Tíminn - 23.09.1950, Blaðsíða 4

4.
TÍMINN, laugardaginn 23. september 1950.
209. blað.
Skýrsla Cooleys og ísl. hótfyndni
Haustið 1939 ritaði ég í
þetta blað grein, sem ég
nefndi „Markaði og vöruvönd
un“. Þar segir svo:
„Meðan matarskemmur
þjóðanna standa hálftómar
eru ekki gerðar jafnmiklar
kröfur til vörugæðanna og
ella. En fyrr en varir getur
orðið breyting á því. Menn
mega ekki láta ástand líðandi
stundar stinga sig svefnþorni,
slíkt hlýtur að hefna sín
grimmilega, þegar vér á ný
þurfum að fara að keppa við
aðrar þjóðir um markaði fyrir
þessa vöru“ (þ. e. hraðfryst-
ur fiskur). — Síðan er að því
vikið, að þess verði nú vart
að slíkur fiskur sé nú flak-
aður og frystur, er menn
hefðu ekki árætt að nota til
hagnýtingar á þann hátt fyr
ir styrjöldina. Og síðan orð-
rétt: „Máske kemur það ekki
að sök um þessar mundir, en
getur þó dregið á eftir sér ó-
þægilegan dilk. Er ekki fólg-
in í því nokkur hætta, ef með
vitun manna um fullkomna
vöruvöndun sljógvast? Getur
ekki svo farið, að eftir kunni
að eima af því, þegar við sitj
um eigi lengur svo að hitunni
sem nú?“ — Síðan er þess
getið, að eftirlit með freðfisk
framleiðslunninni, sé hlutfalls
lega minni en fyrir styrjöld-
ina og sjómenn telji, að eigi
gæti jafnmikillar vandvirkni
og áður. Eðlilegt sé, að lög-
gjafinn láti mál þetta til sín
taka, og átti ég þar við það,
að freðfiskmat yrði lögskipað.
Loks lýkur greininni þann-
ig: „í sambandi við freðfisk-
framleiðsluna á það að vera
takmark vort að beita svo
strangri vandvirkni og að-
gæzlu, að þessi vara hljóti
hæstu einkunn hjá erlendum
neytendum, ekki eingöngu
nú, heldur jafnframt eftir að
heimurinn hefir farið vel að
stöfnum á ný. Takist það, er
meira unnið en menn munu
gera sér grein fyrir i fljótu
bragði.“
Þessari ábendingu haustið
1943 var vægast sagt mjög illa
tekið. Einn af fyrirsvarsmönn
um freðfiskframleiðenda
sagði: ,,Full ástæða er til að
ætla, að slík blaðaummæli
sem þessi geti haft hinar al-
varlegustu afleiðingar fyrir
þennan atvinnuveg.“ Þá skild
ist mér á öðrum mönnum, að
þeir hefðu helzt lyst á því að
fá mig dæmdan, svo að ég
gæti fengið að gista Skóla-
vörðustíg 9 fyrir þokkabragð
ið. Loks hafði einn fulltrúi á
fiskiþingi stimplað mig land-
ráðamann fyrir tilvikið. Allt
var þetta ósköp lágkúruleg
fyrirmennska og eigi þess
kyns, að ástæða væri til að
kippa sér upp við hana.
Árið eftir. að ég reit fyrr-
nefnda grein, samþykkti Al-
þingi lög um freðfiskmat, og
yfirleitt má segja, að á þeim
sjö árum, sem síðan eru liðin,
hafi vandvirkni við fram-
leiðslu á freðfiski aukist mjög
þótt enn standi margt til
bóta. En enn er það svo, að
ábendingar um það, sem mið
ur fer, eru teknar illa upp og
litið á þær sem íslenzka hót-
fyndni.
Svo sem kunnugt er fékk
ríkisstjórnin íslenzka í sam-
vinnu við Marshallstofnunina
ameriskan fiskiðnfræðing,
Edward H. Cooley, hingað til
lands síðastliöið vor. Skyldi
hann athuga fiskiðnað íslend
inga. Hann hefir nú fyrir
Eftir Lúðvlk Krisljánsson, rltstjóra
nokkru sent frá sér skýrslu
um rannsókn .sín og kennir
þar margra grasa. Að því er
snertir fiskframleiðsluna verð
ur honum tíðræddast um freð
fiskiðnaðinn. Blöðin hafa all
mikið rætt skýrslu þessa og
er helzt svo að sjá að efni
hennar sé þeim ný opinber-
un. En sannleikurinn er sá,
að í skýrslunni kemur ekki
ýkja margt fram viðvíkjandi
freðfiskiðnaðinum, sem ekki
var áður kunnugt þeim, er
bezt fylgjast með þessum mál
um. Og dæmi eru þess, að
Cooley hafi ekki komið auga
á allt, sem miður fer í þess-
um efnum,eða þá, að hann
hafi eigi hirt um að tína allt
til í skýrslu sinni.
Fyrirsvarsmenn freðfisk-
framleiðenda hafa lítið sagt
opinberlega viðvíkjandi um-
mælum blaðanna um efni
skýrslunnar fyrr en nú ný-
verið og þá vegna annars til
efnis. Þeir viðurkenna, að
„mikið af þeirri gagnrýni,
sem kemur fram i skýrslu
Cooleys, er réttmæt, en hún
á ekki aðeins leið til fisk-
framleiðenda, heldur engu
síður til allrar þjóðarinnar.“
— „Það má að sjálfsögðu
segja ýmislegt um meðferð á
fiskinum og vinnslu á hon-
um, ýmsu er ábótavant, því
miður.“ — „Hreinlæti er að
sjálfsögðu höfuðskilyrði fyrir
framleiðslu matvæla, og ger-
ir Cooley réttilega, athuga-
semd við það.“ — Þetta eru
orð fyrirsvarsmanna freðfisk
framleiðenda og er þakkarvert
að þeir skuli ekki líta á að-
finnslur og ábendinrar Cool-
eys sem ísl. hótfyndni. Hins
vegar vilja þeir leiða hug les
andans að því, að í sambandi
við hreinlætið þurfi breyting
ar á eðli og hugsunarhætti
fólksins, að á hinum ýmsu
sviðum athafnalífsins séu ó-
teljandi dæmi um skipulags-
leysi og loks segja þeir um
skýrslu Cooleys, að hér sé að
eins um að ræða álit eins að-
ilans, sem ekki þekki inn á
ísl. hugsunarhátt og stað-
hætti. — Allt má þetta vel
vera rétt, en ein atvinnugrein
má ekki afsaka skipulagsleysi
sitt með skipulagsleysi annarr
ar og komi eðli og hugsunar-
háttur fólksins í bága við
kröfur neytenda framleiðsl-
unnar verður að gera allt, sem
unnt er til að ráða bót á slíku.
— Vafalaust munu margir
fylgjast með því af nokkrum
áhuga á hvern hátt verður
reynt að taka ábendingar
Cooleys til greina.
Sú var tíð, að íslendingar
höfðu á sér afbragðs orð fyr
ir framleiðslu á saltfiski. Öll
styrj aldarárin var fiskur eigi
verkaður á þann hátt, en mi
hefir verið tekið ti,l á ný við
þá framleiðslu í stórum stíl.
Það er ekki óalgengt að heyra
menn ræða um það, að ekki
gæti nú jafnmiklar vand-
virkni hjá okkur á fram-
leiðslu saltfisks og átti sér
stað, þá er bezt lét áður.
„Hvað ætli hann Þorsteinn
Guðmundsson hefði sagt um
svona saltfisk?“ heyrast menn
segja. Ekki verður um það
dæmt hér, að hve miklu leyti
okkur kann að hafa farið aft
ur við framleiðslu þessarar
vöru né hve breyttar aðstæð-
ur kunna að eiga þátt í því.
En hitt er víst, að okkur er
lífsnauðsyn, að saltfiskurinn
okkar, jafnt blautur sem
þurrkaður, njóti sama álit,
og áður, ekki eingöngu í Mið-
jarðarhafslöndunum heldur
allsstaðar þar, sem finnast
kunna neytendur að honum.
Sé það rétt, að fólk það, sem
vinnur að framleiðslu fisks í
hvaða formi sem er hafi
slæfða tilfinningu fyrir vöru
vöndun er óumflýjanleg nauð
syn að ráða bót á þvi. Og það
íhugunarefni er þess eðlis, að
sjálfsagt er að snúast við
því af alvöru og festu og um
fram allt láta það ekki sitja
á haka. Hver fiskverkunar-
maður- og kona verður ætíð
að hafa það hugfast, að hver
fiskdós, saltfiskur og freðfisk
flak ber íslenzkri þjóð vitni á
borði neytenda í fjarlægu
landi, og sá vitnisburður verð
ur ætíð að vera íslendingum
í hag. Skera verður upp her-
ör fyrir því, að fiskframleiðsla
okkar öll verið talin eftirsókn
arverð í markaðslöndunum
vegna gæða. Aðstöðu okkar er
á flestan veg þannig háttað,
að þetta á að geta lánast, ef
ákveðinn og almennur vilji er
fyrir hendi. Ekki eru um það
að villast, að sú samkeppni,
sem við verðum að há í mark
aðslöndunum, harðnar, og
henni getum við meðal ann-
ars ekki sízt mætt með því, að
senda einungis frá okkur
vöru, sem er óumdeilanleg að
gæðum, og vitanlega í því
formi, sem neytandinn ósk-
ar helzt. Ég held, að okkur sé
ekki i svipinn eins nauðsyn-
legur annar áróður og sá, sem
beinist að því að vekja al-
mennan áhuga fyrir vöruvönd
un og þá einkanlega á þeirri
framleiðslu, sem úr landi er
seld. Takist okkur að öðlast
óbrigðula tiltrú neytenda í
markaðslöndunum er óefað
mjög mikið unnið, og ég held,
að við megum einskis láta ó-
freistað til þess að svo megi
verða. Ótti manna um það, að
við getum ekki náð í fyrstu
ágætiseinkunn sem fiskfram
leiðendur, er að mínum dómi
ástæðulaus, ef við göngum af
heilum hug og undansláttar-
laust að náminu. Það á að
vera sjálfsögð skylda, að allir
gefi því auga, sem betur má
fara og komi ábendingum til
réttra aðila, og séu þær rétt-
mætar, sé við þeim tekið af
skilningi, en ekki á þær litið
sem íslenzka hótfyndni. Sof-
andaháttur fyrir vöruvöndun
og þögn og yfirhilming hlýtur
að verka sem beiskt eitur, er
fæstir munu vilja drekka til
botns með fúsu geði.
(Ægir)
Pétur Jakobsson hefir óskað
eftir að taka til máls um hár- j
skurð, rakstur og rakara. Gef
ég honum hér með orðið:
Fasteignasölu-
miðstöðin
Lækjargötu 10 B. Sími 6530
Annast sölu fasteigna,
skipa, bifreiða o. fl. Enn-
fremur alls konar trygging-
ar, svo sem brunatryggingar,
innbús-, líftryggingar o. fl. í
umboði Jóns Finnbogasonar
hjá Sjóvátryggingarfélagi ís-
lands h. f. Viðtalstími alla
virka daga kl. 10—5, aðra
tíma eftir samkomulagl.
„Sú var (íðin, að menn í landi
hér létu hvorki skera hár sitt ^
né skegg. Var hvortveggja látið j
vaxa eftir vild. Náði skegg J
mönnum á bringu, en hár í belt
isstað. Voru þeir nefndir síð-
skeggjar.
Þessi siður hélst þó ekki ó-
breyttur frekar en aðrir siðir1
mannanna barna. Er aldir lið^
fóru menn að stytta hár sitt og
skegg. Jafnvel fram undir síð-
ustu aldamót gengu menn með
hár skorið um enni, eyru og
háls og skegg skorið nærri kinn
um og höku. Síðan hefir þetta
breytzt. Karlmenn létu skera
sér snoðkoll og raka skegg sitt,
að undanskildri efri vör. Höfðu
yfirskegg sem kallað er.
Sá tími er nú samt kominn að
menn ganga alveg skegglausir
eins og Njáll sálugi. Nú þykir
það fallegt, en á hans dögum
þótti slíkt ljótt. Nú erum við
orðnir svo fínir að vér látum
skera hár vort einu sinni í
mánuði hverjum og raka gran-
ir vorar dag hvern.
Áður fyrr um land allt önn-
uðust verklaegnir menn, karlar
og konur, hárskurð á bæjum,
hver á sínu heimili. Voru marg-
ir, menn og konur, vel að sér
í þessari iðngrein, enda þótt
enginn gerði þessa iðju að at-
vinnu. Þar kom þó að, er þétt-
býlið myndaðist, að upp komu
hinir svokölluðu rakarar. Voru
það menn er gerðu hárskurð að
atvinnu.
Fyrsti hárskeri hér á landi,
sem gerði sér slíkt að atvinnu,
settist að í Reykjavík, í kring-
um síðustu aldamót. Nú er öld
in önnur. Hér í vorri borg er
kominn upp heill herskari rak-
ara, sem raka menn og raka vel
í orðsins víðtækustu merkingu.
Rakarastofur eru hér í borginni
um hana alla, þvert og endi-
langt. Jafnvel margar rakara-
stofur í sömu götunni. Starfs-
lið þeirra sumra er mikið, jafn-
vel upp í tíu mannas. Þriggja
álna menn, ungir og sterkir,
hafa nú á tímum svo veila hetju
lund, að þeir gerast rakarar,
enda þótt önnur karlmannlegri
iðja bjóði þeim fang.
Gæddir eru rakarar vorir tak
markaðri gestrisni og fer þeim
stöðugt fækkandi, er reka þessa
iðju sem líknarstarfsemi. Fyrr
á tímum voru rakarar ódýrir
á þessum verkum sínum, en
unnu þó verkin vel. Nú eru rak
arar aftur á móti ekki ódýrir,
en vinna verk sitt vel. Er nú
svo komið, frá mínum bæjar-
dyrum séð, að ekki geta nema
ríkir burgeisar notað iðn þess-
ara ágætu manna vegna dýr-
leika.
Mér er tjáð, að nú kosti níu
krónur að láta skera hár sitt
og þrjár krónur að láta raka
granir sínar. Um verð höfuð-
baða veit ég ekki. Rakstur og
hárskurður er þvi orðinn allveru
legur skattur á heimilin. Hugs-
um okkur heimilisföður með
þrjá syni. Þeir mundu vilja
láta skera hár sitt einu sinni
í mánuði hver. Kostar það 36
krónur. Þá létu þeir raka skegg
sitt einu sinni á dag hver. Það
mundi kosta samanlagt þrjú
hundruð og sextíu krónur. Þetta
heimili verður, eftir þessu, að
borga þrjú hundruð níutíu og
sex krónur um mánuð hvern
fyrir hárskurð og rakstur. Um
árið mundi heimili þetta borga
kr. 4.752. Er þetta ærinn skatt-
ur.
Ég vil virðingarfyllst leyfa
mér að spyrja: Er þetta, hár-
skurður og rakstur, ekki óþarf
lega dýrt? í minni fávizku
finnst mér ekki ólíklega til get
ið, að hver rakari geti klippt
40 mannshöfuð á dag, í venju-
legum vinnutíma. Hefir hann
þá, ef rétt væri, kr. 360,00 í dag
kaup. Hugsað get ég mér að
nærri láti að hver æfður rak-
ari raki 100 menn á dag. Mundi
hann þá vinna sér inn 300
krónur um dag hvern. Ef til vill
er þetta ekki alveg rétt, en
nærri vegi hlýtur þetta að ve,ra.
Víst er um það, að gott er að
vera rakari og sælir eru þeir,
sem hafa numið og tamið sér
þá ágætu iðju. Þeirra er ríkið
og eftir atvikum mátturinn og
dýrðin.
Nú er hálfgert hallæri í landi
voru. Dýrtíð mögnuð, en tregt
um atvinnu. Það er því ekki
víst að almenningur geti keypt
sér rakstur og hárskurð. Hvað
á þá að gera? Fara að safna
hári og skeggi eins og fyrr á
öldum? Verða síðskeggjar. Nei,
ekki dugar það. Kvenfólkið hef
ir alist upp við að kyssa sína
herra skegglausa. Því mundi mis
líka kyssitauið á sínum herrum,
ef það væri úfið og órakað.
Hvað er þá til úrræða, ef
gjaldmiðilinn vantar, en hár-
skurður og rakstur helzt í
tízku? Þá eru góð ráð dýr. Karl
menn verða að raka sig sjálfir.
Kvenfólkið verður að taka sér í
hönd skæri og greiðu, og skera
hár sinna herra. Þetta gæti
allt farið vel. Fjöldi húsmæðra
mundi verða fljótt leiknar í
þessari iðn, ef þær temdu sér
hana. Ég hefi kynnst og séð
fjölmarga sveitamenn, sem hafa
verið heima klipptir og mér
hefir sýnst hárskurður þeirra
vera svo góður að ekkert væri
að honum að finna. Það er gott
að hjálpa sér sjálfur. Það gef-
ur fyrirheit um, að æðri máttur
sé með í verkinu.
Nú munu hárskerar ekki þykj
ast hafa góða atvinnu, ekki
mikið kaup fyrir sína vinnu
þrátt fyrir það verð, sem á þjón
ustu þeirra er. Er þá eitthvað
bogið við ástandið. Það, sem
helst er hugsanlegt, er að þeir
séu orðnir alltof margir og
hafi því hver rakarastofa of
lítið að gera. Þá er ekki annað,
en þeir ungu hætti þessum
starfa sínum og snúi sér að
annarri vinnu, t. d. framleiðslu
til sjávar eða lands. Líka mætti
lækka þjónustugjaldið þar til
að allir, fátækir sem ríkir, gætu
keypt þessa ágætu þjónustu og
orðið aðnjótandi gæða hennar.“
Sjálfur legg ég ekki orð í
belg um þessi mál, en fúslega
myndi ég leyfa frekari um-
ræður um þetta, ef þess yrði
óskað.
Starkaður.
Blóm og grænmeti
Höfum ávallt fjclbreytt úrval af afskornum blómum
og pottaplöntum. Einnig nýkomiö: Blómaborð, tvser
stærðir, blómastólar, tvær stærðir.
BLÓM OG GRÆNMETI H.F.
Aðalstræti 3. — Sími 1588.