Tíminn - 04.10.1950, Blaðsíða 5

219. blað.
TÍMINN, miðvikudaginn 4. október 1950.
5.
Miðvikud. 4. okt.
Rógur Morgunbl. um
skipadeild S.Í.S.
í bæjarfréttadálki Mbl. í
gær er laumað inn rógi um
Samband ísl. samvinnufélaga.
Segir þar að „fé bændanna“
sé „veitt út á sjóinn“, þar
sem S. í. S. hafi lagt 15—20
milljónir króna í ný skip.
Reiknar blaðið svo út að fyrir
þetta fé hefði verið hægt að
stækka íslenzk tún um einn
ha. á hverju býli til jafn-
aðar.
Það er vitanlega næsta auð
velt að koma fram með svona
reikninga. Hitt er annað mál,
að samvinnubændur munu al
mennt ekki telja sér það tap-
að fé, sem lagt er í flutninga-
skip S. í. S. Bændur vilja
gjarnan að þungavörur séu
fluttar beint á þeirra hafnir
með skipum samvinnu félag-
anna. Og þeir vilja líka, að
samvinnumenn eigi sitt frysti
skip.
Mbl. veit það ef 'til vill
ekki, að það eru fleiri en bænd
ur, sem standa að S. í. S. Þjóð
in veit hinsvegar, að kaup-
félögin taka drjúgan þátt í
framleiðslu freðfisks og þær
afurðir þarf að flytja á mark
að erlendis. Fulltrúar sam-
vinnufélaga bænda hafa sjálf
ir tekið þær ákvarðanir á sam
bandsfundum, að skipin
yrðu keypt.
Hér er því ekkert, sem þarf
U' að fela eða fara í launkofa
með. Siglingar eru þjóðar-
nauðsyn. Skip S. í. S. þola
að minnsta kosti samanburð
við hvaða skip sem er í kaup
skipaflotanum. Og samvinnu-
bændur eru ánægöir með
skipaútgerð S. í. S.
Hitt væri ástæða til, að
Mbl. hefði órólega samvisku
út af því, að fjármagnið hefir
verið lagt í ahnað en að
stækka tún og bú bændanna.
En þar eru aðrir hlutir, sem
því er óljúfara að tala um
en flutningaskip S. í. S. Hvað
á að segja um auðmanna-
hverfi Reykjavikur og alla
þá eyðslu, sem átt hefir sér
stað í sambandi við þau. Og
hvað hafa til dæmis eigendur
Mbl. fengið til geymslu marg
ar milljónir af fé bankanna
til að leggja i verzlunarrekst-
ur og vafasamar stórbygging
ar í Reykjavík?
Það er vonlaust mál fyrir
Mbl. að rægja nauðsynleg
flutningaskip, sem eru í fullu
starfi fyrir íslenzku þjóðina.
Vel má gagnrýna þau, með
því til dæmis að gera saman
burð á útgerðarkostnaði og
rekstursgrundvelli þeirra og
annarra hliðstæðra skipa. Ef
þessi skip væru dýrari í
rékstri mætti segja að gálaus'
lega væri farið með fé sam- j
vinnumanna og því sóað. En
Mbl. er ekki byrjað að tala
um það, sem ekki er heldur
von. Það deilir á hitt, að skip
in hafi verið byggð.
Það er gott út af fyrir sig,
að eiga skip eins og Gullfoss,
sem er í leigu hjá Frökkum til
mannflutninga milli fjar-
lægra landa. Það getur líka
verið gott að eiga flugvélar
til að flýtja hunda úr einni
heimsálfu í aðra. En hitt ligg
ur þó nær, að eiga hentug
flutningatæki til að fullnægja
ERLENT YFIRLIT:
Frelsi samvinnufélaganna
Alhyglisverðar dvilur ú fuiidi insílsljórnar
Alþjóðasambands Naiiivinnunianiia í
snmar
Deilan milli „austurs og vest-
urs“ varð all hörð á fundi mið-
stjórnar Alþjóðasambands sam-
vinnumanna (I.C.A.), sem hald
in var í Helsingfors 16.—19.
ágúst s. 1. I sænska samvinnu- '
blaðinu Vi birtist nýlega all-'
ýtarleg grein um þessar um-
ræður og fer hún hér á eftir
í lauslegri þýðingu.
„Við vitum, að garðyrkju-
maðurinn verður að hreinsa ill
gresið burt úr garði sínum. Sé
það ekki gert í tíma berast fræ
illgresisins um garðinn og
leggja hann allan í auðn“. |
Þessi orð lét forustumaður t
tékkneskra samvinnusamtaka
A. Zmrhal falla á stjórnarfundi j
alþj óðasamvinnusambandsins
í Helsingfors í ágúst s. 1. 111-
gresið, sem hr. Zmrhal átti við,
voru menn. Það voru þeir menn,
sem höfðu haft aðrar skoðan-
ir en valdhafarnir á hlutverki
samvinnunnar og öðrum þjóð-
félagsmálum, mennirnir, sem
hurfu í sínu eigin landi án
þess spor þeirra yrðu rakin
eða þeir, sem flúið gátu til
annarra landa, undan verndar-
væng „alþýðustjórnarinnar",
þar sem þeir gátu skjóli við-
urkenndra mannréttinda lifað
í friði.
Með þessum orðum sínum
benti þessi tékkneski forustu-
maður á þann eðlismun, í skoð-
unum og framkvæmd, sem er i
milli „alþýðulýðræðisins“og vest
ræns lýðræðis. Það er hið gjör I
ólíka mat og viðurkenning á'
gildi einstaklingsins, sem m. a.
skýrir það, að samvinnufélög-
in í Rússlandi og öðrum „al-
þýðurikjum“ eru mjög frá-
brugðin samvinnufélögum og
öðrum fjöldahreyfingum í lýð-
ræðisríkjum. Á pappírnum eru
þó svipaðar reglur gildandi í
„austrænu“ ríkjunum. Þar er j
gert ráð fyrir frjálsri inngöngu j
í félögin, lýðræðisstjórn og
fræðslustarfsemi. En þessi orð
eru skilin þar á allt annan veg'
en í lýðræðislöndunum. Þetta
hefir lengi verið vitað og þegar ‘
Alþjóðasamband samvinnu- j
manna hefir sent frá sér sam- j
hljóða yfirlýsingar þá hafa full
trúar kommúnista raunverulega
meint allt annað með sömu orð
um en lýðræðissinnar. Þetta'
kom sérlega glöggt i ljós nú á j
Helsingforsfundinum, svo glöggt
að forsendur fyrir sameigin-
legum yfirlýsingum virðast falln
ar burt. Rússneski fulltrúinn
Klimav taldi deilurnar á fund-
inum stafa af valdastreitu.
Deilan stæði um það hvort meiri
hluti í Alþjóðasambandinu
ætti að haldast hjá borgara-
legu ríkjunum eða verða hjá
hinum „framsæknu samvinnu-
félögum“ austrænu ríkjanna.
Fulltrúar lýðræðissinna töldu
hinsvggar deiluna standa um
það, hvort Alþjóðasambandið
ætti að halda sínum gamla til-
gangi og einkennum að vera
samvinnumiðstöð frjálsrar og
óháðrar fjöldahreyfingar eða
verða miðstöð fyrir áróður
vissra pólitískra kenninga. Ör-
lög Alþjóðasambands verkalýðs
félaganna sýndi það bezt hvað
væri í húfi. Þegar kommúnist-
isku samböndin náðu þar meiri
hluta, breyttust starfshættir
sambandsins á þann veg að lýð
ræðisleg verkalýðssambönd
urðu að segja sig úr Alþjóða-
sambandinu.
Sá möguleiki getur einnig ver
ið fyrir hendi í samvinnusam-
bandinu. Samvinnufélögin í
Sovét-Rússlandi, Tékkóslóvakíu
Póllandi, Rúmeníu og Búlgaríu,
ásamt öðru ítalska sambandinu
Lega Nationale, sem kommún-
istar ráða, eru í minnihluta í
fulltrúaráði og stjórn Alþjóða-
sambandsins. Hinsvegar sækja
ungversk og austur-þýzk sam-
vinnufélög fast um upptöku í
sambandið og búlgörsku og rúm
ensku félögin vilja fá fleiri full
trúa í sambandinu. Yrðu um-
ræddar kröfur teknar til greina
þá fengju „alþýðulýðræðismenn
irnir“ meirihluta í I. C.A. Að
því hefir líka verið stefnt af
þeirra hálfu. Þegar umsóknir
sumra þessara „rauðu“ sam-
banda um upptöku í I. C .A.
hefir verið synjað vegna þess,
að samþykktir þeirra voru ekki
í samræmi við Rochdale-regl-
urnar, hvað viðvék sjálfstæði
og lýðræðisskipulagi þeirra, þá
gerðu þau sér lítið fyrir og
breyttu orðalagi samþykktanna
í samræmi við umræddar regl-
ur. Þar með var sú spurning
offarlega á baugi, hvort orða-
lagi samþykktanna eltt skyldi
lagt til grundvallar í þessu efni
eða taka tillit til þessa tvenns-
konar skilnings á sömu orðum,
sem gæti annarsvegar hjá lýð-
ræðissinnum og hinsvegar hjá
kommúnistum. Á Alþjóðasam-
bandið að leyfa samböndum
inngöngu, sem að vísu geta bent
á lýðræðislega orðaðar sam-
þykktir, en neita svo undir-
stöðuatriðum lýðræðisins í
framkvæmd?
Eins og áður er að vikið þurfa
sambönd þau, sem ganga vilja
í Alþjóðasambandið að full-
nægja Rochdale-reglunum svo
kölluðu m. a. að öllum sé heim-
il innganga, lýðræðisleg stjórn
o. s. frv. í nóvember á fyrra ári
kom frá I. C. A. í sambandi við
þessi mál yfirlýsing og skýring
á því hver skilyrði yrðu að
vera fyrir hendi hjá samvinnu-
þeirri þörf, sem atvinnulíf ís
lenzkra manna daglega krefst
að verði uppfyllt.
En það er margskonar
eyðsla sem þjóðimii er ekki
holl. Það eru til í Reykjavík
margir dýrir hlutir, sem ekki
gefa þjóðinni neina björg í
bú og ekki eru leigðir til þjón
ustu fyrir útlendinga. Þar hef
ir fé bænda, sjómanna og
annarra framleiðenda verið
fryst, svo að þeir fá það aldr-
ei aftur. Um þau efni ætti
Mbl. að hugsa.
Ef Mbl. vildi birta skrá um
skuldir manna við bankana
væri áreiðanlega fljótlegt að
telja saman 20 milljónir
króna, sem betur væru kömn
ar í atvinnulífið. Og það væri
heldur ekki lengi "verið að
finna nýlega lúxusbíla, sem
selja mætti úr landi svo að
þeir borguðu ræktun nokkurra
hektara.
Það er gott og blessað að
Mbl. fari nú að skilja að of
lítið fé hafi verið lagt til
landbúnaðar. Það er mikil
framför frá því að „Nýsköp-
unarstjórnin“ ákvað að verja
50 milljónum króna til raf-
stöðva og landbúnaðar sam-
tals og sveikst um efndirnar
undir forustu Sjálfstæðis-
manna, átölulaus af Mbl.
Hitt er svo allt annað en
greindarlegt, að tala fyrst og
fremst um þær framkvæmdir
sem eru jafnnauðsynlegar og
þjóðhollar og aukin túnrækt,
þegar á að fara að benda á
hvað spara mætti.
Svo glámskyggnir * mfeftif
eru ekki góðir til leiðsögu.
ALEXANDEK
fyrrum landvarnarráðherra
Breta, er lengi hefir verið
einn aðalleiðtogi brezku sam
vinnufélaganna
félagi eða sambandi, sem sækja
vildi um upptöku í I. C. A.
Þar segir m. a.
Samvinnuféiögin verða að
vera frjálsar og óháðar stofn-
anir. Þau verða að geta tek-
ið sjálfstæða afstöðu til mála
óháð ríkisvaldinu eða einstök-
um stofnunum t. d. pólitískra
flokka. í löndum þar sem ekki
er félagafrelsi, getur frjáls sam
vinna ekki átt sér stað.
Þessi ýfirlýsing útilokar sam-
vinnufélög frá einræðislöndum
frá inngöngu í I. C. A. Það var
því eðlilegt, að rússnesku full-
trúarnir réðust heiftarlega á
þessa' skýringu og kröfðust þess
að hún yrði dæmd ólögleg og
ógild. Þeir töldu þetta pólitíska
ofsókn gegn „alþýðulýðræðinu“
og sögðu, að þegar nasisminn og
fasisminn hefðu útrýmt frjálsri
samvinnu þá hefði engin mót-
mælarödd heyrst frá I. C. A.
Það var hinsvcgar auðvelt að
reka það ofan í rússnesku full-
trúana, því að sambönd frá nas-
istísku og fasistísku löndunum
voru ekki viðurkennd af I. C. A.
Fulltrúi frá K.F. í Svíþjóð, hr.
Bonow benti m. a. á það, að
er Hitler hafði sett ríkiseftir-
lit með samvinnufélögum árið
1933, og stofnað í stað gamla
þýzka sambandsins nýtt sam-
band, „Reichsbund“, er hafði
yfirstjórn samvinnumála, þá
var þeirri stofnun neitað um
upptöku í I. C. A. Þeirri neitun
fylgdi álit eða yfirlýsing um það,
að samvinnufélögin yrðu að
vera frjálsar og óháðar stofn-
anir gagnvart rikisvaldinu og
því haldið fram, að um frjálst
samvinnustarf myndi vart vera
að ræða i Þýzkalandi.
Ástandið í þessum máium er
í „alþýðuríkjunum", með sama
sniði og í Hitlers-Þýzkalandi.
Það var rifjað upp, er rússnesk
um samvinnufélögum var árið
1935 bönnuð starfsemi í borgum
landsins. Kaupfélögin (neyt-
endafélögin) voru lejlst upp.
Tólf árum síðar var banni
þessu aflétt og samvinnufélög-
um leyft að starfa í borgunum.
Þá er í fersku minni að pólska
,,alþýðuríkið“ lagði undir sig
mikinn hluta pólska samvinnu-
sambandsins Spálem og svipað
hefir gerzt i hinni „nýju“ Tékkó
slóvakíu. Þá má nefna ný ung-
versk lög, sem sýna, að í al-
þýðuríkjunum eru samvinnu-
félögin ósjálfstæð og ófrjáls
gagnvart ríkisvaldinu. Þetta er
í sjálfu sér hin eðlilega aðstaða
í þjóðskipulagi, sem ekki leyfir
frjálsa stjórnarandstöðu.
Hinn austræni skilningur á
ákvæðum samvinnufélaga um
frjálsa inngöngu eða úrsögn úr
félögunum kemur nokkuð fram
í sambandi við tillögu þeirra um
það, að I. C. A. skyldi krefjast
þess, að samvinnufélög í „kapi-
talisku“ löndunum fengju
skattahlunnindi og forréttindi
við vöruúthlutun. Hvers vegna
í kapitalískum löndum? Spurði
Svisslendingurinn Barbier.
Hann ^yaraði spurningunni
sjálíur: Vegna þess að þessi
iórréftlhái eru 1 „alþýðulýðv’elð
(Framhald á 6. síðu.)
20 milljónir
Svo er talið, að í fimm aust
ustu sýslur landsins þyrfti
nú að kaupa fóðurbæti fyrir
allt að 20 milljónir króna til
að bæta upp heyfenginn, svo
að hann samsvaraði meðalhey
feng.
Hér með er þó engan veg-
inn talið allt hið fjárhags-
lega tjón af óþurrkunum
þetta eina sumar. Þeir náðu
víðar en um þessar sýslur og
hafa valdið þar tilfinnanlegu
tjóni, þó að það sé minna.
Það er vert að gera sér
grein fyrir því án allra und-
anbragða, að á sérhverju ó-
þurrkasumri glatar þjóðin
tugum milljónum.
í öðru lagi er skylt að gæta
þess, að þau sumrin, scm eru
óþurrkasumur um einhvern
hluta landsins, eru miklu
fleiri en hin.
Þau sumur eru því sjald-
gæf, að óhentug veður spilli
ekki milljóna verðmætum,
sem islenzkir bændur hafa
ræktað á túnum sínum með
ærnum tilkostnaði og fyrlr-
höfn.
Gegn þessu eru til örugg
ráð. Menn vita hvernig hægt
er að gera nýtingu heyjanna
örugga.
Þó að ekki sé reiknað með
hærri tölu en 20 milljónum
er þó það tjón svo mikið, að
nemur nokkru á fjórða þús-
und króna á hvern bónda
landsins til jafnaðar.
Þessar tölur sýna svo glöggt
að ekki verður um villst hve
fráleitt það er að láta svona
hluti viðgangast. Það cr hag-
fræðilega óverjandi, að láta
skeika að sköpuði um það,
hvort svona ægilegir hlutir
eigi að endurtakast framveg-
is ár frá ári eða ekki.
Hér þarf ekki að gera neina
reikninga um það, hvað kosti
að búast svo um, að allan hev
afla þjóðarinnar megi nýta
óþurrkaðan. Ef hver bóndi
gæti látið kringum helming
heyja sinna I vothey myndi
aldrei verða stórfellt tjón af
óþurrkum. Einstakar sveitir
kynnu að verða hart úti einu
sinni á mannsaldri eða svo.
En yfirleitt er hægt að bjarga
einhverju af heyjum, ef lítið
er haft undir og gefa má sig
við votheysgerðinni í verstu
óþurkarköflunum.
Þeir, sem stjórna innflutn
ingi og viðskiptamálum þjóð
arinnar, munu að sjálfsögðu
skilja hversu stórkostlegt at-
riði hér er um að ræða í gjald
eyrisbúskap þjóðarinnar og
efnahagsmálum öllum. Það
ætti því ekki að þuifa að
kvíða því, að tómlæti eða
skilningsleysi þeirra hindraði
þróun þessara mála, eftir allt
það, sem nú er fram komið.
j Enn síður ætti þó að þurfa
að kvíða því, að bændur sjálf
, ir yrtfú tómlátir og áhuga-
lausir í þessum málum. Það
þykir engum gaman að láta
j afla sinn verða að engu. Og
nú er reynsla og kunnátta í
I votheysverkun og votheys-
gjöf orðin svo almenn, að hún
getur ekki dulist neinum
bónda.
Þá ætti líka að mega treysta
því, að þeir, sem stjórna pcn
ingamálum þjóðarinnar láti
1 ckki standa á sér að greiða
j fyrir þeim öryggisráðstöfun-
j um, sem hér eru nauðsynleg-
ar. Almennt yfirlit um þjóð-
I arhag sýnir svo ofurglöggt,
að það eru einmitt slíkar ör-
yggisráðstafanir, sem þjóðin
á að leggja fjármagn sitt í, ef
hún till gæta hagsýni og
tryggja éfnahag sinn og þar
með Iffskjör alls almennings
í landinu. Ö + Z.