Tíminn - 03.10.1950, Síða 4

4.
TÍMINN, þriðjudaginn 3. október 1950.
218. blað.
Heimur á heljarþröm
Fairfield Osborn: Heimur
á heljarþröm. Stærð: 192
bls. 18X12 sm. Verð: kr.
47.00 innb. Þýtt hefir með
leyfi höfundar og sam-
kvæmt tilmælum stjórn-
ar Landgræðslusjóðs Há-
kon Bjarnason.
Hingað til hefir það senni-
lega farið fram hjá býsna
mörgum hversu stórmerk
bók hefir bætzt íslenzkum
bókmenntun, þar sem er
Heimur á heljarþröm eftir
Fairfield Osborn. Að sönnu
hefir bókarinnar verið getið
í blöðum og geta lofsamlega
en þó engan veginn svo á-
berandi, sem efni standa til.
Landafræði, náttúrufræði
og saga eru námsgreinar, sem
kenndar eru í flestum skól-
um landsins. Flestir hafa
stundað nám í þeim fræðum
og sumir marga vetur.
Kennslubækur og aðrar fræði
bækur um þessi efni eru alls
staðar til á hverju byggðu
bóli. — Þó geymir þetta kver
mikinn nýjan fróðleik um öll
þessi efni fyrir þann, sem!
hingað til hefir látið sér
nægja að byggja á kennslu-j
ISóki i um rányrkjuna og' þær ógnir, sem
af henni leiðir
bókunum. Og sá fróðleikur er
svo merkilegur og varðar okk
ur öll svo mjög, að það er á-
takanlegur brestur á al-
mennri menntun að fara á
mis við hann.
Það ættu allir bændur að
lesa þessa bók. Hún sýnir
þeim hve veglegt og stórt
hlutverk bænda og ræktunar
manna er, hvílík blessun fylg
ir því, ef það er vel unnið og
hvílík skelfing vofir yfir, ef
rányrkjunni er haldið áfram.
Þessarar bókar var að
sönnu getið í Tímanum sam-
kvæmt erlendum blaðaskrif-
um litlu eftir fyrstu útkomu
hennar á frummálinu árið
1948, en hún vakti þá þegar
athygli um allan heim. Þar
var skoðun höfundarins i
meginatriðum lýst. En þegar
frá eru taldar fáeinar blaða-
greinar, sem meira og minna
hafa snert þetta efni, man ég
ekki eftir neinu á islenzku
sem þessi höfuðatriði landa-
fræði, mannkynssögu og nátt
úrufræði eru rakin, nema árs
rit skógræktarfélags íslands
1938, en í þeirri bók er rakið
hvernig menn hafa með eyð-
ingu skóganna gert viðlend
svæði þessa hnattar að eyði-
mörkum.
(Christian Gjerlöff: Skóg-
urinn og æskulýðurinn. Guð-
mundur Hannesson prófessor
þýddi).
En snúum nú að efni þess-
arar bókar.
Osborn rekur það i fyrri
hluta bókarinnar að mann-
kynið er hluti eða þáttur af
náttúru þessa hnattar og get
ur ekki annað orðið. Maður-
inn þarf því að starfa
með náttúrunni. Að öðrum
kosti tortímir hann sjálfum
sér.
Margar tegundir hafa liðið
undir lok á þessari jörð. Hið
hæfasta lifir. En lífsskilyrðin
breytast og það, sem er hæf-
ast til að lifa við skilyrðin í
dag getur ef til vill alls ekki
lifað við þau skilyrði, sem
verða einhverntíma síðar
meir. Ef maðurinn eyðir þeim
skilyrðum, sem honum eru
nauðsynleg, glatar hann sjálf
um sér.
Það er gróðurmoldin, sem
lif mannsins byggist á. Gróð-
urmoldlnni hefir verið eytt á
víðlendum svæðum, sem áð-
ur voru frjósöm og auðug upp
spretta gróandi lifs. Og Os-
born hefir ekki blinda trú á
vísindunum. Hann segir frá
þeirri sögulegu staðreynd,
að með því að höggva við-
áttumikla skóga við upptök
Volgu var vatnsrennsli henn
ar gert ójafnt, svo að stórflóð
valda síðan miklu tjóni, en
vatnsmagn verður hinsvegar
allt of lítið i þurrkaköflum.
En þegar hann hefir lýst ráða
gerðum Rússa og undirbún-
ingi að miklum stíflugörðum
og áveitukerfi gerir hann ráð
fyrir því, að vísindamenn og
tækni sjáist yfir eitth\vertl
veigamikið atriðið, svo að ár-»
angur verði ný truflun eðli-
legs samstarfs í náttúrunni
þó að hann fullyrði ekki að
svo hljóti að verða.
Osborn veit það líka, að
hætta getur stafað af því, að
í jarðveginn vanti einhver
efni, svo að það, sem úr hon-
um vex, verði „svikið“ enda
þótt vel spretti. Álit visinda-
manna á því máli hefir gjör-
breytzt siðustu áratugi. Nú
vita menn að tilbúinn áburð-
ur er engan veginn einhlítur
til að halda við auðlegð jarð
vegsins og heilbrigði þess,
sem í honum vex og á því lif-
ir. Jarðyrkjan er þannig
vandasamari og flóknari en
menn héldu og sjálfsagt
margt, sem enn er ókannað.
En svo mikið er víst, að rækt
unarmaðurinn þarf að standa
í skilum við jörðina, ef mann
kynið á ekki að glatast.
Okkur hefir verið kennt
ýmislegt um stærð og legu
eyðimarka, sem heita hitt og
þetta. Viö höfum lært að ein
og önnur lönd væru hrjóstrug
og óbyggileg að meira eða
minna leyti. En landafræðin
gengur framhjá, ef hverju
þetta er svo. Hún hefir leitt
hjá sér að segja okkur hvers
vegna það varð svona.
Ef til vill er það líka frem-
ur hlutverk mannkynssög-
unnar. Hún hefir stundum
sagt frá því, að þarna hafi
einu sinni verið mikið og
voldugt herveldi, þar sem nú
er eyðimörk. Ef til vill hefir
hún eitthvað sagt frá auð-
sæld og frjósemi hinna týndu
landa. En þegar að því kem-
ur að skýra frá því, sem varð
ar okkur þó mest, af hverju
hin góðu lönd týndust, hefir
botninn löngum dottið úr
allri fræðslustarfsemi í mann
kynssögu.
Og meira að segja náttúru
fræðin hefir gengið framhjá
þessu mikla hlutverki.
Hún amma mín sagði mér,
að hver tegund í ríki náttúr
unnar hefði ákveðnu hlut-
verki að gegna. Hún leit á
alla veröld guðs sem eina
heild. Þetta var gömul alþýðu
trú um hið ríkjandi órofasam
band í náttúrunni. Og mér
finnst, að skoðanir Osborns
og ömmu falli í meginatrið-
um saman, þó að annars veg
ar sé hámenntaður heims-
borgari, sem hefir aðgang að
öllum þeim heimildum, sem
menntabrunnar heimsmenn-
ingarinnar eiga yfir að ráða,
en hinsvegar fátæk og ó-
menntuð alþýðukona í af-
skekktri sveit á íslandi, fædd
á fyrri helmingi nítjándu ald
ar. Þetta eins og margt fleira
vekur lotningu fyrir alþýðu
spekinni eins og hún bjó i
brjósti skólalausu fólki.
í seinni helmingi bókarinn
ar lýsir Osborn því hvernig
maðurinn hefir lagt blómleg
lönd i eyði og í hvílíkri hættu
mörg lönd eru í dag. Sú frá
sögn er ægileg, og sannarlega
varðar hún allt mannkyn.
Hákon Bjarnason skógrækt
arstjóri hefir þýtt þessa bók
samkvæmt tilmælum stjórn-
ar landgræðslusjóðs. Og þeim
sem lesa bókina, þarf ekki að
segja neitt um það, hvers-
vegna landgræðslusjóður og
skógræktarstjóri séu hér að
verki.
Hákon ritar eftirmála við
bókina og getur þess þar, að
Björn P. Kalman og Björn
Sigfússon hafi lesið prófark-
ir og fært margt til betra veg
ar. Það er líka sannast sagna,
að þó að bókin fjalli um þau
efni, að útlit sé fyrir að hljóti
að hafa verið erfið til þýðing
ar ber ekki á öðru en þýð-
ingin sé lýtalaus, og er þá
mikið sagt. En á því er rétt
að vekja athygli, að þýðand-
inn hefir látið góða menn yf
irfara verk sitt og skammast
sín ekki fyrir að geta um
það, og er það til fyrirmynd-
ar.
Hér verður nú ekki að sinni
meira rætt um efni þess-
arar bókar. Ef til vill er Os-
born óþarflega svartsýnn í
einstökum atriðum. Náttúr-
an býr yfir miklu gróður-
magni ef hún fær að vera í
friði, og þó nýtur þess betur
ef mannshöndin og manns
andinn hjálpar henni. Og þó
að það sé sjálfsagt rétt, sem
skógræktarstj óri segir í eftir
málanum, að helmingur af
gróðurmold íslands hafi skol-
ast og fokið burt þegar hlífð
argróðurinn var eyddur, —
skógur og kjarr, — þá höfum
við líka séð landið gróa upp
á ný, þó að í smáum stíl
sé. En hættan vofir yfir og
hún er ægileg. Frú Eleanor
Roosvellt segir:
„Mörgum stendur stuggur
af styrjöldum þeim, sem
mennirnir heyja og yfir oss
vofa sí og æ . En fæstir
þekkja hina herferðina, sem
mannkynið er líka í. — Bók
þessi varpar skýru ljósi á
ýmiskonar vandamál. Hún á
erindi til allra þjóða heims“.
Að endingu heiti ég per-
sónulega á allt hugsandi
sveitafólk á íslandi, að lesa
þessa bók og hugsa og tala
um efni hennar. Þá munuð
þið betur skilja hvílík náðar
gjöf og blessun gróðurmoldin
er og hversu veglegt og göf-
ugt ætlunarverk það er að
vaka yfir henni og vernda
hana. Og þið munuð sjá, að
stefnubreyting og nýir tímar
eru í vændum eða endalok
mannkynsins að öðrum
kosti.
H. Kr.
Járngrímur kallast sá, sem
hefir sent mér pistil þann, sem
hér fer á eftir:
„Það eru mörg blöð og margir
flokkar, sem vilja gæta hags-
muna almennings. Það mætti
ætla að gengi nú ekki sérlega
margt að okkur alþýðumönn-
unum aðra eins umhyggju og
blöðin og flokkarnir segjast bera
fyrir okkur. Ég ætla heldur
ekki að kvarta, heldur er ætlun
mín að gefa litla bendingu í
aðvörunarskyni.
Nýlega voru almenningsvagn
ar látnir flytja fólk á samkomu
stað í Reykjavík. Þetta var gert
til þess, að einstaklingar kæm-
ust á staðinn, án þess að kaupa
sérstakan bíl með sig og sjálf-
sagt lika til þess, að láta stóru
bilana vinna fyrir sér þennan
dag. En hvað skeður svo? Ekki
nema það þó, að eitt af blöð-
unum okkar alþýðumannanna
fer að hella úr sér út yfir það
tiltæki, að taka atvinnuna frá
leigubílst j órunum.
Ekki skai mig undra, þó að
seint gangi að fá sæmilegt lag
á ferðir almenningsvagna í
Reykjavík, ef umhyggjan fyrir
leigubílstjórunum er svo víðtæk
sem þessi afstaða bendir til.
Vitanlega tekur það atvinnuna
frá leigubílstjórunum að hafa
sæmilega strætisvagna. Það tek
ur líka atvinnu frá saumastof-
um og bökurum ef fólk getur
eitthvað saumað og bakað á
heimilunum. En þeir sem hugsa
eins og Þjóðviljinn laga slíka
hluti aldrei.“
Hér vil ég bæta því við, sem
Járngrímur hefir sjálfsagt orð-
ið var við, að Þjóðviljinn eins
og fleiri blöð hafa talað um
„ríkisbáknið". Okkur skilst, að
það umtal byggist á því, að ó-
þarflega margt fólk þyki komið
í þjónustu hins opinbera og þar
með á framfæri almennings.
Bjargráðið ætti þá sennilega
að vera það, að færa eitthvað
af þessum starfsmönnum til
annara verka.
Þcgar deilt var um það í vor,
hvort skrifstofumenn ættu að
vinna 38 y2 stund á viku eða
ekki, varð Þjóðviljinn ókvæða
við, og talaði um það sem hina
verstu óhæfu, ef einhverjir, sem
komnir væru í þjónustu ríkis-
ins væru látnir fara þaðan og
leita annarra starfa. Stefnan
virðist því vera sú, að formæla
„ríkisbákninu" en standa jafn-
framt vörð um það, svo að ekki
sé úr því dregið. :— Og er ekki
þetta sú pólitík, sem vinsælli
verður, heldur en að tala við
menn satt orð af einlægni og
raunsæi?
Mikil óánægja virðist vera í
bænum vegna umbúðaleysis í
brauðabúðum. Oft hefir verið
! kvartað af minna tilefni, því
[ að það er hvimleitt að bera mat
; inn heim í berum höndunum
eftir því sem á stendur. En
þetta tölum við betur um
seinna. Starkaður gamli.
VV.VAV.^V.V.V.V.V.V.V.VV.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V;
I Stúlku vantar ;i
/VAVAVA%W.V.V.VAW.%W.V.V.V.V.V.W.V.VAWi
Móðir mín
GUÐRÚN INGIMUNDARDÓTTIR
Fossatúni
Andaðist 1. október. Fyrir mína hönd og annara
aðstandenda
Ólafur Sveinbjörnsson
Nýja fasteignasalan
Hafnarstræti 19. Sími 1518.
Annast sölu fasteigna, skipa,
bifreiða og verðbréfa. Við-
talstími kl. 11—12 og 2—5
virka daga nema laugardaga
kl. 11—12.
Köld borð og helt-
or rnatnr
■endum út um allan bœ.
filLD & FISKUR.
fslendlngaþættlr ...
(Framhald af 3. slOu.)
mónum og fljótið kveður óð
sinn sterkri raustu, sem áður
’ fyrr, er hann ungur og ó-
! trauður stefndi í átt til oræf-
anna til þjónustu við skyld-
I una. Og hér á þessum stað,
þar sem allt er helgað af
1 minningum, er hann nú
kvaddur af börnum sínum og
vinum, er siðan fylgja honum
í hinzta áfangastaðinn — inn
í frið hins vígða reits. En á
ströndinni handan hafsins
mun honum fagnað af henni,
sem reyndist honum ljúfur
förifiautur í gegn um blítt
og strítt í heimi áranna.
Handtak þeirra slitnar ekki
framar. í sumarlandi eilífð-
arinnar mun honum auðnast
að litast um af nýjum Sóleyj-
arhöfða og sjá fegurð lífsins
í fullu ljósi.
Guð blessi • honum þann
unað.
Jórunn Ólafsdóttir,
Sörlastöðum.
Herbergi
Tveir reglusamir iðnnemar
óska nú þegar eftir herbergi,
sem næst miðbænum.
Upplýsingar í síma 2854
LÖGUÐ
fínpúsning
send gegn póstkröfu um allt
land.
Fínpúsningsgerðin
Reykjavík — Síml 6909
BergurJónsson
Málaflutningsskrifstofa
Laugaveg 65. sími 5833
Heima: Vitastig 14. j