Tíminn - 09.11.1949, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, miðvikudaginn 9. nóvember 1949
241. blað
Samvinnan og fram-
heimsins leiðsluskipulag
Framh.
Hvers vegna samvinna?
Það eru aðallega tvær á-
stæður fyrir þessarri miklu
framleiðslu-sérgreiningu þjóð
anna og verkaskipting stétt-
anna, fyrir þessari ósjálfráðu
samvinnu við framleiðslustörf
in. Þessar ástæður eru, fyrst
hin misjafna skipting auð-
æfa jarðar og náttúrugæð-
anna.og, annað, vélmenning-
in, sem maðurinn hefir stöð-
ugt verið að auka.
Þetta má bezt skýra með
dæmum. Hugsum okkur, að
við séum á gangi úti i New
York á köldu vetrarkvöldi og
ákveðum að setjast inn á
kaffistofu og fá okkur bolla
af heitu kaffi og jólaköku-
sneið. Athugum nú nokkur
augljósustu atriðin, sem sýna
hina ósjálfráðu samvinnu,
sem maðurinn verður að taka 1
þátt í, við framleiðslustörfin.
Þess er þá fyrst að geta, að
við setjumst við borð, sem
húsgagnaverkstæði í New
Jersey hefir smíðað. Áður en
við settumst niður hengdum
við hatt okkar og yfirhöfn á
fatahengi, sem smíðað hafði
verið í Tékkóslóvakíu. Síðan
kemur þjónninn. Hann skrif-
ar pöntun okkar í bók slna.
Hún er búin til úr pappír, sem
framleiddur var í Kanada, og
prentsmiðja nokkur í New
York hafði prentað hana og
heft, Þegar þjónninn skrifar
niðUr „1 bolli kaffi, 1 jóla-
kökusneið,“ notar hann blý-
ant, sem framleiddur hafði
verið í Englandi. Þegar við.
svo fáum kaffið }/i er það'
framreitt í ítölskum bollum
og með þvi fylgir hvítasykur
sem er frá Cuba, og kaffið
sjálft hafði verið ræktað í
Brazilíu, brennt og malað í
Virginia, og lagað i eldhúsi
kaffistofunnar i New York.
Þjónninn færir okkur einn-
ig jólakökusneið. Kakan hafði
verið búin til úr hveiti, sem
ræktað var í Minnesota, sykri,
sem ræktaður var á Hawaii,
eggjum frá Connecticut, rú-
sínum frá Californíu, mjólk
frá New York og fjöldanum
öllum af öðrum efnum, sem
komu hvaðanæva að. Allt
þetta þurfti að vera fyrir
hendi áður en bakarinn gat
blandað deigið og bakað kök-
una. Þúsundir manna í mörg-
um löndum og landssvæðum
heimsins höfðu þannig ósjálf
rátt, og að mestu leyti óaf-
vitandi, unnið saman til þess
að gera okkur mögulegt að
borða þessa köku með kaffi-
bollanum.
En hingað til höfum við
aðeins litið á augljósustu
samvinnuna, sem á sér stað
milli þjóða og atvinnustétta
í framleiðsluskipulagi heims-
ins. Samt sem áður erum við
búin að sjá, að hundruð og
jafnvel þúsundir manna hafa
unnið saman, til þess að full-
nægja eftirspurn okkar eftir
kaffibollanum og þessu ein-
falda bakkelsi. Enn er þó
margt óupptalið, t. d. fram-
leiðsla efnanna, sem notuð
voru í kökuna.
Tökum t. d. ræktun hveitis-
ins. Bóndinn verður að ryðja
akur sinn og plægja áður en
hann getur sáð. Til þess þarf
hann exi, sög og fjöldann all-
an af öðrum verkfærum, sem
framleidd hafa verið í iðju-
verum heimsins. Auk þess þarf
Eftir Haunes Jónsson fclagsfræðing
bóndinn að búa í landi eða
landssvæði, þar sem jarðveg-
ur og loftslag hentar hveiti-
ræktinni.
Þegar akurinn er ruddur
og plægður fer bóndinn að sá.
Við sáninguna notar hann
vélar, sem framleiddar voru
í miðvesturríkjum Bandaríkj-
anna úr efnum, sem komu
hvaðanæva að úr heiminum.
Bóndinn notar dráttarvél til
að draga sáningarvélarnar.
Þess vegna þarf hann að eiga
benzín og olíur, sem unnar
eru í Iraq, Rúmeníu, Banda-
ríkjunum og víðar þar sem
náttúran hefir skapað olíu-
lindir.
Við gætum tekið fleiri
dæmi til að sýna, hversu mikil
ósjálfráð samvinna á sér stað
i framleiðslu og hagskipu-
lagi heimsins. Einnig gætum
við skýrt frá framleiðslu fleiri
efna, sem fara í jólakökuna
og kaffibollann. En það, sem
sagt hefir verið nægir til þess
að benda á, að framleiðslu-
og hagskipulag heimsins bygg
ist fyrst og fremst á ósjálf-
ráðri samvinnu og þessi sam-
vinna byggist á misjafnri
skiptingu náttúrugæðanna og
vélmenningunni.
Mikill hagnaður af
samvinnu.
Það þarf ekki að taka það
fram, að mannkynið hefir
haft ákaflega gott af hinni
ósjálfráðu samvinnu fram-
leiðslu- og hagskipulagsins.
Mönnum blandast ekki hugur
um, að einhverjar mestu fram
farir framleiðsluskipulagsins
er verkaskipting, sem er í
eðli sínu ekkert annað en ó-
sjálfráð samvinna manna og
stétta á milli.
Samfara verkaskiptingunni
hefir líka farið fram ósjálf-
ráð samvinna í öðrum skiln-
ingi. Ég á við sérgreiningu
framleiðslunnar í einstökum
löndum og landshlutum. Þetta
er í eðli sínu ekkert annað en
ósjálfráð framleislusamvinna
landshluta og þjóða á milli.
Menn grafa kol í Pennsylvan-
ía í Bandaríkjunum og í Wal-
es í Englandi, en stunda járn
vinnslu í Elsass Lorraine og
í mið-vesturríkjum Banda-
ríkjanna. Misjöfn. skipting
náttúrugæðanna milli landa
og landshluta hafa skapað
þessa ósjálfráðu samvinnu.
Það er hverjum manni
ljóst, að verkaskipting með
véltækninni, sem henni fylgir,
og sérgreining framleiðslunn-
ar í þeim löndum og lands-
hlutum, sem bezt eru gerð
af náttúrunnar hendi til ein-
hverrar einstakrar fram-
leiðslu, hafa leitt af sér marg-
ar merkilegust^ og beztu um-
bætur á lifnaðarháttum mann
kynsins. Þannig má segja, að
vegna hinnar ósjálfráðu sam
vinnu framleiðslu- og hag-
skipulagsins hafi manninum
tekizt að ná þeim tiltölule*ga
háa lífsstandard, sem hann
nú hefir.
En úr því mannkynið hefir
haft svona mikið gott af ó-
sjálfráðri samvinnu við fram-
leiðslustörfin, er þá ekki hugs
anlegt, að það geti líka haft
margt og mikið gott af beinni
samvinnu við dreifingu fram-
leiðsluvörunnar? Er ekki hugs
anlegt, að hinar tíðu hag-
sveiflur með allri þeirri eymd,
sem þeim fylgir, séu að miklu
leyti því að kenna. að mann-
kynið hefir ekki stuðzt við
samvinnu um dreifingu af-
raksturs framleiðslustarfa
sinna jafnt sem við fram-
leiðslustörfin sjálf?
Þessari spurningu verður
híklaust svarað játandi.
Margfaldur afrakstur.
Afrakstur manna af jörð-
inni hefir margfaldazt vegna
hinnar ósjálfráðu samvinnu
þeirra við framleiðslustörfin.
Það sorglega hefir hins vegar
skeð, að þrátt fyrir stöðugt
aukna framleiðslu og stöðugt
aukna menningu og tækni
hefir mannkynið aftur og
aftur orðið að þola hörmung-
ar viðskipta- og framleiðslu-
kreppna. Hagsveiflurnar eru
því stærsta fjárhagsvanda-
mál nútimans.
Það er vegna hagsveifln-
anna, eða öllu heldur einni
hlið þeirra, kreppnanna, að
menn hafa farið að hugsa
upp ismana. Frumkvöðlar
Sosíalismans, Kommúnismans
Fasismans og Nazismans lof-
uðu allir að binda enda á
kreppurnar, ef þeirra skipu-
lag yrði upp tekið. Fólk í ýms-
um löndum hefir haft svo mik
inn áhuga á að binda enda á
eymdarástand atvinnu- og
öryggisleysis, sem fylgir krepp
unum, að það hefir orðið gin-
keypt fyrir hinum ýmsu ism-
um í ýmsum löndum. Stað-
reyndirnar sýna hins vegar,
að þetta fólk hefir keypt
köttinn í sekknum. Ismarnir,
eins og t. d. Nazismi í Þýzka-
landi og Kommúnismi í Rúss-
landi, hafa leitt til ýmiskonar
umbóta og framfara. En jafn-
framt þessum umbótum og
framförum, hafa þeir leitt
til hörmunga og andstyggðar,
sem hugsanlega geta verið
hverju mannfélagi meiri mein
semd, en allar verstu kreppur
heimsins.
Með auknum skilningi á
ismunum og aukinni þekk-
ingu á hagskipulagi heimsins
lærist mönnum að öruggasta
og bezta laysn hagsveifln-
anna er fólgin í samvinnu:
ósjálfráðri samvinnu við fram
leiðslustörfin í formi verka-
skiptingarinnar, og sjálfráðri
og skipulagðri samvinnu um
dreifingu afraksturs fram-
leiðslunnar. Þegar þessi skiln
ingur er fenginn, og nauð
synlegar ráðstafanir til fram-
kvæmtfa gerðar, þarf maður-
inn ekki lengur að vera að
brjóta heilann um sæluríki
ismanna, því þá hefir hann
skapað sér það atvinnu-
fjárhags- og félagsöryggi, sem
hann hefir þráð allt frá því
að hann byrjaði fyrst að
dreyma um sæluríki ismanna
í heiminum. Þegar svo er kom
ið, dettur engri þjóð í hug
að fara að stofna heiminum
í hættu vegna styrjaldar út
af einhverjum ismum.
Bergur Jónsson
Málaflutningsskrifstofa
Laugaveg 65, sími 5833.
Heima: Hafnarfirði, sími 9234
Síðan 1914 hafa Svíar búið
við áfengislöggjöf, sem ákveður
skömmtun áfengra drykkja þar í
landi. Það er hið svokallaða
Brattskerfi. Þessi skömmtun þyk-
ir nokkuð ströng og Svíar eru sagð
ir löghlýðin þjóð, — að minnsta
kosti i samanburði við íslendinga.
En þrátt fyrir þetta eru áfengis-
málin vandamál í Svíþjóð. Nú er
talað um að breyta áfengislöggjöf
inni þar og afnema Brattskerfið.
/ Politisk Tidsskrift, sem Svenska
Landsbygdens Ungdomsforbund
gefur út, er nýlega grein um áfeng
ismál eftir rithöfundinn Ivar Thor
Thunberg. Hann tekur svo til
orða, að til sanns vegar megi færa,
að saga Svía sé saga brennivíns-
ins. Og til dæmis um drykkju-
skap liðinna alda segir hann, að
árið 1731, þegar íbúar Stokkhólms
voru tæplega 40 þúsund manns,
voru þar í borginni 800 veitinga-
krár. En á þeim tímum voru menn
settir í gapastokk um helgar fyr-
ir misnotkun áfengis. Gapastokk-
arnir voru hafðir á kirkjustað og
þar stóðu óhappamennirnir úti
fyrir guðshúsi, fjötraðir vegna
smánar sinnar, meðan söfnuður-
inn hlýddi messu. Það var eins
konar apabúr á Lækjartorgi. Og
þó drukku menn.
/ Svenska Landsbygden er fyrir
fáum dögum grein, sem fjallar uin
áfengisnautn og hjúskaparlíf. Það
er algengt, að blöð og tímarit,
sem gefa svör við spurningum um
„hjartans mál“, fái fyrirspurnir frá
ungum stúlkum um það, hvort
þeim sé ráðlegt að giftast ungum
manni með drykkjuhneigð: „Hann
er svo góður, nærgætinn og um-
hyggjusamur, einkanlega þegar
hann er algáður. Ef til vill legg-
ur hann allan drykkjuskáp af þeg-
ar við erum orðin gift“.
En þessir dálkar, og ýmsar ráð-
gefandi stofnanir fá líka bréf og
heimsóknir giftra kvenna, sem
segja sem svo: „Heimili okkar er
alveg eyðilagt vegna drykkjuskap-
ar mannsins míns. Pjárhagurinn
er í kalda koli oft veit ég ekki,
hvar ég á að fá peninga fyrir mat
handa mér og börnunum. — Það
er hávaði og ófriður um nætur,
þegar maðurinn minn kemur
drukkinn heim. Hvað á ég að
gera?“
Hvorugar þessara spurninga eru
góðar, þægilegar eða skemmtileg-
ar. Dr. Curt Ámark, sem er kunn-
ur læknir í Stokkhólmi, segir stutt
og ákveðið: „Engin stúlka ætti að
giftast ungum manni með drykkju
hneigð. Það eru litlar líkur til, að
það hjónaband fari vel og hvað
sízt, ef hún gengur með þann á-
setning, að ætla sér að sr^i
manninum. En hvað sem stúlkum
er ráðlagt, fara þær venjulega
sínu fram og þá verða þær líka
oftast drykkjumannakonur“.
Mér þykir rétt að halda svona
fræðslu til haga þeim til athug-
unar, sem halda að áfengisvanda-
mál sé ekki til nema á íslandi.
Þetta er f landi hinnar menntuðu
og hófsömu sænsku þjóðar. Og dr.
Ámark veit góð skil á þeirri tauga-
veikiun og margskonar vandræð-
um, sem lengstum fylgir fjölskyld-
um drykkjumannanna.
En í Svíþjóð eru til opinber
drykkjumannahæli, sem taka til
vistar menn, sem leita þeirra
af fúsum vilja. Auk þess eru
þar áfengisvarnanefndir, sem
taka menn í vörzlu sína cg
undir sitt eftirlit án þess að þeir
dveiji í hælum, og það ber oft góð-
an árangur. Ráðleggingar og holl-
ur félagsskapur og eftirlit verður
oft til mikillar hjálpar.
Á síðasta Alþingi var samþykkt
ný drykkjumannalöggjöf. Sam-
kvæmt henni á að rísa upp hjálp-
arstofnun til leiðbeininga og lækn
inga vínhneigðum mönnum. Hver
sá maður, sem lögreglan þarf að
taka í sína vörzlu og umsjá vegna
ölvunar, á að fá læknisskoðun og
meðferð eftir því og það varðar
við lög að veita honum eða selja
áfengi þaðan í frá. Þessi löggjöf
er eitthvað það merkilegasta, sem
lengi hefir verið gert í heilbrigð-
ismálum íslendinga á löggjafar-
sviði. Og þó nær það ekki fyrir
ræturnar. Það er aðeins tilraim
til að lækna að nokkru það mein,
sem við erum dæmd til að búa
við, meðan hinn ráðandi hluti þjóð
arinnar vill ekki neita sér
um það, að skemmta sér með
drykkjuskap. En við skulum vona,
að lækningin heppnist stundum
vel. Starkaður gamli.

Innilega þakka ég ykkur öllum, sem glöddu mig á
sjötugsafmæli mínu með gjöfum, heillaskeytum, ávörp H
um og hlýjum handtökum.
Guð blessi ykkur ölL-
Jón Ólafsson
Krókfjarðarnesi.
Allt til að auka ánægjuna
Stofuskápar — rúmfastakassar 3 gerðir. Borð marg-
ar tegundir, kommóður (ekki úr pappa). Eldhússtæði
og sérlega góðir eldhúskollar ný komnir. Borðstofu-
stólar væntanlegir í byrjun nóvember.
Dívanar ýmsar stærðir og rúmstæði.
Verzl.
Sími 27 — Selfossi
OEHIST ÁSKRIFENDUR AÐ
TÍMANUM. - ÁSKRIFTASÍMI 2323.
Auglýsingasími Tímans 81300