Tíminn - 18.02.1949, Qupperneq 4

4
TÍMINN, föstudaginn 18. febrúar 1949
37. blaö
Tveir austfirzkir rithöfundar
Fyrir misseri síðan bárust
. mér nokkrar bækur frá út-
gáfufélaginu „Norðri“ á Ak-
ureyri. Og þótt ég leggi það
ekki í vana minn að ritdæma
bækur í stórum stíl, þykir
mér að þessu sinni vel þess
vert að vekja athygli manna
á forlaginu og bókum þess,
eigi aðeins vegna þess, að for-
iagið virðist vera gott, þar
sem bækur þess eru tvimæla-
laust góðar, heldur líka vegna
þess, að Austfirðingar virðast
standa að forlaginu.
Vera má, að hin austfirzku
kynni hafi ráðið nokkru þar
um, að forlagið hefir prentað
bækur eftir tvo Austfirðinga,
góða og gegna: Helga Valtýs-
son, gamlan blaðamann og
kennara, en síungan áhuga-
mann, þótt hann sé kominn
yfir sjötugt (f. 25. okt. 1877),
og Ólaf Jónsson, fram-
kvæmdastjóra Ræktunarfé-
lags Norðurlands (f. 23. marz
1895). Helgi er Loðmfirðing-
ur að uppruna, en Ólafur
íæddur í Freyshólum á Völl-
um.
Skal nú fyrst vikið að verk-
um þessara manna.
★
Ilelgi Valtýsson vakti fyrst
athygli með litlu ljóðakeri, er
hann kallaði Blýantsmyndir
og-kom út 1908. Hann hafði
verið í Noregi við nám, fyrst
á kennaraskóla 1897—1900,
síðan við leikfimi, söng- og
tungumálanám í Osló, og við
blaðamennsku hafði hann
líka fengizt þar (1900). Báru
kvæðin vott um kynni hans
af norskum, einkum nýnorsk-
um, menntum, sum voru á
nýnorsku, en það var á þeim
árum engin meðmæli með
þeim á íslandi, því íslending-
ar skildu ekki þá og skilja
víst tæplega enn, hver styrk-
ur þeim mætti verða að ná-
komnustu frændmálunum í
baráttunni til viðhalds tungu
sinni. En í kvæðunum var hiti
og fjör, og hefir það síðan
ioðað við flest það, sem Helgi
hefir hrist fram úr ermi sér
sem blaðamðaur, ljóða- og
sagnaskáld. Helgi var mikill
íorgöngumaður ungmennafé-
lagshreyfingarinnar, stofnaði
til að efla hana Skinfaxa
(1907—11), og hélt úti Unga
fslandi til menntunar æsku-
lýðnum (1911—13), auk þess
hafði hann verið ritstjóri
Skólablaðsins 1906—08. Eins
og nýnorsku málsmönnunum
var honum umhugað um að
vekja upp hina fornu íslenzku
viklvaka eftir fyrirmyndum
xrá Færeyjum. í því skyni gar
hánn út íslenzka vikivaka og
söngleiki 1927.
Á árunum 1933—35 skrifaði
hann nokkra sagnaþætti í
Eimreiðina undir dulnefninu
Bjarni Sveinsson; merkastir
þeirra voru sagnaþættirnir
„Á Dælamýrum“ í Eimreið-
inni 1934—35.
★
Sennilega hafa góðar við-
tökur þessara greina og
þátta valdið því, að Helgi
réðst í að gefa út smásögu-
safnið Væringjar, smásögur
frá ýmsum löndum eftir einn
þeirra. Kom safnið út hjá
,;Norðra“ á Akureyri 1935.
Þetta eru átta sögur, flestar
frá útivistarárum Helga í
Noregi, margar frá stríðsár-
unum, er hann vann lönd-
úm sínum mikið gagn, og yf-
Fyrrl ga'eiit saf tveliigsaBB* eftir Stefán EisBars-
sísji, gi3*ófess»r í Baltimore.
irleitt alla þá fyrirgreiðslu í
Noregi (Bergen) sem íslenzk-
ur konsúll hefði átt að gegna,
ef nokkur hefði verið.
Bókin hefst með skissu um
„Falco islandicus" ímynd
væringjans, er situr hátt yf-
ir fuglageri dýragarðsins í
London og hugsar heim.
Vildfágel har varken bo eller
viv, —
Vildfágel ár dock ett harrligt
liv.
Svo fer íslenzka fálkanum
og svo fer væringjanum, —
j þeir eiga hvergi heima, fylgja
i útþrá og ævintýralöngun
| sinni, en halda þó alltaf heim
til íslands um síðir.
Helgi er sjálfur slíkur vær-
ingi, fullur ævintýra og óróa,
og þó forsjá íslendinga, þar
sem hann fer, þeir Björn
Bergs og Þormóður Kormáks
eru klofningar af honum
sjálfum, hinn norræni mað-
ur og keltinn í persónu hans.
Á fund þessara félaga
streyma íslenzkir ævintýra-
menn á stríðsárunum. „Ásgeir
ungi“ gáir eigi annars en að
sigla, og hann siglir þar til að
skip hans er skotið í kaf. En
hann horfir í norðvestur á
daúðastundinni, eins og ís-
lenzki, hvíti gæðingurinn,
sem skotinn er í kaf á öðru
skipi.
„Hjörleifur" er mjög af öðru
húsi og laus við allan ævin-
týrabrag að því er séð verð-
ur. Þó kann hann þá list að
fara í felur, ef menn gera
rekistefnu eftir honum. Hann
vill ekki heim.
Söguhetjan í „Svörtum fjöðr
um“ kemur til þess að týna
lífi sínu, þreyttur á lífinu eft-
ir það, að konan hefir svikið
hann. En hann kemur líka
með „Svartar fjaðrir" í vas-
anum, er hann les sér til sálu
bótar og afsökunar áður en
hann skilur við Garða og
Gröf. Mannlýsingin er ágæt,
og dómurinn um „Svartar
fjaðrir" snjall.
Síðasta saga bókarinnar,
„Sveinki Salómons“ er líka af
einum ævintýramanni, er
kom til Noregs og Danmerk-
ur og lék þar listir sínar.
: Þetta er maður af ætt Vel-
j lygna-Bjarna, hraðlyginn og
i fullur af stílgáska, sem minn-
ir á Heljarslóðarorustu, Písl-
arsögu Jóns Þumlungs, Þór-
berg og Hagalín. Ber sagan
því ljóst vitni, hve létt höf-
undi er um að bregða sér í
annarra manna ham með
eftirhermum, og hve mikill
fjörkálfur hann er, þegar
hann vill það við hafa.
Annars lagar stíll Helga sig
mjög eftir efni, er heitur og
andstuttur, innilegur í alvöru
og sorg, raunsær og hugsær
á víxl. En auðsær er þó skyld-
leiki höfundar við hugsæ
skáld frá því um aldamót, og
kemur það enn betur fram í
síðari bók hans, einkum í
hinni rómantízku skógar-
höggs-sögu frá Dælamýrum,
sem full er eigi aðeins af dul-
arfullum fyrirbrigðum, held-
ur líka djúpri náttúrukennd,
sem rninnir á Einar Benedikts
son.
Þær tvær sögur, sem enn
eru ótaldar í Væringjum, ger
ast báðar heima á íslandi.
„Krepptir hnefar" lýsir síð-
ustu kveðju drykkjumanns í
Reykjavík, manns, sem drekk
ur eins og hetja og deyr sem
hetja.
„A gentleman" segir frá af-
dönkuðum kaupsýslumanni,
hann fer um, og reynir enn
að plata sig áfram með kurt,
en verður lítt ágengt þrátt
fyrir símtöl um hundruð
króna á næstu grösum. Minn-
ir maðurinn ekki alllítiö á
suma flækinga Hamsuns og
uppgerðarlæti þeirra. Þetta
er ágæt saga.
★
í bókinni Á Dælamýrum, er
„Norðri“ gaf út 1947, er
smásagan „Þrír í Lundún-
j um“, skrifuð 1911 og er í nánu
sambandi við Væringja-þætti
fyrri bókarinnar. Þessir „þrír
í Lundúnum" eru skáldið —
Björn Bergs -— sjálft, þá
fyrir skömmu búinn að gefa
út kvæðakver sitt, austfirzki
1 málarinn (Kjarval) og ís-
lenzki myndhöggvarinn (Ein
ar Jónsson). Alla þessa þrjá
dreymdi drauma stóra, og um
skáldið er þess getið, að „hug-
ur hans var óvenju heitur og
frjór — á íslenzka vísu. Og
viðhorf hans til lífsins var ó-
slökkvandi, eirðarlaus þrá,
sem hann skynjaði eigi til
hlítár .... “
Já, eflaust dreymdi skáldið
stóra drauma, en í saman-
burði við snillingana tvo,
Kjarval og Einar, og í sam-
anburði við annan yngri aust
firzkan snilling Gunnar
Gunnarsson, átti það ekki
fyrir þessum unga sveim-
huga og væringja að liggja
að móta drauma þessa í hina
hörðu mynt margra og stórra
ritverka.
Til þess var hann eflaust of
fjölhæfur, of fjöllyndur, of
líkur Álfi á Vindhæli. í stað
þess gat hann notið lífsins,
lifað lífinu á ríkara hátt en
hinir snillingarnir, er voru
bundnir á klafa framleiðslu
sinnar. Hann lagði land und-
ir fót og lifði undursamleg
ævintýri sem blaðamaður og
„kaupamaður", ævintýri eins
og fundinn við „Skógarbjöi'n-
inn“ (um 1900), eða blaða-
mannasigur eins og „Þegar ég
sat um Henry Ford“ (1915—
16).
Langmerkust eru þó ævin-
týri hans í skauti norskrar
náttúru, eins og hann lýsir
þeim í „Hrímskógur" (1918)'
og í lengsta kafla bókarinn-
ar: „Á Dælamýrum". Á Dæla-
mýrum sökkvir hinn íslenzki
unglingur eigi aðeins sál sinni
á kaf í norska fjallanáttúru
á öllum tímum árs, og kemur
þaðan endurnærður eins og
maður úr laug. En hann
vingast líka við stórtrén, sem
hann heggur, við björn og ref
og við hina óviðjafnanlegu
fugla skógarins, smáa og
stóra, einkum stórfuglinn
þiður og orra, er á vorin
sökkva sér í algleymi kyn-
hvatariiTnar og verða þá að
bráð veiðimönnum eins og
Höslca gamla. Kynnin við
Höska gamla, skógarmann-
inn, veiðimanninn.sem hvergi
unir nema í fjallskógunum,
verða náin og innileg, ennþá
innilegri verða þó kynnin við
(Framhald á 7. síðu).
G. B. sendir mér fyrirspurn, sem
ég vil ekki stinga undir stól, þó
a5 ég kunni þar engar úrlausnir:
„Ég var búinn að Icsa í blöðunum,
aö þaö væri ekki tímabært að tala
um varnir og öryggismál landsins,
þar sem enginn vissi ennþá með
hverjum hætti okkur kynni að
verða boðin þátttaka í svokölluðu
Atlantshafsbandalagi ef til kæmi.
Ég trók þetta aldrei mjög hátið-
lega og hélt að þetta kynni með
fram að vera fyrirsláttur, tylli-
ástæður, sem menn grípa til, þegar
þeir vilja ekki að talað sé um eitt-
i hvað ákveðið. Mér virtist líka, að
jafnframt því, sem Morgunblaðið
og Alþjðublaðið sögðu, að allt væri
þetta ótímabært, sem Þjóðvarnar-
menn segðu, væru þau blöð lát-
I laust að ræða málið frá hinni hliö-
| inni. Hélt ég þó, að ef við mætt-
i um . ekki hafa skoðun um varnir
landins og öryggismál og ræða
þá hluti af kurteisi og tillitssemi
. við væntanlegt samningstilboð,
Uem kynni að bgrast, ætti það held
' ur ekki við að ræða málið á þann
hátt, að þátttaka okkar þar væri
sjálfsagður hlutur. Þó birti Mbl.
áramótagrein Ólafs Thors og Al-
þýðublaðið áramótaræðu Stefáns
Jóhanns, sem útvarpið lét flytja.
Svo verður útvarpið svo grand-
vart og hlutlaust í þessum málum,
að það birtir alls ekki meinlitlar
fréttir af fundarályktunum og einn
fulltrúi Sjálfstæðisflokksins skrif-
aði grein um hið alvarlega trún-
aðarbrot sr. Jakobs, að ræða þetta
viðkvæma mál í útvarpsræðu.
Hann taj,di það alvarlegt trúnaðar
brot við þjóðina, en annars var
grein hans skemmtileg, þó ekki sé
nema fyrir það, að harin kallaði
faðirvorið „einhver blessunarorð".
En sleppum því. En nú hefir þessi
sami Jóhann Hafstein verið ein-
hver fremsti forgöngumaður að
fundi til að ræða þessi sömu mál
og gera ályktanir um þau. Sjálf-
stæðisfélögin öll* stóðu að þeim
fundi ef ég man rétt, Vörður, Heim-
dallur, Óðinn og Hvöt. Þar töluðu
::
if
helztu leiðtogar Sjálfstæðismanna
og Morgunblaðið virtist ekkert hika
við að túlka málflutning þeirra og
birta hann.
Nú langar mig til að spyrja af
fáfræði mimii. Hefir eitthvað gerzt
í málinu, svo að það megi fara að
ræða það? Hvað hefir breytzt frá
því að umræður máttu engar vera?
Hvernig á að skilja þessa afstöðu
blaða, sem taka afstöðu í máli,
þar sem telja öll skrif og ræður
andstæðinganna óheppileg vegna
þess, að það megi ekki ræða mál-
ið, en ræða það svo hiklaust sjálf
frá sinni hlið?“
Eins og ég sagði get ég ekki
svarað þessu, en vera má að lærð-
ari menn mér kunni hér nokkur
svör við. Því læt ég þessa fyrir-
spurn og röksemdaleiðslu berast.
En ætti ég að gefa svar við því,
hvernig svona málflutningur eigi
að skiljast, væri mér skapi næst
að geta þess til, að hann ætti alls
ekki að skiljast. Ég held líka, að
hann sé mjög óheppilegur.
I .
| Eg er hissa á því, að umræðu-
vanir menn skuli grípa til nokk-
urra þeirra ráða, sem hafa svip
af því, að varna andstæðingnum
1 máls. Slíkt hefnir sín alltaf hér á
landi. Það er til dæmis alveg víst,
að það getur orðið talsvert liðsinni
við samtök manna og málefnalegar
hreyfingar, að neita þeim um að
láta til sín heyra í útvarpinu. Ann
' að mál er hitt, að það er ástæðu-
laust að láta sérstefnumenn ræð-
ast þar eina við. En það er hægt
að svara ofstækismönnum og öfga
fólki. Og meðan lýðræði og al-
mennur kosningaréttur er í land-
inu, — og það verður vonandi
alla tíð, — þá verða hinir hóf-
samari að treysta sér til að svara
öfgamönnunum. Leyfið þeim að
tala, en tætið svo áróðurstal þeirra
f sundur lið fyrir lið, svo að það
verði þeim sjálfum verst að hafa
stofnað til leiksins.
Starkaður gamli
n
| Gáður herjeppabíll |
tt ♦♦
« H
!: sem cr fluttur inn frá Englandi, keyrður ca. 14 þús. «
♦♦ tt
♦♦ ♦♦
:: km„ vel yfirbyggður, í skiptum fyrir fólksbíl. — Tilboð «
n n
:♦ sendist til blaðsins fyrir n.k. mánaðamót, merkt: ::
:: ♦!
!: „Bílaskipti".
L——
Símanúmer Kirkjugarða Reykjavíkur eru
:::««««::
:»:««::
«
♦♦
II
«
166, 81167
og 81168
(þrjár línur).
Umsjónarmaður kapellunnar 81166 eftir skrifstofu-
tíma. Umsjónarmaður við garðana 2840.
::
§
H
♦♦
!
!:
!!
s«::::«:«:««a«:::«:«:a:::«::::«t
«««:«:
Kaupi góðu verði
ERLENDAR BÆKUR UM ÍSLAND
Þeir, sem kynnu að eiga slíkar bækur, er þeir vildu
selja, sendi Tímanum tilboð, merkt J. H. — Tilgreind-
ur sé höfundur bókar, titill og útgáfustaður og ár.
Ennfremur ásigkomulag.