Tíminn - 01.11.1949, Síða 5

234. blað
TÍMINN, þriðjudaginn 1. nóvember 1949
ÞriÖjtid. 1. nóv.
Kosningaskipulagið
Kosningaúrslitin hafa að
vonum orðið andstæðinga-
blöðunum tilefni ýmsra hug-
leiðinga. Einn þáttur þessara
hugleiðinga er sá, að Fram-
sóknarflokkurinn eigi sigur
sinn öllu meira að þakka göll-
um kosningafyrirkomulagsins
en fylgisaukhingu. Við þetta
reyna þau ekki sízt að hugga
sig.
Þessi huggun ætti þó vissu-
lega að kóma þeim að litlu
haldi, nema síður sé. Það
kosningafyrirkomulag, sem
nú gildir, er nefnilega sam-
eiginlegt afkvæmi og fóstur
hinna þriggja andstöðuflokka
Framsóknarflokksins. Því var
komið á í fullri andstöðu við
hann. Núgildandi kosninga-
fyrjrkomulag ér því síður en
svo búið til af honum í eigin- !
hagsmunaskyni. Það var sett j
af andstæðingunum í þeim j
tilgangi að hnekkja gengi ■
hans, en hefir nú snúist í >
höndum þeirra, eins og flest
það, sem er af miður heiðar-
legum og drengilegum hvötum
gert.
Það má vissúlega ekki sízt
teljast kaldhæðni örlaganna,
að Mbl. skuli nú dag eftir dag
gagnrýna það kosningafyrir-
komulag, sem sett var 1942.
Svo mikilsvert réttlætismál
var það talið þá, að Sjálfstæð-
isflokkurinn taldi réttlætan-
legt vegna þess að rjúfa sam-
vinnu við Framsóknarflokk-
inn um hina einu raúnhæfu
aðgerð, sern komið hefir ver-
ið á til að stöðva dýrtíðar-
flóðið. Til enn frekari áherzlu
um mikilvægi og nauðsyn
þessa máls, hlífðist formaður
Sjálfstæðisflokksins ekki við
að rjúfa mikilvægust dreng-
skaparorð til að tryggja
framgang þess og gefa kom-
múnistum algert sjálfdæmi í
dýrtíðarmálunum. Vegna
þessa hrundu allar varnir
gegn dýrtíðinni niður, kom-
múnistar • fengu stóraukið
svigrúm fyrir óhappaverk sín
og tortryggni milli borgara-
legu flokkanna óx um allan
helming. Öll uppskeran af
þessu var það kosningafyrir-
komulag, sem nú fær daglega
hinn herfilegasta vitnisburð í
dálkum Morgunblaðsins.
Það er og vert að minnast
þess, að Mbl. sá ekki á síðastl.
sumri hina miklu galla kosn-
ingafyrirkomulagsins, er því
verður tíðræddast um nú. Þá
var það ein höfuðkenning
Mbl., að Sjálfstæðisflokkurinn
hefði ekki þurft að bæta við
sig nema 411 atkvæðum til
þess að fá 27 þingsæti eða
hreinan þingmeirihluta í sein
ustu þingkoshingum. Þá var
talað um þetta sem ósköp eðli-
legán hlut ög síður en svo tal-
að um, að slík úrslit brytu í
bág við réttlætishug Mbl,-
manna. Þetta hefði þó þýtt
það, að flok;kur, sem hafði að-
eins tæp 40% kjósenda að
baki sér, hefði fengið 27 þing-
sæti Og þingmeirihlutann, en
flokkar, sem höfðu 60% kjós-
enda að baki sér, hefðu fengiö
25 þingsæti og verið í minni-
hluta. 40% kjósenda hefðu
þannig mátt - sín meira en
60%.
í sumar hafði Mbl. ekki
neitt við það aS athuga, þótt
ERLENT YFIRLIT:
Fall David Halls
Atburður, som lýsir vol stjóriiinálaþroska
sænskrar alþýðu.
Fyrir nokkru síðan var skýrt
frá því í blaðafréttum, að manna
skipti hefðu orðið í fjármála-
ráðherraembættinu í Svíþjóð.
David Hall, sem tók við embætt-
inu af Ernst Vigfors í sumar, lét
af því og við því tók Skjöld efna j
hagsmálaráðherra, Shjöld Viefir
lengi verið talinn einn dugmesti
og gáfaðasti leiðtogi sænskra
jafnaðarmanna, en hefir hinsveg
ar ekki verið vinsæll að sama
skapi. Skipun hans í fjármálaráð
herraembættið hefir yfirleitt
mælst vel fyrir.
Það sama varð hinsvegar ekki
sagt, er Davd Hall var settur í
embættið. Flestum kom sú til- '
nefning á óvart. Hall hafði að
vísu lengi verið þingmaður, en
ekki getið sér frægðarorð á neinu
sviði og aldrei verið talinn til
foringjaliðs jafnaöarmannaflokks- 1
ins. Tilnefning hans var útskýrð •
þannig, að Vigfors hafi viljað
fá eftirmann, er hann gæti haft j
áhrif á, svo að hann gæti ráðið j
fjármálastefnunni áfram, þótt
hann léti af ráðherraembættinu
fyrir aldurssakir. Af andstæðing
um sínum hefir Vigfors alltaf ver
ið talinn mjög ráðríkur og raun-
verulega þótt valdamesti maður
jafnaöarmannaflokksins síðan Per
Albin lézt. Erlander forsætisráð-
herra hefir oft verið talinn verk
færi hans, enda réði Vigfors mestu
um það, að Erlander var valinn
eftirmaður Per Albins.
David Hall og
Lundkvist
Hvað, sem hæft kann að vera í
þessu, er það nú komið á dag-
inn, aö jafnaðarmenn voru ó-
heppnir, er þeir völdu Hall í fjár
mólaráðherraembættið. Hann
reyndist ekki vandanum vaxinn.
Hann hafði ekki lengi verið ráð-
herra, er andstæðingarnir fengu
á honum höggstað fyrir ýmis af-
glöp. Flest þeirra voru þó minni
háttar. Rétt þykir að rekja hér
sérstaklega það glappaskot hans,
er varð honum að falli, því að
það er að ýmsu leyti lærdómsrikt
um stjórnmálaþroska Svía.
Hall er frá Vástmanlandi. Um
allangt skeið hafði verið persónu
leg óvinátta milli hans og Alberts
Lundkvists, sem var aðalforingi
jafnaðarmanna þar í fylkinu. Ó-
vinátta þessi var meira persónu-*
legs en málefnalegs eðlis og hefir
konu Halls oft verið kent um
hana. Óvináttan virðist jafnan
hafa verið meira af hálfu Halls,
og kann það að stafa af því, að
Lundkvist hefir verið miklum
mun vinsælli í Vástmanlandi en
Hall. Vinsældir Lundkvist má m.
a. marka af því, að hann hefir
um langt skeið verið formaður
bæjarstjórnarinnar í Vasterás og
forseti fylkisþingsins. Kona Halls
hefir cinnig átt sæti í bæjarstjórn
inni í Vásterás og hefir hún tal-
iö, að Lundkvist stæði þar frama
hennar í vegi.
Misheppnuð árás.
Nokkru eftir að Hall var orð-
in fjármálaráðherra, lét einn af
kunningjum hans og andstæðing
um Lindkvists hann fá upplýsing
ar, er Hall taldi líklegar til þess
að geta orðið Lundkvist að falli.
Upplýsingar þessar voru þess
efnis, að Lundkvist hefði beitt að
stöðu sinni til þers að málara-
firma, er hann veitir forstöðu,
fengi vinnu hjá bæjarfélaginu.
Hall þóttist nú geta látið til skar-
ar skríða og skrifaði Lundkvist
bréf, þar sem hann skoraði á
hann að leggja hin opinberu trún
aðarstörf sín niður, svo að flokk
urinn yrði ekki fyrir hnekki af
framferði hans. Lundkvist svar-
aði um hæl, að hann myndi ekki
hafa þessa áminningu Halls að
neinu. Hall skrifaði þá bréf til
ýmsra helstu flokksleiðtoganna í
Vástmannlandi og skoraði á þá að
beita sér fyrir því, að Lundkvist
drægi sig í hlé. Lundkvist svar-
aði þessu með því að leggja mál
ið undir úrskurð flokksins. Hann
sýndi fram á, að málarafirma
hans hafði fengið uprædda vinnu
hjá bænum af þeirri ástæðu
einni, að það liafði gert lægst til-
úrslitin í Suður-Múlasýslu
flokkurinn gaf Lundkvist trausts-
yfirlýsingu og hann stóð enn
traustari fótum eftir en áður.
Fall Halls.
Fyrir Hall tók málið hinsvegar
að hafa öfug áhrif. Það veikti
ekki aðeins aðstöðu hans í
flokknum, heldur höfðu nú and-
stæöingarnir fengið fullar fregn-
ir af þsssari viðtareign. Blöðin
byrjuðu að gera málið að umtals
efni og ýms þeirra heimtuðu, að
Hall segði af sér. Maður, sem ætl-
aði að hnekkja andstæðingi í
skjóli ráðhorrastöðunnar, væri
hennar ekki verður. Ýms blöð jafn
aðarmanna urðu meira að segja til
þess að áfellast þessa framkomu
Halls, þótt þau kvæðu ekki eins
sterkt að orði.
Hall reyndi í iyrstu að verja
sig með því, að mál þetta væri
honum óviðkomandi sem fjármála
ráðherra og það yrði að skilja á
milþ þess, sem hann gerði sem
ráðherra eða sem "einstaklingur.
Andstæðingamir sættu sig hins-
vegar ekki við þessa skýringu.
Maður, sem gæti gert rangt sem
einstaklingur, gæti ekki siður
framið afglöp sem ráðherra. Eft-
ir því, sem blöðin ræddu málið
Erlander
meira, snerist almenningsálitið
gegn Hall. |
Erlander forsætisráðh. reyndi í
fyrstu að koma Hall til hjálpar. J
Meðal annars lét hann það vitn-
ast, að honum hefði verið kunn- 1
ugt um bréf Halls til Lundkvist, i
en síðar lét hann þó berast út, I
að hann hefði þá ekki haft rétta j ista þar; fæli menn frá hon.
vitneskju um alla málavexti. Eft-
ir því, sem andúðin gegn Hall
jókst, dró Erlander s'g meira til
baka, enda bætti Hall við nýj-
um glappaskotum, er gerðu að-
stööu hans erfiðari. M. a. lét
Góösviti
Það er greinilegt eftir þess
ar alþingiskosningar, að itók
og áhrif kommúnista i stjori,
málum íslendinga eru ac
þverra. Þrátt fyrir hagstæð át
vik að ýmsu leyti hefir fylgi
þeirra yfirleitt farið hrak
andi. Aðalforingja flokksins
Brynjólfi Bjarnasyni, Var
hafnað í Vestmannaeyjum og
í Reykavík var hann fellöur
Menn eins og Steingrímur Af
aðsteinsson, ísleifur Högna
son, Lúðvik Jósefsson, Ás-i
mundur Sigurðsson, Ak
Jakobsson og Kristinn Andrés
son náðu engir fyrri atkvæða
tölum sínum. Allir hafa þeh
sömu sögu að segja. Það er
sagan um minnkandi fylgi oj
fólk, sem snýr við þeim baki
Sérsíaklega eru kosningá-
boð. Niðurstaðan varð líka sú.' áf '
eftirtektarverð. Það er síðui -
cn svo, að persónuleg kynm
við írambjóðanda kommún-
um. Og öll fjölgun kjósendt
í kjördæminu er í NeskauJ?
stað, þar sem fylgi kommún-
ista hefir verið sterkast os
frambjóðandinn er kunnast- !
ur. Þrátt fyrir þetta verður
hann opinberlega falla ummæli, hann að sæta öriögum flokk,-
síns. Fylgi hans minnkar. At
kvæðum hans fækkar.
| Svona urðu kosningarúslít
in þrátt fyrir það, að ekki var
hægt að kjósa um neintr
j vinstri meirihluta eða flokka
samstæðu, sem gekk til bar
sem gáfu til kynna, að hann
hefði takmarkaða fjármálaþekk-
ingu. Endalokin urðu því þau, að
hann var látinn draga sig til baka
og Skjöld fenginn til að taka við
fjármálaembættinu.
Yfirleitt er þeim mannaskiptum
fagnað í Svíþjóð. Út á við hefir áttu við íhaldið á þelm Srunc
þetta mál líka aukið álit Svía, þvf yelli að taka við ríkisstjórr
að það þykir bera vott um réttar
siðferðiskröfur til forustumann-
(Framl.jld á 6. siBu).
Raddir nábúanna
Um þessar mundir fara
fram „hreinsanir" í kom-
múnistaflokkunum í flestum
löndum. í tilefni af því segir myndir
um heppilegustu ski|
ef meirihluti fengist. Menr
sáu ekki hylla undir neím
slíka stjórn að loknum kosn
ingum. En samt töpuði
kommúnistar.
Það er nú ljóst, að veru
legur hópur kjóseiyla stendui
á vegamótum og lítur til loíts
óráðinn um það, hvað gert
skuli. Þetta fólk hefir að vist
nokkuð mismunandi hug-
Alþýðublaðið á sunnudaginn:
„Ilér á landi hafa konimún-
gallar kosningafyrirkomu-
lagsins hefðu leitt til framan-
greindrar niðurstöðu í sein-
ustu kosningum. Þvert á móti
taldi það hana æskilega og
sjálfsagða. Þá var það lika
Sjálfstæðisflokkurinn, sem
átti að njóta ávinningsins. Nú
hefir niðurstaðan hins vegar
orðið sú, að Framsóknarflokk-
urinn hefir hagnast nokkuð
á kosningafyrirkomulaginu,
en þó mun minna en þetta.
Það þolir Mbl. ekki og ætlar
nú alveg að rifna af vandlæt-
ingu. Af þessu má vel dæma
réttlætishugmyndir þeirra
Mbl.manna.
Framsóknarhienn hafa
hinsvegar aldrei farið dult
meö það, að þeir teldu núv.
kosningafyrirkomulag með
öllu óviðunandi. Þess vegna
m. a. berjast þeir fyrir setn-
ingu nýrrar stjórnarskrár. Á
undanförnum þingum hafa
þeir flutt frv. um skipun sér-
staks stjórnlagaþings, er fengi
stjórnarskrármálið til með-
ferðar, en eins og nú er ástatt,
er þaö eina færa leiðin til þess
að koma stjórnarskrármál-
inu í heila höfn. Umrædd
frumvörp Framsóknarmanna
hafa hingaö til ekki hlotiö
áheyyn hinna flokkanna. Það
væri vel, ef kosningaúrslitin
nú hjálpuðu til að opna augu
þeirra fyrir nauðsyn stjórn-
lagaþingsins.
un þjóðmálanna. En því ei
, hiít þó sameiginlegt, að þa<
istar ekki enn hefizt handa ' viíl skipa málunum með hagf
um „hreinsunina" fyrir al-1 munr alinennings fyrir aug
vöru. En hún er samt sem um.
áður í undirbúningi. Sigfúsi j Þetta fólk veit, að það verí
Sigurlijartarsyni og Iler- ur aldrei sæmilegt lag á verzt
manni Guðmundssyni hefir un a íslandi, meöan hún ei
verið bolað burt af alþingi, miðuð við gróða þeirra, sen
og Hermann hefir sagt skil- ' reka hana. Það veit líka, at
ið við kommúnistaflokkinn, aukinn neyzsluvöruinnflutn-
sannfærður um, að hann eigi iugur er ekkert bjargráö í
höndum þeirra, sem miða ínii
flutninginn fyrst og fremsi
við það, hvað gróðavænlegast
sé að selja í landinu án alís
tillits til almennra þarfa fólkf
ins. Þetta fólk veit, að alþýð-
an verður að ráða landinu er
ekki gróðamennirnir.
Alþýða íslands hefir ekk:
borið gæfu til að tryggja séi
meirihluta Alþingis, sem vrsi
er að vilji þjóna hagsmunun
inn, en enginn efast um, að , hennar. Þróunin mun þt
hann sé kominn á þing i fullri halda afram> unz þar kemur
óþökk flokksforustunnar. j Mikill meiri hluti kjósendfc
Brynjólfi verður iíka áreið-U landinu er raunar samhugi,
anlega ekki skotaskuld »r þvl um meginsíefnur { þeim mal-
þar ekki heima. Jónas Ilaralz
var ekki í kjöri fyrir flokk-
inn við hinar nýafstöðnu al-
þingiskosningar. Nú eru ein-
vörðungu hreinræktaðir kom
múnistar þingmenn „stjórn-
arandstöðunnar“, eins og
flokkur Brynjólfs Bjarnason-
ar og Einars Olgeirssonar
nefndi sig í kosningabarátt-
unni, þegar Finnbogi Rútur
Valdimarsson er undanskil-
á sínum tíma að losa sig við
um, sem til úrslita komt
Finnboga Rút fyrst honum næstu mánuðina. Það er tima
auðnaðist að búa Sigfúsi Sig- hundin spurning hversu leng;
urhjartarsyni stað í hinni
pólitísku glatkistu.“
Vel má þó vera, að „hreins
meinleg örlög og óheppileg at
jvik geta haldið þeim sundrut
um, sem samleið eiga. En þat
unin“ hér dragist enn um spáir góðu um framtíð þess-
nokkra hríð, þar sem völd ara mála allra, að komio ei
Moskvumanna eru svo traust nú í Ijós, að frjálslyndir um-
í Sósíalistaflokknum, að þeir bótamenn liafa misst trum i
munu ekki telja sig þurfa á forustu Moskvumannanna ei
henni að halda. Heppilegasta vænía einskis af þeim fram
„hreinsunin“ er líka sú, að ar. Þaö bendir til þess, ar
kjósendurnir yfirgefi floklt- styttra sé að bíöa eftir þeur
inn og skilji foringjana eina sameiningu þjóðlegra atla,
eftir. Sú „hréinsun“ hófst nú sem mest þörf er nú fyrir.
í kosningunum. l 04-í;.