Tíminn - 19.02.1950, Blaðsíða 5

42 blað
TÍMINN, sunnudaginn 19. febrúar 1950

Sunnud. 19, fehr.
Seinustu stjórnar-
slit og sagnritun
Mbl.
ERLENT YFIRLIT:
Kosningabomba Churchiils
llofir tillaga Clmrchills um nýjan stór-
voidafimd áhrif á brezku |iingkosn-
ingarnar?
Morgunblaðið vill nú hefja
deilu um orsakir þess, að
stjórnarsamvinnan rofnaði
á síðastl. sumri og efnt var
til þingko'sninga. Tíminn
mun ekki skorast undan því
að rætt sé um þetta atriði,
því áð það getur á margan
hátt skýrfr afstöðu flokksins
betur en elia.
Forsaga þessa máls er sú,
að ráðherrar Framsóknar-
flokksins'settu í byrjun júní-
mánaðar það skilyrði fyrir
áframhaldandi þátttöku
flokksins í ríkisstjórninni, að
þá þegar yrði hafizt handa
um raunhæfar aðgerðir í dýr-
tíðarmálunum. í
við þetta lögðu
Framsóknarflokksins fram
ítarlegar tiliögur sem við-
ræðugrundvöll um væntan-
legar viðreisnaraðgerðir. Af
hálfu Framsóknarflokksins
var það þö ekkert aðalatriði,
að þessum tillögum yrðí fylgt
í einu og öllu, ef hinir flokk-
arnir gætu bent-á aðrar, hag
kvæmari leiðir, er næðu svip
uðum árangri. Aðalskilyrði
Framsóknarflokksins var að
raunhæfar og róttækar dýr-
tíðarráðstafanir yrðu ekki
lengur dregnar á frest.
Þetta skilyrði sitt byggði
Framsöknarflokkurinn á því,
að ástándið i f j árhags- og at-
vinnumálunum væri svo al-
varlegt, að raunhæfar við-
reisnarráðstafánir mættu
ekki dragast lengdr. Stjórn-
arflökkarnir yrðu því strax
að taka samari höndum um
Varanleg úrræði. Benjamín
Eiríksson hagfræðingur, sem
kynnti sér fjárhagsástandiö
um svipað leyti, komst að
alveg sömu niðiirstöðu.
Sjálfstæðisflokkurinn vildi
hins vegar ekki fallast á þetta
skiiyrði Framsótknarflokks-
ins. Hann taldi ástandið ekki
-svo, alvarlegt, að þörf væri
nýrra, raunhæfra ráðstafana.
Hann taldi það óþarft og ó-
tímabært að ráðast í nokkr-
ar dýrtíðaraðgerðir á síðastl.
sumri. Hann hafnaði því um-
ræddu skilyröi Framsóknar-
flokksins pg bar þannig
meginábyrgð á því, að stjórn
arsamvinnan rofnaði. Hefði
hann .viljað hefjast handa
strax um raunhæfar aðgerð-
ir, myndi málið nú að öllum
líkindum leyst og allt ann-
að viðhorf blasa nú við í at-
vinnu- og
þjóðarinnar.
Það kemur þannig út á eitt,
hvort Mbl. skrifar um þetta
fleiri eða færri „leiðara“.
Það er staðreynd, að stjórn-
arsamvinnan rofnaði vegna
þess, að Sj ál'fstæðlsflokkur-
inn taldi allar nýjar dýrtíð-
arráðstafanir óþarfar og ó-
tímabærar á síðastl. sumri og
vildi láta stjórnina fljóta á-
fram aðgerðarlausa, þótt á-
standiö héldi áfram að sí-
versna í fjárhags- og atvinnu
málunum. Framsóknarmenn
vildu ekki una því að sitja
í slíkri stjórn, þar sem enn
síöur var von um aðgerðir
af hennat hálfu, þegar kæmi
fram á haustiö og veturinn
Fjórir dagar eru nú eftir til yfir miklu meiri herstyrk en vest-
þingkosninganna í Bretlandi. Kosn urveldin, en Éandaríkin stæðu hins
ingabaráttan er nú háð af hinu vegar framar á kjarnorkusviðinu
mesta kappi og telja margir hana og á því einu byggðist heimsfrið-
þá hörðustu, er átt hafi sér stað urinn í dag. En við vitum ekki,
þar í landi. Margir telja hana líka sagði Churchill, hversu lengi það
einhverja þá tvísýnustu, því að litt helst, og þessvegna eigum við ekki
mögulegt sé að átta sig á því, aö láta okkar hlut eftir liggja, held
hvernig leikar muni fara. Allir ur sýna, að það strandar ekki á okk
bera flokkarnir sig vel og láta ur, ef samkomulag mistekst einu
miklar sigurvonir í Ijós. Bæði jafn sinni enn.
aðarmenn og ihaldsmenn eru von Á fundi, sem Anthony Eden hélt
góðir um meirihluta og frjálslynd- kvöldið áður, hafði hann boðað
ir gera sér von um mikinn ávinn- þýðingarmikla yfirlýsingu frá
ing. Churchill um utanríkismálin. Þyk
Margir fréttamenn telja erfitt að ir það sýna, að þessi tillaga
spá um úrslitin vegna þess, að churchills um stórveldafund sé
þátttaka frjálslynda flokksins í borin fram af íhaldsflokknum með
kosningabaráttunni hefir orðið tilliti til kosninganna.
miklu aðsópsmeiri en ráð var fyr-
ir gert. Hann hefir ekki færri en Undirtektir Verkamanna-
470 frambjóðendur eða 170 fram- flokksins.
samræmi j bjóðendum fleira en seinast og yf- j Tillaga Churchills virðist hafa
ráðherrar irleitt heyja frambjóðendur hans komið jafnaðarmönnum talsvert á’
kosningabaráttuna af miklu kappi. óvart. Flokkarnir hafa verið nokk 1
Það er talin ein mesta ráðgáta urn veginn sammála um utanrík-
kosninganna, hver áhrif þessi bar- ismálin og eins konar þegjandi
átta frjálslynda flokksins kunni að samkomulag virtist um það, að
hafa og hvort það muni heldur halda þeim utan við kosningabar-
ganga út yfir jafnaðarmenn eða áttuna. Með ræðu sinni rauf
íhaldsmenn, ef flokkurinn vinnur churchill þetta samkomulag og
á. Öllu fleiri virðast hallast að því, varpaði fram tillögu, sem ekki
að það muni bitna meira á jafn- snerti aðeins vígstöðuna í kosn-
aðarmönnum. ingabaráttunni, heldur öllu heldur
á hinum alþjóðlega vettvangi.
Edinborg'arræða Churchills. Edinborgarræða Churchills var
Framan af kosningabaráttunni haldin daginn áður en Bevin ut-
snerist hún fyrst og fremst um inn anríkisráðherra hélt útvarpsræðu
anlandsmálin og stjórn ^íhalds- ! í sambandi við kosningabaráttuna.
manna og jafnaðarmanna á þeim Churchill virðist hafa miðað ræðu
á undanförnum árum. Með ræðu,
sem Churchill hélt um utanríkis-
málin í Edinborg á þriðjudaginn,
tókst honum að losa kosningabar-
áttuna að verulegu leyti úr þess-
um farvegi. Síðan hafa utanríkis-
málin talsvert dregist inn í um-
ræðurnar og þannig komist nokk-
uð annar blær á kosningabarátt-
una.
Aðalkjarninn í Edinborgarræðu
Churchills var sá, að honum
þætti nú að ýmsu leyti heppileg-
ur tími til þess, að forustumenn
vesturveldanna og Stalin ættu
fund með sér og reyndu að byggja
brú milii hinna tveggja andstæðu
„heima“, er virtust vera á leið með
að steypa mannkyninu út i nýtt
ófriðarbál. — Eg get ekki séð,
sagði Churchill, að neitt geti tap-
ast við það, að slíkur fundur sé
haldinn, en sem kristnir menn
verðum við að gera ítrustu tilraun
ir til að afstýra þeim voða, sem
yfirvofandi er.
í ræðu sinni sagði Churchill, að
Rússar og samherjar þeirra réðu
sína nokkuð við það. Bevin forð-
aðist hinsvegar að minnast nokk-
uð beinlínis á tillögu Churchills.
Hinsvegar rakti hann þær tilraun-
ir, sem hefðu verið gerðar til að
ná samkomulagi um kjarnorku-
málin og hvernig þær hefðu strand
að á afstöðu Rússa. Þessi mál
verða því ekki leyst með því að
„varpa laglega fram áferðarfalleg
um tillögum", sagði Bevin að lok-
úm, og þykir víst, að það hafi
verið sneið til Churchills.
Attlee sagði í kosningafundar-
ræðu daginn eftir að Churchill
flutti Edinborgarræðu sina, að
hann vildi ekki ræða um tillögu
Churchills að svo stöddu, en vildi
hinsvegar benda á, að það ætti
að vera verkefni sameinuðu þjóð-
anna að hafa forgöngu um þetta
mál.
Stafford Cripps stórorður.
Aðrir leiðtogar Verkamanna-
flokksins hafa verið harðorðari út
af þessari tillögu Churchills og
talið hana hafa verið óheiðarlega
og óviðeigandi eins og á stóð, þar
sem hún væri borin fram til að '
reyna að bæta kosningaafstöðu |
íhaldsflokksins, en ekki með tilliti
til sjálfra heimsmálanna. Stafford
Cripps hefir jafnvel komist svo
að orði, að hann „hafi horft á
það með hryggð að sjá hinn mikla
leiðtoga frá stríðsárunum taka
upp vinnubrögð, er aðeins sæmdu
götudrengjum". Líklegt þykir,
að hann hafi þar m. a. átt við
Edinborgarræðu Churchills og tal-
ið illa gert að vera að gera sér
mat úr friðarvonum almennings.
Erfitt er að segja um, hver á-
hrif þetta herbragð Churchills
kann að hafa á kosningaúrslitin.
Það gæti bent á, að tillaga hans
mælist vel fyíir meðal almenn-
ings, að frjálslyndi flokkurinn hef
ir þegar lýst sig henni fylgjandi.
í Bandaríkjunum hefir ekkert
verið um tillögu Churchills sagt
af hálfu opinberra aðila. Einn að-
stoðarutanríkisráðherrann lýsti
því yfir í nafni stjórnarinnar rétt
eftir Edinborgarræðu ChurchilJs,
að Bandaríkin væru fús til samn-
ingaviðræðna og samkomulags við
Rússa eftir öllum venjulegum leið
um, en hinsvegar vildi hún ekki
semja við þá eina um atriði, er
fFravih. á 6. síðu.
reglulega þingkosninga, er
fjárhagsmálum iáttu að fara fram næsta
sumar. Afstaða Sjálfstæðis-
flokksins neyddi þannig
Framsóknarflokkinn sem á-
byrgan flokk, til að óska
eftir stjórnarskiptum og
kosningum.
Síðan þetta gerðist, hefir
margt breytzt. Ástandið í
fjárhags- og atvinnumálum
hefir stórum versnað. Þann-
ig hefir það sannast, sem
Framsóknarmenn héldu fram
á síðastl. vori, að raunhæfar
dýrtíðarráðstafanir mættu
ekkj dragast lengur en þá
var orðiö. Stefna Framsóknar
flokksins hefir þannig enn
einu sinnj hlotið staðfestingu
reynslunnar.
Það virðist og hafa reynst
og styttra væri-orðið til hinna ' síðan, að Sjálfstæðisflokkur-
inn virðist nú sjá, að þörf
sé orðið þeirra ráðstafana, er
hann dæmdi óþarfar og ó-
tímabærar á síðastl. sumri,
að hann kaus heldur að láta
stjórnarsamstarfið rofna en
að fallast á, að þegar yrði
hafist handa um framkvæmd
þeirra. Að minnsta kosti við-
urkennir Sjálfstæðisflokkur-
inn þetta nú orðið í orði, þótt
enn bresti mikið á, að verk
hans sanni, að þessi stefnu-
breyting sé ettnjæg og al-
varleg. En þvi lengur, sem
Sjálfstæðisflokkurinn dregur
að sýna það í verki, því meira
tjón hlýzt af því, að ekki var
farið að ráðum Framsóknar-
flokksins og strnx hafist
handa um raunhæfar dýr-
tíöaraðgerðir á sumrinu, sem
leið.
Raddir nábnanna
Visir ræðir í forustugrein
í gær um kvartanir iðnrek-
enda í tilefni af því, að iðn-
aðurinn sé að stöðvast vegna
hráefnaskorts. Vísir segir:
sem á annað borð er lífvænlegur,
innlenda iðnað eftir föngum,
em á annað borð er lífvænlegur,
en leyfisveitingar til iðnaðarins
koma þá fyrst til greina, er séð
hefir verið fyrir nauðsynlegum
neyzluþörfum almennings til
fæðis og klæðis. Sannleikurinn
er sá, að í öllum starfsgreinum
verða menn að horfast í augu
við þá staðreynd, að atvinnu-
reksturinn getur orðið fyrir stór
felldum truflunum vegna gjald-
eyrisskorts, þótt vonandi rætist
• betur úr er líður á árið, en lík-
ur eru til í bili. Talið hefir verið,
að 1/3 hluti Reykvikinga hefðu
atvinnu og lífsframfæri af iðn-
aði og segir það sig þá sjálft,
að skortur á efnivörum getur
leitt hér til hins alvarlegasta
atvinnuleysis, samhliða því, sem
atvinnureksturinn dregst saman
á öðrum sviðum vegna fjáreklu.
Ekkert getur hjálpað i þessu
efni annað en róttækar ráðstaf-
anir af hálfu löggjafans til þess
að tryggja ótruflaða framleiðslu
starfsemi, en svo er að sjá, sem
þingflokkarnir hafi misjafnan
skilning á því máli“.
Víst er það rétt hjá Vísi,
að búast má við stórum meiri
stöðvun og samdrætti í iðn-
aðinum en þegar er orðið, ef
ekki tekst að koma skjðtri
endurbót á fjárhagsmáíin.
Það hefðu samherjar Vísis
þurft að sjá fyrir.
„Ég skil ekki —
„Ég skil ekki, að vió »e
um svo gjörsamlega mee'
rassinn út úr buxunum a
gjaldeyrisvandræðum l.yrii
brýnustu nauðsynjum, aö víe
getum ekki keypt ljósaper
ur,“ segir Hannes a tiori im
í Alþýðublaðinu í gær
Það hendir margai a>
hugsa eitthvað líkt þesst
Menn trúa því ekki, að gjald-
eyrisbúskapurinn sé einv
hraklegur og hann er. E»
Hannes á horninu þarf þí
ekki að halda, að viðskípta
málaráðherrar vorir, Emi
Jónsson og Björn Ólaísson or
ráðuneyti þeirra og unUir
deildir þess, geri það bara afr
skömmum sínum, óknyttun
og meinfýsi, að láta ljósaper
urnar vanta. Þeim er seniii
lega **ngin ánægja í því, at
menn verði að sitja í myrkr
eða rökkri eða bera perurnar
með sér milli herbergja. Þein
mun heldur ekki vera neh
yndisbót að því, að neita
mönnum um glerrúður í stai
þeirra sem brotna eða i
glugga í nýjum húsum. Og
það má áreiðanlega hafs
Ianga upptalningu á þessum
hlutum.
Það er vandalítið eftir í>
að benda nú á ýmsa liði, seir:
hefði mátt spara á liðnun,
tíma, svo að við hefðum nt
ráð á að kveikja ljós. I»ai
bréytir samt engu sem orðii
er og þegar búið er að eyða
peningnum, verður hanr.
ekki notaður til annars, jafi
vel þó að sá, sem eyddi hon-
um iðrist, og vildi hafa hatt
þetta á annan veg.
Það þýðir ekki neiti at
loka augunum fyrir staðreyne
unum og neita að trua þvi.
að ástandið sé eins og þar
er. Hvaða * líkingamál sen:
menn vilja nota, eru ástæo-
urnar nú orðnar þanníg, at
þjóðina vantar gjaldeyri ti-
kaupa á nauðsynjum að óðri
óbreyttu. Fram hjá þvi vero
ur ekki komizt.
Hitt er eðlilegt, að pv
fólki gangi illa að skilja, sem
trúði því, að við þessu væri
ekki annað að gera en biðja
viðskiptaþjóðir okkar ai*
senda okkur meira at vorum
til daglegra þarfa. Það fólk.
sem trúði því kosníngalof
orði í haust, að neyzluvoru
innflutningurinn yrðí aukini
á sjálfsagt að verulegu levÞ
samleið með Hannesi á horn-
inu, að trúa ekki og skilji
ekki hvernig komið er Allir
flokkar, nema Framsöknar
flokkurinn gengu til kosr.
inganna með slík loforð. Ei
það er ekki nóg að gera >»ro
eftir vörum. Það þarf >\c
borga þær. Og það þarf
gjaldgengar vörur tii a'c
borga með. Það verður ekk
gert með því einu að prenti
meira af íslenzkum Lanus
bankaseðlum og dreifa þeiir
út.
Það er engin ástæða tii a>
örvænta þó að syrti að f 'hili
og nokkur óþægindi geri vari
við sig. Það er kvíðvænlej:
ast, ef þjóðin heldur áfian
að taka léttúðugt á malun
sínum og skilja ekki hvai
þeirn er komið og hvernig
högum hennar er háttaö. I
því liggur hættan.
En ef þjóðin vill horfast
augu við staðreyndirnar oi
taka á hlutunum eins og þev
eru, hefir hún nógan þvótl
og nóg úrræði tií að veiva /ai:
sæl og hamingjusöm.
| Ö4 %.