verið undir
stjórn kommúnistískt ráðherra.
Mikill starfsmaður.
Rakosi hefir sýnt það með starfs
RAICOSI
háttum sínum, að hann lifir alveg
samkvæmt þeim kenningum komm
únista, að tilgangurinn helgi með-
alið. Hvað, sem um starfsaðferðir
hans má segja, viðurkenna allir
dugnað hans. Hann er talinn
starfsmaður með afbrigðum. Ræðu
maður er hann góður, þótt hann
hafi ekki þá flugmælsku til að
bera, sem einkennir marga komm
únistaforsprakka. Hann talar hátt
og skýrt með sterkum áherzlum.
Samningamaður er hann sagður í
bezta lagi, enda hefir engum for-
sprakka kommúnista tekist betur
að vefja forráðamönnum borgara-
legu flokkanna um fingur sér.
Framkoman ber vott um mikið
starfsfjör og orku, en hinsvegar
fer fjarri því, að hann geti talist
friður maður. Hann er lágur vexti,
(Framhald á 6. siðu).
með því, að fiskiskip vanti.
Einn hlekkur, sem bregzt eða
vantar í festi atvinnulífsins,
getur lagt heilt hérað í auðn
og þannig valdið þjóðfélag-
inu margföldum kostnaði við
það, að reisa ný mannvirki
og atvinnutæki til að sjá fyr-
ir því fólki, sem hrakið var
frá fyrri staðfestu.
f góðri meiningu er hægt
að bera fram svo einstreng-
ingslegar kröfur, að þaþ
hefni sín. Það er misskilin
hagsmunabarátta fyrir einn
aðila, að taka lífsbjörgina frá
öðrum. Atvinnumálin þarf að
leysa með þjóöarhagsmuni í
huga og athuga vel, hver á-
hrif hvað eina hefir. Þjóðfé-
lagið getur ekki verið án jafn
vægis, og það jafnvægi bygg-
ist á réttlátri dreifingu fjár-
magnsins.
Fjárhagsráð, sem nú mun
byrjað að vinna að veitingu
fjárfestingarleyfa fyrir þetta
ár, þarf vel að gæta þeirra
sjónarmiða, sem hér er lýst.
Eitt meginhlutverk þess er
einmitt að gæta þess jafnvæg
is, sem hér hefir verið gerð
grein fyrir. Störf ráðsins bera
þess vonandi merki, að það
gæti vel þessa menningahlut-
verks síns.
Raddir nábáanna
Morgunblaðið ræðir í for-
ustugrein sinni í gær um
sjúkrahúsaskortinn í landinu.
í niðurlagi greinarinnar segir
svo:
„Löggjafarvaldið á að tryggja
sérstakan og sjálfstæðan tekju-
stofn, sem varið sé til sjúkra-
húsbygginga víðsvegar um land.
Almenningur á jafnframt að
hefja fjársöfnun með frjálsum
samskotum til stuðnjngs þess-
um stofnunum. Sjúkrahúsunum
og sjúkraskýlunum verður að
fjölga. Það eru grundvallarskil-
yrði fyrir því að árangur náist
í baráttunni fyrir auknu heil-
brigði fólksins.
Þjóðin má ekki varpa öllum
sínum áhyggjum í þessu efni
á ríkissjóðinn. Sá hugsunarhátt
ur er alltof algengur í þessu
landi. — Fclkið verður að leggja
eitthvað á sig sjálft.
íslendingar eru heldur engar
nánasir þegar um myndarleg
átök er að ræða í mcnningar-
og mannúðarmálum. Þeir hafa
lagt fram glæsilegan skerf til
alþjóðlegrar hjálparstarfsemi og
hlotið mikinn hróður fyrir. Þeir
hafa einnig hlaupið drengilega
undir bagga með samborgurum
sínum, sem fyrir skakkaföllum
hafa orðið. Þess vegna er óhætt
að treysta því að þeir bregðist
vel við nú og taki þátt í þeirri
baráttu, sem nauðsynlegt er að
hcfja fyrir byggingu fleiri og
betri sjúkrahúsa í landinu“.
Hér er vissulega hreyft
máli, sem þarfnast athugun-
ar og úrlausnar. Væri það t. d.
ekki athugandi að láta tekj-
urnar af happdrætti því, sem
Háskólinn hefir nú, renna í
sjúkrahúsasjóð eftir að sér-
leyfistími Háskólans er út-
runninn? Háskólinn er nú orð
inn það vel settur, að hann
ætti vel að geta séð af þess-
um tekjum. A. m. k. er þörf
hans ekki meiri en sú nauð-
syn að bæta úr sjúkrahúsa-
skortinum í landinu.
Bygging landsins og
stríðshættan
Fyrir fáum dögum átti sá,
sem þetta ritar, tal við gaml-
an bónda. Margt er nú skraf-
að um öryggismál, land-
vai-narmál og hlutleysismál,
sagði hann, og skal ég ekki
leggja þar orð í belg. Skoð-
anir manna virðast þar tals-
vert á reiki og tel ég það sízt
á mínu færi að skera úr því,
hvað rétt sé. Um eitt virðast
mér þó allir vera sammála,
en það er það, að búast megi
við hernaðaraðgerðum og loft
árásum hér á landi, ef til
styrjaldar kemur. Lega ís-
lands sé þannig, að víst megi
telja, að það dragist inn í
hringiðu styrjaldarinnar með
einum eða öðrum hætti.
Ef menn eru sammála um
þetta, hélt bóndinn áfram,
mætti það jafnframt vera
ljóst, að mesta loftárásarhætt
an grúfir yfir þeim bæjum og
byggðum, sem eru á Reykja-
nesskaganum. Keflavíkurflug
völlur, næstu hafnarstaðir
hans og Reykjavík eru lík-
legustu skotmörkin. Með til-
liti til þessa virðist það lítt
álitlegt, að fólk og fjármagn
dragist nú aðallega saman á
þessa staði. Þar eru öll meg-
inmannvirki landsins og bygg
ingar. Á einni svipstundu
gæti þetta þurrkast út að
meira eða minna leyti, ef til
styrjaldar kæmi. Það þarf
ekki að lýsa því fyrir mönn-
um, hvílíkt áfall slíkt væri
fyrir afkomu þjóðarinnar.
Hún myndi ekki aðeins missa
mikið af mannvænlegu fólki,
heldur myndi starf liðinna
kynslóða eyðileggjast og þjóð
in yrði á ný að byrja hálfgert
landnámsstarf.
Mér finnst, sagði bóndinn
að lokum, að gegn þessari
hættu sé raunverulega ekki
til nema eitt ráð. Það er að
vinna að meiri dreifingu
bygffðarinnar og aðalmann-
virkjanna í landinu. Ég er
ekki á móti þvi, að kaupstaðir
aukist hér, heldur tel ég það
að ýmsu leyti eðlilega þróun,
er ekki tjái að sporna gegn.
En kaupstaðirnir eiga ekki
aðeins að rísa upp hér við
Faxaflóa. Við fiskimiðin á
Snæfellsnesi á að geta risið
upp blómlegur kaupstaður, er
styðst við útgerð og fiskiðn-
að og blómlega sveitabyggð.
Sama er að segja um Skaga-
strönd. Á Norðausturlandinu
þurfum við einnig að eignast
útgerðarbæ. Þá má ekki
gleyma Þorlákshöfn. Tilkoma
þessara nýju staða og efling
eldri kauptúna á að stuðla að
heilbrigðri dreifingu byggð-
arinnar og mannvirkjanna
og gera það að verkum, að
þótt einn eða tveir staðir yrðu
fyrir tjóni, að allt framleiðslu
kerfi þjóðarinnar þyrfti ekki
að falla saman, eins og nú
myndi verða, ef Faxaflóabæ-
irnir yrðu fyrir stríðsárásum.
Dreifing byggðarinnar á
þann veg, sem ég hefi hér
minnzt á, finnst mér vera hið
eina raunhæfa landvarnar-
mál þjóðarinnar, jafnframt
því, sem það er henni hags-
munamál, sjálfstæðismál og
menningarmál í margföldum
öðrum skilningi.
Hér Iýkur svo því, sem bónd
inn sagði. En vissulega er hér
drepið á atriði, sem ekki er
óeðlilegt, að menn hugsi um
í sambandi við svokölluð ör-
yggismál þjóðarinnar. Marg-
(Framhald á 7. síðu).