Tíminn - 24.02.1949, Side 3

42. blað
TÍMINN, fimmtudaginn 24. febrúar 1949
3
Handarbak og lófi
Eftír Ólaf Sij»Hrðsson, Ilellusandi
28. des. s.l. skrifar Guð-! um. Dr. Finnur Guðmunds-
mundur Davíðsson nærri 5
dálka grein í „Tímann" og lof
ar meiru.
Kemur hann þarna fram í
nafni vísindanna og svo mann
kærleika og dýravináttu.
í þessari miklu grein kem-
ur vísindamaðurinn í fullum
skrúða fram fyrir okkur,
bændur góðir, og tilkynnir:
Þið hafið farið alveg öfugt að
við ræktun æðarvarps og
sauðfénaðar. Þið eigið að
halda hlífiskildi yfir svart-
baknum og tófunni. Þetta er
hin hreinræktaða „heilbrigða
lögregla“, sem er sköpuð til
þess eins að létta ykkur kyn-
bótastarfið og æðarfugla-
uppeldið.
Um gagnsemi minksins
er hann ekki eins viss. Held-
ur jafnvel að hann éti eitt-
hvað af heilbrigðum fuglum.
Enda er minkurinn nýkom-
inn til landsins og hefir ekki
lært háttu heilbrigðislögregl-
unnar. Svo er maðurinn ekki
búinn að rannsaka þetta
atriði vísindalega ennþá.
Þetta er í stuttu máli hinn
svokallaði „stóri sannleikur“.
„Stóri sannleikur.“
En það er ofurlítið meira í
þessari stóru grein. Það er
háðstónninn til „bóndans",
sem gerist svo djarfur að ef-
ast um sannleiksgildi þessara
og þvílíkra vísinda og segir
frá staðreyndum, sem þús-
undum manna um allt land
eru löngu kunnar. — En þar
skaut hann yfir markið. Það
er liðin sú tíð, þegar það fólk,
sem lifði á annarra vinnu.
skoðaði og titlaði bændur,
sem annars eða þriðja flokks
manntegund. „Og bændur
voru bældir þá“. — En nú
'þykir okkur enginn titill veg
legri en bóndi, og velrekinn
landbúnaður hin frjálsasta
og ánægjulegasta staða. Og
einmitt þar kynnumst við
býsna mörgu í samlífi dýr-
anna og fuglanna í náttúr-
unni.
En mér varð á í smágrein
minni. Mér hraut blótsyrði
er mér varð hugsað til varg-
fuglsins rífa í sig egg og
unga hins nytsama og fagra
æðarfugls. — En ég hefi nú
yfirleitt ekki tekið með silki-
hönzkunum á þeim fáu við-
fangsefnum, sem ég hefi átt
við, né gert gælur og tæpi-
tungu við ósómann. En þetta
Markarfljót og Vestur-
Eyjafjallasveit
son vann að þeim rannsókn-
um á vegum atvinnudeildar
Háskólans vorið 1940. Eins
og ég tók fram í fyrri grein
minni, komst hann að þeirri
niðurstöðu, að svartbakur-
inn æti 31% af æðareggj-
um. Hér orðrétt úr grein Dr.
Finns, „Æðarvarp og dún-
tekja á íslandi“ bls. 12:
„Það skal tekið fram í
þessu sambandi, að aðsókn
svartbaks í varpið, þar sem
athuganir þessar voru gerð-
ar, var ekki mjög mikil í sam
anburði við það, sem viða er
annarsstaðar. Það er ekki úr
vegi að athuga, hve mikið af
eggjum fer í svartbakinn að
meðaltali á ári hér á landi
samkvæmt niðurstöðum
þeim, sem ég hefi komizt að.
Ef við gerum ráð fyrir, að
hver kolla gefi af sér 17 gr.
af hreinsuðum dún að með-
altali á ári, en það mun láta
mjög nærri sanni, þá ættu
að vera 223.875 æðarhreið-
ur á öllu landinu, því meðal
dúnmagn af hreinsuðum dún
hefir verið 3582 kg. á ári á
j tímabilinu' 1898.—1938. Ef
I við gerum ráð fyrir 4 eggj -
| um í hreiðri að meðaltali, en
i það mun sízt of hátt reikn-
að, þá ætti árlegur eggja-
fjöldi á öllu landinu að vera
895.500. Samkvæmt niður-
stöðum af athugunum mín-
um ætti þá svartbakurinn að
hirða hvorki meira né minna
en 277.605 egg á ári, en það
eru 31% af heildartölu eggj-
anna. Þessar tölur ættu að
nægja til þess að sýna fram
á hið mikla tjón, sem svart-
bakurinn veldur með eggja-
ráninu......
.... Það er dálítið ein-
kennilegt, að flestir þeir,
sem skrifað hafa um æðar-
varp hér á landi, minnast
annaðhvort alls ekki á eggja
rán svartbaksins, eða gera
lítið úr því í samanburði við
ungaránið. Ég fæ þó ekki bet
ur séð, en það hljóti að stafa
af því, að menn verða miklu
minna varir við það en unga
ránið ....“.
Svo kemur maður til
okkar í nafni vísindanna
og heldur þvL fram, að
þetta og annað eins geri ekk
ert til, því svartbakurinn sé
úr heilbrigðislögreglunni!
Ég mun ekki eyða meiru
af rúmi Tímans til að svara
þessum og þvílíkum kenning
um G. D„ enda mun ekki
Eftir Ólaf Kristjjánsson, Seljalandi
verður að miklu íhugunarefni; veita af aiimiklu rúmi f blöð
fyrir G. Davíðsson og löngu
skrifi, kemst hann aftur
í galdrabrennur og miðalda-
trúarvingl, og ályktar svo:
Hellusandsbóndinn trúir því,
að svartbakurinn sé ættað-
ur frá Helvíti og fjandinn
fari í hann á vissum tímum
ásamt fleiri þankabrotum
þar um.
Allt af því að ég notaði orð,
sem eru algeng í mæltu máli
þjóðarinnar til sjós og sveita.
Að blóta vargfuglinum!
Þetta kom við hjarta þessa
einkennilega dýravinar, sem
snýr lófanum að rándýrum
og vargfugli með tilfinninga
titringi, en handarbakinu og
tilfinningaleysinu að nytja-
dýrum og fuglum.
Svo vel vill til, að það hefir
verið rannsakað nokkuð ná-
kvæmlega, hve mikið svart-
bakurinn étur af æðareggj-
um ef á að sannfæra okkur
bændur almennt um rétt-
mæti þeirra.
En hugsað get ég, að all-
margir bændur, er þeir að
loknum lestri gengju „á vit
verka sinna“, rauluðu góð-
látlega fyrir munni sér
vísuorð St. G. St.:
„Þú lærdómur bókfræðslu-
blókar,
þú blóðlausi heiðarleg-
leikur".
Ólafur Sigurðsson,
bóndi á Hellulandi.
HeilsuverndarstöSin
Bólusetning gegn barr^aveiki held
ur áfram og er fólk minnt á aS
láta endurbólusetja börn sin. Pönt-
unum veitt mótttaka aðeins á
þriðjudögum frá kl. 10—12 í sima
2781.
Fréttir þær, er borizt hafa
í útvarpi og blöðum um at-
burði þá, er gerzt hafa við
Seljalandsgarðinn nú í jan.
s.l., hafa að vonum, vakið
nokkuð umtal um Markar-
fljót og Vestur-Eyjafjalla-
sveit. Vegna þess, að gætt hef
ir nokkurs misskilnings í sum
um þeim ummælum, bæði í
útvarpi og blöðum, vil ég lýsa
atburðum þeim, er hér gerð- '
ust, eins og þeir komu mér
fyrir sjónir, og minni skoðun
á þessum málum.
Sem kunnugt er hefir verið
unnið að því nú um nær tvo
áratugi að sameina vötnin á
vatnasvæði Markarfljóts. Var
það verk fullkomnað fyrir
hálfu þriðja ári síðan, með
fyrirhleðslu Þverár. ’ Vatn,
sem áður féll í Ála, Affall og
Þverá, rennur þar ekki leng-
ur. Með mörgum görðum er
vatninu varnað að renna í
sína fyrri farvegi og þannig
þvingað austur að Eyjafjöll-
um í Markarfljót. Til varnar
Eyjafj öllum, og þó fyrst og
fremst samgöngunum, hafa
verið byggðir varnargarðar.
Syðstur þeirra og stærstur er
Seljalandsgarðurinn. Fyrsti
vísir að þeim garði var byggð
ur 1912, fyrir forgöngu ung-
mennafélagsins í sveitinni,
aðallega í sjálfboðavinnu af
fórnfúsum höndum við erf-1
iðar aðstæður þess tíma. Síð-
ar hefir þessi garður verið
lengdur og styrktur, svo nú
er hann á þriðja kílómetra á
lengd. Þá er Kattarnefsgarð-
ur og Litli-Dimonargarður,
svo og aðrir minni garðar.
Garðar þessir eru byggðir
þannig nú, að mölinni er ýtt
upp með jarðýtu, vatnsmeg-
in er garðurinn snydduhlað-
inn og grjótvarinn.
! Um s.l. áramót brá hér til
versnandi veðurfars, með
snjókomu og allmiklu frosti,
svo að fyrstu viku janúar var
ekki bílfært, sem er óvana-
legt hér svo langan tíma í
einu. Gerði þá mikla skafhríð
með hörkufrosti og dróg sam
an í fannir. Úr því fóru að
koma umhleypingar, sunnan-
átt með krapahryðjum og suð
vestan og austan með snjó-
komu og nokkru frosti. Þann
ig hafði kæft í flesta læki
og ár, sem svo bræddu af sér
og runnu undir ís. Markar-
fljót lagði ekki, heldur safn-
aði það í sig krapi og hlóð því
upp. Frá brúnni við Litla-
Dímon og til sjávar, sem er
um 17 km. leið, hefir Fljótið,
eins og það er í daglegu tali
kallað, um 2—3 km. breiðan
farveg að renna eftir. Við það
að renna á breiðum fleti kæl-
ist vatnið og verður að krapi.
Myndazt krap í botninum og
hleðst síðan upp og vatnið
rennur til hliðar meðan rúm
leyfir. Þannig er það orðið um
miðjan jan. í vesturhluta far
vegs Markarfljóts allt frá sjó
og á móts við Dal-hverfi um
15 km. leið.
Er þá Fljótið farið að renna
með austurlandinu frá Stóra
Dalsá að Kattarnefsgarði.
Um 20. jan. er komið vatn að
Seljalandsgarðinum, en þar
hefir ekkert vatn verið um
nokkurt skeið. Næsta dag
hækkar vatnið til muna, er
þá orðið tveir metrar á dýpt
meðfram garðinum og fylgir
vegbrúninni á þjóðveginum.
Seinnipart þessa dags gerði
þíðu og rigndi dálítið um
kvöldið og nóttina. Laugar-
daginn 22. jan. hefir vatnið
hækkað enn, svo nú er komið
60 cm. djúpt vatn á þjóðveg-
inum og er vatnsyfirborðið
með garöbrún og er þar um
1.8 m. djúpt meðfram öllum
Seljalandsgarðinum. Hafði
þá um nóttina runnið lítil-
lega yfir garðinn á um 50 m.
löngum kafla, en það varð
svo stutt, að ekki hefir það
náð til að þíða garðinn og
rífa niður mölina.
Þennan dag lækkar vatnið
á þjóðveginum og með garðin
um að ofanverðu. Næsta
dag stendur við sama, vatnið
lækkar að vísu dálítið upp við
þjóðveginn, en fram með
garðinum er það svipað. Er
þá að sjá ein ís og krapa-
hrönn vestur yfir farveg
Fljótsins allt vestur á Hrúna-
tanga. Er hrönnin að sjá
nokkru hærri en Seljalands-
garðurinn. Jakaburður er
nokkur í Fljótinu meðfram!
garðinum, þar sem það renn- !
ur ýmist undir eða ofan á ís
og krapahrönninni í um 40—
50 m. breiðum ál.
Mánudaginn 24. jan. er
vatnið svipað með garðinum
ofanverðum, rennur með og
fylgir garðbrún. Um 1800 m.
suður með Seljalandsgarði,
er komið um 70 m. breitt
skarð og rann þar mikið
vatn í gegn. Þetta er nýjasti
hluti Selj alandsgarðsins og
ér það breiður að hann er ak-
fær. Grjótið stóð að mestu ó-
haggað, en vatnið hafði bor-
ið mölina í burt, og rann þ^
yfir grj ótgarðinn, sem er
miklu læg'ri en malargaröur
inn. Fljótið stefndi vestan-
vert á Sandhólmabæi og rann
þá þegar yfir engjar í Selja-
landsseli. Þennan dag er fólk
ið á Helgu-Söndum flutt í
burt af bænum. !
j Enn gerir vætu, það rignir
um kvöldið og fram á nótt-
ina, um morguninn er kom-
ín suðvestanátt og snjókoma
' — og tvö ný skörð í Selja-
landsgarðinn. Eru þau um 1
km. niður með garðinum eða
um 150 m. sunnan við flóð-
gáttina. Rennur allt Markar-
fljót þarna í- gegn að því er
virðist, og hefir hrönnin lok-
að fyrir allt rennsli meðfram
garðinum. Vatnsmagnið er
allmikið þennan dag og renn
ur Fljótið nú nær Sandhólma
bæjum eða heim að túngarði
í Seljalandsseli og skammt
fyrir austan næstu bæi.
Á þessu stigi þessa atburð-
ar, er nú voru að gerast, var
ekki hægt að sjá, hvernig
Fljótið myndi haga sér. Á
tveim sólarhringum voru
komin þrjú stór skörð í Selja-
landsgarðinn. Þrátt fyrir það
lækkaði vatnið ekki neitt að
ráði upp við þjóðveginn eða
með garðinum, enda þá fariö
að hlaða sandpokum á hann.
Hrönnin vestur á aurúm, sem
þrengdi svo mjög að Fljótinu
virtist enn vera hærri en garð
urinn. Ef nokkuð herti frost
á ný var ekki önnur leið til
en Fljótið bryti ný skörð í
garðinn og færði sig þannig
nær fjallinu.
Þennan dag er allt lifandi
flutt í burt af þremur bæjum
í Sandhólmi. Það er erfitt og
ömurlegt, að eiga við það í
kafaldshríð. Það er dimmt
yfir sveitinni þennan dag,
eins og er Hekla sendi hingað
kveðju sína. Og þótt ekki
heyrist nú drunur Heklu,
hljómar nú þungur niður
Markarfljóts, þar sem hann
hefir ekki heyrzt í nærri 40
ár.
Ef Markarfljót hefði brot-
ið skarð ofar i Seljalandsgarð
inn, hefði það runnið austur
með Eyjafjöllum, í Fitjarál
og síðan Rimhúsaál. Allir far
vegir eru uppfullir af krapi
og hafði vatnið því flætt
víða um undirlendið, þar sem
um jafnmikið vatn var að
ræða og nú var. Við það
hefðu 12 býli einangrazt, orð
ið umflotin vatni, og nytja-
lönd frá 37 jörðum hefðu far-
ið undir vatn, þar af tún og
nýræktarlönd frá 18 jörðum.
Þannig gat þetta orðið og
hefði orðið, ef tíð kólnaði á
ný. Næstu dagar líða með
sunnan og suðvestanátt og
snjókomu en litlu frosti.
Markarfljót gerir ekki meira
illt af sér, það rennur með
Seljalandsgarðinum í gegn-
um síðasta skarðið, smá lækk
ar, svo kemur hæg hláka, ó-
vanalega hæg hér um slóðir,
suðvestan vindur og nærri úr
komulaust. Markarfljót óx
sáralítið fyrstu 2—3 dagana
úr því fer það bæði í Rauska
svo og austur á aurinn hjá
Kattarnefi. Að “ Eyjafjalla-
sveit slapp með svo góðu móti
við ill örlög var hinni ein-
stöku og hagstæðu tíð að
þakka og engu öðru.
Frá þvi farið var að vinna
að fyrirhleðslu- á vatnasvæði
Markarfljóts hefir það ætíð
verið krafa Eyfellinga, að
varnir yrðu tryggðar, áður
enn allt vatn væri sameinað.
Þetta var ekki gert sem
skyldi, og hafa varnir nú um
tveggja ára skeið beinzt að
því eingöngu að verja þjóð-
veginn á 8 km. kafla, frá
Markarfljótsbrú norður að
Seljalandi. Eftir þessa atburði
er nú hafa gerzt hér við Selja
landsgarðinn, er það trú mín
að nú verði hafizt handa og
gerðar raunhæfari aðgerðir
í vatnamálum Markarfljóts.
Markarfljót verði stokkað
fram til sjávar. Það þarf að
sínu leyti ekki meiri stórhug
til þess nú á þessum tímum
véla og tækni, en er ung-
mennafélag þessarar sveitar
hófst handa með byggingu
Seljalandsgarðsins á sínum
tíma.
Hreinsum gólfteppi, einnig
bólstruð húsgögn.
Gólfteppa-
hreinsimm
Barónsstíg—Skúlagötu.
Sími 7360.
fluyhjAit í Tifftahunt