Tíminn - 20.03.1951, Side 5

66. blaff,
TÍMINN, þriðjudaginn 20. marz 1951.
*
Þriífjnd. 20. tnarz
Málgagn svarta
markaðsins
Alþýðublaðið hefir látizt
vera mjög hneykslað undan- :
farna daga. Seinasta hneyksl
un þess stafar af því, að Tím j
inn hefir skorað á neytendur
að skipta ekki við verzlanir,
sem nota sér það, að verð-
lagseftirlit hefir verið afnum
ið á frílistavörunum, sem flutt
ar eru inn fyrir svonefndan
bátagjaldeyri. Timinn hefir
bent á, að verðlagið muni
lækka aftur, þegar framboð-
ið á þessum vörum eykst, en
þess ættl að mega vænta
mjög fljótlega. Margar verzl-
anir munu heldur ekki nota
það millibilsástand, sem var-
ir meðan markaðurinn er að
fyllast, 11 okuraðstöðu, t. d.
samvinnufélögin. Til þeirra
verzlana eiga neytendur að
beina viðskiptum sinum en1
sne'ða framhjá okurverzlun-
unum.
Alþýðublaðið kallar þessa
afstöðu Tímans íhalds-
mennsku og öðrum slíkum
nöfnum. í tileíni af þvi skal
Alþýðublaðinu m. a. bent á
nokkra erlenda stjórnmála-
menn, sem hljóta að vera
íhaldsmenn, ef þessi skilgrein
ing þess e- rétt. Á síðastl.
vori afnam brezka verka-
mannastjórnin í samráði við
flokk sinn hámarksverð á
enni helztu neyzluvöru
brezkrar aiþýðu, f skinum.
Verðið hækkaði fyrst í stað
gífurlega, en stjórnin lét það
ekki hafa áhrif á sig, heldur
skoraði á almenning að draga
úr f'skkaupum sínum meðan
þetta háa verðlag héldist.
Húsmæður létu ekki segja
sér þetta tvisvar. Fiskkaup-
in minnkuðu og verðið lækk-
aði stórlega frá því, sem verið
hafði meðan verðlagshöml-
urnar voru í gildi.
Annars er það þó annað,
sem hneykslar Alþýðublaðið
enn me'ra, en að Tíminn
skuli hafa sv pað viðhorf til
umræddra mála og forvígis-
menn brezka verkamanna-
flokksins. Alþýðublaðið er nú
stórlega hneykslað yfir verð-
laginu á nylonsokkunum. í
stjórnartíð Stefáns Jóhanns
hneykslaði þetta verðlag rit-
stjóra Alþýðublaðsins aldrei,
en undantekningarlítið voru
nylonsokkar þá ekki fáanleg
ir nema á svörtum markaði.
Forsætisráðherra og viðskipta
málaráðherra Alþýðuflokks-
ins virtust una því alveg prýði
lega, að verzlunin með þessa
nauðsynjavöru kvenþjóðar-
innar væri alveg í höndum
svartamarkaðsbraskara. Þeir
síðarnefndu notuðu sér líka
t'l hlítar þessa aðstöðu, sem
stjórn Stefáns Jóhanns veitti
þeim. Samkvæmt upplýsing-
um Alþýðublaðsins kostuðu
nylonsokkar á svarta markað
inum 60—70 krónur.
Nú hefir sú breyting ver.'ð
gerð á þessu, að leyfður hef-
ir verið frjáls innflutningur á
nylonsokkum fyrir bátagjald
eyri. Horfur eru á, að þessi
innflutningur verði nægileg-
ur til að fullnægja markað-
inum. Jafnframt má telja
vlst, ef innkaupum verður
réttilega hagað, að smásölu-
verðið á sokkunum verði 35—
45 ki.'., þótt útgerðin leggi 50%
ERLENT YFIRLIT:
Stærsti kíkir í heimi
Fyrrihlutt greinar eftir Jerenii Wasin-
lynski um eitt mesta furðuverk veraldar
Visindi og tækni, eins og' or, fann aðferð til að steypa
menning öll, er íélagsstarf. Sér ( spegla úr kvarzi. En þrátt fyrir
hver fjölbreytt vél eða marg- j allar framfarir í þeim greinum
brotið tseki er ávöxtur af sam- j heppnaðist þó aðeins að gera
starfi márgra manna. Visinda- ; kvarzspegil innan við einn
menn, uppfinningamenn, verk- 1 metra að þvermáli. Og það var
fræðingar og hvers konar tækni: heill hópur verkfræðinga í 13
legir kurináttumenn eiga hver mánuði að búa þann spegil til,
sinn hlut að þeim. Ef til vill er 0g sveikst ekki um. Dagleg út-
það þetta samstarf, sem eink-1 gjöld við þá framleiðslu var
um vekur aðdáun okkar, ef við kringum þúsund dollara. Þeg-
kynnum okkur sjónaukann j ar hér var komið sögu ákvað
mikla á Palomar-fjalli. J nefndin, sem stjórnaði smíði
Þetta dæmalausa verkfæri kíkisins á Palomarfjalli að
var fullsmíðað í nóvember 1947 hætta öllum frekari tilraunum
og vígt með mikilli viðhöfn í með kvarzið. Corning glerverk-
júní 1948* Það stendur á fjalls- j smiðjurnar í New York voru
tindi einum í Kaliforníu og er beðnar að smíða 5 metra breið
yfir kikínum stálhjálmur mik- an spegil úr pyrexgleri.
' iv Skipulag, sem leiðir
til öngþveitis
111, jafnstór hvelfingunni yfir
Panþeon í Rómaborg. Spegill
kíkisins ér fimm metrar í þver-
mál og-^hswnálestir að þyngd,
Það var þó ekki heldur neinn
barnaleikur. Það hafði reynzt
næstum ókleift að búa til miklu
minni gler. Pyrexgler bráðið er
og má sjá í honum heima, sem' miklu kvoðukenndara en venju
eru tvöfalt fjær jörðu en það, legt gler og því er erfiðara að
sem mannleg augu höfðu eygt
lengst í burtu áður.
Hugmyndin um þennan
stjörnukíki á Palomar kom fyrst
fram hjá frægum stjörnufræð-
ingi vestan hafs árið 1928, G. E.
Hale. SfL grein hafði mikil á-
hrif og varð honum mikill sig-
ur. Eftir nokkur samtöl við for
stöðumann Rockefellersstofn-
unarinnar fékk hann 6 millj-
ónir dollara til að smíða kíki,
sem væri fimm metrar í þver-
mál. Það er sá kíkir, sem nú
stendur’ 'á Palomarfjalli.
Það var Ieitað ráða til
ýmissra kunnáttumanna beggja
megin Atlantshafsins áður en
smíðin var hafin. Eitt af því
fyrsta, menn urðu að geva
sér ljóstf**var hvaða efni þeir
ættu að hafa í spegilinn. Það
varð að. vera svo stælt að það
svignaðf' ekki undan sínum
eigin þunga. Það varð að taka
vinnslu, svo að laga mætti það
af fyllstðmákvæmni. Og að lok
um, — oé' þar var komið að
erfiðu sjdlyrði, varð það að
hafa þá’ náttúru, að breyta
stærð sinni ekki við hita né
kulda, syp að merkjanlegt væri.
Oftast er haft venjulegt gler
í svona sþégla og yfirborðið silfr
að. En ájrnetra breiður spegill
úr venjulegu gleri aflagast allt
of mikið við hitabreytingar.
Tvö efni önnur komu einkum
til athugunar. Annað var svo-
kallað pyrexgler, sem nýlega var
farið að nota meðal annars í
eldhúsáhöld. Það þenst ekki við
, hita nema einn þriðja móts við
j venjulegt gler og þess vegna er
1 hægt að láta það í heita ofna
1 án þess að það springi. Hitt efn
| ið var kvarz, sem ekki þenst út
| við hita nema um einn þrett-
ánda móts við gler.
Það er erfitt að búa til spegla
úr kvarzi. Bæði þarf kvarzið
steypa lýtalaust úr því. Og svo
áttu Corningverksmiðjurnar að
hafa í þennan spegil nýja gerð
af pyrexgleri, svokallaða Super-
pyrex, sem var ennþá verra við
að eiga en nokkurn tíma hitt.
Nú er venja að hafa í svona
spegla plötu, sem er einn sjötti
þvermáls síns á þykkt. Þess
þarf með til þess að spegill-
inn verði nógu styrkur, en því
fylgir aftur hitt, að hann verð-
ur þungur. Hefði 5 metra breið
plata verið steypt úr superpyr-
exgleri eftir þessari reglu, hefði
hún orðið 40 smálestir að
þyngd.
Nú var ákveðið að gera nýja
tilraun. Platan var látin vera
með loftrúmum að aftan og að-
eins höfð grind úr gleri á milli
þeirra, plötunni til styrktar.
Með þessu móti gat spegillinn
orðið míklu léttari.
Þessi fimm metra breiða gler-
hella átti að steypast í móti,
sem tókst að ljúka smíðinni á
með amerískum hraða mánuði
á undan áætlun. Steypudags-
ins var getið í blöðum. Meira
en 10 þúsund manns báðu um
að lofa sér að vera við. Sunnu-
dag einn í marzmánuði 1934
átti þessi merkisatþurður að
gerast. Snemma um morgun-
inn voru haldnar sérstakar há-
tíðaguðsþjónustur. Klukkan
sjö voru öll áhorfenda
svæði þakin fólki .Steypumótið
mikla hafði verið hitað hæfi
lega um nóttina og stóð nú gló-
andi í steinbyrgi sínu á miðju
sviði: 65 smálestir af hvítgló-
andi glerkvoðu kraumuðu þar
hjá og biðu þess, að steypan
hæfist. Úr þeirri vellu átti r.ú
að ausa í mótið.
Stundvíslega klukkan átta
var gefið merki. En þrátt fyrir
allar öryggisráðstafanir og við
búnað þoldi mótið ekki þennan
hita. Steinsúlur losnuðu undan
Kíkirinn á Palomar
að platan væri steypt. Sjóngler
hveis konar verður aö kæla
mjög hægt, svo að ekki verði
nein missmíði á vegna mis-
munandi hita i plötunni. Hefði
þessi fimm metra plata verið
úr venjulegu gleri, hefði þurft
9 ár til að kæla hana. Nú tók
það ekki nema 9 mánuði. All-
an þann tíma stóð kökuformið
í rafmagnsofninum. Hitastigið
var nákvæmlega athugað, að
eins látið lækka um fáar gráð-
ur daglega. Þegar kælingunni
var lokið og platan vísindalega
gagnrýnd uppfyllti hún ströng-
ustu kröfur og djörfustu vonir,
sem við hana voru bundnar.
Nú var vendilega búið um
plötuna með gúmmíi og stáli og
hún síðan reist upp á rönd á
jámbrautarvagni. Leiðin, sem
átti að flytja hana, var nú vand
lega könnuð, svo að hvergi væru
þar göng eða hlið, sem lestin
kæmist ekki gegnum með plöt-
una þannig uppreista. Öllum
stöðvarstjórum á þessum fimm
þúsund kílómetra langa vegi
var gert sérstaklega aðvart um
þennan flutning. Platan var vá-
tryggð fyrir 100 þúsund dollara.
Og óskemmd komst hún á leið-
arenda.
Nú hófst þýðingarmesti þátt
(Framhald á 6. síðu.)
Raddir nábáanna
Vísir ræðir nýlega um
þá reynslu, sem Alþýðuflokk
ur'nn hefir haft af kommún-
istum, og hvernig hann læt-
ur þá samt leiða sig út í það,
að hafa forustu í allsherjar-
verkfalli. Vísir segir:
„Þrátt fyrir þetta ætla Al-
þýðuflokksmenn nú að taka
höndum saman við höfuðfjend
ur verkamanna, kommúnista.
Þrátt fyrir þetta ætla þeir að
látá hræða sig út, í verkföll
og ekki einungis það, heldur
hafa þeir látið skelfa sig svo,
að þeir láta nú enn verr en
kommúnistar og bita í skjald-
arrendurnar af enn meiri ofsa
í Hollandi er fyrir nokkru
lokið stjérnarkreppu, sem
staðið hafði hátt á annan
mánuð. Þrátt fyrir það, að
stjórnarmyndunin tæki svona
langan tíma, er hin nýja
stjórn talin völt í sessi. Marg
ir spá því, að ný stjórnar-
kreppa sé fljótlega í vænd-
um.
Ástæðan til stjórnai krepp
unnar í Hollandi er sú, að
þingflokkarnir eru ekki færri
en átta og verða fleiri flokk-
ar að sameina sig, ef stjórn-
armyndun á að takast. Það
er hlutfallskosningafyrir-
komulagið, sem hefir skapað
þennan flokkasæg í Hollandi.
Engar vonir eru taldar til
þess, að nýjar kosningar
myndu hafa verulegar brevt-
ingar í för með sér, að ó-
brcyttri kosningatilhögun.
Það eru nú liðnir einir
fimm mánuðir síðan, að
minnihlutastjórn jafnaðar-
manna I Danmörku Iagði nið
ur völd og minnihlutastjórn
íhaldsmanna og vinstri
manna tók við af henni. Hin
nýja stjórn hefir unnið kapp
samlega að því að • koma á
nýrri kreppulöggjöf vegna
versnandi fjárhags og vax-
andi halla á utanríkisverzlun
Dana. Enn hefir ekki náðst
samkomulag um slíka laga-
setningu, þótt allir viður-
kenni, að hennar sé mikil
þörf. Nokkur von er þó talin
um það, að fyrir páskana eða
eftir fimm mánaða þóf kunni
að nást samkomulag um ein-
hver ófullnægjandi bráða-
birgðarúrræði.
Orsök þessa stjórnaröng-
þveitis í Danmörku er hin
sama og í Hollandi. Það
hefir hlotist þar af uppbót-
ar- og hlutfallskosningafyrir
komulaginu, að þingflokkarn
ir eru ekki færri en sex og
ógerlegt virðist að mynda
starfhæfa meirihlutastjórn.
Nýjar kosningar þykja ekki
líklegar til neinna úrbóta, að
óbreyttri kosningatilhögun.
Reynsla Frakka af hlutfalls
kosningafy^irkomulaginu er
svo kunn, að ekki þarf að
fara mörgum orðum um
hana. Frakkar virðast nú
hafa lært af henni og eru i
þann veginn að afnema þetta
háskasamlega fyrirkomulag.
Franskir jafnaðarmenn eiga
en þeir óhappamenn. Getur. . , , . ,
nokkur maður í Alþýðuflokkn þatt , Þv,. Eiga
um látið sér til hugar koma, Þeir að þv, leyt, samle,ð með
að lausnin á þeim vanda, sem enskum jafnaðarmönnum, er
að steðjar, sé ekkert annað en beita sér eindregið gegn hlut
... „ i botninum s^o að platan, sem
ovenjulega mikinn hita til að ^ostaði hundrað þúsund dollara
bráðna og auk þess er hætt
við að setjist að í því loftból-
ur, þegar kvarzsandurinn er
runninn. Amerískur eðlisfræð-
ingur, Elihu Thomsen prófess-
varð ónýt.
En ári síðar var önnur steypt
I og tókst vel.
En verkinu var ekki lokið, þó
álag á jnnkaupsverðið. Með
þessari bréyttu tilhögun næst
þvi það tvennt, að neytend-
urnlr fá ódýrari vöru og fram
leiðendur fá þó auknar tekj-
ur. Þeir einir, sem tapa eru
svartamarkaðsbraskararnir.
Þannig mun þetta verða
með margar vörur aðrar, sem
settar hafa verið á bátalist-
ann og áður hafa ver ð seld-
ar mest megnis á svörtum
markaði. Það má t. d. gera ráö
fyrir raunverulegri lækkun á
ýmsum heimilistækjum, sem
yfirleltþ fengust ekki með
öðrum hætti í stjórnartíð
Stefáns Jóhanns en þeim, að
kaupendurnir öfluðu sér
gjaldeyris á svörtum mark-
aði.
Fyrir hverju er Alþýðublað
ið að berjast, þegar það er
að hamast gegn þessum ráð-
stöfunum? Ekki er það að
þjóna hagsmunum bátaút-
vegsins og hlutasjómanna,
sem fá hér auknar tekjur?
Ekki er það að þjóna hags-
munum neytenda, þar sem
umrædd tilhögun mun í mörg
um tilfellum leiða til verð-
lækkunar. En svartamarkaðs
braskararnir tapa. Væntir nú
formaður Alþýðuflokkslns
helzt liðveizlu hjá þeim I
hinni „miskunnarlausu" bar-
áttu sinni?
hærri laun?
Eða hvað segja nú þeir fjór-
ir menn, — fulltrúar ASí og
BSRB — sem létu álit um þetta
frá sér fara fyrir tæpu ári:
..... Að núverandi ytri að-
stæðum óbreyttum og að ó-
breyttu þvi samhengi, sem nú
er á milli almenns kaupgjalds
annars vegar og verðlags í
landinu hins vegar, þá verði
almennar kauphækkanir laun
þega ekki til þess að auka
varanlega hluta þeirra af
þjóðartekjunum .... Af þessu
leiðir einnig, að gera má ráð
fyrir, að enn frekari kauphækk
anir muni ekki koma launþeg
um að miklu haldi, nema
skamma hríð“.
Hvað hefir breytzt, svo að
þessi orð tapi gildi sinu? Hvað
gerir nú kaupkrúfu nauðsyn-
lega?“
Já, hvað hef r breytzt síðan
í fyrra, er lætur kauphækkan
ir koma að meiri notum nú
en þá? Þessu þarf stjórn Al-
þýðublaðsins að svara, ef hún
telur verkfallsboðun sína i
samræmi við sérfræðingaá
litið.'
fallskosningum þar í landi.
Hér á landi var fyrir all-
mörgum árum stigið það ó-
gæfuspor að taka upp upp-
bótar- og hlutfallskosninga-
fyrirkomulag í allvíðtækum
mæli og hefir siðan verið
gengið nokkru lengra á þeirri
braut. Til þessara orsaka má
ekki sízt rekja klofning hinna
pólitísku verkamannasam-
taka og tilveru kommúnista-
flokksins. Til þessarar kosn-
ingatilhögunnar má framar
öðru rekja það, að síðan 1937
hefir verið næsta ógerlegt að
ná saman starhæfum þing-
meirihluta og er þaí-að finna
eina helztu orsök þess fjár-
hagsöngþveitis, er hér hefir
verið að skapast hin síðari
ár.
Þó bendir allt til þess, að
þetta sé aðeins byrjunin.
Reynslan annarsstaðar frá
bendir eindregið til þess, að
hér eigi flokkunum eftir að
fjölga og stjórnmálaöngþveit
ið eigi eftir að aukast, ef ekki
(Framhald á 6. síðu.)