Tíminn - 21.01.1951, Blaðsíða 5

17. blað.
TÍMINN, sunnudaginn 21. janúar 1951.
5
mmm
Sunnuduy 20. jan.
Einokun og sam-
keppni
ERLENT YFIRUT:
Fjársvik Henri Dilassers
Síflan á (liignin Staviskymálsins hefir
ekkert fjársvikamál Valdið frönsku stjórn
inni meiri áhy^jnm
1 Frakklandi er nú á döfinni og þá fékk Dilasser tækifæriS.
Ólafur Jónsson útgerðar-1 fjársvikamál, sem veldur Hann varð einn af umfangs-
maður í Sandgerði hefir und frönsku stjórninni miklum á- mestu svartamarkaðsgullsölum.
hyggjum, því að í sambandi við En enda þótt Þjóðverjar væru
það hefir orðið uppvíst um þar
r
anfarið verið að birta lang-
hund mikinn í Mbl., þar sem
gerð er tilraun til að svara á-
deilum Tímans á einokunar-
sjálfir ákafir viðskipta-
mikinn fjárdrátt af Marshallfé. menn, voru verzlunarhættir
hans þó í grófara lagi fyrir þá,
svo að hann var handtekinn og
Þetta var í svipinn ónotalegt
áfall fyrir þennan nýríka kaup-
I eftirfarandi grein eftir Jörg-
en Bast*. er nýlega birtist í _____________________________
fyrirkomulag það, sem nú er Berlingske Aftenavis, er saga fluttur í fangabúðir í Tékkósló-
rikjandi í útflutningsverzlun þessa má.ls rakin í höfuðdrátt- vakíu.
inni. Eins og vænta mátti, um.
reynir hann að færa fyrirtækj I Endurreisnarstarfið í Frakk-
um þeim, sem með þessa ein- iandi gerigur furðanlega vel, en mann, en síðar gat hann á eng-
okun fara sitt hvað til gild hafarverið skuggahliðar í an hátt full-þakkað Þjóðverj-
is, enda v’æri bað merkilegt, sambandivið það^ Djarfir glæfra m
Pf han hefðn ekk-ert o-ert menn hafa notað það ser ttl að Þegar Amenkumenn frelsuðu
<anv h f- -a Crt Vel seit',koma við- stórkostlegum fjár- hann og hann kom heim í sig-
bliku hefir siður en svo ver- . SVikum,. sem taka fram flestu urgleði var hann ekki framar
ið halclið fram hér í Tíman- þvi, sen3- áður er kunnugt í afhjúpaður svartamarkaðs-
um. Hinu hefir verið haldið ^ menn hafa notað sér það til að braskari, heldur margre.vnd
fram, áð erin meira fjör og' nokkuð mikið sagt. I frelsishetja, sem þolað hafði
framtak hefði verið í útflutn j Öll þessl fjársvik fölna þó við 1 píslarvætti í fangabúðum kúg-
ingsverzluninni undanfarið, hliðina á því máli, sem öryggis- | aranna. Hann fékk mörg virðu-
og árarigurinn orðið ennþá
meiri og betri, ef hæfileg sam
lögreglan franska er nú að leg skjöl frá sendiráðunum og
glíma við. í því sambandi stend
, .6, ’ . , f ur yfir leit um allan heim að
keppm hefði rikt þar í stað* höfuðmaiwii fjárglæfranna, en
þess einokunar- og kyrrstoðu nann heitir Henri Dillaser og er
fyrirkomulags, er drottnað, um fimnjtugt.
hefir þar um skeið. j Dilasser þessi dró sér á fáum
Það má að vísu segja, að árum fuílan milljarð franka
hér geti komið fullyrðing á gegnum félag, sem hét „Ameri-
móti fullyrðingu. Ólafur get-j can X Kay“ og systurfélög og
ur haldið því fram, að útflutn j dótturfélög Þes®- Meginhluti
ingsverzlunin geti ekki verið 6r stollð af Marsh'U
betur rekin en hún nú er,
markaðsöflun geti ekki verið
öfiugri og vöruvöndun geti
ekki verið meiri, og heiðar-
leikinn ekki fullkomnari.
Raunverulega er það líka
þetta, sem Ólafur er að segja.
Hann er svo ánægður með
allt þetta, að hann vill halda
öllu í óbreyttum skorðum. —
Móti þessu kemur svo sú full-
yrðing TimariS, að það sé
hægt að hafa þetta betra,
vöruvöndunin geti verið
meiri, markaðsöflunin geti
verið fjörugri, klikuskapur-
inn minni o. s. frv. Meðan
skipulaginu er ekki breytt, er
náttúrlega ekki hægt að
sanna þetta með áþreifanleg
um rökum, heldur verður að
byggja þetta á líkum og þeirri
reynslu, sem annars staðar
hefir fengist.
Þá er það fyrst að athuga,
hvernig reynslan er af einok-
visside-a sú að þarer ekki að tryggingaTfélagi og Þar fékk
vissuiega su, aopar erekki aö hann naui5Syniega þekkingu á
fa hvatnmgu til að halda uppi f jármálum
framlögum.
Öryggislögreglan heldur, að
enn sé ekki nema upphaf þessa
máls koríiíð í ljós og það muni
sýna sig 'ftráðlega, að um sé að
ræða heilan hóp Marshall-svik-
ara og sé jafnvel mikill fjöldi
manna við það riðinn.
Frönsku- blöðin kalla Henri
Dilasser .^tavinsky síðustu ára
og þegar_ rifjað er upp hvilíku
róti sá fjárglæframaður olli í
stjómmáfalífinu 1934, verður
það skiíjarilegt, að ríkisstjórnin
hefir áhýggjur af þessu máli.
Frelsishetjan.
Hver er svo þessi leyndar-
dómsfulli.- glæframaður, og
hvernig befir hann komizt yfir
slíkar fjárhæðir?
Lítið ervitað um upphaf hans.
Kringum 1920 var hann í æsku
og kom þá til Parísar og hóf
starf sitt, þar, sem blaðasali á
götunum.,.- en það sagði hann
seinna, að væri góð byrjun fyrir
mann, sem hæfist af sjálfum
sér. Seinná gerðist hann verzlun
armaður og vann um skeið hjá
Svo kom hernámið þýzka,
langvinnu einokunarkerfi.
Það getur verið í vissum til-
fellum rétt að grípa til ein-
okunar. Aðstæðurnar geta kom ttt sögunnar, hefir líka
gert það óumflýjanlegt um fengist .öflug trygging gegn
stundarsakir, og þannig var! verstu annmörkum samkeppn
það líka í útflutningsmálun- j innar. Með því að koma upp
um um skeiö. En einokunin eigin samtökum til að ann-
má ekki haldast lengi. Þá, ast verzlunina geta neytend-
heldur kyrrstaðan og klíku-jur eða framleiðendur tryggt
skapurinn innreið sina. Og þá aðstöðu sína. Samkeppni
verður einokunin það dýrasta t miili slíkra félagssamtaka og
og óheppilegasta fyrirkomu- j einstaklinga veitir hina á-
lag, sem hægt er að búa við. i kjósanleg'ustu aðstöðu til
Það má vissulega segja einn t>ess að samkeppnin njóti
ig, að samkeppnisfyrirkomu- jsin a heilbrigðan hátt. Fé-
lagið hafi sína galla. Sam- j lagsverzlánir tryggja að
keppnin getur leitt til und- j elnkaverzlanir misnoti ekki
irboða og hún getur leitt til, aðstöðu sína, en einkaverzl-
hringamyndunar, sem er eins' anir hindra hins vegar,
konar einokun. Hinu verður!að félagsverzlanir verði kyrr
samt ekki neitað, að hún kall stæðar’ eins og hætta er á,
ar fram fjör og framtak meira ef þær væru einar um
en flest önnur rekstrarkerfi. bituna.
Nú er ástandið þannig í út-
flutningsverziuninni, að ein-
komulagið, ef ríkisvaldið. okunarkerfið er búið að hald
stuðlar að því að halda henni ast um nær tuttugu ára
meira að segja gat hann skreytt
sig með fransk-enska heiðurs-
krossinum.
Þar með var hann fulibúinn
til að ráðast í ævintýri eítir-
stríðstímans.
Milljónirnar velta.
Maður með svona mikinn heið
ur og sæmd var ekki í vandræð- I
um að fá rekstursfé. Hann hafði
strax auga á góðri byrjun, þar
sem var að selja ýmsar eignir,
frá hernum. Fyrstu milljónimar
fékk hann frá „sölunefnd setú- j
liðseigna" en svo tók Marshall- ,
hjálpin við, en hann hafði jafn j
an þann leiða sið að stinga
drjúgum meira en honum bar í
eigin vasa, en með hinni gömlu |
aðferð glæframannsins að
mynda alltaf ný og ný fyrirtæki
og þenja þau út, tókst honum
að fela fjárdráttinn og gera
lánardrottnum sínum skil í bili. I
Dilasser var nú einn af þekkt
ustu mönnum í París. Hann var ,
umsvifamikill iðnhöldur, sem
bjó með konu sinni og tveimur (
börnum í fallegu húsi. Annar j
eins maður varð auðvitað að,
eiga sér unnustu þar að auki. I
Það var ritari hans, hin fagra
Georgette Dubois. Hún hafði (
mjög íburðarmikla íbúð í hjarta
borgarinnar skammt frá sigur-
boganum og samsætin hjá
henni urðu fræg um alla París. I
Dilasser gleymdi ekki að gera j
gott. Börnin stóðu hjarta hans ]
næst og hann gaf stórfé til
líknarstarfsemi.
Henri Dilasser — það var sér-
stök virðing lögð í þetta nafn
þegar það var nefnt í kauphöll-
Þess vegna verður samkeppn-
in oftast heppilegasta fyrir-
innan heppilegra takmarka,
gefur framtaki hennar skil-
yrði til að njóta sín, en sníð-
ur mestu annmarkana af
henni.
skeið. Það hefir að miklu
leyti verið í höndum sömu
manna alla tíð. Kyrrstaðan
og klíkuskapurinn er vissu-
lega búinn að halda þar inn
Síðan samvinnuhreyfingin I reið sína samkvæmt erfða-
lögmáli einokunarinnar. Öll
reynsla og allar skynsamleg-
ar likur mæla með því, að það
myndi skapa meira fjör og
framtak i útflutningsverzlun
inni, ef hér væri breytt nokk-
uð til, og frjálsræðið aukið,
svo að samkeppni gæti átt sér
þar stað innan heilbrigðra
takmarka.
Það er af þessum ástæð-
um fyrst og fremst, sem Tím-
inn berst fyrir auknu frjáls-
ræði í útflutningsverzluninni
Það er víst, að almenningur
er líka yfirleitt á svipaðri
skoðun og tortryggnin, er nú
ríkir í sambandi við útflutn-
ingsverzlunina, spillir því fyr
ir lausn útgerðarmálanna. —
Það dregur heldur ekki úr
þessari eðlilegu tortryggni,að
Sjálfstæðismenn, sem öðrum
fremur hafa þótzt vilja
frjálsa verzlun og samkeppni,
virðast nú ætla að slá hring
um einokun útflutningsverzl
unarinnar. Þeir ættu vissu-
lega að hugsa sig um tvisvar
áður en þeir gera það að end
anlegri stefnu sinni.
Bankarnir og
frílistinn
í blaðinu Víði birtast oft
athyglisverðar frásagnir og
ummæli um sjávarútvegs-
og fjárhagsmál, enda leggur
það aðalstund á að ræða þau.
f Víði, sem kom út í gær, er
m. a. rætt um lánastarfsemi
bankanna, útgerðina og frí-
listann og segir þar m. a.,
að bankarnir séu ófúsir til
að bæta við sig nýjum við-
skiptamönnum í útgerð.
Stefnan virðist vera sú,
að reyna að hjálpa þeim, sem
fyrir eru og hafa ekki fyrir-
gert alveg trausti sínu hjá
bönkunum, en bæta ekki við
nýjum mönnum, nema undir
inni og göngunum í þinghúsinu. sérstökum kringuinstæðum.
Árið 1948 var komið. Marshall Víðir segir síðan:
hjálpin var í fullum gangi og „Nokkuð sama máli virðist
Dilasser hafði meira um sig en gegna í afstöðu bankanna til
nokkru sinni fyrr. viðskiptavina sinna í inn-
flutningsverzluninní. Síðan
Orlagarík vmblanda. frílistinn kom til sögunnar
Dilasser sa hvar hann ætti að k
bera niður þegar hann hafði . „ . ... ® ,,
svipazt um. Ekki langt frá skrif fullnægja alln eftirspurn eft
stofum hans hafði fyrirtækið ir gjalúeyri fyrir frílistavör-
„American X Ray“ aðsetur sitt. hefir í bönkunum verið
Því stjórnaði ungverskur mað- gerður greinarmunur á því,
i ur, sem var franskur borgari og hvort viðkomandi hefir verið
hét Halmos, og það veit enginn viðskiptavinur þar áður eða
neitt misjafnt um hann. Þetta ekki “
fyrirtæki flutti meðal annars Hér skal ekki að sinn| rætt
mn rafmagnsvorur fra Amenku,' ____ , _ . .... , ,
og a þvi sviði matti vænta af-, . , ,
skipta Marshallhjálparinnar. i gre‘ndum ummælum Viðis, er
Dilasser tók nú að nálagst að bonkunum og útgerðinni
Halmos, þó að hægt færi. Fyrst véit, heldur aðeins um þann
kom hann því svo fyrir, að þeir þátt þeirra, er snertir bank-
ættu sameiginlegan kunningja ana og frílistann. Með frí-
og án þess að manni þeim væri listafyrirkomulaginu er ætl-
hlutverk sitt ljóst leiddi hann ast til þess> að allar oplnber-
þessa tvo kaupsýslumenn saman ar hindranir 4 vegi innflutn.
a hotel Normandie, sem ferða- in ins séu úr veginum oe
menn í París koma mjög í. Þar ® ^ ®
byrjaði kynning þeirra yfir hver sa> sem getur lagt fram
franskri vínblöndu. j næ&an innlendan gjaldeyri,
Það fóru fleiri mót á eftir. geti fengið í bönkum erlend-
Dilasser bauð Holmas samstarf an gjaldeyri til greiðslu á
en honum leizt vel á iðnaðar- vörum, sem hann kaupir. —
höldinn, en með því að maður- Bankarnir eiga ekki að hafa
inn var gætinn leítaði hann neina ihiutun um það, hvort
upplýsinga um Dilasser, en í það er pétur eða páU sem
ingaskrifstofa, sem Lapipe heit- ka“?,r vörnna ef hlutaðe g-
ir og er til þess að veita fræðslu andl getur. staðið Þeim skli á
um kaupsýslumenn. Og það var greiðslunni í ísl. peningum.
ekki hægt að óska sér betri * Samkvæmt frásögn Víðis
vitnisburðar en Dilasser fékk fara bankarnir nú ekki þann-
þar, því að samkvæmt því var ig að, heldur láta þá hafa
hann óvenjulegum hæfikleikum forgangsrétt, er hafa pen-
gæddur til kaupsýslu, hafði mik ingaskipti við þá. Með þessu
Velt"u. .Jandaður eru bankarnir aðtakasér
°f vald til að viðhafa innflutn-
abyggilegur og nakvæmur a jn?shöft sem rikisstiórnin
telur sig vera búna að af-
nema. Höftin halda raunveru
lega áfram með þeirri einni
Árið 1949 og fyrri hluti árs breytingu, að það eru bank-
1950 var mesti blómatimi Dilass arnir> sem fara með þau f
ers. Hann gat Hjotlega ytt Ha - stað innflutningsdeildar Fjár
mos til hliðar en fra hans hlið . J
var ekki um neina tortryggni að , hagsráðs aðl,r-
ræða. Síðan keypti Dilasser Bankarmr rettlæta að visu
heilt hús í miðri borginni fyrir Þessar hömlur sinar með
American X Ray og systurfé-! gjaldeyrisskorti. Það kann að
lögin. Hann bætti hverri milljón vera rétt, að gjaldeyrinn
inni af annarri við hlutaféð og skorti, og er það sönnun þess
gekk það viðstöðulaust. Allt var að ekki se heppilegt að auka
stórt í sniðum. Hann flaug í frílistann meira en sv0 að
einkavel til funda i New York,' næ ile eiaidevr r sé fvrir
Róm, Nizza og Berlín. Hann nægneffnr SJa,aeyr r se lyrir
náði undir sig innflutningi hendi- Annars verður hann
Marshallvara margra annarra ekki annað en nafnið tómt.
en rafmagnstækja. Þar var tal- j Gjaldeyrisskorturinn réttlæt-
ið í hundruðum milljóna. ir hins vegar ekki það, að
Þetta var ævintýri. Það var eins bankarnir láti viðskiptamenn
og saga eftir Zola eða Balzac. j sina hafa forgangsrétt um-
Gat hann hafa aflað sér þessa fram aðra. Það er fullkomin
fjár á heiðarlegan hátt? Um það I misnotkun a þelm forrétt-
þarf ekki að fjolyrða. Su hugs- indum sem þeim eru fengin
un gerði yfirleitt hvergi vart við ’ 1 6
allan hátt.
Halmos gekk að tilboðinu
Blaðran spryngur.
sig.
Dilasser notaði sambönd sín
við Bandaríkin til þess að reka
ólöglega verzlun með dollara, og
hirti auðvitað sjálfur gróðann
með gjaldeyrisverzluninni.
Þetta er vissulega atriði,
sem ríkisstjórnin þarf að at-
huga. Hún verður að gera ráð
stafanir til tryggingar því, að
af því. Hann velti tölum milli jfrílistinn verði annað og
hinna ýmsu hlutafélaga, svo að ; meira en innflutningshöft f
hann gat alltaf dregið sér.
Honum nægði ekki arðurinn af
öllum þessum viðskiptum, held-
ur dró sér líka af höfuðstóln-
um, — hlptafénu.
Öryggislögreglan veltir því nú
fyrir sér, hvað orðið hafi af
öUum þessum auði. Víst eyddl
(Framhald á 7. síðu.)
nýju formi. Ef til vill er það
form réttast, ef fyrirhuguð
nýskipan innflutningsmál-
anna kemst á, að aðskilja
seðlaútgáfuna og gjaldeyris-
verzlunina frá lánastarfsem-
inni með stofnun sérstaks
seðlabanka. X+Y,