Tíminn - 23.08.1950, Síða 5

183. blað.
TÍMINN, miðtikudaginn 23. ágúst 1950.
5.
Niiffvihud. 23. ágúst
Skrif Alþýðublaðsins
um samvinnufélögin
Alþýðublaðið hefir nú gef-
ist upp við það að verja þjóð
nýtingarstefnuna. Með þögn-
inni verður það að viðurkenna
að erlendis hafa jafnaðar
mannaflokkarnir nær hvar-
vetna snúið við henni bakinu,
þar sem þeir hafa komist í
meirihluta. Þessvegna er ekki
víðtækari þjóðnýting í Nor-
egi, Svíþjóð, Ástralíu, Bret-
landi og Nýja-Sjálandi en í
mörgum þeim löndum, þar
sem einkarekstursmenn hafa
alltaf ráðið. Um það er nefni
lega ekki deilt, að ýms rekst-
ur eigi að vera sameiginlegur,
eins og póstur og sími, og
deilan um þjóðnýtinguna
hefst því fyrst, þegar um það
er að ræða, hvort þjóðnýta
skuli stórar atvinnugreinar,
eins og landbúnað, sjávarút- 1
veg og verzlun. Slík þjóðnýt- I
ing er hvergi komin
lengra í löndum, sem hafa
haft j afnaðarmannastj órnir,'
en annarsstaðar. Reynslan
hefir kennt jafnaðarmönn-j
um, þegar þeir fundu til {
ábyrgðarinnar, að leggja ekki l
út í það ævintýri sem slík þjóð I
nýting væri, heldur væri'
hyggilegra að reyna að beisla I
orku einkaframtaksins og
félagsframtaksins á grund-
velli áætlunarbúskapar.
Þessar staðreyndir hefir A1
þýðublaðið orðið að viður-
kenna með þögn sinni. En til
þess að gefast ekki alveg upp
hefir það snúið reiði sinni
gegn samvinnuhreyfingunni
og birtir nú um hana hverja
ófrægingargreinina á fætur
annarri.
Uppistaðan í þessum róg-
greinum Alþýðublaðsins um
samvinnuhreyfinguna er í
höfuðatriðum sú, að engin
munur sé á samvinnurekstri
og einkarekstri og sama
gróðavíman hafi hertekið for
ustumenn samvinnufélag-
anna og einkabraskarana á
undanförnum árum. Þess-
vegna hafi áhrifa samvinnu-
félaganna litið gætt. Fullyrð-
ingar þessar byggir Alþýðu-
blaðið m. a. á því, að sama
útsöluverð sé oft hjá kaup-
félögum og kaupmönnum.
Það er að visu rétt að sama
útsöluverð er oft hjá umrædd
um aðilum. En oft er það þá
svo, að það eru kaupmenn-
irnir, sem fylgja verði kaup-
félaganna, en ekki öfugt. Verð
ið myndi því verða enn hærra,
ef kaupfélaganna nyti ekki
við. Þannig hefir t. d. oftast
orðið veruleg verðlækkun þeg
ar kaupfélög hafa hafið starf
semi sína, þótt þau hafi verið
rekin á sama grundvelli og nú.
Hagnaðurinn af starfsemi
kaupfélaganna kemur þó ekki
eingöngu fram í því, að þau
haldi verðlaginu þannig niðri,
heldur dreifa þau arðinum,
sem af rekstri þeirra hlýst, til
félagsmanna sinna aftur,
ýmist sem arðsuppbót um
áramót eða sem fjárfestingu í
fasteignum eða sjóðum, er
koma til með að létta starf-
semina á komandi árum og
veita félagsmönnum hagnað
ERLENT YFIRLIT:
Sprengjugandurinn B-36
IIanii getur flutt sprengjjur tíu luisund
ínilna vegaleiijjfd
Um skeið hafa Bandaríkin
byggt varnarkerfi sitt á fram-
leiðslu kjarnorkusprengja og
risaflugvirkisins B-36. Varnar-
kerfi þetta hefir verið miðað við
það, að það héldi hugsanlegu á-
rásarríki í skefjum, ef það sæi
fram á, að það mætti búast við
kjarnorkuárásum, ef það rifi
friðinn. Kóreustyrjöldin hefir nú
leitt í ljós, að þetta varnarkerfi
er ekki einhlitt, þótt það hafi
hingað til megnað að afstýra
stórstyrjöld, og því hafa nú vest
urveldin hafizt handa um víð-
tækari vígbúnað.
1 nýkominni Dagrenning birt-
ist frásögn ensks blaðamanns
um sprengjugandinn mikla B-
36. Sú frásögn fer hér á eftir,
lítillega stytt:
Getur flogið 10.000 mílur.
Nokkur næstu árin verður
friðurinn i Vestur-Evrópu að
treysta á ameríska sprengju-
gandinn B-36. Hann er hér um
bil eins stór og Brabazoninn,
sem ensku blöðin hafa mest lof-
sungið. Hann getur farið 10.000
mílur í einum áfanga, og er það
nægilega langt til þess að geta
flutt kjarnorkusprengjuna til
Rússlands — eða hvert sem er.
Bandaríkin eiga nú ef til vill
fimmtíu B-36, og jafnvel þótt
þau fari sér fremur hægt við
framleiðsluna, bætist ein við á
viku hverri. Þegar er búið að
biðja um 170 og er verð þeirra
250.000.000 sterlingspund.
Fort Worth er aðsetur B-36
þar er sprengjuflugmönnunum
hópað saman í „Consolidatet
Vultee Aircraft Corporation
works“ og á Carswell flugvellin-
um, en þar er áttundi flugher-
inn æfður undir starf sitt.
Bandaríkin hafa nú þegar í
þjónustu sinni mjög öflugan á
rásarher.
Valdið á bak við Atlants-
hafsbandalagið.
Það var snjallræði þótt það
væri eigi tilgangurinn, að beina
flugleiðangri Evrópublaðamann-
anha til Fort Worth. Þessi ferð
í Boeing háloftadreka „Ameri-
can Overseas Airlines," hefir
verið jafn ótrúleg (Frá 'Lundún-
um til Kyrrahafs og sömu leið
aftur, 12.772 mílur á 14 dögum),
eins og hún varð ágæt i fram-
kvæmd. Hún hefir verið opin-
berun á þægindum og hraða í
loftferðum nú á dögum. En vér
munum jafnvel meta meira það
tækifæri, sem þar veittist til
þ*ss að sjá með eigin augum
þessa gífurlegu veraldlegu orku,
heldur en aðstöðuna, sem vér
íengum til þess að sjá hið mikla
víðlendi Bandaríkjanna, og þess
Johnson, hermálaráð-
að verða aðnjótandi vinarhóta I herra Bandarikjanna, sem
Ameríkumanna og gestrisni í réði mestu um það að smíði
hálfri tylft borga. Hikið myndi fiUgVélarinnar B-36 var hafin
verða minna í Vestur-Evropu, |
ef fleiri þeirra manna, sem þar Hún gnæfir upp á brautinni 47
eru skelfdir, gætu gert sér grein j feta há, 162 fet er hún á lengd
fyrir því ægivaldi, sem er bak og vængjahafið er 230 fet (B-29
við Atlantshafsbandalagið. Rúss var 64 fetum styttri). 1 morgun
ar gera sér ef til vill gleggri I stóðu yfir fimmtíu manns á öðr-
grein fyrir því, heldur en vér | um vængnum, tæplega hálfum.
flestir. Hún er svo löng að áhöfnin not-
ar flutningatæki milli fram- og
afturhluta hennar. Hún er ekki
hraðfleyg — hraðinn er 300—350
mílur á klukkustund — en yfir-
burðir hennar eru fólgnir í því
hve hátt hún flýgur — hún er
Arftaki B-29.
En það er ekki allt búið með
B-36. Hún er mesta endurbótin
á sprengjuflugvélum eins og
þær voru í síðasta stríði, arftaki
B-29 frá siðasta styrjaldarár-
inu. Einu sinni var B-29 ógn-
valdurinn mesti, nú er hún kom
in niður í að vera talin miðlungs
sprengjuflugvél í samanburði
við B-36, sem getur flogið 10.000
mílur í lotu og Boeing, B-50, sem
getur farið 6.000 mílur í áfanga.
Nú er verið að hugsa um nýjar
þrýstilofts' sprengjuflugvélar,
sem geta farið óra langa vegu.
Ef til vill verða þær, fullkomn-
ari en B-36; en nokkur næstu
árin hlýtur hún að verða veiga-
mesta vopnið. Bjöunda herfylkið
fékk fyrstu B-36 í júní 1948. Hún
hefir þegar verið lagfærð með
því að bæta við fjórum þrýsti-
loftshreyflum (B-36 D) og þró-
unin stöðvast aldrei meðan þing
ið útvegar peningana.
Risa stærð.
Það er hin feykilega stærð B-
36, sem fyrst vekur athygli vora.
Til athugunar
Ilarðnar í ári.
j Menn tala um erfiða tíma.
i Við viljum og þurfum að
j kaupa mikið frá útlöndum.
En höfum lítið til að borga
með. Verzlunarjöfnuðurinn
er okkur óhagstæður um 117
imillj. króna fyrstu 7 mán.
ársins. Ýmsir tala um atvinnu
leysi framundan. Stöðvun á
framkvæmdum og stöðvun á
húsabyggingum.
f
Sumarharðindi.
Þetta lætur einkenhilega
í eyrum. En sumarharðindi
eru hlvarlegustu harðindi
þessa lands. í sumar hefr
verið aflabrestur á síld. Og í
sumar hefir verið eitt mesta
óþurrkasumar í ýmsum. héruð
um landsins. Er erfitt að sjá
annað en að menn verði að
skera niður búpening sinn
í stórum stíl.
Barlómur eða hvað?
En eru ekki þessar áhyggj-
ur manna um erfiða tíma,
tómur barlómur? Hlutlaus á-
horfandi hugsar margt. Ný-
sköpunartogararnir eru búnir
að vera bundnir við landfest
ar í nálega tvo mánuði. Ekki
er það fátæktarmerki.
,, , , , Hin stóru farþegaskip, Gull
ætluð fynr meira en 45 000 feta foss 0 Hekla eru full af far-
hæð. Hun er með sex hreyflum". ® ... 4
Louis
(Brabazon átta) og hefir hver
þeirra 3.500 hestöfl. Þrýstilofts
hreyflarnir fjórir eru svo til við-
bótar til þess að hefja hana til
flugs og auka hraðann yfir skot-
markinu. Þeir auka 20.000 punda
þrýstingi við þau 21.000 hestöfl,
sem hinir hreyflarnir hafa.
Aðal hlutverkið er að varpa
sprengjum. B-36 getur flutt
10.000 pund af sprengjum 10.000
mílur. Á skemmri leið getur hún
borið allt að 84.000 pund. (Ein
varpaði tveimur sprengjum, sem
hver um sig vóg 42.000 pund, í
reynsluflugi á þessu ári). Ein
flaug 8.000 mílur í áfanga, frá
Fort Worth til Hawai og heim
aftur og varpaði 10.000 pundum
af gervisprengjum á leiðinni.
Hún getur og orðið til athugun-
ar við flutninga. Hún gæti bor-
(Framhald ú 6. sifluj
á þann hátt. Á undanförnum
árum hafa kaupfélögin t. d.
greitt arðsuppbætur, er sam-
anlagt skipta mörgum millj.
króna, og lagt fé i framkvæmd
ir, sem mjög hafa bætt að-
stöðuna á hlutaðeigandi stöð
um. Allur sambærilegur gróði
einkaverzlanna hefir runnið
til hinna fáu eigenda þeirra
og oftast verið fluttur frá við
komandi stöðum, án þess að
skilja nokkuð eftir. Þrátt fyr-
ir þennan reginmun, leggur
Alþýðublaðið samvinnuverzl-
unina og einkaverzlunina að
jöfnu og hvetur því fylgis-
menn sína síður en svo til
þessa að fylkja sér um sam-
vinnusamtökin.
Það breytir heldur ekki
neitt viðhorfi Alþýðublaðsins,
þótt félagsleg uppbygging
samvinnuverzlunarinnar sé
allt önnur en einkaverzl-
unarinnar. Einkaverzlun-
in er alveg háð geðþótta eig-
andans og er að öllu leyti rek
in með hag' hans fyrir augum.
í sartivinnufélaginu hafa fé-
lagsmennirnir hinsvegar jafn
an atkvæðisrétt og geta því
tryggt það, að verzlunin sé
rekin með hag þeirra fyrir
augum. Alþýðublaðið gæti
með sama rétti haldið þvi
fram, að það væri eins lýð-
ræðislegt að láta t. d. einn
mann fara með það vald, sem j anlegar, þótt á þeim væri ok-
hvert sérstakt verkalýðsfélag' urverð. Til viðbótar kemur
hefir nú, eða að það væri eins , svo það, sem er enn örlaga-
lýðræðislegt að láta Stefán
Jóhann einan ráða Alþýðu-
flokknum og flokksþing og
flokksstjórn.
Þeir yfirburðir, sem sam-
vinnuverzlun hefir fram yfir
ríkara, að við úthlutun inn-
flutningsleyfa hafa samvinnu
félögin verið beitt fullkomnu
ranglæti og hlutur þeirra af
þeim vörum, sem hagkvæm-
ast er að selja, verið miklu
einkaverzlunina í þessu sam- j minni og oft margfallt minni
bandi, koma m. a. fram á en þeim réttilega bar. Þess-
þann hátt, að samvinnuverzl- J vegna hefir rekstur félaganna
anir temja sér hvorki svarta- gengið ver og þau skilað
markaðsverzlun eða gjaldeyr- miklu minni arði en ella. Sá
issvindl, sem sterkur grunur flokkur, sem ber að verulegu
liggur, á að ýmsar einkaverzl leyti átbyrgð á þessu ástandi,
anir hafi ástundað í alltof er Alþýðuflokkurinn, sem í all
stórum stíl. Samvinnuverzlan of mörgum
ir gera þetta ekki, þvi að það
myndi vinna beint gegn til-
gangi þeirra og hagsmunum
félagsmanna. í hagfræðiálit-
inu alkunna, sem Gylfi Þ.
Gíslason m. a. stóð að, eru
þessir yfirburðir samvinnu-
verzlunarinnar eindregið við-
urkenndir.
Hitt má svo fúslega viður-
kenna, að árangurinn af starf
semi samvinnufélaganna
hefði getað orðið miklu meiri
á undanförnum árum. Það er
hinsvegar ekki þeirra sök,
þótt svo hafi til tekist.
Vegna vöruskortsins hefir á-
hrifanna frá þeim gætt
tilfellum hefir
heldur kosið að standa með
heildsölunum en samvinnu-
hreyfingunni.
Sú afstaða Alþýðuflokksins
og skrif Alþýðublaðsins um
þessar mundir eru í fyllstu
andstöðu viö störf og stefnu
Alþýðufl. annarsstaðar.
Ekkert annað blað jafnaðar-
manna á Norðurlöndum
myndi fást til að birta óhróö-
ur þann um samvinnuhreyf-
inguna, er undanfarið hefir
gefið að líta í forustugrein-
um Alþýðublaðsins. Gifta Al-
þýðuflokksins er líka önnur
en bræðraflokkanna á Norður
löndunum, enda ekki við öðru
miklu minna en ella, því að | að búast, þegar starfshættirn
allur vörur hafa reynst -selj-lir eiu jalh.ólikir.
þegum til útlanda í hverrí
ferð. Flugvélarnar sömuleiðis.
Mikill gjaldeyrir fer þar og
miklu meiri en skýrslur
greina.
Eins er um ferðalög innan-
lands. Flugvélarnar þjóta ofar
skýjum, fullar af farþegum.
Og' bifreiðar um færa vegi og
ófæra, allstaður iðandi af
fólki. Og flestar ferðir kosta
mörg hundruð krónur á hvern
einstakling.
f
Útvarpið 10. ágúst.
Ég hlustaði á fréttatilkynn
ingar fyrir kvöldfréttir þann
19. þ. m. Þar var engin alvara
eða áhyggjur á ferð. Ekki
færri en 20—30 tilkynningar
um dansskemmtanir og ann
an gleðskap um helgina, nú í
háönnum sumarsins. Gott er
ef þjóðin getur lifað á'dansi
og skemmtiferðalögum!
-------En þegar fréttirnar
koma þetta sama kvöld, var
alvaran meiri, stórslys af völd
um hamfara náttúrunnar og
eyðilegging á húsum, mann-
virkjum, landi og heyi. —
En þetta er önnur saga.
í Tívolí 18. ágúst.
Fegrunarfélag Reykjavíkur
hefir ýmislegt vel gert. Ann-
að orkar tvimþelis. Þennan
dag hélt það samkomu, mikið
auglýsta, en heldur ómerki-
lega. Og viti menn, sjö þús-
und manns er talið að hafi
komið. Aðgangur kostaði 10
kr. Ekki lítill peningur þar.
1 Sjötíu þúsund- á einu bretti!
Svo eru menn að tala um
erfiðleika!
Ekki hugsar félagið sér að
verja þessu fé til fram-
kvæmda eða vinnu hér innan
bæjar. Nei, ónei. Það hyggst
að láta gera eirsteypu af úti-
legumanni Einars Jónssonar
— úti á danskri grund. Og
flytja síðan heim.
Útilegumaður Einars Jóns-
sonar er stórbrotið verk, en
nokkur vafi hvernig hann
kann við sig í fjölmenni, og
engin minnsta ástæða til að
■ (Framhald á 7. síðu.)