Tíminn - 01.11.1949, Side 3

234 blað
TÍMIXN, þriðjudaginn 1. nóvember 1949
3
Sveitfesti- og útvarpsmál
Efísr Kristján Benoilikíssion, Einholti.
Þegar ég varð hreppsnefnd-
aroddviti árið 1917 og áfram
um nokkuð mörg ár, var sveit-
festismálum á landi hér svo
háttað, að maður þurfti að
vinna í 10 ár í sömu sveit, til
þess, sem kallað var „að vinna
sér inn sveit“. Þá kom það
og fyrir að er maður var, til
dæmis, búinn að vinna í 7 ár,
þá féll eitthað upp á hann
svo hann varð styrks þurfi,
þá varð hann að byrja aftur
upp á nýjan leik með sírf 10
ár. Þetta var ljóta fyrirkomu-
lagið. Svo voru að koma kröf- !
ur hingað og þangað að til
hreppanna, bæði frá sveitum
og bæjum, og þó sérstaklega
frá Reykjavík. Frá stöðum,
sem fólksstraumurinn hafði
legið til á undanförnum ár-
um. Þá hafði eitthvað fallið
upp á Pétur eða Pál, Gunnu
eða Siggu, svo þau gátu ekki
bjargast upp á eigin spýtur,
annaðhvort varð fólkið fyrir
heilsubresti. eða því varð á
óvart að auka kyn sitt, svo
að til trafala varð fyrir lífs-
afkomu þess. Þegar einhver
þurfti á hj álp að halda þá var
farið að útfylla æviferilsskýrsl
ur, til að sjá hvar fblkið hafði
dvalið og hvort það hefði
nokkursstaðar unnið sér inn
sveit, — svo var af hinum
aðilanum gjörð athugasemd
við skýrsluna allir vildu venda
frá sér vandanum, svo var
þetta orðinn þvílíkur blaða-
bunki, sem oddvitar sendu sín
á milli í gegnum sýslumenn
sína, og bæjar- og borgar-
stjóra, og í þetta gengu árs-
hlutar og ár, og kom fyrir að
út af því yrðu málaferli milli
sveita, sem einstaklingarnir
voru flæktir inn í á einn og
annan hátt.
Frá þessum fyrstu oddvita
árum mínum eru mér minnis
stæðust átök, er urðu milli
mín og borgarstjórans í
Reykjavík.
Hingað var send útfyllt
æviferilsskýrsla stúlku nokk-
urar, er héðan hafði flutzt,
skýrslan átti að sanna sveit-
festi hennar hér. Mér fannst
ég finna punkt í skýrslu-
gjörðinni, "sem sannaði, að
stúlkan hafði unnið sér inn
sveit í Reykjavík og neitaði
ég að viðurkenna hana hér,
og ég fékk fleiri bréf harð-
orð frá borgarstjóranum, þar
sem heimtað var að ég viður-
kenndi þurfalinginn, en ég í
mínum veikleika, sagði nei og
aftur nei. Svo hættu kröfurn-
ar að koma og við hér losn-
uðum við að borga þær krón-
urnar.
Svo var þessu breytt, sveit-
festistíminn var færður niður
í 5 ár, 2 ár og síðan niður í
ekki neitt. Af því þóttist
Reykjavík fá nokkurn skell,
og var talið eitt meðal ann-
ars, sem sýndi fjandskap
sveitanna og Framsóknar-
flokksins til bæjanna og þá
sérstaklega Reykjavíkur, að
mega ekki halda áfram að
hafa allar nytjar af fólkinu,
er þangað flutti meðan vel
gekk, og geta svo sent kröfur
til sveitanna þegar eitthvað
út af bar og einhverju þurfti
að kosta upp á fólkið vegna
heilsubrests eða annara or-
saka.
Þá voru ekki sjúkrasamlög,
Almannatryggingar og ann-
að slíkt til hjálpar fólkinu.
Þá var það sveitin og ekkert
annað.
unu-- >
Leikfélag Reykjavíkur:
HRINGURINN
Síðan rýmkað var um sveit-
festisákvæðin hefir gengið
árekstralítið milli hreppa og
bæja og borgarinnar um
nokkurt skeið. Þó eru nokkur
ár síðan fór að bera á þó
nokkurri ágengni Reykjavik-
ur-yfirvaldanna á hendur
sveitanna, um að ná í út-
svör og ýmsa skatta af því
fólki er heimili á í sveitunum,
en vinnur tíma og tíma úr
ári eða árum í Reykjavík,
þessi ágengni virðist nú fara
í vöxt með ári hverju.
Lengi vel dugði a<5 viðkom-
andi yfirvöld í sveitunum,
oddvitar og hreppstjórar gáfu
vottorð um að hlutaðeigandi
persóna ætti heima í sveitinni
og greiddi þar öll opinber
gjöld. Nú virðist slíkt “kki
duga lengur. Nú eru vinnu- I
veitendur krafðir tii að halda
eftir af kaupi fólksins upp* 1
í slík opinber gjöld og virð- |
ist lítt tekið tillit til þess,
hvort vjnnuþiggjandi á heima
í Reykjavík eða annarstaðar.
Oft er þetta ungt fólk úr sveit
unum, sem til Reykjavíkur
hefir farið um tíma vegna
auglýsinga um góða atvinnu
um lítinn tíma, eða þ_ettá fólk
sem stundar né.m að vetrin-
um og er nauðbeygf til að fá
sér atvinnu til að geta stund-
að áfram námið. Ýmist er
þetta fólk, sem er undir lækn
ishendi þarf að ganga í ljós
eða annað slíkt, en getur unn
ið fyrir sér að nokkru leyti.
Þetta fólk er títt heimsótt
og það dálítið frekjulega á
stundum og það gefst upp í
mótspyrnunni við að greiða
(og greiðir og endar svo með
I því að þetta fólk segir: Nú,
.fyrst ég ekki get verið laus
við að greiða í Reykjavík út-
svar og skatta, þá er bezt að
söðla yfir og skrifast þar líka.
,Oft eru þetta kurteisir menn
sem sendir eru í þessar fjár-
j öflunarherferðir fyrir Revkja
^vík og segja þegar þeir finna
}að þeir eru að veröa þreyt-
andi uppáþrengj andi í þessu
jstarfi og sérstaklega þegar
ljúflyndar stúlkur eiga í hlut.
I „Nú, þetta er ekki mér að
kenna, mér var falinn þessi
starfi af tilheyrandi skrif-
stofu hér í bænum eða borg
inni.“
I í þessu falli kemur Reyk-^a-
Vik mér fyrir sjónir sem nokk
urskonar seiðkona, sem veiðir
fólkið til sín með sínum at-
vinnuauglýsingum, með sín-
um skólum og með sinum
laknastofum og sjúkrahús-
um, síðan byrjar nartið, fáar
kr„ nokkrar kr„ margar kr.
til margra þarfa fyrir R.vík
og endar með því r ð fólkið er
lekið með húð og hári upp
í einhverja skuld eða skat'.
er Reykjavík telur sér skylt
að fá, og þar með er búið.
Fólkið verður að vcra þarna
áf”am að vinna af sér húsa-
líigu, útsvar og önnuv gjöld.
Fólkið er fangað.
Út af þessum hugieiðingum
dettur mér í hug að spyrja:
Ei ekki hægt að kenna inn-
hcimtumönnum Reykiavíkur
ao láta það fólk í friði með
iinnheimtu útsvara og annara
gjalda sem ekki á heima í
Reykjavík, þótt það vinni þar
ýmsa tíma árs að ýmiskonar
störfum? Þetta er þó ekki
nema það, sem innheimtu-
menn annara hérað.i kunna.
Ég hef haldið, að innheimtu
rr.önnum Reykjavíkur beri a5
Leikfélag Reykjavíkur hef-
ir byrjað starfsemi sína á
þessu leikári. Siðastliðið
föstudagskvöld hafði það
frumsýningu á sjónleiknum
Hringurinn eftir W. Somerset
Maugham.
Somerset Maugham er ís-
lendingum einna bezt kunnur
allra brezkra skálda. Ekki
veit ég hversu margar sögur
eftir hann hafa komið út á ís-
lenzku, en þær eru allmargar
og tvö leikrit hans hefir Leik-
félag Reykjavíkur sýnt á und-
an þessu. En þessi leikur var
fluttur í útvarp fyrir tveimur
árum eða svo.
Það er vandi að segja hvort
Hringurinn eigi helzt að télj-
ast skopleikur, gamanleikur
eða harmleikur, ef farið væri
í slíka flokkun. Hann er þetta
allt. Þar er gert skop að virðu-
legum yfirstéttarmönnum,
sem eru þó ósköp eðlilegir og
venjulegir menn. Og þó að
leikurinn fjalli um dapurleg
örlög og þungar æviraunir, er
hin spaugilega og gamansama
hlið manna og atvika dregin
svo glöggt fram, að ekki er
annað hægt en hlæja að því.
Það er nefnilega hægt að
ganga á vald ógæfu sinni með
þeim hætti, að það sé hlægi-
legt. Ef þið vitið það ekki,
skuluð þið fara og sjá Hring-
inn.
f leiknum koma fram tveir
rosknir aðalsmenn og kona,
sem var gift öðrum þeirra, en
hljóp burt með hinum og bjó
með honum síðan. Þessir ald-
urhnignu herramenn hafa
báðir hafnað tign og mann-
virðingum þjóðfélagsins
vegna kvennamála sinna. En
sonur þessara hjóna er nú
orðinn þingmaður og kona
hans er að yfirgefa hann.
Nú skal ekki lítið gert úr
því í hvaða félagsskap menn
eru, en þó minnt á það, að
hamingja manna hér i lífi er
meira bundin við það, hvernig
þeir reynast í sambúð en með
hvaða persónu þeir búa, þó að
, Ég trompa.“ — Lafði Champion-Cheney (Arndís Björns-
dóttir), Edvard Luton (Róbert Arnfinnsson), Clive Champ-
ion-Cheney (Ævar Kvaran), Portius lávarður (Valur Gísla-
son) og frú Shenstone (Þóra Borg Einarsson).
slikar fullyrðingar eigi ekki
við nema innan vissra tak-
marka. Og í Hringnum tak-
ast á ævintýri hverfullar
„Ætlarðu ekki að taka í hend-
ina á mér, Hughil?“ — Port-
ius lávarður (Valur Gíslason)
og Clive Champion-Cheney.
(Ævar Kvaran).
snúa sér til viðkomandi
hreppsnefnda til að fá hlirfa
af útsvari fólksins, ef urn svo
mikla atvinnu er að ræða.
Ef þetta ekki breytist til
batnaðar á næstunni, verca
sveitirnar að leita réttar síns
i þessu efni. Sveitirnar verða
að vernda sitt fólk fyrir frek-
legum ágangi Reykjavíkur á
hendur því.
stundarhrifningar og tildur
og hégómi yfirstéttarlífs.
Jón Aðils leikur Arnold
Champion-Cheney þingmann,
Þetta er siðfágaður aðalsmað-
ur, rótgróinn í hugsunarhætti
stéttar sinnar, safnar að sér
gömlum húsgögnum og verður
andvaka af því, að gestur
hans segir fyrirlitlega, að
nýi stóllinn hans sé eftirlíking
og línurnar í fótunum liggi
öfugt, en er stoltur af þvi
hvað hann á fallega konu og
mikið er horft á hana. Jón Að-
ils gerir þennan fágaða mann
með alla sina vankanta og
þröngsýnu menntun glögga og
minnisstæða persónu. Senni-
lega er þetta erfitt hlutverk.
Elín Ingvarsdóttir leikur
Elísabetu, konu þingmanns-
ins. Hún kemur hér fram í
fyrsta sinn hjá Leikfélaginu.
Verður þetta eflaust sigurför.
Hlutverkið er mikið og vandá-
samt og þó að leikhúsgestir ali
sjálfsagt með sér óskir um að
átökin í sál frúarinnar hefðu
komið ljósar fram er á leikinn J
leið, kastar það ekki rýrð á
leikinn. Það er barátta milli
öryggis og ævintýra, skynsemi
og lífsnautnar mætti líka
segja, sem þar er háð, þó að
allt bendi raunar til, að sú
lífsnautn, sem freistar og
seiðir, geti orðið minni en ætl-
að er.
Ævar Kvaran leikur Clive
Champion-Cheney, föður
þingmannsins. Þetta er eingar
skemmtileg persóna, gáfaður
maður og lífsreyndur, sem
segir margt vel og hefir góða
stjórn á skapi sínu, en getur
verið bæði markviss og ó-
væginn.
Konu hans fyrrverandi,
lafði Catherine Shampion-
Cheney, leikur Arndis Björns-
dóttir. í fyrstu virðist hún ef
til vill heldur ýkt, en þó mun
hún vera sýnd eins og rétt er,
því að ef leikurinn er athug-
aður vel, verður það ljóst, að
höfundurinn ætlast til þess,
að frúin sé orðin að skrípa-
mynd af sjálfri sér engu síður
en forsætisráðherraefnið fyrr
verandi, Portius lávarður,
fyigimaður hennar, sem Valur
Gíslason leikur. Þetta er
taugaveiklaður drykkjumað-
ur, uppstökkur og önuglyndur.
Róbert Arnfinsson leikur
Edvard Luton, unnusta El-
isabetar. Við það er ekki neitt
sérstakt, enda sjálfsagt ekki
neitt sérstakt að því að finna.
Þó hygg ég, að betur hefði
mátt koma fram náttúrlegur
þróttur og karlmennska
þessa hrjúfa verkstjóra 1
Austurlöndum, sem er and-
stæða aðalsmannsins.
Frá hendi höfundarins mun
þarna vera teflt fram fulltrúa
þeirra manna, sem skaya
brezka heimsveldið með störf-
um sínum og stjórn í fram-
andi heimsálfum og fulltrúa
hins gamla aðals, sem enn fór
með völd og gegndi forustu-
hlutverki í brezkri menn-
ingu. Sú mótsögn mátti koma
ljósar fram.
Þóra Borg Einarsson leik-
ur gestkomandi frú og Lúðvík
Hjaltason þjón. Bæði hlut-
verkin eru lítil og með þau
farið svo sem efni standa til.
Ævar Kvaran er leikstjóri
og hefir þýtt leikinn. Það er
vandi að dæma um þýðingu á
sjónleik, þó að einu sinni sé
á hann horft og hlýtt. Eflaust
er mikill vandi að þýða þetta
leikrit og það er trú mín, að
sums staðar væri æskilegt að
það væri betur gert, en þetta
er auðvitað sagt af tilfinningu
einungis.
En um þennan leik í heild
er það að segja, að hanxi er
bráðskemmtilegur á að horfá
og gefur margvísleg umhugs-
unarefni, þvi að það er raun-
verulegt fólk, sem þar er sýnt,
og framsetning leiksins og
meðferð er góð.
H. Kr.
FasteignasölU"
miðstöðin
Lækjargötu 10B. Síml 653C,
Annast «ölu fasteigna,
sklpa, biírciða o. fl. Enn--
fremur alls konar trygglr.g
ar, svo sem hrunatryggingav,
Innbús-, liftryggingar ö. fl. íi
1 umboði Jóns Finnbogasoná'
hjá Bjóvátryggingarfólagi ts-
landa h.f. Vlötalstimi allt,
virka daga kl. 10—5, aðrs,
tima eftlr «amkomulaal.