Tíminn - 30.11.1949, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, miSvikudaginn 30. nóvember 1949
256. blaff
Stefnir hugur æskunnar til
framaverka eða viil hún „baka
sig við langelda
”?
Erindí þaff, sem hér fer
á eftir, átti upphaflega að
- flytjast á fundi í Menning-
arfélagi Austur-Skaftfell-
inga. Vegna óveðurs gat
höfundur hinsvegar ekki
á fundinum og hefir því
sent Tímanum til birt-
ingar.
Svo segir í Vatnsdælasögu,
að Ketill flatnefur hafi mælt
við Þorstein son sinn: „Önn-
ur gerist nú aðferð ungra ^
manna en þá er ég var ung- '
ur. Þá hugðu menn á frama- !
verk nokkur, sem forfeður |
þeirra, en nú gerast ungir
menn heimakærir, baka sig
við langelda og kýla vömb
sína miði og munngáti.“
Ketill flatnefur var höfð-
ingi. mikill í Noregi og stórrar
ættar. Hefir hann vafalaust
vandað til uppeldis sonar síns,
á þeirra tíma vísu, og af þeim
ástæðum meðal annars ætlast
til þess af honum, að hann
yrði sem forfeður hans höfð-
ingi og atgervismaður. Það
sýna okkur þau orð, er Vatns-
dæla hefir eftir honum við son
sinn. En þau sýna okkur Iíka
það, að Katli hefir eigi fund-
ist sonur sinn bera á ung-
dómsárum á sér það frama-
bragð, er vera ætti eða þann
metnaðar- og manndóms hug
í brjósti, er ætt og efni stæðu
til.
En því hefi ég hér tjlfært
þessi orð Ketils Flatnefs, að
þá er ég var beðinn að tala hér
í dag um freistingar æskunn-
ar nú á tímum, komu mér þau
i hug í sambandi við æskulýð
okkar tíma. Hvað mundi Ket-
ill Flatnefur hafa sagt við
seskusyni og dætur íslands,
hefði hann nú uppi verið?
Mundi honum hafa sýnst að
hugur þeirra stefndi fyrst og
frémst til „framaverka nokk-
urra“, eða skyldi hann hafa
talið ástæðu til að mæla til
þeirra á sama hátt og sonar
síns, að honum þætti sem
meira væri girnst að „baka
sig við landelda", værðar og
hóglífis og „kýla vömb sína
miði og munngáti“.
Æska nútímans á það sam-
eiginlegt við son Ketils Flat-
nefs, að hún er uppalin við
betri skilyrði almennt en gerzt
hefir hér á landi.
Á síðustu áratugum hefir af
árvekni og skilningi verið
kappsamlega að því unnið að
skapa hinni ungu kynslóð er
hér skal land og forráð erfa
menntunar og þroskaskilyrði
svo sem föng eru á.
Með hverju ári er varið úr
ríkissjóði sihækkandi fjár-
hæðum til aukins og bætts
skólahalds í landinu, fjár-
hæðum, sem á síðustu árum
hafa numið tugum milljóna
árlega. Á þennan hátt er
hverjum æskuþegn þjóðfé-
lagsins séð fyrir ókeypis
menntun allt frá barnaskóla-
námi upp í embættisnám há-
skóla, og þar með veitt þau
skilyrði til þroska og menn-
ingar, sem nauðsynleg skóla-
menntun getur fært. Auk þess
hefir sú mikla tækni, sem rutt
hefir sér til rúms á síðari tim-
um 1 öllu atvinnulífi okkar,
skapað æsku nútímans stærri
Efiip Ksiaat Porsteinsson, kcnnara.
viðfangsefni og fleiri og greið-
ari leiðir til frama og afkomu-
möguleika en hér hafa áður
fyrir hendi verið. Sá ungdóm-
ur, sem vaxið hefir á síðari
árum og er að vaxa hér upp
nú, á þvi við að búa betri og
fleiri vaxtar- og þroskaskil-
yrði en nokkur æska nokk-
urrar kynslóðar áður. Það er
því bæði sanngjarnt og eðli-
legt, að þess sé krafizt af
þeirri æsku, er nú vex upp í
þessu landi, að hún leggi og
skili í menningarsjóð þjóðar-
innar stærri hlut en þær kyn-
slóðir, er á undan henni hafa
alizt hér upp.
En mundum við geta í ein-
óhappamenn af völdum hóf-
lausrar vínnautnar? — Og
verðum við ekki að játa þð
sorglegu sögu, að hverskyns
spellvirki, óknyttir og afbrot
fari árlega vaxandi meðal
Maður hringdi til mín í tilefni
af fyrirspurn G. J. á föstudaginn
um höfunda þriggja vísna. Hann
segir, að miðvísan sé eftir Ás-
vald Magnússon. Hún er svona:
Tímans hraða háður er
heilla og skaða kjörum.
Lyndisglaður leik ég mér
líís i svaðilíörum.
Ásvaldur Magnússon var frá
Melkoti í Staðarsveit á Snæfells-
, , . . nesi, en flutti ungur til Reykia-
æsjumanna þjóðaunnar, og vjkur og jjjgj þar 0jj sjn síðari
það svo, - — ’--------
að öllum hugsandi
mönnum stendur ógn af?
Og hvert virðist yfirleitt
hugurinn stefna hjá hinum
ungu og uppvaxandi mönn-
um?
Ég held við þurfum ekki að
sækja Ketil Flatnef í sinn
aldagamla haug til að kveða
upp þann dóm, að það sé sízt
til framtaks og atorku. —
Þrátt fyrir allt það sem af
lægri trú fullyrt að svo muni i hálfu forráðamanna okkar og
verða? Virðist okkur þær lífs- , leiðtoga hefir gert verið til
stefnur og þau hugðarefni, J þess að bæta alla atvinnu-
sem meginþorri æskunnar nú möguleika til lands og sjávar,
tileinkar sér helzt, benda til þrátt fyrir alla þá tækni, sem
þess, að hin uppvaxandi kyn- ' rutt hefir sér rúm í fram-
slóð hyggi til „framaverka leiðslustarfsemi okkar, gerist
nokkurra“ meir en fyrirrenn- sú saga æ áþreifanlegri frá
arar hennar hafa gert? j ári til árs, að hiö uppvaxandi
Fjarri sé það mér, bæði hér fólk, konur og menn, flýr og
sem annarsstaðar að gera úr fráfælist framleiðsluna og öll
ungdómi okkar minna en þau störf, er á karlmennsku
hann á skilið, eða kasta að og dug reyna, en keppir ein-
honum óréttmætum áfellis- huga að því að komast i þá að-
dómum. Sæti það og líka sízt stöðu, sem skapar því mest
á manni, sem valið hefir sér hóglífi, og sem minnstan
að lífsstarfi uppfræðslu barna manndóm þarf að leggja fram
æviar.
Heimildarmaður minn sagði,
að sig minnti, að bræður Ás-
valdar, Jón og Guðmundur,
hefðu ort hinar vísurnar, en ekki
sagðist hann muna það svo vel,
að hann þyrði að fullyröa það.
Reykjavíkursýninguna sá ég
enn í fyrrakvöld. Ekki hefir
þeim, sem að henni standa, þótt
ástæða til að laga eða leiðrétta
töfluna um mjólkurverðið á
liðnum árum. Samkvæmt þeirri
fræðslu, sem Reykjavíkursýn-
ingin veitir, hefir einn lítri af
mjólk kostað, svo sem hér skal
sagt:
Árið 1938 .....kr. 1.46
— 1939 .......— 1.44
— 1940 .......— 1.87
— 1941........— 0.90
Ég hefi bent á þetta áður og
tel þetta rangt. En fyrst Reykja-
víkursýningin vill ekki láta af
þessari fræðslu, legg ég til að
gerð sé nánari grein fyrir hinni
miklu lækkun mjólkurverðsins
árið 1941, þegar þessi neyzlu-
vara Reykvíkinga féll í verði um
rúmlega helming. Það er víst
efni í fróðlegt erindi.
•
Töluverð blaðaskrif eru þessa
dagana um húsnæðismál
Reykjavíkur. Auðvitað er á-
standið illt. Menn verða að búa
í húsnæði, sem er miklu verra
en æskilegt er, og menn verða
að sæta okurleigu. En fyrsta og
sjálfsagðasta sporið er að nota
skynsamlega það húsnæði, sem
til er. Það má gera með því, að
þrengja að þeim, sem óhófleg-
ast búa og í öðru lagi að þrengja
að hinum þarflausari greinum
verzlunarinnar, svo sem kóka-
kóla-sölunni.
1 öðru lagi má svo gæta fullr-
ar hagsýni við nýjar byggingar,
byggja litlar íbúðir og gæta þess
vel, að þau rúmu ákvæði, sem
fjárhagsráð hefir sett um há-
marksstærð íbúða, séu haldin,
en ekki tvær teiknaðar og leyfð-
ar íbúðir gerðar að einni. Það
myndi áreiðanlega talsvert lag-
ast ef þessi leið væri farin, þó
að seint sé, og illt að bæta úr
gerðri vitleysu.
Starkaður gamli.

• •«•«••♦•••>
og unglinga.
En ég þykist enga órök-
studda ásökunardóma fara
með á hendur hinum ungu
mönnum, þó ég segi, að því
miður virðist önnur hugðar-
efni liggja nær hjarta þeirra
nú, en þau er líklegust séu til
að skila þjóðinni þeim menn-
ingararfi, er mölur og ryð eigi
granda. Vissulega eru á þessu
margar og miklar undantekn-
ingar. Vissulega eigum við
stóran hóp ungra manna og
meyja, sem áreiðanlega munu
imeð vaxandi aldri, þroska og
I lífsþekkingu eiga eftir að gera
I garðinn frægan á mörgum
I sviðum þjóðlífsins. En þrátt
! fyrir það verður eigi framhjá
| þvi gengið, að því miður virð-
ist svo sem alltof stór hluti
æskunnar, þrátt fyrir aukna
fræðslu og menningarmögu-
leika, girnist helzt að ganga
inn um þau hlið þjóðfélagsins,
þar sem sízt er líklegt að far-
sæld þeirra né þjóðarinnar sé
fyrir innan geymd, og að til
annarra hluta fremur stefni
hugur hennar, en þeirra, er
dirfsku og afls krefjast. — Ég
skal játa, að fleiri eru og
stærri freistingasnörur á veg-
um hinna ungu manna nú,
en áður hafa hér verið. En
þau þroska- og menntunar-
skilyrði sem núlifandi æska
á viö að búa, ættu líka að hafa
búið hana sterkari mótstöðu-
þrótti gegn hættunum, og
gætt hana meiri og betri skiln
ingi til þess að geta valið rétt
og hafnað. — En blasa ekki við
okkur alltof víða þær rauna-
legu staðreyndir, að þar fari í
öfuga átt?
Er það ekki eitt mesta
vandamálið sem við nú stönd-
um frammi fyrir, að aldrei
hafi stærri hópur ungra
manna og kvenna hneigst til
mungáts og mjaðar og gerzt
á unga aldri örvita óláns- og
við, til að geta lifað. Hin bratt
sæknu spor feðranna um'
byggðir og öræfi landsins, í
baráttu við hríðar, fanna-!
skefli og aðra óblíðu náttúr-
unnar, hin föstu og styrku
áratog horfinna sægarpa, og
óbilandi kjarkur þeirra og
þrek í fangbrögðum við tryllt-
ar Ægisdætur íslandsmiða,
vekja ekki hrifningu í hjört- !
um nema lítils hluta ungu
mannanna, né hleypa þeim
kapp í kinn.
Snarasti þátturinn i lífsþrá 1
og draumum æskunnar nú, er ,
áreiðanlega, í flestum tilfell- '
um sá, að hljóta sem mest
af nægtaborði lífsins fyrir (
sem minnsta áreynslu og erf-
iði. Hinn öri og óstöðvandi
flótti æskunnar til höfuðborg- |
arinnar og stærri kaupstað-!
anna er fyrst og fremst sprott
inn af því, að þar gefast fleiri
tækifæri en annars staðar til!
að komast að hinum léttari!
og ábyrgðarminni störfum, á- |
samt því, að þar er að finna
og fá allar þær tegundir
skemmtana, í sumum tilfell-
um hollra, en þó oftar það
gagnstæða, sem unga fólkinu
nú virðist orðið jafn ómögu-
legt án að lifa, sem matar og
drykks.
Þetta eru staðreyndirnar,
sem við verðum að játa um
stærri hlutann af hinu unga
og uppvaxandi fólki, sem nú
byggir þetta land, — og er
sárt til að vita. Það er sárt,
að þrátt fyrir allt það erfiði
og allar þær fjárhæðir — sem
sízt skyldi sjá ofsjónum yfir —
er varið hefir verið til að
göfga og skapa heilbrigöan
hugsunarhátt æskunnar,
skulum við verða að horfa*upp
á það, að freistingarnar til
sjúks óhófs, munaðar og
skemmtanalífs hafa í svo allt
of mörgum tilfellum orðið sig-
(Framh. á 6. síðu.)
Síldarútflytjendur
Vér viljum hérmeð vekja athygli þeirra síldarútflytj
enda, er fá leyfi til að ráðstafa andvirði síldar fyrir
KARLMANNAFATNAÐI, á því, að vér erum einkaum-
boðsmenn fyrir
Centrotex Ltd.
#
útflutningsdeild 660 Prostejov,
en það firma er einkaútflytjandi á tilbúnum fatnaði
frá Tékkóslavakiu.
Sýnishorn af karlmannafötum eru fyrirliggjandi á
skrifstofu vorri.
iDaníel Ólafsson & h.f.
• ♦
1
i ii iiiiiiiin n 1111111111111111 iiiiiinimiim
f
llllllllllll■111111111111111111111111111111.
i KAUPENDUR TIMANS
: i
1 sem ekki hafa þegar greitt árgjaldið fyrir yfirstand- I
| andi ár, eru vinsamlega beðnir um að greiða það sem f
I allra fyrst, þar eð gjaldagi var 1. júlí s. 1.
<IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIM«MIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
Frestið ekki lengur, að gerast
áskrifendur TÍMANS