Tíminn - 23.03.1949, Side 4

TÍMINN, miðvikudaginn 22. marz 1949
64. blað'
Bættir skipuiagshættir iðnaðarins
gætu lækkað verðlagið til muna
Tillaga Framsóknarmanna um verksmiðjuiðnaðinn
Á sfðustu árum hafá verið
byggð hér á landi stór iðnfyr-
irtækf til framleiðslu á iðnað-
arvörúm, bæði úr innlendum
og eríendum hráefnum. Hef-
ir í því skyni verið varið tug-
um.millióna króna í erlendum
gjaldeyri á síðustu árum til
vélakáupa og enn stærri upp-
hæðum í innlendu fjármagni
til bygginga og stofnunar fyr-
irtækjanna. Samkvæmt verzl
unarskýrslum Hagstofu fs-
lands voru árið 1946 fluttar
inn iðnaðarvélar eingöngu fyr
ir um 30 milljónir króna.
Fram til þessa hafa þó inn
lend fyrirtæki komið þjóðfé-
laginu að miklu minni notum
en unnt hefði verið, ef þau
hefðu fengið að njóta sín.
Stafar það af því, að þau hafa
búið við sífelldan skort á þeim
erlendu hráefnum, er fram-
leiðslan hefir þarfnazt. En af
því leiðir, að þaú hafa ekki
getað.hagnýtt sér afkastagetu
né tækni þeirra fullkomnu
véla,.sem leyft var að kaupa
til landsins, sjálfságt þó með
það fyrir augum að hagnýta
þær í þágu þjóðfélagsins. - ' v
. Vafálaust er mönnum ljóst,
hvaða þýðingu iðnaður hefir
í atvinnu og menningarlífi
þjóðarinnar. Má glöggt sjá,
hvað allar mennisgarþj ððir
iðnaðarframloi.ðslu sína. Ekki
er hægt að neita því, að svo
virðist sem íslenzkur iðnaður
hafi ekki átt að mæta næg-
um skilningi hjá ýmsum þeim,
er fjallað hafa um málefni
hans. Á þetta ekki sízt við þau
opinberu afskipti, sem verið
hafa nú um nokkurt skeið.
Sá háttur, sem hafður hefir
verið á um milliríkjaskipti
landsins, að selja útflutnings
afurðirnar úr landi sem hrá-
efni og flytja inn fullunnar
vörur í staðinn, er sá sami og
þær þjóðir, er minna mega
sín, hafa átt við að búa. Þess
konar vérzlunarhættir geta
aldrei leitt til annars, er til
lengdar lætur, en fátæktar,
að minnsta kosti til stórrar
tafar á fjárhagslegri vel-
gengni þjóðarinnár. Hverjum
þeim, er þessi mál íhugar, hlýt
ur að vera ljóst, að nú þegar
er gagngerðra bréytinga þörf
í þessu efni fyrir íslendinga.
Til skamms tíiúa hefir þjóð
in ekki getað gert sér grein
fyrir ástandi og horfum í iðn
aði landsins, þar . sem vantað
hef.ir glöggar upplýsingar og
yficlit um þau mál. En á síð-
astliðnu ári lét fjárhagsráð
framkvæma viðtæka rann-
sókn á framleiðsluafköstum,
gjaldeyrisþörf og vinnslu úr
innlendum hráefnum, starfs-
mannahaldi og vélakosti inn
lendra fyrirtækja og semja
allýtarlega skýrslu um þau
mál,,er send var alþingismönn
um, ríkisstjórn o. fl., og var út
drá£tur úr þeirri sjkýislu birt-
ur í blöðum og útvarpi. Fara
hér á eftir nokkur atriði úr
skýrslunni:
,.Eins og sést af framan-
sögðu, staðfesta skýrslur þess
ar fullkomlega þá skoðun, að
iðnaðurinn sé einn veigamesti
þáttur í íslenzku atvinnulífi
og þjóðarbúskap og gæti þó
Þrír þingmenn Framsóknarflokksins, Jörundur Brynjólfs-
son, Jón Gíslason og Páll Zóphóníasson, flytja í sameinuðu
þingi svohljóðandi tillögu til þingsályktunar um nýja skipu-
lagshætti iðnaðarframleiðslu og lækkað verðlag.
„Alþiiigi ályktar að skora í ríkisstjórnina að hlutast til
um, að þannig . verði búið að verksmiðjuiðnaði í landinu,
einkum þeim, sem framleiðir nauðsynjavörur, að afkasta-
geta fyrirtækja, sem hafa fullkomnar vélar, nýtist sem bezt,
í þeim tilgangi að lækka verðlag og spara gjaldeyri.
Slikum fyrirtækjum verði með samningum tryggðir mögu
leikar til hráefnaöflunar gegn því, að verð á framleiðslu-
vörum þeirra lækki, svo að það verði að minnsta kosti sam-
bærilegt við verð á samskonar vörum erlendum.“
Fyrri hluti greinargerðarinnar, þar sem það er rakið, er
nú stendur iðnaðinum mest fyrir þrifum, fylgir hér með.
orðið það í enn ríkari mæli.
Við rannsóknina hefir kom
ið í ljós, að þróun.síðari ára á
þessu sviði hefir verið mjög
stórstíg, og þá einkum um auk
inn og bættan véla.kost. Má
og vænta þess, ef dæmi skal
leiða af öðrum þjóðum, að
iðnaðurinn verði á næstu ár-
um sá atvinnuvegur þj óðarinn
ar, sem mest fer fyrir. Þetta
yerður þó- greinilegast, þegar
það er athugað., að það gjald-
eyrismagn, sem þjóðin þarfn-
ast sér til framfæris og til
þess ,að hálda a.’ m, k. lífs- og
neyzluvenjum sínum óbreytt
um, vex óhjákvæmilega ár frá
á.ri. Þær leiðir, ,sem þjóðin á
leggja rika áherzlu á að eflafvöl á til þess áð geta fullnægt
þessum þorfum, eru fyrst og
fremst þær, að auka verð-
mæti útflutiiingsafurðanna
og minnka gj aldeyrisverð-
mæti innfluttu ’vörunnar.
En þessu vefður, þegar til
lengdar*lætur, aðeins náð með
því annars vegar áð vinna
þær vörur, sem út eru fluttar,
meira en til þessá hefir verið
gert( selja vinnú fyrir erlend
an gjaldeyri) og hins vegar
með því að flytja inn hráefni
í stað, fullunninnar vöru í
sem ríkustum mæli (kaupa
minni erlenda vinnu fyrir
gjaldeyrisverðmæti), en með
því er snúið við því ástandi.
sem ríkt hefir í milliríkjaverzl
un þjóðarinnar að undan-
förnu. Afleiðingih verður sú,
að iðnaðurinn hlýtur að auk-
að að mun.
Þetta er og, eins og áður
var tekið fram, mjög eðlilég
þróun, ef litið er til aukinna
atvinnumöguleika og aukinn-
ar fjármagnsmyndar í þjóð-
félaginu, sem iðnaðinum er
samfara, og einnig til þess, að
atvinnulífsþróun annarra
þjóða stefnir og hefir lengi
stefnt í þessa átt.
Það sem aðallega hefir stað
ið íslenzkum.iðnaði fyrir þrif-
um til þessa, re það sem nú
skal greina:
1. Smæð fyrirtækjanna.
íslenzkur iðnaður, og þó
sérstaklega sú grein iðnaðar,
sem notar erlend hráefni sem
aðalefni, hefir verið rekinn af
mjög smáum fyrirtækjum.
Hefir þetta haft það í för með
sér, að framleiðsluvörurnar
hafa orðið mun dýrari en
þurft hefði, þar sem allur sam
eiginlegur kostnaður, svo
sem vélakostnaður, húsnæði
stjórnarlaun, skrifstofukostn
aður o. a. þ. h. hefir skipzt á
hlutfallslega mjög fáar fram
leiðslueiningar (stykki, kg.
litr. o. s. frv.). Kemur þar
greinilega í ljós munurinn á
verksmiðjurekstri, sem fram-
leiðir mikinn fjölda fram-
leiðslueininga, og smáfyrir-
tækjum, sem lítið framleiða.
því að reynslan hefir leitt í;
ljós, að sameiginlegur kostn-
aður eykst ekki hlutfallslega
við aukningu framleiðslunnar.
Það þarf t.d. ekki að bæta við
nýjum forstjóra, þó að fram-
leiðslan sé aukin úr 10 þús.
stykkjum í 100 þús. stykki,
ekki að auka skrifstofukostn-
að og e. t. v. ekki húsnæði og
í sumum tilfellum, þar sem af
köst véla hafa ekki verið full-
notuð, ekki einu sinni að bæta
við vélum. Sami sölumaður
getur oft eins auðveldlega selt
100 þús. stykki og 10 þús., og
svo mætti lengi telja.
Þannig er það augljóst mál,
að verksmiðjurekstur í stór-
um stíl hefir í för með sér
lækkun á vöruverði, stundum
mjög stórfellda. Þess ber og
að gæta, að smá fyrirtæki
hafa alltaf tilhneiginu til hlut
fallslegrar ofhleðslu í starfs-
mannahaldi (verkafólk og
skrifstofufólk) miðað við stór
fyrirtæki, þannig að vinnu-
aflið nýtist ekki til fulls. T.
d. þarf lítið fyrirtæki með
eina vél mann-til að líta eftir
henni og stjórna, þó að vélin
sé hins vegar þannig gerð, að
sami maður gæti stjórnað og
litið eftir 8-10 samskonar vél
um eða stærri vélum og þann
ig raunverulega afkastað
miklu meira starfi.
Þá er það og mikill ókostur
smáfyrirtækja, að þau geta
ekki hagnýtt sér veíkaskipt-
ingu, sem unnt er að hagnýta
við verksmiðjurekstur, og þar
af leiðandi ekki þá rekstrar-
hagkvæmni, sem henni er
samfara, og möguleikar til
lækkunar á vöruverði.
Það h^fir og komið í ljós,
að eitt af höfuðvandamálum
iðnaðarins hér á landi er, hve
skammt á veg verkaskipting-
in er komin, og stafar það
einkum af því, að fyrir-
tækin hafa verið of smá til
þess að koma henni við.
2. Ófullkomnar vélar.
Fram til þessa hefir iðnað-
urinn átt við að búa mjög ó-
fullkominn vélakost, sem hlut
fallslega mikið vinnuafl hef-
ir þurft til að hagnýta. Er það
að verulegu leyti vegna þess,
að efling innlends iðnaðar
varð ekki svo stórstíg, sem
(Framhald á 7. sí8u).
Þegar kunningjar ykkar fara aS
nöldra um útvarpiö og segja a'ö' þaö
sé andlaust og leiðinlegt og ósam-
boðið menningarþjóð, ættuð þið að
spyrja þá út úr erindum dr. Matth-
íasar Jónassonar. Ég á ekki von á
því, að nöldrararnir hafi yfirleitt
heyrt þau, og þvi síður að þeir geti
svarað út úr þeim, þó að einhverjir
þeirra hefðu af tilviljun orðið þeirra
varif. En um þau er það að segja,
að þau voru stórmerkileg.
Ég átti þess ekki kost áö heyra
annaö erindi doktorsins til fulls, en
hið fyrsta og þriðja heyrði ég til
hlítar. Matthías flutti mál sitt að
vanda með ljósum rökum og mikilli
alvöru. Og hann benti hlustendum
á tvær mjög alvarlegar veilur í upp
eldismálum þessara ára.
Annað var það hófleysi, sem lýsir
sér í miklum og skefjaláusúm fjár-
ráðum barna, svo að þau venjast á
að geta látið eftir sér umhugsunar-
laust og fyrirhafnarlaust flestan
þann munað, sem þau girnast og
fenginn verður með fé, þar til svo
að þau eru orðin naútnasjúk og
ósjálfstæð og ástríðan hefir fengið
vald yfir þeim. Þá vaknar fégirndin,
fíknin í fé, svo að þau geti með því
svalað fýsnum sínum og ástríðum,
og er þá löngum lítið gætt siðlegra
takmarka og jafnvel gengið á glap-
stigu beinna afbrota. Þannig verða
góðar efnahagslegar ástæður for-
eldranna börnunum hin mesta
hefndargjöf, þegar sjálfsstjórn og
aga vantar. Hófleysi i peningamál-
um gagnvart börnum og almenn
eftirlátsemi við þau á óvitaaldri.
sem stundum tognar ’dálítið úr,
leiðir börnin oft í voða. Þetta er
atriði, sem mikils virði er að brýna
fyrir foreldrum og öllum, sem um-
gangast börn.
f öðru lagi bendir dr. Matthías á
það, að í skólakerfi okkar er börn-
unum haldið of einhliða að bóklegu
námi. Það er voðalegt að vera mán
uð eftir mánuð skipað að fást við
verkefni, sem enginn áhugi er á
að leysa og geta og hæfileikar auk
þess ekki meiri en þáð á þvi sviði,
að aldrei gæti verið um annað að
ræða en að verða eftirbátur-: ann-
arra, Nú hafa börn almennt rikan
metnað og vilja verða stór og vera
hlutgeng á sínu sviði. Þeim er það
því mikil nauðsyn að finna sig vax-
in þeim vanda, sem að höndum ber,
og geta eitthváð gert. Því er það
hættulegt sálarlífi þéirra, ef- þau
fá ekki nein verkefni, sem þau njóta
sín við, og getur það leitt til hinn-
ar mestu misþyrmingar á þeim ánd
lega.
Hér á Iandi hefir oft verið býsn-
ast og tárast ýfir þeim örlögum, að
sá, sem þráði menntun og bó&Ieg
fræði', varð að strita við eífiðis-
vinnu. Ekki skal lítið úr þvi gert,
en hitt er alveg eins sár og andleg
pynting, þegar sá, sem hefir áhuga,
hneigð og hæfileika til verklegra af
reka, er barinn til bókar, eða' þó
hann sé þvingaður til bóknámsins
með mýkri og mildari ráðum. ■
Víst er bókleg menntun góð og
illt er það að vera ekki sæiriilega
læs og skrifandi og kunna ekki
litlu margföldunartöfluna og til-
svarandi í reikningi. En án þess að
gera lítið úr bóklegum fræöum og
gildi þeirra, verðum við að viður-
kenna það, að margur góður mað-
ur hefir verið nýtur þegn, æskileg-
ur granni og félagi og góður heim-
ilisfaðir, þó að fræðileg kunnátta
hans væri ekki öllu meiri en að
fráman var lýst eða varla það. .Við
farigsefnin eru breytileg eins- og
hæfileikarnir og við eigum að haga
okkur eftir því. . .
Það er ekki ’ætíunin, aö endur-
segja erindi Matthíasar, en það er
rétt að fram komi opinberlega þakk
læti almenns hlustanda til hans og
til forstöðumanna útvarpsins. Sjálf-
sagt má margt að útvarpinu finna
og sízt vil ég mæla það undan rök-
studdri gagnrýni. En erindi eins og
þessi ger> það að verkum, að það
er hægt að fyrirgefa því margt.
Starkaður gamli
Höfum fyrirliggjandi
áburðarmjöl
fyrir tún og gar'ða. Gerið pantanir sem fyrst
SÍLDAR- OG FISKIMJÖLSVERKSMIÐJUNNI H.F.
Hafnarstræti 10. Sími 3304
Tónlistarblaðið MUSICA
6. tbl. 1. árg. er nú komið út
Er blaöiö fjölbreytt aö vanda; og eru m. a. greinarn-
ar: Vér veslingar, eftir Björgin Guömundssón tön-
skáld; 100 ára dánarminning Chopin; viðtal við Krist-
inn Ingvarsson orgelleikara; Víðsjá; Tónlistarlífiö;
og m. fl.
!♦ í heftinu eru auk þess þrjú lög eftir Björgvin Guð-
í mundsson tónskáld.
Nýir áskrifendur geta enn fengið
blaðið frá byrjun.
TÓNLIBTARBLAÐIÐ MUBICA
Laugavegi 58.
Áskriftasímar 3311 og 3896.
Auglýsið í TÍMANUM