Tíminn - 07.10.1949, Blaðsíða 5

214. blað
TÍMINN, föstudaginn 7. október 1949
Frá mínum
bæjardyrum
Skilyrði Framsókn-
arflokksins
Fostud. 7. oht.
Þjóðin gefst ekki
upp, en hafnar
glæframönnunum
Meöal íslenzku þjóðarinnar '
ríkir nú kvíði um framtíðina. ]
Þjóðin hefir nú berlega þá1
staðreynd fyrir augum, að út
flutningsvörur hennar eru
ekki samkeppnisfærar á er- ;
lendum mörkuðum. Stór
hluti útflutningsframleiðsl- ’
unnar lifir á beinum eða ó- |
beinum uppbótum. Allt bend (
ir til þess, að sá hluti út-1
flutningsfi;amleiðslunnar, er;
ekki hefir' verið styrksþurfi |
hingað til, sé nú óðum að,
nálgast það stig. Um þessar |
mundir er t. d. verið að leggja
öllum gömlu togurunum og
velflestir nýju togaramir eru
reknir með tapi.
Þetta ískyggilega ástand
stafar þó ekki af því, að enn
hafi orðið það verðfall á út-
flutningsvörunum, sem lengi
hefir verið talið fyrirsjáan-
legt. Þetta gefur hinsvegar
auga leið, hvert ástandið
verður, þegar verðfallið dyn-
ur yfir.
Áður en verðfallið dynur
yf ir, er gj aldeyrísástandið
orðið þannig, að útflutnings-
tekjurnar nema ekki nema
um 300 millj. kr. á ári og verð
ur vafalaust minna á næsta
ári, að óbreyttri fjármála-
stefnu, þar sem fieiri og fleiri
atvinnutæki eru nú að heltast
úr lest vegna verðbólgunnar,
eins og t. d. gömlu togararnir.
Þetta þýðir, að ekki aflast
gjaldeyrir, nema til kaupa á
rekstrarvörum framleiðsl-
unnar og brýriustu neyslu-
vörum. Fjárfestingin fellur
þannig niður af sjálfu sér og
1 kjölfar þess fylgir stöðvun
allra verklegra framkvæmda,
þar á meðal bygginga, og þá
vitanlega atvinnuleysi.
Þannig er þá komið eftir
hið mesta góðæri, er hér hef-
ir nokkru sinni verið, að at-
vinnulífið er komið að fótum
fram og fullkomin stöðvun
vofir yfir því. Engir varasjóð-
ir eru til að mæta þessum á-
föllum. Öllum hinum mikla
gjaldeyri, sem þjððin eignað
ist á stríðsárunum, hefir verið
eytt og allmlklu amerísku
gjafafé til viðbótar. Ríkissjóð
ur er févana og stórskuldugur
og atvinnuvegirnir hafa enga
sjóði, en miklar skuldir hvíla
á mörgum atvinnufyrirtækj-
um. Skattar og tollar á al-
menningi mega ekki hærri
vera. •*
Hver skyldi hafa trúað því
haustið 1944, þegar íslending
ar voru hlutfállslega ríkasta
þjóð í Evrópu, að svona myndi
komið, að fimm árum liðnum?
Ef allt hefði verfð með
felldu hefði þjóðin nú átt að
búa við hinar glæsilegustu
framtiðarhorfur. Atvinnufyr-
irtækin ættu að standa á
traustum rnerg og eiga gilda
sjóði og fjárhagur ríkisins
ætti að vera hinn traustasti.
Við ættum að eiga enn mikl-
ar gjaldeyrisinneignir erlend-
is. í stað slíkrar velmegunar,
erum við hinsvegar komnir á
vonarvöl og hrun og fjárhags
iegt ósjálfstæði vofir yfir okk
ur. . r*
Þó að sumarið hafi verið
stutt og oft erfitt, þá er samt
margs að minnast með gleði
frá því fyrir okkur flesta, sem
njótum sólskinsstundanna
þegar þær gefast.
Haustiö.
Og nú er haustið komið —
réttirnar og ferðalögin hér
úti á landsbyggðinni. Gras-
lendið er nú óðum að tapa
græna litnum og verða gul-
grátt. Skógurinn, þar sem
hann er, er nú sérstaklega
litauðugur og fagur — margs
konar bleikir og gulir litir
skiptast á við mismunandi
græna liti runnanna. Haust-
kvöldin mörg eru stillt,
rómantísk og töfrandi. „Ekk-
ert fegra á fold eg leit en fag
urt kvöld á haustin", kvað
Steingrímur. Varla er hægt
að lifa yndislegri stundir
heldur en fagurt kvöld á
haustin, einkum hafi upp-
skeran verið góð eftir vel
unnin sumarstörf.
Umræðuefnin.
Fyrir utan veðrið, göngurn
ar, réttirnar og heyskapinn
eru hinar væntanlegu alþing
iskosningar aðal umræðu-
efnið manna hér um slóðir.
Hér um bil allir viðurkenna
slappt og lélegt stjórnarfar
um s.l. fimm ára bil, þar sem
svokallaðir Sjálfstæðismenn
hafa farið með flest megin-
málin með aðstoð Alþýðu-
flokks og kommúnista. —
Kvíði er nokkuð almennur
fyrir, að ástandið batni lít-
ið við kosningarnar. Búizt er
við, að fjöldi manna hangi
við flokka sína af gömlum
vana, þótt þeir hafi steypt
fjárhagsvandræðum yfir þjóð
! ina. Hætt við, að engin sam-
stæð heild myndist, sem get-
ur tekið að sér að stjórna
Hversvegna er svona kom-
ið?
Það er komið svona vegna
þess, að þjóðin var svo óláns
Jsöm, að hún trúði foringjum
Sjálfstæðisflokksins og komm
' unista fyrir málum sínum um
rúmlega tveggja ára skeið.
Þeir uku verðbólguna stórkost
lega og eyddu öllum sjóðum.
Þegar komið var í þrot og
sukkinu varð ekki lengur hald
ið áfram, hlupu kommúnistar
frá öllu saman. Sjálfstæðis-
menn héldu hinsvegar áfram
'að vera í stjórn, en eigin-
lega fyrst og fremst til þess
að hindra allar raunhæfar
viðreisnaraðferðir. Núverandi
stjórn hefir því ekki annað
getað gert en kákaðgerðir til
að fresta um stund afleiðing-
unum af verkum fyrirrennara
| síns. Nú er það hinsvegar ekki
lengur mögulegt. Því er hrun
'ið, sem alltaf hlaut að hljót-
ast af verkum hennar, að
'skella yfir.
j Hversvegna stjórnuðu Sjálf
stæðismenn og kommúnistar
svona, spyrja að vonum marg
ir. Því er auðsvarað. Sjálf-
stæðisflokkurinn er fyrst og
fremst verkfæri selstöðubrask
aranna, sem græða á verðbólg
unni, því að grundvallarlög-
mál hennar er að gera þá rík
ríkari. Þessvegna stuðl-
aði Sjálfstæðisflokkurinn að
verðbólgunni á allan hátt.
Kommúnistar efldu hinsveg-
ar verðbólguna, því að þeir
vita að hún leiðir til öng-
þveitis. en það telja þeir bezt-
Eftir Ka
rösklega á eigin ábyrgð.
Reyndar má lesa í aðalblaði
kaupmannanna (Mbl.), að
flokkur þeirra hafi vonir um
að komast í hreinan meiri
hluta. En það eru vitanlega
aðeins hreystiyrði. Og líka
fáir aðrir heldur en kaup-
sýsluliðið og þess þjónar, sem
langar til, að verri hluti kaup
manna ráði öllu hér í land-
inu. Kaunpmenn eða þjón-
ar þeirra hafa nú farið með
fjármálin í ríkisstjórninni
alllengi undanfarið, án þess
að koma með nokkuð nýti-
legt til úrbóta. Flokksmenn
þeirra geta einu sinni ekki
bent á nokkra tillögu já-
kvæða, sem fjármálaráðherr
ar þeirra hafi komið með í
þann áratug, sem þeir*hafa
verið oddvitar i fjármálum
þjóðarinnar. Slíkar tillögur
hefðu þó átt að sjást, a. m. k.
undanfarin fimm ár, meðan
allt hefir verið að síga á ó-
gæfuhlið í höndunum á þeim.
Þar hefir fálmið, svefninn og
úrræðaleysið þrímennt á
sömu dróginni.
Gengisfallið.
Fréttin er nýkomin um
fall krónunnar gagnvart doll
arnum. Kvíðinn fyrir hærra
vöruverði, vegna krónufalls-
ins, læsir sig um hugi manna.
í Alþýðublaðinu hefi ég
séð og lesið heilmikið um það,
að Framsóknarmenn væru
fylgjandi lækkun krónunnar.
Frá minum bæjardyrum sýn-
ist mér þarna vera á ferð
hið mesta öfugmæli, þar sem
Framsóknarmenn hafa verið
nær því þeir einu, sem ætíð
frá byrjun verðbólgunnar
hafa sí og æ varað við henni-
Með verðbólgunni hefir allt-
af rýrnað verðgildi hverrar
an jarðveginn fyrir stefnu
sína.
Þjóðin væri blind, ef hún
sæi nú ekki hvernig hún hef-
ir verið blekkt og svikin af
loddurum, sem fóru með mál
hennar á árunum 1944—46.
Nú er dagur reikningskilanna
kominn. Nú á hún að gera
upp reikningana við glæfra-
mennina, sem hafa leitt hana
í öngþveitið og breytt góðæri
í illæri. Þeir, sem þessum ó-
fagnaði hafa valdið eiga nú
að fá sinn dóm. Sá dómur get
ur ekki hljóðað um annað en
fordæmingu og fylgishrun.
Þjóðin getur nú því aðeins
vænzt viðnáms og viðreisnar
að hún velji sér nýja forustu
og fordæmi þá, sem hafa
blekkt hana og leitt yfir hana
ófarnaðinn. Nú getur hún
ekki treyst öðrum en þeim,
sem höfðu þrek og þor til að
vara við óheillastefnunni, þeg
ar hún naut mestrar vinsæld
ar, og hafa þá og síðar bent
henni á réttar brautir. Þetta
mun þjóðin gera og þessvegna
fer líka fylgi Framsóknar-
flokksins ört vaxandi og hon
um bætast daglega margir
nýjir góðir starfskraftar, er
áður hafa fylgt öðrum flokk-
um að málum. Þótt horfurn-
ar séu dapurlegar eftir ó-
stjórn undanfarinna ára, ætl
ar þjóðin vissulega ekki að
gefast upp. En hún ætlar að
dæma glæframennina og
fylkja sér saman um nýja
menn til viðnáms og viðreisn
ar.
r/ í Koti
krónu. En Alþýðuflokkurinn
hefir jafnan verið i fremstu
röð í kapphlaupinu með að
auka verðbólguna og grímu-
klæða minnkandi verðgildi
peninganna með sífelldum
niðurgreiðslum. „Kjarabæt-
urnar“, sem sá flokkur grobb
ar mest af til launafólksins,
hafa verið „snuðtúttur" í
mynd fleiri en verðminni
króna, sem teknar hafa ver-
ið af sama fólkinu með vax-
andi sköttum og tollum.
Þannig hafa „kjarabæturn-
ar“ oftast meira en étið sjálf
ar sig upp, en dýrtíð farið
vaxandi og verðgildi krón-
unnar minnkandi.
Skólarnir.
Nú er yngra fólkið að þyrp
ast til Reykjavíkur. Reykja-
víkurbörnin, sem verið hafa
í sveitunum, eru flest farin
þaðan. Þau urðu að flýta sér
að vera komin í bæinn áður
en skólarnir byrjuðu. Fjölda
mörg þeirra fara blóðnauðug
úr sveitinni frá berjunum,
húsdýrunum og „bæjunum“
sínum, er þau byggðu í sum-
ar — og áður en göngurnar
og réttirnar byrja. En skól-
inn kallar.
Frá mínum bæjardyrum
séð er þessi langa skólaskylda
barna og unglinga mjög var-
hugaverð. Mér sýnist hún
stórt spor i þá átt að gera
fólk viljalítið og ósjálfstætt
— hún búi til skoðanalítinn
fjölda eða „múgsálir“, sem
eru verstu einkenni á borgar
lýð ýmsra landa. Þvingaðar
langar skólaverur séu nokk-
urs konar fangelsi, sem skilji
eftir sig dökka bletti á menn
ingunni. Hitt er líka mikið
atriði, hve óhemju miklu fé
er varið til gagnslitils skóla-
halds, þótt það sé ekki stórt
samanborið við ef námsfýsn,
viljaþrek og sjálfstæði er
drepið með skólabekkjasetu-
þvingunum.
Þjóðleg menning.
Okkur vantar þjóðarmetn-
að og margskonar þjóðlega
menningu, þar sem einstakl-
ingarnir eru sem styrkastir
þegnar, hver á( sínu sviði.
Viljalitlar „múgsálir“, sem
er næstum sama um land sitt
og þjóð, eru ekki eftirsókn-
arverðar. Félagsskapur, mynd
aður af frjálsum huga af
þroskuðum einstaklingum til
þess að leysa ýms stór og
erfið viðfangsefni, er oft
æskilegur — og heillandi. En
gæta verður þess þó, að þær
félagsheildir stirðni ekki,
vegna sérgæðingsskapar,
værðar eða ágirndar þeirra,
er fyrir þeim standa, heldur
séu félögin til eflingar og
tryggingar öllum almenn-
ingi- En um það eiga sjálfir
félagsmennirnir að vera á
verði. Ár(ðandi er, að hið
mikla afl, er liggur bak við
einkaframtakið og einstakl-
ingshyggjuna, sé virkjað al-
þjóð til góðs, en ekki svæft í
viðjum fjöldavalds (ríkis eða
annars), né sé látið ofvaxa
sjálfsbjargarviðleitni ann-
arra manna til mikillar ó-
þurftar í krafti misjafnlega
fenginna einstaklingsauð-
æfa.
Til þess að þjóðleg og holl
menning va$xi og dafni í
(Framhald d ð. slBuJ.
í blöðum Alþýóuflokksins
er nú reynt eftir megni ar!
halda fram þeim fullyrðing-
um, að Framsóknarflokkur
inn hafi rofið stjórnarsam-
vinnuna vegna þess, að kröi
ur hans um gengislækkuri
hafi verið hafnað.
Þetta eru hrein ósannindi
Aðalkrafa Framsóknarflokks -
ins var sú, að gerðar yrðt
róttækar ráðstafanir til að
Iagfæra verzlunina og hus
næðismálin og draga úr milli
liðaokrinu á annan hátt. Jaíi
framt yrði stórgróði einstaki
inga skattlagður sérstaklegb
og þær tekjur, er þannig feng,
ust, notaðar til að lækka ríkit;
skuldirnar. Þegar þessar ráð
stafanir væru tryggðar, væri
fyrst hægt að ráðast í aðgerö
ir til hjálpar framleiðslunni,
en þá væri ekki nema unv
niðurfærslu eða gengislækkui
að velja, því að reynslan hefð i
sýnt, að tolla- og uppbótar
leiðin væri bæði óhagstæðar;
almenningi og kæmi fram
Iciðslunni að minni notum
Er þetta í samræmi við áliv
brezku jafnaðarmannastjórn-
arinnar, sem hafnaði tolla- og;
uppbótaleiðinni, en réðisv
heldur í gengislækkun.
í tillögum sínum vald
Framsóknarflokkurinn hins
vegar ekki milli niðurfærslt
eða gengislækkunar, þó aci
fyrri leiðin væri honum hug
þekkari. Ástæðan var sú, ar
hann lagði til, að það yrðii
látið fara eftir óskum og úr-
ræði stéttarfélaganna, hvorv
leiðin yrði heldur farin. Þann
ig er það alrangt, að hanr.i
hafi gert nokkura ákveðnv
kröfu um gengislækkun.
í ríkisstjórninni komst máí-
ið líka aldrei svo langt,
að rætt væri um ráðstafan-
ir eins og niðurfærslu eðíi
gengislækkun. Bæði Sjálf
stæðisflokkurinn og Alþýðu-
flokkurinn neituðu strax aí>
fallast á nokkrar lagfæringav
í verzlunar- og húsnæðismál
unum, skattlagningu stórgrófr
ans eða önnur þau skilyrði
sem Framsóknarflokkurim,
setti fyrir fylgi sínu við ráö
stafanir eins og niðurfærslti
eða gengislækkun. Afsta.ða
þessara flokka var enn hii,\
sama og þegar þeir höfnuðvi
tillögum Alþýðusambandsin>;
á síðastliðnu vori.
Það var á þessum ágrein-
ingi, sem samkomulag strana-
aði og stjórnarsamvinnai.i
rofnaði. Sjálfstæðisflokkur-
inn og Alþýðuflokkurini.
máttu ekki til þess hugsa, ai
nokkuð væri hróflað við bröst
urum og stóreignamönnum
Hitt er svo fundið upp eftir a
að gengislækkunin, sem
ekkert var rædd í ríkisstjórn-
inni og aldrei var sett fran,
sem skilyrði, hafi orsakai.
stjórnarslitin.
Menn vita það af gengis
lækkuninni 1939 og tollahækk
unum undanfarinna ára, at
eftir kosningarnar mun þar
ekki valda neinum ágrein-
ingi milli núv. stjrnarflokka.
hvort ráðist skuli í niður
færslu eða gengislækkun eð'a
aðrar slíkar ráðstafanir. Hiti
mun valda ágreiningi, hvorv,
gera eigi fyrr eða jafnhliði,
ráðstafanir til að uppræti
braskið og skattleggja striös
gróðann. Sjálfstæðisflokkur
inn og Alþýðuflokkurirm
munu verða á móti þvi. Fran
sóknarmenn munu hinsvegar
(Framhald á 6. slWJ