Tíminn - 17.06.1950, Síða 10

10
TÍMINN, laugardaginn 17. júní 1950
AUKABLAÐ
GÍSLI GUÐMUNDSSDN, ALÞINGISMAÐUR
íslenzkur landbúnaður á tímamótum
Sá, sem þetta ritar, veit
um bóncia, sem nú er um sex
tugsaldur cg aldrei hefir átt
hest á búskaparárum sínum.
Bcndi þessi hefir lengst af
haft lítiS fjárbú á engja-
lausri beifcijörð, og hann lét
sig ekki muna um, að bera
töðuna heim í hlöðu á bak-
inu, en til aðdrátta, sem
ekki voru miklir, hafði hann
ýms úrræði. Nú rekur þessi
bóndi ao vísu stórbú, með
margföldum töðufeng og
miklum aðdráttum til bú-
skaparins, en hestur.'nn hef-
ir ekki enn komið þar við
sögu. Þegar mannsorkunni
fór að reynast átök'n um
megn, nú fyrir nokkrum ár-
um, tók dráttarvélin við, og
bifreið -flytur nú tilbúinn á-
burð, kjarnfóður og elds-
neyti úr kaupstað, þá leið
sem bóndinn áður geklc með
bagga á baki eða skíðasleða
í eftirdragi.
Þessi búskaparsaga er að
vísu nokkuð óvenjuleg. Fiest
ir bændur hér á landi hafa
frá alda öðii haft hestinn
sér tii aðstoðar. við búskap-
arstörfin. Án hestsins hefði
ísland aldrei orðið slíkt land
búnaðarlana, sem það ávallt
hefir verið, og með hjálp
hestsins hófst hin mikla land
búnaðarbylting fyrir nokkr-
um áratugum, er þúfnaslétt
un tók að færast í vöxt er
farið var að nota pióg og
herfi við iarðrækt og tiisvar
andi verkíæri mcð heyvinnu.
Hesturinn lagði þá til þá
orku, sem við þurftum til
þess, að hin nýju verkfæri
eða vinnuvélar gætu komið
að notum.
En nú er svo komið, að
sum heimili, sem notið hafa
aðstoðar hestsins í þúsund
ár, telja sér hans ekki leng-
ur þörf. Bóndinn, sem lengst
er kpminn á braut vélaþró-
unarinnar, eyðir ekki lengur
dýrmætri morgunstund til
að lcita hssta i haga, og
hann telur hestinn of veik-
an aflgjafa til aö valda þeim
viðfangsefnum, sem nú eru
fyrir hendi á stóru búi, þar
sem miklu þarf að breyta á
skömmum tíma. Honum þyk
ir betur henta, að geta geng
ið að aflvélimii. dráttarvél-
inni eða jeppanum á sínum
stað, og beitt hcnni til átaka,
sern áður voru óframkvæm-
anleg. Honum er það minn-
isstætt, að afli hestsins, eins
og mannsins, voru mikil tak
mörk sett, að sjálfstæður
vílji hests'ns gat verið erfið-
ur í tamningu, að hesturinn
þarfnað'ist fóðurs, hirðingar
og húsaskjóls, að mörg l;ross
á búi voru eldur í heyjum,
þegar harðindi bar aö hönd-
um.
En í ýmsu öðru eru hinir
nýju búskaparhættir ólíkir
þe.'m, er áður voru. Sú þunga
vara, sem aðallega þurfti að
flytja til sveitahemilisins úr
kaupstað, hefir lengst af ver
ið kornmatur til manneldis,
auk húsaviöar til endurnýj-
unar bæjar- og fénaðar hús-
um á nokkurra áratuga fresti
þar sem ekki var trjáreki fyr
ir landi jaröarinnar sjálfrar.
Nú hefir hin aðkeypta þunga
vara margfaldast, og meiri-
hluti hennar eru rekstrarvör
ur til búskaparins. Þannig
eru hinir nýju búskaparhætt
ir víða nú orðið, og yfirleitt
er nú að því stefnt á sveita-
heimilum landsins, að full-
lcomna þessa tegund búskap
arhátta eða taka þá upp, þar
sem það enn hefir ekki tek-
izt af ýmsum ástæöum.
íslenzkur landbúnaður er
á tímamótum. Mikil og var-
anleg mannvirki hafa verið
unnin á þúsundum jarða í
sveitum landsins. Hverjum
sem landbúnaði ann og hlúa
vill að landi sínu, hlýtur að
hlýna um hjartartætur, við
að sjá hin fornu tún færast
út svo að segja óöfluga með
ári hverju, reisuleg steinhús
yfir fólk og fénað þar sem
áður voru lágir moldarbæjir
stritandi vélar, sem erja mold
iira og skera upp ávöxtinn á
skömmum tíma, og létta
þyngsta erfiðinu af langlún
um höndum.
Síðustu árin hefir mörgum
v:rzt framkvæmdir landbún-
aöar.'ns ganga „eins og í
sögu“ og mikil bjartsýni hef
ir verið ríkjandi um blessun
arr-ík áhrif hinna nýju bú-
skaparhátta. . Menn hafa
þótzt sjá þess glögg vitni, að
lífskjör í sveitunum væru,
þrátt fyrir mikla fjárfest-
ingu í margskonar fram-
kvæmdum, mun rýmri en áð
ur var, einnig þau lífskjör,
sem ekki standa í beinu sam
bandi við framkvæmdirnar
sjálfar, svo sem húsnæði og
hlýja á heimilunum. Þetta
hafa menn þakkað hinum
nýju búskaparháttum, hefir
það vissulega mikið til síns
máls. En þess verður þó jafn
framt að gæta.að síðasta ára
tuginn hefir yfirleitt verið
mjög óvenjuleg velmegun
hér á landi, og eru til þess
sérstakar ástæður, sem ekki
verða raktar að þessu sinni.
Nú þegar sverfa tekur að
þjóðinni á marga -lund frá
því sem áður var um skeið,
munu menn hinsvegar kom-
ast að raun um, að hinirj
nýju búskaparhættir hafa í
för með sér ýmsa örðugleika,
sem gefa þarf gaum að í
tíma, og að margs þarf nú
að gæta, þegar næstu áfang
ar eru ráðnir, og að einnig
hinir eldri búskaparhættir
hafa nokkuð til síns ágætis,
ef samræmdir eru nýrri
reynslu og nýjum viðfangs-
efnum.
Við nánari athugun verð-
ur það t. d. auðsætt, að breyt
ing búskaparhátta og híbýla
í nítízkuhorf á öllum sveita-
býlum landsins, og nauðsyn
leg myndun nýbýla, þótt
ekki sé nema í stað þeirra,
er úr byggð falla af eðlileg-
um ástæðum, vegna nýrra við
horfa, getur aldrei orðið á
mjög skömmum tíma.. Má
því engum á óvart koma, þótt
sum býli breytizt hægar en
önnur eða hinar almenciu
breytingar taki lengri tíma
en þeir kynnu að hafa hugs
að sér, sem bjartsýnastir
eru og minnstan gaum gefa
að þeim takmörkunum, sem
jafnan reynast á hraða fram
faranna, enda þótt ekki sé
um nein sérstök áföll að
ræða.
Láta mun nærri, að á land
Glsli Guðmundsson
inu hafi verið um 6200 bænd
ur í árslok 1948, og hefir sú
tala ekki breytzt að ráði síð-
an. Tala íbúða i sveitum
munu vera um 6000. Sam-
kvæmt skýrslum, sem fyrir
hendi eru um það efni, má
gera ráð fyrir, að um 2400
bæi þurfi að endurbyggja, ef
öll sveitaheimili eiga að fá
„mannsæmandi" húsakynni.
Ef gert er ráð fyrir, að hvert
hús kosti 100 þús. kr„ nota
2400 hús samtals 240 millj.
króna.
Gerum ráð fyrir, að 1200
bændur eigi dráttarvélar til
heimilsnota. Sé gert ráð fyr
ir, að slík dráttarvél kosti 15
þús. kr„ þarf 75 milljónir kr.
til þess að 5000 bændur geti
eignast heimilisvélar.
Með sama hætti geta menn
reynt að gera sér í hugarlund!
hvað það myndi kosta land- j
búnaðinn í heild að eignast
t. d. votheysturn eða, jeppa-
bifreið á hvern bæ, hvað kost
ar að koma upp steinsteypt-
um fjósum og fjárhúsum á
þeim bæjum, sem ekki hafa
þegar komið sér upp slíkum
byggingum o. s. frv.
Það liggur í augum uppi, J
að svo mikla fjármuni getur
landbúnaðurinn ekki lagt:
fram eða aflað sér í skjótrij
svipan. Hér veröur því aðj
fara eftir ástæðum og athuga> j
hversu haganlegast verði að
farið.
Til eru þeir hlutir, sem
ekkert sveitaheimili mætti án
vera til búrekstrarins, eins
og nú standa sakir. Til
þeirra má telja hinar al-
gengustu vinnuvélar, svo
sem venjuleg jaröyrkjuverk-
færi, sláttuvélar, rakstrarvél
ar, o. s. frv„ og frá sjónar-
miði landbúnaðarins í heild
eiga kaup slíkra verkfæra og
véla að sitja fyrir öðrum. Um
hinar dýru aflvélar, (drátt-
arvélar, bifreiðar) er nokkuð
öðru máli að gegna. Hætt er
við að slíkar vélar reyndust
mörgum bændum ofviða,
meðan bú þeirra eru ekki
stærri en þau eru nú. Það
getur ekki talizt hagkvæmt,
að eiga dýra vél, sem e. t. v.
hefir ekki verkefni að vinna
nema nokkrar vikur eða jafn
vel ekki nema nokkra daga á
ári. Öðru máli er. að gegna
um þær vélar stórar og smá
ar, sem margir bændur geta
átt í félagi og séð fyrir næg-
um verkefnum allan þann
tíma ársins, sem vinnufært
er. Margt bendir til þess, að
enn um nokkurt skeið verði
hesturinn hagkvæmasti orku
gjafi mjög margra bænda-
býla hér á landi, þó þannig
að hann fái alstaðar þau
verkfæri til að vinna með
sem samsvarar orku hans,
og að enn meiri alúð verði
lögð við það en verið hefir,
að ala upp góða vinnuhesta
óg temja þá til samvinnu við
vélarnar.
Vélanotkun við búskap
nær því aðeins tilgagni sin-
um, að þekking á vélum og
næg kunnátta og æfing í
meðferð þeirra sé fyrir hendi.
Segja má að allar vélar sömu
gerðar séu jafn „duglegar",
en afköst þeirra eru mjög
undir stjórn þeirra komið.
Sama Vélin getur unnið
helmingi meira hjá vönum
og lægnum vélstjóra, en und
ir stjórn annars manns, sem
er henni með öllu óvanur
enda getur ekki lært hin
réttu tök. Ljár og orf í hönd
um lélegs sláttumanns hef-
ir aldrei skilað stórri slægju
að kvöldi. Sama lögmál gild
ir um vélina og þann er
henni stjórnar. En munurinn
er sá, að orfið og ljárinn eru
bóandanum svo ódýr, að verð
þeirra skiptir litlu máli í bú
rekstrinum, en vélin er dýr
og veldur bóndanum tjóni,
ef ekki tekst að hafa þau
not af henni, sem til var ætl
ast. Ekki skiptir það heldur
höfuðmáli, þótt skarð komi í
ljá eða orf brotni, því að
hvorttyeggja má bæta með
litlum kostnaði. En vanhirða
eða vangá, sem seldur bilun
dýrra véla, er mikið alvöru-
mál fyrir hvern þann, er fyr
ir verður.
Þá er það og mikið tjón ís-
lenzkum landbúnaði, ef
menn gæta þess eigi, vegna
hinnar nýju búskapartækni
að gera sitt til að fullkomna
þá möguleika, sem fyrir
hendi eru á búi hverju og
oft er hægt að nota með
minni tilkostnaði, en hitt
sem að er keypt, auk þess
sem að slíku mætti oft verða
sparnaður fyrir þjóðina í
heild. Enn mun víða á það
skorta, að sá áburður sem
til fellst heima,'fyfir, sé nýtt
ur sem skyldi, og er slíkt til-
finnanlegt, þegar. tilbúinn á-
burðúr er keyptur dýrum
dómum frá öðrúm löndum,
fyrir gjaldeyri,. sem bóndinn
má illa án ver'a til þeirra
hluta. Enginn æt#i að kaupa
tilbúinn áburð. fýrr en hann
hefir komið upp safngryfju
og steyptu haugstæði á bæ
sínum, ef nokkur tök eru á.
En samkvæmt jarðræktarlög
um nemur framlag ríkisins
a. m. k. 27 krónum á hvern
rúmmetra í saíngryfjum og
9 kr. á rúmmetra í steyptum
haugstæðum. Svipað má
raunar segja um nauðsyn vot
heysgeymslu fyrir verulegan
I hluta heyfengsins. Með slíkri
verkunaraðferð er fóðrur-
gildi heyjanna stórum auk-
ið, og hver sem votheysgerö
stundar, framleiðir í raun og
veru meira eða minna kjarn
fóður á búi sínu, sem sparað
getur aökeyptan fóðurbæti.
Framlag ríkisins til að koma
upp votheysgryfjum nemur
um kr. 16,50 á hvern rúm-
metra, og hefir verið hækk-
að til mikilla muna með hin
um nýju jarðræktarliogum
frá síðasta Alþingi.
Á það hefir áður verið
minnst í þessari grein, að nú
séu tímamót í sögu landbún
aðar hér á landi. Að sjálf-
sögðu ber íslenzkum bænd-
um, að nota sér allt það af
tækni nútímans, sem búskap
þeirra hentar og þeir hafa
bolmagn til á hverjum tíma
— og einnig til aö hagnýta
hverskyns verðmæti, sem bú-
in geta lagt til, sjálfum sér
til viðhalds og eflingar. En
fyrsta skilyröi til þess, að ár
angur af rekstri búskapar
geti orðið góður, er að þar sé
sá andi ríkjandi, sem liðnar
kynslóðir nefna „trú-
mennsku," en nú mætti vel
heita búskaparmennmg, og
' er m. a. í því fóigin að þroska
sjálfan sig til að leysa verk-
! efni sín svo vel sem unnt er,
' hvort sem það er gert meö
' gömlum eða nýjum aðferð-
' um.. Merkur bóndi var ný-
lega spurður, hvað hann
teldi mestu máli skipta í bú-
skap sínum. „Ekkert“ svar-
aði bóndinn. „Það skiptir
allt jafn miklu máli“. Til
þess að geta rekið búskap
með viöunandi árangri, verö
1 ur maður að hafa auga á öllu
jafnt, sjá um að allt sé í
, lagi.“
j Þetta var án efa viturlega
mælt. Og hollt mun það vera
: íslenzkum bændum, að hafa
i þessi ummæli stéttarbróður
' síns í huga á þeim tímamót
1 um, sem nú eru í landbúnað
inum, og þá eigi sízt með til
liti til þess, að ýmsar blikur
eru nú á lofti, sem vandséð
er, hvernig úr rætist.
Ullin reidd í kaupstað á gamlan móð.