Tíminn - 05.11.1949, Qupperneq 5

238. blað
TIIVIINN, laugardaginn 5. nóvember 1949
0
tmtm
Lauyard. 5. nóv.
Nauðsyn stjórnlaga-
þings
Óvissa ríkir nú um það hvað
við taki um stjórn íslenzka
ríkisins. Menn óttast stjórnar
kreppu og þau vandræði, sem
slíku eru löngum samfara.
Og þessi kvíði er alls ekki á-
stæðulaus, svo sem Alþingi
er og hefir verið skipað og
hljóðið í blöðunum hefir ver-
ið þessa dagana.
En þeir, sem hafa áhyggj-
ur af yfirvofandi stjórnar-
kreppu, mega ekki gleyma
því, að stjórnskipulagið er
einmitt bezt til fallið að
búa til slíkar kreppur. Með
kosningalögunum og kjör-
dæmaskipun hefir verið
stefnt að því, að leysa þjóð-
ina upp í sem flest og sundur
leitust brot, en ekki ,að mynda
hreinar línur og hrein átök
um höfuðstefnur. Svo langt
má ganga í því að leysa upp
í brot, að upplausnin verði
alls ekki stjórnhæf. Lýðræðið
verður að búa við stjórnhæft
form, þar sem þjóðin hefir
aðstöðu til að velja menn til
að fara með stjórnina.
Uppbótarþingmannakerfið
er kóróna þess óskapnaðar,
sem til þess eins er fallinn
að rugla þjóðina og villa
hana. Flokkar geta verið
klofnir um afstöðu til sjálfr-
ar ríkisstjórnarinnar og
stjórnmálaflokkarnir geta
boðiö fram fyrir sig utan-
flokkamenn eða menn úr
öðrum flokkum. Svo Vita þeir,
sem kjósa flokkana og hina
sundurleitu frambjóðendur
þeirra, ekki með neinu móti
hvaða menn kunna að skol-
ast inn í þingið á atkvæðum
þeirra. Slík tilhögun er ein-
mitt bezt til þess fallin að
búa til stjórnarkreppu.
Án þess að hér verði frekar
fjölyrt um ókosti ríkjandi
skipulags, ættu þó allir, að
geta verið sammála um það,
að endurskoðun stjórnarskrár
innar sé aðkallandi meðal
annars af þessum ástæðum.
Þrátt fyrir fíjgur orð og góð-
an ásetning hefir sú endur-
skoðun dregizt. í því sam-
bandi er fengin full reynsla
af því, að þing og þingflokkar
eiga óhægt með að stiga já-
kvæð spor til framkvæmda í
stjórnarskrármálinu. Sú
hætta sem þarf að fjarlægja,
— hættan af stjórnarkrepp-
unum, vofir jafnt yfir, þó að
flokkarnir skipi einhverja
stjórnarskrárnefnd, sem al-
drei fær að sinna ætlunar-
verki sínu, eins og reynslan
hefir verið undanfarin ár.
Hið nýkjörna Alþingi ætti
að viðurkenna staðreyndir
þessara mála með því að á-
kveða að fela sérstöku stjórn
lagaþingi endurskoðun stjórn
arskrárinnar. Það stjórnlaga
þing ætti að semja nýja
stjórnarskrá, sem síðan yrði
borin undir þjóðaratkvæði til
synjunar eða samþykktar.
Þessari hugmynd hefir
mjög aukizt fylgi á síðustu
árum. Mönnum finnst, að
reynsla liðinna ára styðji
fast að því, að hér sé einmitt
um hina réttu leið að ræða.
Þörfin fyrir nýja stjórnarskrá
og endurbætta skipun lands-
ERLENT YFiRLIT:
Kosningar í New York
Kosningahariíttan milli Dnlles oj* Lolnnans
vekur mikla athyg'li.
Á þriðjudaginn kemur fara fram
kosningar í New York, sem ekki
vekja aðeins athygli um öll Banda
ríkin, heldur um víða veröld. Úr-
slit þcirra eru líkleg til að leiða
það í ljós, hvort hin frjálslynda
og róttæka stjórnarstefna Tru-
mans á enn fylgi almennings að
fagna eða hvort stefna hægri afl-
anna er tekin að vinna á aftur.
Kosningar þessar fara fram í
tvennu lagi. Aðrar þeirra snúast
um kosningu á einum fulltrúa til
öldungardeildar Bandaríkjaþings
og ná þær til alls New Yórk-fylk-
is. Hinar snúast um borgarstjóra-
embættið í New York, en það hef-
ur oft verið talið annað vanda-
mesta embættið í Bandaríkjunum,
næst forsetaembættinu.
Frægir keppinautar
Kosningin á öldungardeildar-
manninum er aukakosning og kjör
tímabil þess, er kjörinn verður,
aðeins eitt ár. Hann þarf því að
keppa aftur um þingmannsstarf
sitt strax á næsta ári.
Kosning þessi fer fram vegna
fráíalls annars öldungardeildar-
mannsins, er fylkið hafði. Sam-
kvæmt amerískum reglum tilnefn-
ir ríkisstjóri fylkisins öldungardeild
armann til bráðabirgða, þegar
slíkt fráfall ber að höndum, eða
þangað til aukakosning getur far-
ið fram. Samkvæmt þessu tilnefndi
Dewey ríkisstjóri John Foster
Dulles til að gegna störfum öld-
ungadeildarmanns á þinginu í sum
ar. Dulles er nú frambjóðandi
republikana í aukakosningunni.
Eins og kunnugt er, var Dulles
utanríkisráðherraefni republikana,
ef þeir hefðu unnið forsetakosn-
ingarnar á s. 1. hausti. Hann hefir
verið einn af aðalfulltrúum Banda
ríkjanna á þingum Sameinuðu
þjóðanna, og nýtur mikils álits á
sviði utanríkismálanna. Innanrík-
ismálin hefir hann látið minna
til sín taka. Að flestra dómi virðist
hann ,sig(uvvænlegasta öldungar-
deildarmannsefni, er republikanir
gátu telft fram.
Það sama má einnig segja um
frambjóðanda demokrata, sem er
Herbert H. Lehman, er tók við af
Roosevelt sem ríkisstjóri New York-
fylkis. Hann var kjörinn ríkisstjóri
þrívegis, en gaf þá ekki lengur
kost á sér. Síðar varð hann fram-
kvæmdarstjóri alþjóðlegu hjálpar-
stofnunarinnar (UNNRRA).
Stefnumunur Dulles og
Lehmans
í kosningabaráttunni, sem þeir
Dulles og Lehman hafa háð und-
anfarið hefir mikill skoðanamunur
komið í Ijós. Lehman lýsir sig ein
dregið fylgjandi umbótastefnu
Trumans forseta, er hlotið hefir
nafnið „Fair deal“ (réttlát skipti).
Hann hefir deilt á þingið fyrir að
falast ekki á hana, nema að nokkru
leyti, og hefir lofað að beita sér
eindregið fyrir henni. Dulles hef-
ir hinsvegar deilt harðlega á
stefnu Trumans og talið hana
leiða til sósíalisma og eyðilegging-
ar á einkaframtakinu. í Utanrík-
ismálum hefir stefna þeirra verið
hin sama, en Dulles hefir allmik-
ið hampað því, að vel gæti svo
farið, að republikanir hættu sam-
starfinu við demokrata um þau,
ef hann félli, því að hann hafi i
unnið manna mest að því, en1
Taft og fleiri foringjar republikana
séu því andvígir.
Þá hefur Dulles gert það að
kosningamáli, að hann sé andvígur
þeim tillögum Trumans, að
ríkið taki upp styrkveitingar til
skólamála, en þær miða að því
að bæta hlut fátækari fylkjanna.
Dulles segir, að New York-fylki
muni fá aðeins fjórðung þess aft-
ur, er það verði að leggja af mörk-
um vegna þessara tillagna. Lehman
hefir kallað þessa afstöðu Dulles
„rangláta einangrunarstefnu".
Kosningum þessum er ekki síst
veitt mikil athygli vegna þess, að
þær geta verið vísbending um úr-
slit þingkosninganna, er fram eiga
að fara á næsta ári. Fari svo að
Dulles vinni, þykir líklegt, að það
verði til þess, að republikanir taki
yfirleitt upp ihaldssamari stefnu en
Dewey hafði í forsetakosningunum
og herði stórum baráttuna gegn
umbótastefnu Trumans.
í forsetakosningunum í fyrra
vann Dewey New York-fylki, en
það átti hann að þakka klofnings
framboði Wallace.
Borgarstjórakosningin
Um borgarstjóraembættið í New
York keppa þrír menn að þessu
sinni. Það eru þeir William O’Dwyer
sem verið hefir borgarstjóri und-
anfarið og er frambjóðandi demo-
krata, Newbold Morris, sem er
frambjóðandi republikana og liber-
ala, og Vito Marcantonio, sem er
frambjóðandi verkamannaflokks-
ins og er eini fulltrúi flokksins á
þingi Bandaríkjanna.
O’Dwyer hefir yfirleitt getið sér
gott orð sem borgarstjóri, en heilsa
hans er ekki talin traust og kann
það að spilla eitthvað fyrir hon-
um. Sjálfur. ætlaði hann ekki að
gefa kost á sér og hafði harðneit-
að öllum áskorunum flokksmanna
stjórnarinnar á sumum svið-
j um er almennt viðurkennd
, og Alþingi hefir mörg og
vandasöm mál að leysa, þó
aö þessi mál væru tekin úr
höndum þess og flokkanna.
Rökin, sem fram eru borin
fyrir sérstöku stjórnlagaþingi,
'eru alltaf að.skýrast og styrkj
t ast og veröa sterkari við
hverja stjórnarkreppu. Menn
jkunna að telja tormerki á
, einstökum tillögum um
:breytta kjördæmaskipun og
J kosningjilög en án alls tilits
[til þess, fjölgar þeim jafnt
og þétt, sem gera sér ljóst, að
endurskoðun þessara örlaga-
ríku ákvæða og ný og betri
skipun þolir ekki bið.
Liðin tíð er lærdómsrík og
hefir þaö gildi, að hún kenn
ir. Nú ætti að geta verið sam
komulag um það, að snúa á
nýja braut í meðferð stjórn-
arskrármálsins og láta eitt-
hvað gerast á því sviði. Hið
nýja þing ætti að verða sam-
mála um að taka stjórnarskár
málið út úr öðrum málum og
afhenda það þjóðinni sjálfri,
láta hana velja sér fulltrúa
til þess eins að semja nýja
stjórnarskrá, sem þjóðin yrði
síðan látin segja álit sitt á.
Þessi leið hefir fengið með
mæli margra funda víðsveg-
ar um land. Og það er á eng-
an hátt brotið gegn neinum
lýðræðislegum reglum, þó að
sú leið sé farin, en hinsvegar
tryggir hún það að eitthvað
gerist í þessu stórmáli, sem
þjóðin þolir ekki að látið sé
liggja lengur í þagnargildi án
þess að- á því sé tekiö.
DE WE Y
Kjörtímabili hans sem ríkisstjóra
New York-fylkis lýkur d nœsta
ári og hefir komið til orða að hann
byði sig þá fram sem öldunga-
deildarmann
um það, unz Truman skarst I leik
inn. Horfur voru á því, að demo-
kratar myndu klofna, því að ekki
var samkomulag um annan fram-
bjóðanda en O’Dwyer.
í seinustu kosningum fylgdu bæði
liberalir og verkamanaflokkurinn
O’Dwyer að málum. Nú fylgja liber
alir republikönum í borgarstjóra-
kosningunum, þótt þeir hinsveg-
ar styðji Lehman í öldungadeildar
mannskosningunni. Mestu getur
þó klofningsframboð verkamanna-
flokksins ráðið um úrslitin.
Eins og áður segir, er borgar-
stjóraembættið i New York talið
annað vandasamasta og erfiðasta
embættið i Bandaríkjunum. Und-
ir það heyra ekki færri en 200 þús.
starfsmenn og 109 stjórnardeildir.
Útgjöld borgarinnar er yfir eina
billjón dollara á ári. Framlagið til
götuhreinsunar er t. d. hærra en
öll útgjöld Vermontfylkis. Má á
þessu sjá, að borgarstjóraembætt-
inu fylgir mikill vanda og erfiði,
ef það á að vera vel rækt.
Raddir nábúarma
í forustugrein Alþýðublaðs-
ins í gær segir m. a. á þessa
leið:
„Því hefur verið haldið fram
og ekki að ástæðulausu, að
hlutverk stjórnafandstöðunnar
á íslandi hafi í seinni tíð verið
illa rækt. Framsóknarflokkur-
inn rak öfgafulla andstöðu við
fyrrverandi ríkisstjórn. Og and
staða kommúnista við stjórn
Stefáns Jóh. Stefánssonar hef-
ur verið með þeim endemum,
að slíks munu engin dfiemi
meðal þingræðisþjóða. Al-
þýðuflokkurinn mun ekki fara
að dæmi þessara flokka, þegar
hann tekst á hendur ábyrgð og
skyldur stjórnarandstöðunnar.
Hann mun láta málefnin ein
ráða afstöðu sinni, berjast fyrir
hag og heill umbjóðenda sinna
og reyna að verjast öllum árás-
um á rétt þéirra og hagsmuni.
Hann getur ekki átt samleið
með borgaraflokkunum, sem
hafa blekkt þjóðina til fylgis
við stefnu gengislækkunar og
kjaraskerðingar. Hann getur
ekki heluur átt samleið með
kommúnistum, sem hafa kall-
að yfir sig fyrirlitningu þjóð-
arinnar og eru ekkert annað en
útibú erlends stórveldis á ís-
landi“.
Alþýðuflokkurin virðist
samkvæmt þessu hafa ákveð
ið að dæma sig úr leik og taka
ekki þátt í neinskonar stjórn
arsamvinnu, án þess að kynna
sér nokkuð áður hvað mál-
efni hún kynni að hafa að
bjóða. Þetta er vissulega ekki
það, sem kallað er að láta
málefnin ráða, enda ekki lík
legt að Alþýðuflokksmönnum
líki vel slíkt ..brjóstvarnar-
starf“ foringjanna.
Grundvöllur frara-
faranna
Þótt stuðningsmenn fyrrt
stjórnar hafi keppst um aí
lofa þær framkvæmdir, serr
átt hafa sér stað í landinu
seinustu árin, er það næsta
ljóst, að hér er enn harla
margt óunnið. Á næstu árum
þarf að koma hér upp stór-
um raforkuverum, áburðar
verksmiðju, sementsverk-
smiðju, byggja nýjar stórhafr,
ir (Þorlákshöfn o. fl.), rækta
landið, reisa spítala, íbúðar-
hús o. s. frv. Verði þetta ekk;
gert heldur kyrstaða og kjara
skerðing innreið sína.
Til þess að hægt sé að hef j-
ast handa um þessar fram-
kvæmdir og halda þeim á-
fram, er sérstaklega eitt nauð
synlegt. Það er að framleiðsi
an beri sig. Stöðvist fram-
leiðslan fæst ekkert fjármagri
til þessara framkvæmda og
neyð og skortur sækir lands-
menn heim.
Nú er framleiðsla lands-
manna þannig stödd, að hún
er að fyllstu stöðvun komin
Margir mikilvægustu þættii
hennar hafa verið reknir með
tapi á undanförnum árum og
þeim aðeins haldið uppi með
styrkjum, er orsakað hafa
stórkostlega skuldasöfnun
ríkissjóðs. Slíkt getur ekkí
gengið lengur. Ef ekkert er a?
gert hlýtur meginhluti fiski-
flotans að stöðvast upp úr
næstu áramótum.
Ef sú stöðvun helst um
lengri tíma, munu allar þæi
framfarir, sem þjóðin þarfn-
ast og þráir, stöðvast og þá
mun meiri skortur sækja al-
þýðuheimilin heim en þai,
hafa þó nú við að búa.
Þjóðin horfist nú í augu við
þá staðreynd, hvort hún vili
kalla efir sig stöðvun atvinnu
veganna, stöðvun framfar-
anna og skort aðfluttra nauf
synja eða hvort hún vill taka
með manndómi og festu á
málunum og koma framleiðsi
unni aftur á heilbrigðari
grundvöll. Það síðara er eini
vegurinn til að tryggja lífs-
kjörin og til að tryggja fram-
farirnar.
Framsóknarmenn rufu
stjórnarsamstarfi á síðast-
liðnu sumri vegna þess, að
ekki fengust fram ráðstafan-
ir, er tryggðu hlut framleiffsl-
unnar. Framsóknarmemv
munu enn setja það á odd.
að slíkar ráðstafanir verði
gerðar. Hitt munu þeir jafn-
fram setja sem skilyrði, að
jafnhliða eða áður verði
tryggðar ráðstafanir, sem
bæta verzlunar- og húsnæðh
kjörinn, láta þá ríku borga
sitt fulla tillag og tryggja
það á annan hátt, að kjara-
skerðingin, sem fylgir við-
reisn framleiðslunnar í bili
verði sem minnst.
Þetta var stefnan, sem
Framsóknarflokkurinn barð-
ist fyrir í kosningunum
Vegna hennar hlaut hanr,
: aukið fylgi, en hinsvegar
hvergi nógu mikið til þess að
koma einsamall stefnumálun,
sínum fram. Því hcitir flokk-
urinn nú á stuðning allra
þjóðhollra manna, að þeii
styðji hann í því að koma
þessum málum fram og
tryggi með því ekki aðems
kjör sín og annarra, heldur
skapi með því grundvöll ar
áframhaldandi framförum
og aukinni velmegun þjóðar
innar á komandi tímum.
X+Y. ,