Tíminn - 04.04.1950, Síða 4

«
TÍMINN, þriðjudaginn 4. apríl 1950
76. blað
ff
Funi kveikist af funa“
i.
„Víða eru vörður reistar á
vegum sögu þessa lands“.
Landnemarnir komu hingað
til að njóta frelsis í skauti
Fjallkonunnar. Olnbogarými
mátu þeir mikils. Þeir reistu
bæi á víð og dreif, enda var
lífsbjörg þjóðarinnar þá nær
einvörðungu bundin við gæði
landsins. Þeir mynduðu ríki,
þjóðveldi, með löggjöf og
dómaskipun. Löggjöf þessi var
mótuð af djúpri úð og deilur
oft jafnaðar með dómsúr-
skurði, mál lögð í gerð eða
dæmd af dómstólum. En vald
ríkisins náði ekki lengra. Eng
in ríkisstjórn sat í landinu.
Aðili, sem fékk sakborning
dæmdan, varð sjálfur að hlut-
ast til um, að dómi yrði hlítt.
Til þess þurfti vald, sem
bundið var við mannafor-
ráð. Með þessari stjórnskip-
an bundust ættir traustum
bcndum. Því stærri og traust
ari sem frændgarðurinn var,
þeim mun meiri vonir um á-
hrif innan þjóðveldisins.
Þegar tímar liðu, raskaðist
stjórnskipulegt jafnvægi. Fáir
menn fengu of mikil manna-
forráð, Vald ættanna óx alls-
herjarríkinu yfir höfuð. For-
ingjar fylktu liði og bárust á
banaspjót. Þjóðveldið liðaðist
sundur og að lokum kom til
skjalanna erlent vald, sem
hét að láta þegnana „ná ís-
lenzkum lögum og friði.“
II.
Þegar litið er til fortiðar-
innar með samanburði við
þjóðlífið á þessum tíma, má
sannarlega segja með skáld-
inu: Nú er öld snúin, á aðra
leið búin.
Samt er ekki laust við á-
rekstra innan þjóðfélagsins.
Skipulag byggðarinnar er
þannig breytt, að tveir þriðj-
ungar þjóðarinnar búa í þétt-
býli. Meira en helmingur af
íbúum landsins reka ekki
famleiðslu á eigin ábyrgð, en
fá tekjur sínar í launum. Þó
að hagur allra sé háður gengi
framleiðslunnar, þegar djúpt
er skoðað, er það sjónarmið
ekki ætíð látið ráða, heldur
leiða sérhagsmunir til átaka
milli stétta. Hér skal til dæmis
brugðið upp sannri svipmynd
úr þjóðlífinu.
Fyrir rúmu ári síðan lá
hinn vel gerði togarafloti
landsmanna um nokkurra
víkna skeið, bundinn land-
festum.
Hver var orsökin?
Útvegsmenn sögðust ekki
geta sent skipin á fiski, nema
með sívaxandi tapi, ef kostn-
aður við útve^an lækkaði
ekki frá því sot? orðið var.
Mun þetta hafa mátt til sanns
vegar færa.
Alþingi er af ýmsum talið
bruðlunarsamt, þegar það á-
kveður laun. Ráðherrar og
hæstaréttardómarar skipa
hæsta flokk í launalögum og
munu margir telja árstekjur
þeirra sómasamlegar. En í
togaradeilunni varð það bert,
að skipstjórar á hinum nýja
togaraflota hafa haft árs-
tekjur hver um sig eins og
tveir, þrír eða fjórir ráðherr-
ar samtais. Undirmenn á
skipunum báru að vonum kjör
sín saman við þetta. Áhöfn á
hverju skipi var skipt í mörg
sérfélög og varð að semja við
þau hvert í sínu lagi. Skyldur
við atvinnuveginn og þjóðfé-
lagið virtust 1 léttu rúmi
liggja, þegar barátta um eig-
Eftir Pál Þorsteinsson.
in hag var annarsvegar. Fyrir
þessar sakir missti þjóðarbúið
'af dýrmætum gjaldeyri allt
i að tuttugu milljónum króna,
| en varð á sama tíma að taka
á móti fjárframlögum frá
ÍAmeríku vegna framkvæmda,
|sem þjóðin bíður eftir með ó-
, þreyju.
III.
Bændastéttin er elzta at -
vinnustétt landsins og ein hin
fjölmennasta. Landið sjálft
er vettvangur hennar. Hún
hlúir að gróðri þess við ylinn
af fjörgjafaljósinu bjarta.
Hún er þjálfuð í baráttu við
' náttúruöfl og válynd veðra-
| föll, en hefir verið sein til á-
taka í hagsmunabaráttu
stéttanna. Svo er þó komið,
! að bændur hafa myndað
stéttarsamband, sem er aðili
i til að halda uppi kröfum um
í hagsmuni stéttarinnar til
jjafns við aðra. Búnaðarfélög
hreppanna mynda deildir þess
og sýslufélög kjördæmi við
fulltrúakjör á stéttarþing.
Skipulagið er þannig, að
miklir mökuleikar eru
til samkeppni innbyrðis.
Deildirnar eru margar og
framleiðslan skiptist nokkuð
eftir héruðum í sauðfjáraf-
urðir, mjólk og garöávexti.
En þess eru ekki dæmi, að
bændur standi í kapphlaupi
sín á milli um afurðaverðið,
þannig, að sumir krefjist
hækkunar á verði sauðfjáraf-
urða til samræmis við verð
mjólkurafurða. Framleiðslu-
ráð landbúnaðarins verðlegg-
ur búvörur í heild og flokkar
þær, svo að samræmi haldist.
Þeirri flokkun hlítir bænda-
stéttin öll afdráttarlaust.
Hjá launamönnum, sem
taka kaup eftir samningum,
er þessu á annan veg farið.
Skipshöfn á togara til dæm-
is skiptir sér í mörg stéttarfé-
lög. Ekki er hægt að semja um
kaup hennar og kjör í heild
við einn aðila.Ekkert fast hlut
fall er ákveðið milli tekna eftir
störfum. Einn gerir kröfur til
samræmis við kjör annars á
sama skipi — og slíkum kröf-
um er oft fylgt eftir með verk-
föllum, hvað sem hagsmunum
alþjóðar líður. Verkalýðsfélög
landsins sameinast innan vé-
banda Alþýðusambands ís-
lands. En Alþýðusambandið
gerir ekki heildarsamninga
um kaup og kjör, heldur félög-
in hvert um sig. Með þessum
hætti hefir verið haldið við
stöðugu ósamræmi Afleið-
ingin hefir orðið sú, að ef
kaup hækkar á einum stað,
gera aðrir kröfur til samræm-
is. Þegar það er fengið, eru
gerðar kröfur að nýju vegna
hærri framfærslukostnaðar á
einum stað en öðrum, og svo
koll af kolli. Þannig hefir ver-
ið haldið á málum á undan-
förnum árum með samþykki
eða jafnvel að tilhlutun þeirra
stj órnmálaflokka, sem mest í-
tök hafa í verkalýösfélögun-
um. Þetta veitir verkamönn-
um ekki svo raunhæfar kjara-
bætur, sem margir ætla, en
veldur glundroða, sem þjóðfé-
laginu stafar hætta af. Þetta
myndi breytast til bóta, ef
Alþýðusamband íslands yrði
samningsaðili um kaup og
kjör fyrir hönd verkalýðsfé-
laganna í heild og samningar
miðaðir við ár í senn, eins og
verðlag á búvörum, ef breyta
ætti kaupgjaldi til lækkunar
eða hækkunar. Alþ.samband-
inu ber að gera tillögur um
skiptingu landsins í kaup-
gjaldssvæði og um reglur um
eðlilegt hlutfall milli tekna
verkamanna eftir starfs-
greinum.
Þær háu tekjur, sem sumir
iðnlærðir verkamenn hafa í
byggingariðnaði og fleiri
greinum, valda mikilli hækk-
un á verði húsa að sínu leyti
eins og gróði milliliða og hvílir
sem byrði á hinum almenna
þegni í bæjunum með okri á
húsaleigu. Ætla hefði mátt, að
þeir flokkar, sem telja sig
öðrum fremur málsvara
verkamanna, vildu ganga vel
fram í því að taka þarna í
tauma, en þess hefur ekki
orðið vart.
IV.
fslenzka þjóðin hefir hrint
af sér oki fyrri alda og stofn-
að lýðveldi að nýju. Atvinnu-
tækin hafa breytzt og batn-
að. Draumurinn um stritandi
vélar hefir rætzt að miklu
leyti. Nú eru ættarböndin
næsta veik, en í þess stað er
þjóðin skipt í stéttir og þær
aftur í smærri hópa, sem tak-
ast á um hagsmuni, svo að oft
kennir meira kapps en for-
sjár. Einstaklingarnir eru
knúðir inn í stéttarfélög. Per-
sónuleg áhrif einstaklingsins
minnka eftir því sem hópur-
inn stækkar. En því stærri og
traustari sem hópurinn er,
því meiri líkur eru taldar um
ávinning í átökum stéttanna.
Ef stéttabaráttan gengur \ir
hófi fram, er þjóðfélagsheild-
inni hætta búin. Það er harla
áhrifaríkt, hvaða reglum er
fylgt um samskipti stéttanna
innan þjóðfélagsins. Það er
þjóðmál, sem borgararnir
þurfa að íhuga.

Þeir vandlátu
biðja um norðlenzku ostana
Fást hjá:
Vestfirðingur á hér pistil um
Njáluskrif þau, sem lesendur
Tímans hafa fengið forsmekk af
undanfarið, og er bréf hans á
þessa leið:
„Mikil dýrðarbók er Njála.
Alltaf geta nýir og nýir fræði-
menn komið fram með nýjan
skilning og skýringar. Skemmti-
lega skrifar Barði um höfund
þessarar hefðarsögu, þó að
sums staðar virðist veilur í rök-
um hans og réttdæmi. Gaman
þykir mér að greinum þeirra
Benedikts frá Hofteigi og Helga
á Hrafnkelsstöðum, en hans
skoðun tek ég hér einkum til
umræðu.
Helgi telur Snorra vera
höfund Njálu og hafi hann
skrifað hana eftir fyrirsögn
fóstra síns, Jóns Loftssonar.
Þykir honum, sem auðsæ séu
einkenni hins sama uppruna á
Heimskringlu, Njálu og því, sem
haft er eftir Jóni Loftssyni.
Benedikt vill líka leiða rök að
því, að Jón Loftsson sé líkleg-
astur til að hafa skrifað Njálu.
En hversu sennilegt sem mönn-
um þykir slíkt, — hversu ljúf
sem þeim er löngun til að trúa
slíku, fer því þó fjarri, að sú
skoðun hafi sönnuð verið.
í fyrsta lagi hefir Helgi ekk\
orð Jóns Loftssonar frá fyrstu
hendi, heldur eftir heimildum
sögumanna alveg eins og þau
ummæli önnur, sem hann vitn-
ar til. Kynni því alveg eins að
mega segja, að Þorláks saga
biskups sverji sig í ætt við Njálu
og Heimskringlu.
I öðru lagi finnast ekki í
heimildum ýmsar þær setning-
ar, sem Helgi hefir sem sönnun-
argögn. Ummæli þau, sem hann
segist hafa úr Heimskringlu,
eru allt öðru vísi í útgáfu Menn-
ingarsjóðs og ég held fleirum.
Verður þá ótraustara á að
byggja, þegar þannig er unnið.
I þriðja lagi er það ekki sér-
kehni á máli einstakra ætta, að
það standi í stuðlum. Það er ein-
kenni íslenzkra málshátta,
allra sem eru aldagamlir. Þetta
er einkenni á xslenzku máli en
engin sérgáfa eða einkamennt
Oddaverja og Sturlunga.
Nú skal ég geta nokkurra
dæma: Víga-Glúmur segir við
Ástríði móður sína, er hann fer
utan: „En lógaðu ekki landinu,
þó að þröngt verði kosti þínum.“
Við Björn járnhaus segir hann:
3
Sambandi ísl. samvinnufélaga I
Sími 2678
og vil ég af því engu við þig
jafnast, að út á Islandi mundi sá
maður kallaður fól, er þann veg
léti sem þú lætur. — En hér hef
ég vitað alla bezt orðum stilla.“
Víga-Skúta sagði: „Ég heiti
Margur að Mývatni en Fár í
Fiskilækj arhverf i“ og „veiddi
Fluga flatnefjunginn."
Það ætla ég að allir þeir, sem
um þessi mál vilja hugsa geti
hér aukið við ótal dæmum, þó að
nú sé numið staðar.
Ekki sé ég neina ástæðu til að
halda, að höíundur Njálu hljóti
að hafa verið þjóðmálaskörung-
ur eða höfðingi. Oft hefir skáld-
um verið ósýnt um veraldar-
vafstur, þó að þar sé fæst um
fastar reglur. Ekki var sá bisk-
up, sem orti Lilju, og hvorki var
séra Jón á Bægisá biskup né
amtmaður. Lítt var Hallgrímur
Pétursson í veraldarvafstri
stjórnmálamanna og aldrei
hafði Stefán Ólafsson sýslu.
Aldrei komst Matthías eða Davíð
Stefánsson á þing og ekki orti
Hannes Hafstein þjóðsönginn þó
að hann væri gott skáld og ráð-
herra. Þetta sannar ekki neitt,
en til hliðsjónar má þó hafa
það. Ég geri ráð fyrir, að það
mætti bera fram ýms Barðarök
fyrir því, að Brynjólfur biskup
hefði getað ort Passíusálmana,
þar sem hann sat heima í Skál-
holti á gamalsaldri með sitt
krabbamein en börn hans dáin
úr berklum. Eins mætti sjálfsagt
eigna Stefáni Ólafssyni sálma
þá, ef nafn Hallgríms væri týnt,
og vafasamt að mikið þyrfti að
víkja við öllum vísum hans, svo
að líking gæti sýnzt með sum-
um þeirra og sálmunum. En
aðrir mér færari rnunu skrifa um
þessi efni.
Þetta er ekki sagt af því, að
mér sé nein ömun að því, sem
skrifað hefir verið um höfund
Njálu. Ég vona, að því verði
haldið áfram. En ég er ekki viss
um, að höfundur hennar hafi
verið neinn þeirra höfðingja,
sem mestan hlut átti að lands-
stjórn um sína daga, enda hefir
Einar Ólafur Sveinsson fært rök
að því, að hann muni ekki hafa
verið svo vel að sér í landslög-
um, sem þeir menn, sem mest
hafa staðið í löggjafarstörfum
og dómum á Alþingi, og sýnast
það vera nokkuð sterk rök í
málinu. Jón Loftsson mun hafa
vitað hvað voru lög í landi."
Ég sé ekki neina ástæðu til að
bæta nokkru viS þetta bréf að
svo komnu máli.
Starkaður gamli.
UTBOÐ
Tilboð óskast í leigu á Gamla stúdentagarðinum til
gistihússhalds frá 4. júní til 25. sept. n k.
Tilboöum sé skilað til skrifstofu stúdentagarðanna
eigi síðar en 15. apríl.
Nánari upplýsingar gefa Kristján A. Kristjánsson,
sími 6482, og Jón P. Emils, sími 4789.
Stjórn stúdentagarðanna.
t
Auglýsingasími Tímans 81300