Tíminn - 01.04.1949, Qupperneq 3

70. blað
TÍMINN, föstudaginn 1. apríl 1949
3

ínt:::
í slendirLgaþættir
DánarminnLng: Samúel Eggertsson
Eggertsson Jochumssonar frá
Skógum í Reykhólasveit.
Andaðist hann á elliheimil-
inu hér í Rvík 7. þ. m.
i
til Isafjarðar. Fékk Davíö
« Thorsteinsson Scheving
[j læknir Samúel til að vinna í
*: lyfjabúð (apóteki) hjá sér.
U Árið 1909 flutti Samúel til
Reykjavíkur, óg urðu þá
mikil þáttaskipti í lífi hans.
| Nú fer hann fyrir alvöru að
1 leggja stund á kortagerð og
•i.' teikningar og verður bráð-
Þann 14. þ. m. var kvadd- ur fóstra, sem bjó hann íega þjóðkunnur skrautritari.
ur hinztu kveðju af vanda- drýgsta veganestinu að heim Fyrsta kort hans kom út
mönnum og vinum Samúel án. Hver veit, nema að slík- 1911. Minningarkort um Jón
ar aðstæður og umhverfi
geti, þrátt fyrir „fátækt og
fábreytt líf “, skapað að
I minnsta kosti sumum mögu-
Samúel Eggertsson var leika til að lifa að ýmsu leyti
kominn af góðum breiðfirzk- furðulega frjóu og innihalds- kortastærð), auk ýmsra
um ættum. Eggert faðir hans riku lífi, flækjulausu, sönnu, stærri korta og minningar-
var bróðir Matthíasar skálds öbrotnu, ófölsuðu lifi. Líf og spjalda, línurita og lands-
og elztur þeirra Skógar- ævistarf Samúels Eggerts- uppdrátta. 1914 teiknaði hann
bræðra. Ekki mun Eggert sonar bendir að minnsta minningarspjaldið alkunna
hafa verið til mennta settur kosti til þessa. um Hallgrím Pétursson, sem
í æsku frekar en aðrir synir, Snemma mun hafa borið á svo að segja komst inn á ann
alþýðunnar í þá daga. En sérstökum hæfileikum hjá að hvert heimili landsins.
fróðleiks- og menningarþrá Samúel. Þegar í æsku heima Einnig teiknaði hann það
mun ríkulega hafa verið ofin í kotinu fór hann t. d. aö sama ár minningarspjald fyr
í upplag hans eins og allra bera við að teikna. En þá var ir Eimskipafélagið. Frá seinni
þessara merkilegu bræðra. ekki auðgert fyrir námgjörn árum má nefna Sögu íslands,
Enda náöi hann þeirri sjálfs- ungmenni að afla sér fræðslu merkilegt, sögulegt kort eða
eða tilsagnar, því að almenn- uppdrátt ásamt stuttum
ir barnaskólar fyrirfundust Jesköflum með til skýringar.
þá ekki í sveitum landsins. Af landsuppdráttum hans er
En þá var bændaskóli ný- þekktast stóra íslandskortið
Guðmundi E. Kagalín rit-
höíundi svaraö
Eftir Ástríði Ivíítiorísdólínr
Sigurðsson á aldarafmæli
hans. Síðan má segja, að
hvert kortið reki annað. Hafa
komið út eftir hann um 20
tegundir smákorta (póst-
menntun, að hann hafði um
nokkurt skeið sýsluskrifara-
störf á hendi hjá Jóni Thor-
oddsen skáldi, er þá var sýslu
maður í Barðastrandarsýslu. kominn í Ólafsdal. Það
Einnig sinnti hann og barna-
kennslu. I
Eggert var tvíkvæntur, og
var fyrri kona hans Guð-
björg Ólafsdóttir bónda á
Rauðumýri við ísafjarðar-
mennta- og menningarsetur
hjálpaði hverjum ungum,
fátækum pilti til nokkurs
þroska, sem til þess leitaði.
Þangað réðist Samúel 23ja
ára gamall og var þar í tvö
(kom út 1928), sem nú er not
að í öllum skólum landsins.
Heyrði ég þekktan, sænskan
skólamann og teiknikennara
Alþýðublaðiö birti 23. þ. m.
grein eftir Guðmund G. Haga
lín rithöfund og prófessor að
nafnbót, með fyrirsögn „Berg
þóra var drengur góður“.
Prófessorinn telur það ó-
hæfu mikla, að nokkrar ís-
lenzkar konur hafi opinber-
lega látið í ijós óánægju sína
með ákvæði í stofnskrá „Minn
ingarsjóðs norskra stúdenta",
er frú Guðrún Brunborg
stofnsetti, þar sem tekið er
sérstaklega fram, að stúlkur
skuli ekki eiga þess kost að
fá námsstyrk úr þessum sj óði.
Þegar konur hér á landi
studdu frú Brunborg meö
ráðum og dáð við fjáröflun
hennar til sjóðs þessa, kom
þeim ekki til hugar, að hún
stæði á sama menningarstigi
og norska þjóðin, er Ibsen
samdi leikrit sitt: „It Dukke-
hjem“. Og hvern gat órað fyr
ir því, að prófessorinn og
skáldið Guðm. G. Hagalín
stæði í sömu sporum — eða
öllu neðar þó. Hann virðist
djúp. Eignuðust þau 8 börn. ár. I Ólafsdal fékk Samúel
Guðbjörg var merk kona og námslöngun sinni og fróð-
góð og átti í ríkum mæli þraut leiksþrá að nokkru svalað,
seigj u og dugnað íslenzku al- ' enda var hann námsmaður
þýðukonunnar. Er Jón Thor- ágætur. Þar komst hann og í
oddsen flutti úr sýslunni, hóf kynni við teikningar og land-
Eggert búskap að Melanesi á ’ mælingar. Þetta, sem seinna i fyrir Brunabótafél. Islands
.... .. . . .. . . . engin orð eiga nógu sterk og
(Stubelius) telja okkur eiga svívirðileg til þess að hella
þai frabæilega skyrt og gott yfir þær konur>
sem ætla sér
kort. Geta ma og þess, að þá duþ að gerast andmæl-
Samuel gerði fyrsta upp- endur ranglætisins í þeim
hleypta kortið, sem gert hef- þjóðfélögumi sem bera rétt
ii veiið af landinu. 'konunnar svo mjög fyrir
Ymsa aðra uppdrætti og borð_ sem raun ber vitni. Ann.
mælingar gerði Samúel.1
ars er allur vaðall prófessors-
Hann mældi upp og koi tlagði ins um hörmulega verðbólgu
Rauðasandi. Kostarýrri jörð, í lífinu varð svo mikið við-
enda bjó hann þar við fátækt fangsefni hans.
mikla. Á Melanesi fæddist svo j jprá Ólafsdal fór - Samúel
Samúel 25, maí 1864, fjórða ag Brjánslæk og fékkst svo
barn í röðinni af átta, og nokkur sumur við jarðabæt-
tæplega ársgömlum var hon- j ur og leiðbeiningarstörf í
um komið í fóstur að Mun- (jarðrækt, en stundaði barna-
aðstungu í Reykhólasveit til kennslu á veturna.
Brandar Árnasonar og Sig- j Árið 1892 kvæntist Samúel
ríðar, systurdóttur Jochums ^ Mörtu Elísabet Stefánsdótt-
í Skógum. Flutti móðir hans ur guiiSmiðs Jónssonar frá
hann á hesti alla leið vestan höII í Þverárhlíð. Eignuðust
af Rauðasandi. Ep fáum vik- ( þau þrju börn, tvær dætur og
um eftir að hún kom úr einn son. er do í æsku. Dæt_
þeirri ferð, ól hún son, Matt- | ur þeirra eru báðar búsettar
hías, er síðar varð prestur í t Reykjavík: Halldóra, gift
Grímsey. Þeir, sem þekkja til Pétri Guðmundssypi kaupm.
þessarar vegalengdar, geta og Margrét, gift Jóni Dal-
rennt grun í, hvílíkt þrek- J mannssyni gullsmið. Þá ólst
virki hér var unnið af konu, upp hja þeim Jochum Egg-
sem svona stóð á fyrir. j ertsson, hálfbróðir Samúels
Samúel ólst síðan upp í og að nokkru leyti Sigurjón
Munaðstungu og naut mikils t Á. Ólafsson alþingism. Fleiri
ástríkis hjá fósturforeldrum börn munu og hafa alist upp
23 kaupstaði og þorp utan
Reykjavíkur, sem höfðu um
og yfir 300 íbúa. Ferðaðist
hann -í því skyni tvö sumur
um iandið. Hann mældi og
kortlagði Flatey á Breiða-
firði, kirkjugarðinn í Reykja-
vík o. fl. o. f 1., sem hér er
ekki rúm til að rekja.
Um langt skeið var Samú-
el líka þekktasti skrautritari
landsins. Munu teljast í
hundruðum eða þúsundum
allar skrautrituðu kveðjurn-
ar og ávörpin, sem Samúel
gerði um dagana fyrir fólk
og standa bæði á bókum,
skjölum og spjöldum. Má ó-
hætt fullyrða, að með mæl-
ingum sínum, kortagerð,
teikningum og skrautritun
hafi Samúel innt af hendi
sem hlaupin sé í kynferði-
lega stéttvísi, stefnubreyting-
ar kvenna hér á landi frá því,
sem í upphafi hafði verið afl-
vaki kvenréttindahreyfingar-
innar, kempulegur vopnaburð
ur þeirra á hvaða vettvangi
sem væri. Og þær létu sér lítt
segjast hvernig sem á stæði.
Þetta minnti á sumar erlend-
ar konur, sem lítillega hefði
verið getið í erlendum frétt-
um á síðustu árum. Bendir
hann sérstaklega í þessu sam-
bandi á glæpakvendið og
morðvarginn þýzka, sem blöð-
in hefðu birt myndir af. Allt
þetta raus dæmir sig sjálft
og er ekki svaravert. En ef
prófessorinn vill ræða eða rita
um réttindabaráttu kvenna
yfirleitt, í öðrum tón og nota
prúðmannlegra orðbragð,
sínum. Að vísu ólst hann upp
í fátækt og fábreytni á nú-
tíðar mælikvarða. Ef til vill
hefir þó þetta fátæklega
heimili ásamt hinni fögru
sveitanáttúru veitt merkilega
góð þroskaskilyrði sum því
bezta í brjósti þessa næm-
geðja og fjölgáfaða barns.
Brandur fóstri Samúels var
greindur vel og fróður um
margt og báðir voru fóstur-
foreldrarnir gæddir einstakri
vöndun og vammleysi til orða
og gerða. Höfðu þau til að
bera siðmenningu hjartans
þrátt fyrir frumstæði og fá-
breytni hins ytra lífs. Þá mun
náttúran og samlífið við
hana ekki hafa haft svo litla
þýðingu fyrir fátæka smala-
drenginn. Hefir hún efalaust
orðið Samúel sem mörgum
öðrum merkilegur skóli. Hún
átti fjölbreytta fegurð og
fjölþætt líf, skin og skugga,
mýkt og hörku, dýpt og dul-
úð og ávallt óteljandi undr-
unarefni og óleystar gátur.
Og náttúr.an varð hans öpn-
fádæma mikið og merkilegt’ munu konur veita því athygli
starf. Og allt var það borið t og svara eins og efni standa
uppi að meira eða minna. til.
I leyti af fjórum höfuðþáttum:
Þótt ég sé ein hinna for-
dæmdu kvenna ætla ég þó að
taka til athugunar ráðlegg-
að meira eða minna leyti á
heimili þeirra hjóna. ,
Nú var Samúel ráðinn sögulegum fróðleik, vísinda-
barnakennari í Flatey á leB'ri nákvæmni, skapandi
Breiðafirði. Stóð til, að þar hugsun og listrænni hneigð, ingar prófessorsins til okkar
yrði þá reist barnaskólahús. °B handbragði. Verður þetta | og hugíeiðingar hans í sam-
Ekki varð þó af þeirri fram-! Úvl merkilegra, þegar þess er jbandi við sjóðsstofnun fiú
kvæmd í hnð sirm ne- fór gætt, að hér var að verki að | Brunborg. Hann segir, að tug
slSúel i Hatey etíir tvö ár.' mestu s)áltme„„ta8»r, táttek ------------------------------
Þá fór Samúel að búa og ur alþýðumaður, sem oftast
stundaði búskap um 12 ára vl® þröngan kost og
skeið. Bjuggu þau hjón skorti mikið á, að gæti veitt
lengst af á Stökkum í Barða- . ser sæmilega aðstöðu til
strandarsýslu, eða um 9 ár. slíkra iðkana. Ekki voru
Á Stökkum gerði Samúel Þetta heldur hans einu störf.
ýmsar umbætur, reisti þar ár alls stundaði hann
íbúðarhús og leiddi vatn kennslustörf á vetrum, og frá
heim í stokk langan veg ofan 1925 30, vann hann á veð-
úr fjalli. Honum voru einnig urstofu Islands.
bráðlega falin ýms trúnaðar-) Sést á þessu, að
þessum hæfileikum, ef þessi
maður hefði í æsku fengið
viðeigandi menntun og haft
í lifinu þá aðstöðu og þau
þroskaskilyrði, sem nú eru
bezt fyrir hendi?
En Samúel er lítið lýst, þótt
bent sé lauslega á aðalstörf
hans og nokkur kort og upp-
Samúel drætti, sem komið hafa frá
störf í sveitinni og barna-) hefir fengizt við æði fjöl- j hans hendi, svo merkilegt
kennslu hafði hann á hendi breytt og ólík störf um dag- | sem Það þó er. Við það að
á vetrum. Svo vildi það til,' ana, allt frá búskap og ann- j kynnast honum sjálfum, fékk
að skriða hljóp á túnið á' arri algengri erfiðisvinnu, til, maö’ux' fyrst verulega hug-
Stökkum. Gerði hún stór-J fræðslustarfs og fjölþættra : mynd um þennan óvenjulega
skemmdir á því og eyðilagði fræðiiðkana, sem tóku hina persónuleika. Þá komst mað-
meðal annars vatnsleiðsluna. J ríku listhneigð hans í þjón- ( ur að raun um, að fræðilegur
Var þetta mikið áfall fyrir ustu sína. Manni kemur ó- . áhugi hans var svo víðfeðma,
Samúel. Brugðu þau hjón þá sjálfrátt í hug sú spurning: j að undrun sætti og í svo
búi og réðust fram af þessu | Hvað hefði getað orðið úr | (Framhaid á 7. siðu).
þúsundir kvenna á íslandi
hefðu átt að svara frúnni með
því, að stofna sjóði við sömu
háskóla og tengja þá nafni
hennar og ákveöa, að þessir
sjóðir skuli styðja íslenzkar
meyjar til háskólanáms í
Noregi og norskar á íslandi.
Hvers vegna ætti að meina
námssveinum að njóta styrks
úr Jaessum sjóðum? Álítur pró
fessorinn þetta heillaráð til
þess, að skapa jafnrétti kynj-
anna? Hefði ekki verið karl-
mannlegra og í betra sam-
ræmi við skoðanir hans og
málsvörn að ráðleggja okkur
konum, að taka í sama streng
og frú Brunborg og styrkja
eingöngu karlmenn til frægð
ar og frama, en útiloka kon-
ur með öllu?
Prófessorinn fullyrðir, að
allar konur á íslandi hefðu .
verið hæst ánægðar, ef styrkt
arsjóðir frú Brunborg hefðu
eingöngu verið ætlaðir kon-
um. — Hæpin fullyrðing. —
Það vill svo vel til, að til er
sjóður, „Menningar- og minn-
ingarsjóður kvenna“, sem
stofnaður er á vegum „Kven-
réttindafélags íslands“. Bæði
körlum og konum er ætlað
að njóta styrks úr þessum
sjóði. Og ekki ómerkari kona,
en Þorbjörg Sveinsdóttir ljós
móðir, átti frumkvæöi og hóf
fyrstu fjársöfnun til stofnun-
ar Háskóla íslands. Enginn
gengur þess dulinn, að víðsýn
kvenhetja sem hún hefði
ekki viljað setja ákvæði i
stofnskrá þess sjóðs, sem
geröi algjörlega upp á milli
landsins barna.
Þessi tvö dæmi ættú að
vera nægileg sönnun þéss.
sem er kj arni þessa máls, að
við konur kjósum jafnrétti
karla og kvenna á öllum svið-
um. Mætti þá' sanngjarnt
telja, að konur fremur en karl
menn hefðu forgangsrétt)til
námsstyrkja, sökum lakari
aðstöðu þeirra í þjóðfélaginu
meöan starfslaun þeirra eru
miklu lægri en karlmaYin-
anna. Við konur fögnúhi^því.
aö sanngj arnir menn og góð-
viljaðir viðurkenna þetta og
leggja okkur drengilega lið-
veizlu. Sem dæmi þess vil ég
minna á það hér, að herra
alþm. Hannibal Valdemars-
son flytur frumvarp á Alþingi
er nú situr að' störfúm, um
sömu laun fyrir sömu vinnu.
til handa öllum þegnum þj óð-
félagsins. Er vonandi að hátt
virtir alþm. sjái sér fært að
samþykkja þetta frumvarf
áöur en þessu þingi er slitiö
Það ætti ekki að þurfa ac
taka það fram, að við konur
getum fúslega unnt frú G
Brunborg verðskuldaðrar sam
úðar og aðdáunar fyrir dugn-
að og frábært þrek i mann-
raunum hennar, og vel má.
ætla henni sess við hlið kven.
skörunga sögualdarinnar..
Hitt er annað mál að konum
mun nú sem fyrr mislika ag
mótmæla, hvort sem í hlut
á karl eða kona, sem styður
í orði eða verki afturhalds-
öflin, sem vinna gegn rétt-
mætum jafnréttiskröfum
kvenna og éins þótt hann eða
hún sé drengur góöur á öðr-
um sviöum.
Reykjavik, 28. marz ’49
Ástríður Eggertsdóttir.