Tíminn - 26.11.1950, Blaðsíða 4

ö.
TÍMINN. sunnudaginn 26. nóvember 1950.
265. bl'að.
Úr sögu handritamálsins
Framliald)
V.
Arni andaðist undir morg-
in eða snemma morguns þ.
I. janúar 1730. Daginn áður
aöfðu þeir komið til hans,
Hans Gram og Thomas Bart-
aolin, og skrifað erfðaskrá
aanaa Árna. Hann var þá svo
iðíram kominn, að hann gat
ikki undirritað hana. Og
,hann gat naumast undir-
skrifað það með aðstoð Hans
Hekkers," segir Grunnavíkur-
Jón. Það er mjög efasamt, að
Árni hafi verið með fullum
íiönsum, er þetta skeði. „Höf-
rðið innficeraði sóttin lítið,“
.ægir Grunnavíkur-Jón, „ut-
*n hvað hann phantaseraði
iOkkuð fyrstu nóttina og end
ur og sinnum, þó lítið á móti
'yvi seinasta.“ „Sjón og heyfh
jg aó mestu continue óskerta
rænu hafði hann til þess sið-
asta. Þó var sjónin tekin til
dó uaprast nokkuð lítið fyrir
tveim dögum.“ Þessar lýsing-
Ar gefa sízt þá hugmynd, að
Árni hafi getað lesið erfða-
skrana eða verið heill á sál
og sinni, er hann undirritaði
hana, einkanlega ef þess er
gæn, að Jón var aðdáandi
Áriifc, að skrif hans eru vörn
fyrir Árna og þá, sem gerðu
erfðaskrána, sem hann og
‘aaio ippeldi sitt af.
Er athöfninni var lokið
stakK Bartholin erfðaskránni
á sig, og síðan hefir hún ekki
sézt, svo að vitað sé með vissu.
Því paó er engin vissa — og
naumast líkur fyrir því, að
þaó sé þetta frumrit, sem
Gruniiavíkur-Jón segist hafa
séð. Frekar gæti verið, að
frumritið hefði verið sýnt við
óúskiptin, en hvorki er til
sönnun fyrir því né hinu, að
afrit pau, sem nú eru til af
erföaskrá Árna, séu rétt af-
rit, þvi þau eru óstaðfest, og
pví iitils eða öllu heldur einsk
is nýt sem sönnunargögn.
Aóur en nefnd. erfðaskrá
þeirra Grams og Bartholins
var gerö, hafði Árni sálfur
samiö erfðaskrá, heill á sál og
likama. Hún var auðvitað
giid, unz Árni ógilti hana
meö siðari löglegri vilja-á-
kvörðun sinni. En nú segja af-
rit erfðaskrár þeirrar, sem
G. og B. gerðu, að ákvarðanir
ninnar fyrri erfðaskrár Árna
skuli „være som uskrevne og
uefterrettelige í alli Maader."
Hví hefir háskólinn í Khöfn
ekki varðveitt þessa eldri, og
löglegu erfðaskrá? Hví hefir
háskolinn ekki varðveitt það
erfðaskráreintak, sem Hans
Bekker naumlega gat skrif-
að undir með því, að halda
am pennan og hönd Árna,
heldúr í þess stað varðveítt af
skriftir, og þær óstaðfestar?
Það þarf sérstakt hugarfar til
að telja sér nægja svona
eignarheimil^l. En Bröndsted
skrifar: Maaden, hvorpaa
disse Haandskrifter blever
hvervet, kan man være be-
kendt.“
VI.
En setjum svo, að Arni
Magnússon hefði arfleitt
Hafnarháskóla löglega að fé
sínu, bókum, handritum og
skjölum. Hver var það þá, er
hiaut réttinn? Ekki sérstofn-
un Danmerkur, heldur háskóli
einvaldskonungsins, konungs
íslands, Danmerkur og Nor-
egs. ísland er hér sem á öðr-
um sviðum jafnrétthár aðili
við Danmörky, og það skap-
Eftir dr. Jóu Dúason.
ar Danmörku engan yfirrétt
eða forrétt fram yfir ísland,
að háskólinn stendur á
dönsku landi. Á erfðaskrár-
afriti því, sem Hafnarskrár-
háskóli varðveitir, má enn
lesa, að Árni Magnússon ætl-
ar dánargjöf sína, fé sitt og
rit, einvörðungu ættjörð sinni,
íslandi, íslenzku fræðistarfi
og íslenzkum fræðimönnum.
| Danskir menn mega enda
! ekki koma nærri fræðistarf-
inu á kostnað sjóðs hans. Og
sé mark takandi á nokkrum
orðum. afritsins, þá er það á
þessu, því hér birtist brot úr
t huga íslenzks manns. —
, Reyni Danir að helga háskól-
I anum dánargjöf Árna með
j hefð, verður niðurstaðan hin
] sama. Það er hvorki Dan-
mörk eða dönsk stofnun sem
fær réttinn.
VII.
Höfuðröksemd dr. Brönd-
steds fyrir réttleysi íslands í
handritamálinu er saman-'
burður við örlög grískra hand |
rita, er liggi í bókasöfnum
Frakklands og Ítalíu í þeim
löndum og með þeim þjóðum,
er á endurreisnar-öldinni
björguðu þeim og varðveittu
þau. Skyldi nokkur Grikki
láta sér til hugar koma að
gera kröfu um, að þau yrðu
flutt til Aþenu, segir Brönd-
sted.
Mér þætti nú einmitt lik-
legt., að margur Grikki léti
sér slíkt til hugar koma. En
réttarstaða hans til að gera
slíka kröfu er allt önnur en
íslands til Danmerkur. í
fyrsta lagi hefir Danmörk
engu íslenzku handriti bjarg-
að, en þar hafa glatast mörg
— heill sægur — og Danmörk
hefir enga ræktarsemi sýnt
ísl. handritunum. Aðalhugsun
arvillan i þessum samanburði
dr. Bröndsted er þó á öðru
sviði. Það var ekki hinn aust-
rómverski keisari, sem kall-
aði grísku handritin til sín til
Parisar eða Ítalíu, og þau
voru ekki gefin til, eða lögð
inn til varðveizlu í stofnanir
aust-rómverska keisarans
eða Grikklands þar, þ. e. í
París eða á Ítalíu.
En ísl. handritin voru flutt
til Danmerkur að boði kon-
ungs íslands þar og lögð til
varðveizlu inn í stofnanir
hans og íslands þar, sem fyrr
er sagt.
Enn fremur: Austrómverska
ríkið leið undir lok, er Tyrkir
tóku Miklagarð, og réttindi
þess og skyldur samkvæmt
þjóðarrétti, og eflaust á fleiri
sviðum réttarins, féllu þar
með niður. ísland hefir þar á
móti um allar aldir varðveitt
fullveldi sitt að réttum lög-
um og þar með öll sín rétt-
indi, og meira að segja hefir
konungur íslands setið kyrr í
Kaupmannahöfn fram til
þessa tíma.
Þetta gefur íslandi lagarétt
til að heimta handritin frá
Danmörku. í Svíþjóð, Þýzka-
landi og Englandi lentu ís-
lenzku handritin ekki hjá
konungi íslands né stofnun-
um hans, enda er þar af leið-
andi réttarstaða íslands til
að krefjast handritanna frá
þessum löndum allt önnur en
frá Danmörku.
VIII.
Er Noregur var orðinn við-
skila við ísland og Dan-
mörku, samþykkti stórþingið
norska þann 14. nóv. 1814,
ályktun til konungs þess efn-
is, að við uppgjörð milli Dan-
merkur og Noregs og jöfnum
gagnhliða krafa þessara
ríkja, hvort á annað mætti
verða tekið tillit til réttar
Noregs til íslands, Grænlands
og Færeyja, sem norskra ný-
lendna,krónnýlendnanna í öðr
um heimsálfum, svo og hluta
Noregs í öðrum opinberum
innréttingum, er kostaðar
hafi verið af sameiginlegum
sjóði Noregs og Danmerkur,
og loks afhending hinna op-!
inberu skjala, korta o. s. frv.,'
sem snerta Noreg og verði
hin síðastnefndu geymd á við
eigandi stöðum í Noregi.
Á þetta fjéllst hinn norsk- t
sænski konungur í konungs-
úrskurði 5. jan. 1815. Og í er-
indisbréfi norsku samninga-
mannanna, Vogts og Löven-
skjölds, gefnu með konungs-
úrskurði 16. mai 1815, segir
svo í 8. gr. þess: i
„Samkvæmt því, sem síð-
asta auka-stórþing hefir
beiðst af hans konunglegu
hátign, ber að halda fram
rétti Noregs bæði til norksu
hjálendnanna íslands, Græn-
lands og Færeyja og til hinna
áður með Noregi sameigin-
legu nýlendna utan Norður-
álfu og stofnana.1
Danir mótmæltu kröfu Nor j
egs til Norðurhafslandanna, I
íslands, Grænlands, sem Nor-
egur átti ekkert í og Færeyja,
sem að vísu voru norsk hjá-l
lenda, en að máli og menn- ]
ingu sem ísland og hafði öld- 1
um saman verið stjórnað
með íslandi í skrifstofum
konungs. Á hitt allt féllust
Danir, og upp í það var Nor-;
egi veittur 12 millj. rd. af-
sláttur í ríkisskuldunum. I
Hlutdeild Noregs í ríkisskuld- 1
unum var upphaflega sett 15
millj., en var færð niður í 3 ,
millj. rd. j
Þessa kröfu um uppgjörð
og skipting sameignanna gat
Noregur gert vegna þess, að
hann var, og hafði alla tíma
verið, að réttum lögum full-
valda land og var Danmörku
jafnrétthár aðili.
Framhald
Thorolf Smith segir í hugleið-
ingum sínum í Vísi i fyrradag,
að það sé ekkert æskilegt tak-
mark i sjálfu sér að verða há-
aldraður, nema vitsmunastarf-
semin getið verið eðlileg. Þetta
er að sjálfsögðu vel mælt og
réttilega. Hins vegar er það allt
af átakanlegt ef menn bila fyrir
timann og öll viðleitni í þá
átt að kenna mönnum heil-
brigða lifnaðarhætti er virðing
arverð.
Nú er það svo, að fyrri tíma
menn þoldu undarlega vel mikla
áreynslu og munaðarlausa að-
búð, og yrði mörgum erfitt nú
að sæta kjörum þeirra. Við töl-
um um tvímælalausar framfar-
ir, en þó er vafasamt að sálar-
friður, lífsgleði og lífsnautn sé
nokkuð meiri en áður var. Þetta
er leyndardómurinn og það get-
ur verið erfitt að ráða hann.
Morgunblaðið og Vísir hafa
verið að tala um bræðslulykt-
ina frá Hæringi undanfarna
daga. Þar hefir verið brædd
smásild og hefir víst gen’gið
sæmilega. Þessu fylgir venju-
leg síldarbræðslulykt, en auð-
vitað ekki hin illræmda ýldu-
fýla, sem kennd er við Jóhann
Þ. og verksmiðjuna á Kletti,
þar sem sólarkyngin er fram-
leidd. Hins vegar er Hæringur
ekki með lyktfría aðferð eins
og verksmiðjan í Örfirisey. En
hvers vegna er hún ekki látin
taka til starfa? Eflaust gleddi
það marga að sjá „gos“ úr henni
eins og Víkverji segir.
‘Það fer nckkuð tvennum sög-
um af útgerðarmálunum við
Faxaflóa. Súmir halda,, að báta-
útvegurinn hafi haft góðar tekj
ur af síldveiðunum í haust, en
útvegsmenn ýmsir segja, að það
fari allt í sjálft sig og þess sját
hvergi stað þó að eitthvað aflist.
Þó halda flestir, að hér kennt
nokkurs barlóms hjá útgerðar-
mönnum og haustið hafi verið
þeim gott, almennt, þó að það
hafi vitanlega hvergi nærri leyst
þá úr öllum vanda og atvinnu-
rekstur þeirra. En það getur ver
ið dálítið hættulegt líka að bera
sig alltaf allt of illa.
Svo eru hér að lokum nokkr-
ar stökur, eftir Knút Þorsteins
son frá Úlfsstöðum.
Haust.
Upp er kveðinn yfir jörð
ísavetursdómur.
Blunda freðin blóm við svörð,
burt er gleðiómur.
TJm mann.
Hans var mundin hagleiksvís,
— hrós þó fengi ei lýða. —
Aumri úr hverri agnarflis
axarskaft nam smíða.
Fyrr og nú.
Fyrr við Bretans hjarta hljóð
hvíldi landsíns Freyja.
En sveinanna nú seiðir blóð
sólbrýnd Rínarmeyja. —
Starkaður gamli.
Seljum í heíldsölu:
30% og 40%
—OST—
frá Sauðárkróki Akureyri
og Húsavík
Frystlhúsiö Herðubreið
A víð «g' clrolf
(Framhald a1 3. síðu.)
æðsti prestur við „guðsþjón-
ustuna“ og ræddi meðal ann-
ars um Kóreustyrjöldina.
Komst hann svo að orði um
hana, að ómerkilegar innan-
landsóeirðir í litlu landi á bak
við heiminn vildu kapítalistar
útkljá með því að leggja land-
ið í auðn.
Það er sagt, að sælir séu ein
faldir, og þess vegna mun það
sálrænu jafnvægisástandi
kommúnista heppilegast að í
mynda sér þetta.
En allur heimurinn veit, að
málunum er öðru vísi farið.
Allur heimurinn veit, að í Kó-
reu eru kommúnistar að sýna
friðarvilja sinn í verki, þar
rekur „okkar mikli Stalin“
friðarboðskap sinn með því að
láta rússneskar flugvélar og
morðtól strá dauða og tortím-
ingu yfir varnarlausar konu
og saklaus börn.
Sími 2678
H
u
300
Hthmiii Timamt
HUSMÆÐUR
Einhver heilnæmasta fæðutegund er íslenzki
*osturinn*
Aukin ostaneyzla eykur heilbrigði þjóðarinnar
Samband ísl. samvinnufélaga
sími 7080
Frestið ekki lengur, að gerast
áskrifendur TÍMANS