Tíminn - 03.01.1951, Síða 3

1. b!að.
TÍMINN, iKÍgYÍkudaginn 3. janúar 1951.
3.
„Kærleikurinn er nýtasti
baráttunni fyrir hvers
jafinn i
áá
í dag er liðinn hjá fyrri
helmingur 20. aldarinnar.Það
gæti gefið tilefni til þess að
renna augunum yfir og rifja
upp þá atburði, sem orðið
hafa á fyrra helmingi aldar-
Arasnótaræða Sveiras Björnssoíiar forseta, flutt
í ríkisútvarpið frá Bessastöðum á nýársdag
. , .. isjaldgæf. Miðstöðvarhitun í það þá óhöpp eða tilviljun,1
ínnar á landi voru og með, húsum sama sem óþekkt. að fiskútgerðin íslenzka bersí
pjoo vorri. tg skal þó ekki Grammofonar og kvikmynd- nú í bökkum? Er það verð- landbúnaðinn. Ég gerði hann! ^nzkrar moldar eru til, en
ir á byrjunarstigi. Rafmagns- bólga, dýrtíð og
orðlengja mikið um þau efni.
Sumt er á vitorði allra, sumt
rifja aðrir upp annars staðar.
En um það þarf engum blöð
um að fletta, að með þjóð
vorri hafa orðið viðburðir og
framfarir á nýliðnum aldar-
helmíngi, meiri og mikilsverð
ari en á mörgum öldum þar
Á undan samanlögðum. Árið
1904 fluttist aðalumboðs-
stjórnin um svonefnd sérmál
vor, sem áður hafði verið i
Danmörku, til íslands. Árið
1918 viðurkenndu Danir full
veldi íslands í konungssam-
bandi við Danmörku. Árið
1944 varð ísland lýðveldi með
sérstökum innlendum þjóð-
höfðingja, kjörnum af þjóð-
inni sjálfri.
í kiölfar allra þessara stjórn
arfarsbóta fóru miklar fram-
moldar. Hann bætir við: „Og
það var ekki nein vanmáttug
þjóðfélagsstétt, sem nú iagði
hönd á plóginn, heldur heil
þjóð og einhuga“. í þessu
Þá vil ég minnast nokkuð! mættum vér íslendingar fara
á hinn
aðalatvinnuveginn,! að dæmi Breta, því auðæfi ís-
_ gengisfelling sérstaklega að umtalsefni í i hafa verið vanrækt.
notkun til eldunar, hitunar og krónunnar, sem er eina or- síðasta áramótaávarpi rnínu,! Ég get ekki stillt mig umvað
sem aflgjafi véla, varla þekkt sökin til þess? Ef vel er að og skal þvi vera fáoroari nú! minnast á atriöi, sem vakt'
og rafmagn til ljósa fremur gætt, mun það koma fram, að en ella. Þá benti ég m. a. á
sjaldgæft. — Ég var sjálfur enn er ábótavant um þekk- það, hve frjó væri gróður-
17 ára þetta ár, 1898. Ef ég ingu, hagsýni og fleira á þessu moldin íslenzka og önnur góð
hitti í dag 17 ára ungling og sviði. — Eftir því, sem mér skilyrði fyrir þvi að reka land
segði honum, að svona hefði skilst, hafa vísindin þó á búnað hér á landi, hve far-
það verið í heiminum þegar seinni árum' verið tekin meira sæll atvinnuvegur óg hve mik
ég var á hans aldri, mundi i notkun af sjávarútveginum ill undirstöðuatvinnuvegur
hann varla trúa mér. Og hve en fyrr, með góðum árangri, landbúnaðurinn hefði reynst
mikið af nýjungum, sem voru það, sem það nær enn þá. | með flestum þjóðum. Ég
óþektar árið 1923, Jiafa ekki útgerðarmaður sagði mér minnti á það, hve þekkingu
komið fram síðan? Af shk- einhverntíma, að hann hefði vorri er skammt á veg komið,
uiri nýjungum síðustu ár- g5gan hagnað af útgerð sinni, jafnvel um sum undirstöðu-
anna nefni ég aðeins kjarn- én nágranni hans með sams- atriði búskapar. Að hér þyrfti
orkuna og öll undralyfin til konar skip hefði tapað á sinni úrbóta, með þvi að taka vís-
læknisdóms. j útgerð, þótt aflamagn skips indin meira í notkun við land
Þessi aukna tækni og þess- Sígartalda væri meira.. búnaðinn en verið hefir til
ar nýjungar eru flestar ekki Er SpUrgi hann um það, þessa, og um nauðsyn til-
séreign einstakrar þjóðar. v,ver væri lausn þessarar raunabúa. Reynslan með öðr
Það dreifist um löndin á líkan
gátu, sem þetta var í minum um þjóðum hefir sýnt, að nú
08 hringmyndaðar t>ár-! augum, svaraði hann: Meiri á tímum eru vísindalegar
farii á mörgum^ sviðum. Þa,ðjur, sem koma fram, er steini hagsýni um olíueyðslu, veið- rannsóknir, sem reyndar séu
er varpað í vatn. Bárunum arfærameðferð og á fleiri á góðum tilraunabúum, eini
fjölgar eftir því, sem fjær ^ svigum Eigum vér ekki eitt- rétti grundvöllurinn undir
dregur staðnum, sem steinn hvað ónumið land hér? j góðri og hagnýtri jarðrækt.
var eins og þjóðin tæki nýj-
an íjörkipp við hverja þess-
ara stjórnarfarsbóta. En að-
alspretturinn er og verður,
ekki um þegar farinn veg,
heldur verður hann að vera
framundan.
í stað þess að reyna að
telja upp framfarir síðastlið-
innar hálfrar aldar, framfarir
ú sviði atvinnuveganna, fram
farir um tækni, framfarir
um heilsu og hollustu þjóðar-
innar og um alla aðbúð og
bættar lífsvenjur, vil ég benda
á þetta:
Að vísu höfum vér á þess-
um 50 árum stokkið, svo að
segja á einu stökki, úr mið-
aldarmyrkri í dagsbirtu nú-
tímans. Það hafa fáar aðrar
menningarþjóðir gert, má-
ske þó af þeirri einföldu á-
stæðu, að þær voru flestar
um síðustu aldamót komin
miklu lengra en vér íslend
ingar .
En — það er varlegra að
leggia réttan mælikvarða á
þetta. Að venja oss ekki á það
að telja oss sjálfum trú um
og reyna að fá aðra til að
trúa þvi, að vér séum yfirleitt
vitrari, gáfaðri, duglegri og
framsæknari en aðrar þjóðir
án þess þó að vanmeta hæfi-
leika vora. Einnig með öðr-
um bjóðum hafa orðið stór-
inn féll, hringirnir ná yfir
stærra og stærra svæði, en
bárurnar deyfast líka að sama
skapi. Það er hollt að minn-
ast þess, að þær framfarir,
sem hér hafa orðið hafa einn
ig oröiö í öðrum löndum. Ef
ég held mér við samliking-
una um steininn, erum vér
íslendingar máske, um sumt,
staddir þar, sem hringbáran
er fjærst staðnum sem steinn
inn féll í vatnið, og minnst
fer fyrir bárunni.
Ef vér gerum oss þetta
ljóst, skulum vér fremur ein-
beita huga vorum að þvl, að
dragast ekki aftur úr öðrum,
heldur fylgjast vel með og
f vor, sem leið, komu hing- Vísindin og tilraunabúin leysa
að amerískir menn til þess úr mörgum þeim vandamál
að athuga fiskveiðar vorar, um, sem bændur þurfa að fá j mjög mikið“ ekki einmítt
meðferð á afla á sjó og landi leyst úr, ef ræktun og önnur gieðilegur vottur um að
eítirtekt mína í sumar, sem
leið. í smágrein í aðalbúnað-
arblaði voru um ráðninga-
stofu landbúnaðarins las ég
þessi ummæli: „Framboð af
unglingum var mjög mikið,
en þar eð stór hópur reyk-
vískra unglinga hefir takmark
aða leikni í sveitastörfum
voru bændur ekki gleypigjarn
ir við tilboðum af því tagi“.
Ég held að hér sé einhver mis
skilningur eða vanmat á ferð-
inni. Hér á Bessastöðum hafa
unnið unglingar úr bæjum
undanfarin ár. Reynslan er
sú, að þeir, þótt óvanir séu i
fyrstu, verða furðu fljðtt
leiknir í sveitastörfum. Bænd
ur munu yfirleitt telja þjóð-
inni hollt, að sem flestir vinni
sveitastörf; „að straumurinn
hverfi aftur frá bæjunum tU
sveitanna“, eins og það er
orðað stundum. Eru ummælin
„framboð af unglingum var
og gbfa leiðbeiningar um um- jarðyrkja á að verða gerð með
bætur. í skýrslu, sem þeir þeirri beztu niðurstöðu, sem
gáfu ríkisstjórninni að lokn- völ er á. Að vísu má fræðast
um athugunum, kemur fram um margt i þessu efni af er-
nokkur gagnrýni á' meðferð lendum bókum og tímaritum,
sjávarfangsins. í henni er sem byggja á reynslu í öör-
hvatt til meiri vöruvöndun- ■ um löndum. En, þótt ýmsar
ar, leidd athygli að þvi að greinar visindanna séu alþjóð
ekki séu nýttar nógu vel legar, verða þessi vísindi að
sumar fisktegundir, sem góð- vera nokkuð þjóðleg. Jarðveg-
ur, landshættir, veðurfar og
fleira, er svo misjafnt í lönd
ur markaður sé fyrir erlend-
is, bent á, hvernig hagnýta
megi vinnuaflið betur en gert! unum, og ööru visi hér en
hefir verið til þessa og meiri j viða annars staðar. Og þetta
vélanotkun. Fylgjast mætti' er einnig misjafnt’ innan-
reyna að láta það ekki koma ,jjetur meg margskonar nýjungj.lands eftir landshlutum I
fyrir aftur, að segja megi um og notfæra sér betur svo víðáttumiklu landi, sem
með sanni, að vér séum langt
á eftir öðrum þjóðum.
Ég hygg, að óhætt sé að
segja, að skilyrði fyrir þessu
eru til frá náttúrunnar hendi,
ef oss vantar ekki vilja, vit
og þekkingu til þess að not-
færa þau á réttan hátt.
þekkingu manna, sem hafa
fengið sérmenntun. Ég sá
einhversstaðar í blöðum, að
of mikil gagnrýni væri í
skýrslunni og að mennirnir
hefðu ekki borið oss nógu vel
söguna. Ég get ekki neitað
því, að það vakti athygli mína
er ég las þessa skýrslu, hve
Atvinnuvegir vorir eru nú margt þó væri ábótavant um
fjölbreyttari en áður var, og fiskveiðar vorar og meðferð
sjávarfangs. Frá mínum bæj-
ardyrum séð, virtist mér að-
allega áfátt um tvennt: Þekk
margt mætti um þá þróun
segja, og framtíðarmöguleika
ýmsrá atvinnugreina. En ég
kostlegar framfarir á sömu I hygg, að fiskveiðar og land- j ingu og nóga vandvirkni. Ég
eða líkum sviðum sem með búnaður muni í framtíðinni1 minntist þess, að upp úr síð-
eins og hingað til, verða höf- J ustu aldamótum var það einn
uðatvinnuvegir vorir og þvimaður, sem með þekkingu
megi ekkert láta ógert til ’ sinni og kröfuhörku um vand
þess að auka þessa atvinnu- virkni tókst að ávinna aðal-
Oss.
Það mun hafa verið árið
1928. Ég var viðstaddur setn-
ingu þings norrænna verk-
fræðinga í Kaupmannahöfn.
Slíkt þing hafði þá ekki verið
haldið þar í 30 ár, ekki síðan
árið 1898. f setningarræðu
sinni rifjaði forseti þingsins
upp stuttlega þær tæknis-
framfarir, sem orðið hefðu al-
menningseign að meiru eða
minna leyti á undanförnum
30 árum, og bætt lífskjör
fólks á ýmsan hátt. Árið 1898
var óþekkt eða lítt þekkt, á
Norðurlöndum, að minnsta
kosti það, sem nú skal talið
og ég man eftir: Bílar, mo-
torar, diselmótorar, útvarp,
flugvélar, röntgengeislar,
radium. Talsímar voru af
mjög skornum skammti, raf-
ljós og baðtæki í íbúðum
vegi og bæta.
Kringum ísland og allt upp
í landsteina hafa verið, eru
enn, og verða væntanlega á-
fram, einhver auðugustu
fiskimið heims. íslendingar
eru duglegir og áræðnir sjó-
sóknarar. Vér höfum ný-
tísku skip og báta til fisk-
fanga, mörg góð frystihús,
þar á meðal hraðfrystihúsin,
þurrk’nús og verksmiðjur af, gagn með starfi sínu.
útflutningsvöru vorri þá, salt
fiskinum, það álit erlendis,
að hann væri betri vara en
saltfiskur annarra þjóða.
Jafnvel þeir, sem þá voru ó-
ánægðir með kröfuhörku Þor
steins heitins Guðmundsson-
ar yfirfiskimatsmanns um
vandvirkni, urðu þó síðar að
viðurkenna, að hann hafði
unnið íslandi ómetanlegt
ýmsu tagi. Nú mætti halda,
að með þeirri aðstöðu sem
það veitir, að ísland liggur
svo vel við til þess að nytja
þessi auðugu fiskimið við
strendur landsins, og góð
tæki eru fyrir hendi, ætti
oss að vera vel borgið. Eru
Eg óska þess, að bæði þessi
gagnrýni, sem ég nefndi, og
önnur gagnrýni, sem á rök-
um eru reist, megi frekar
verða oss áminning og hvöt
um að auka þekkingu vora og’
vandvirkni en orsök til ó-
ánægju.
Island er. M.a. þess vegna
verða tilraunabúin og að
vera mörg, víða um Iandiö,
svo að gagni komi.
í þingræðu fyrir einni öld
minnist Jón Sigurðsson á
„vísindalega kennslu“ bænda.
Þetta voru að vissu leyti spá-
dómsorð þá. Þvi þá var ekki
komið fram eins vel eins og
nú hve mikils vert það er í
öllum löndum, að landbúnað-
urinn byggist á visindalegum
grundvelli.
Það er mín skoðun, að með
því aö flytja til innan þeirra
fjárhæða, sem veittar eru af
opinberu fé til landbúnaðar-
ins, mætti skapa íslenzkum
vísindum allgóð skilyrði til
þess að verða undirstaða allr-
ar jarðyrkju á íslandi, og
einnig koma upp á nokkrum
árum hæfilegum tilraunabú-
um á mörgum stöðum á land-
inu. Ég hygg að þetta mundi
á næstunni hagnýtasti stuðn
ingurinn, sem hægt væri að
veita íslenzkum bændum af
opinberu fé.
Einn af forustumönnum
búnaðarmála á íslandi kynnti
sér síðastliðið sumar landbún
aðarmál Breta. Hann segir
svo frá, að þegar brezka þjóð-
in barðizt fyrir lífi sinu og til
veru, i síðasta ófriði, upp-
götvaði hún skyndilega hin
vanræktu auðæfi enskrar
straumurinn sé að snúast?
Er það ekki að vinna á móti
þessari straumbreytingu, ef
bændur almennt vilja ekki
gefa bæjarunglingum tæki-
færi til þess að læra sveita-
störfin, með því að ráða þá til
vinnu, þótt þeir hafi ein-
hverja fyrirhöfn af því að
kenna þeim fyrstu handbrögö
in?
Ég tel að á sviði landbún-
aðarins beri einnig að vera
kröfuharður um vandvirkni.
Fyrir nokkrum árum heyrði
ég menntaðan sveitamann
segja, að landbúnaðurinn þoli
ekkert „nostur“. Eg skai ekki
deila um það, hvar séu mörkin
milli vandvirkni og „nosturs“.
En hitt er ég sannfærður um,
að vandvirkni a engu síður
við um landbúnaöarstörf en
hverskonar önnur störf, úti
eða inni, án undantekningai,
að minni reynslu.
Auk margra ánægiulegra
framfara undanfarna hálfa
öld á þeim sviðum, sem ég
hefi vikið að, eru ekki siztar
framfarirnar á sviði heiibrigði
og hollustu hér á landi. Holds
veiki og sullaveiki hefir verið
nærri því útrýmt úr landinr
á þessu tímabili. Miklir sigrar
hafa unnizt í baráttunni við
berklaveikina. Ég las nú í
haust í timaritinu „Heilbrigðu
lífi“ m. a. þetta: „Á 80 árum
hefir meðalaldur karla lengzt
um 29 ár og kvenna um 28“.
Ennfremur: „Við, sem lifum
á þeim tímum, að dánartala
lifandi fæddra barna hér á
landi á fyrsta ári er aðeinr
tæplega 3 af hundraði (194f)
var hún ekki nema 2,)). or
dánartalan í heild aðeins un.
9 af þúsundi (1949 var núi.
8), eigum heldur erfitt m-J at
gera okkur grein fyrir þvi, ac
fyrir um það bll 100 árum va:.‘
ástandið slíkt hér á lar.di, úl!
af þeim börnum, sem fæddúst;
(Framhald á 5. síöuj